Y Dydd

WILLIAM Y G ORCHF Y G WK HANESYN. in. Miss O'Neill drwsiodd fy ngwasgod, a gwr ifanc o'r enw O'Kyan ddaeth a cboler a chadach a'r bet i mi. Awgrymodd Miss O'Neill m&i cyullun dafuasai iddi roi siol dros ei phen, yr un dull a merched o'r wlad, a dyfod yn fy mraich i drwy y stryd. O'Kyan oedd i arwain y fiorad i dy Father Power yn Ballyneale. Allan a ni, ond cyn myned ond ychydig latheni, dyma gorff ZD o'r heddgeidwaid yn dyfod atom yn brysur draphlith. Lwc eto! Aethant heibio i Miss O'Neill a minau heb edrych arnom oud gorfu O'Ryan ffoi am ei fywyd ar draws rhyw erddi. Yr oedd y cwrs yn glir bellach, a ninau ar y ffordd i Ballyneale, a 07 I-Lyan wedi d'od ar draws y caeau i'n cyfarfod. A c ar ol i mi diolch o waelod fy nghalon i Miss O'Neill, dychwelodd hi i'r dref, a cherddodd O'Ryan a minau i dy Father Power, yn lwcus eto, mewn amser i gael ciniaw cysurus.' 'Aioswch chwi, Mr O'Brien,' meddai un o'i wrandawyr, 'onid idy Father Powery daeth Tim Healy, ar ol methu cael gweled y llyfr (order-book) yn y llys.' '0, ie, fe ddaeth Tim yno mewn braw, yn mhen tipyn,gyda'r newydd fod yr hedd- geidwaid yn gwybod lie yr oeddwn, ac nad. oedd moment i'w golli os oeddwn am roi y 'slip' iddynt. Ac yr oedd y ffawd dda wyrthiol yn gwenu arnaf eto; dyma offeiriad y munyd hwnw at y drws gyda clieffyl a trap, Father Brennan o Wiltown. Dyma fi allan mewn winciad; i fyny a fi ato, ac ymaith a ni. Beth feddyliech am gadwen o lwc fel hyn. Ond fe fu agos i ni ei methu hi trwy golli y ffordd yn y ty- wyllwch. Cawsom ein hunain yn teithio yn ol tua Carrick. Sut bynag, cawsom y tfoiddiawn, a daethom yn ddiogel i Wil- town erbyn un o'r gloch y bore. Yr oeddwn yn penderfynu gwneud am borthladdWexford gyda phob brys,arhoddi cymainto filldiroedd rhyngof a Carrick ag oedd ) n bosibl, cyn i'r papyrau newydd gyrhaedd y trefydd gwledig, o herwydd byddai ly hanes yn y Freeman dydd Gwener. Felly ar ol gorphwys yn nhy Father Brennan am ychydig oriau, yr oeddwn ar y ffordd eto cyn i'r wawr dori, a chlamp o Wyddel dwylath o hyd, un y gallwn ymddiried iddo, wrthfy ochr, oher- wydd car Mr Pat Fitzgerald oedd yn fy hebrwng, ac ef ei hun oedd yn gyru, a cbanddo ef y cefais y got fawr fa vr flewog yna welwch ar y gadfir, a'r myfifier gwlan yna sydd gyda'r het. Aethom drwy Mullin, at a thros ddarn o wlad fynyddig, unig a gwyllt. Taith ryfedd oedd hon y bore hwnw, y niwiyn grade1 ol gilio oddiar y glaswellt gwlithog, yr adar yn y twm- pathau eithin, a'r cerbyd yn bwmpio yn rhigolau yr olwynion, a gwyneb cyfaill ffyddlon wrth fy ochr trwy gydol yr am- ser, ac nis cyfarfyddodd un enaid wrth deithio y ffordd arw, ond gwelsom ychydig bobl yn myned at eu gwaith, ond byth wyneb heddgeidwad er pan adawsom Carrick. Cyrhaeddasom dy M r Cotterell, uchelwr ac amaethwr, ond nid oedd gartref. Yr oedd arnaf eisieu cyrhaedd Carrigbyrne ac osgoi tref New Ross, ond yr unig bont dros yr afon heblaw pont y gledrffordd oedd hono yn New Ross. Penderfynais fyned ar draws y wlad at bont y ffordd haiarn, a daeth nitb Mr Cotterel i'm cyf- arwyddo i dy offeiriad y plwyf; yr oedd yntau oddicartref, ond cerddodd Miss Cotterell i New Ross, oddeutu dwy filldir o ffordd, Fc anfonodd gerbyd i'n cyfarfod i Carrigbyrne, yn ochr Wexford. Aethom ninau dros bont y Railway, heb hidio rhybuddion rhai o'r dynion; nisgwyddent pwy oeddem, ac nid oedd genym ninau amser i ysgwrsio, ac yma y cenais yn iach i Mr Pat Fitzgerald, a cherddais yn mlaeu i Carrigbyrne, i gyfarfod y car oedd Miss Cotterell wedi ei anfon, rhyw bbdair mill- dir o bellder. Y pwynt nesaf oedd ty Dr Cardiff-efe ydyw brenin yrardal hon; cyrhaeddais yno oddeutu dau o'r glocb.Nid oes eisieu desgrifio y croesaw; a pheth rhyfedd, dygwyddodd dau o'm cyfeillion goreu yn yr achos fod yn y ty ar y pryd- Nicholas Codd, Barrautown, a Bolger, o Oyegate, dynion y buaswn yn anfon atynt oniba'i eu bod wrth law. Yr oedd cerbyd Bolger yno, ac aeth ef a Codd ynddo i Wexford i drefnu pa fodd i 'groesi y dw'r.' Daethant yn ol oddeutn deg o'r gloch, yn hysbysu fod pobpeth wedi ei drefnu, fod yn rhaid cychwyn am Wexford heb goll aniser, fod y )long yn hwylio yn y bore, ac fod yn rhaid myned ar y bwrdd yn ys- tod y nos. Trodd Bolger ben y ceffyl r ail waith tua Wexford, pellder o un filldir ar bymtheg; gawsom lety croesawgar Dr Cardiff, a chyrhaeddasom Wexford erbyn dau o'r gloch y bore, ac aethom i dy Capt. Curran, lie y cawsom rai o brif National- ists y dref yn ein pryderus ddysgwyl. Bachgen iawnydyw Captain Curran—hen Ease, Indian Commander—yn berffaith hvsbys o berthynas i'r mor a morio, y dyn i'r pwrpas yn yr amgylchiad yr oeddwn ynddo. Yr oedd yno lestr daalus o 150 tunell, Collier, ac yn un o'r o'r rhai goreu am hwylio y'Glynn,'a hon oedd i'm cario i Gymru; yr oedd hi yn gorwedd allan yn yr harbwr, ar gyfer ty Capt. Curran, ac yr oedd y llywydd, Capt. Boggan, un o'r dyn- ion goreu a ffyddlonaf, yn aros gyda'r lleill yn mharlwr Capt. Curran, ac fe gawsom dipyn o 'jollyfication' am ryw awr, oherwydd yr oedd yn rhaid myned ar fwrdd y 'Glynn' am dri o'r gloch y boreu. Aethom yn ddystaw at y 'quay;'nid oedd cymaint a lljgoden yn symud, ac yma bu agos i mi dd'od i derfyn fy holl helyntion. Yr oedd braidd yn dywyll, a'm golwg inau yn fyr. Gofynodd Captain Curran a oedd arnaf ofu cerdded ar hyd y plane, a dy- wedais nad oedd. Prin yr oedd y geiriau o'm genau pan syrthiais dros yr ochr, ond rywfoad cefais afael yn y plane, ac felly yr achubwyd fi o'r dwfr oedd yn dysgleirio o danaf. Yn fuan yr oeddem ar fwrdd y 'Glynn,' lle y clodd y cadben fi yn eigaban I ZD bychan, ac yr oeddwn yn awr at fy rhydd- id i fwyuhau cwsg am y gweddill o'r nos, o leiaf gymaint ag a wnai y llygod ff'rengig ganiatau i mi. Oddeutu wyth o'r gloch, daeth y criw ar y bwrdd, ac yr oedd yno swn llusgo a thynu uwch fy mhen am amser, ac am I ddeg dyma Captain Boggan yn dadgloi K drws y caban ac yn dweyd— 'Yr ydym wedi croesi y bar, ac y mae pilots wedi myned, mae pob peth yn gli bellach.' 'Ar hyny, aethum i fyny ar y dec. Ceis;. iwch amgyffred syndod y criw; yn wir y! ZD y oedd vn olygfa i'w mwynhau. Nid oedc ganddyntun dychymyg fy mod ar v bwrdd Yr oedd Captain Curran wedi dweyd wrth yf cyn cychwyn y gallem obeithio gweled gororau Cymru oddeutu nos Lun. Ond dyma lwc eto yn y gadwen o Lwc dda; yl oedd rhagluniaeth wedi darparu gwynt teg i lenwi hwyliau y 'Glynn;' a meddyl- iwch mewn pum awr—un o'r mordeithiau cyflymaf sydd a son am danynt, yr oedd Cymru yn y golwg, ac yn ystod y nos buom yn ymdroi yn y sianel, ac wedi pasio Mil- ford ac Abertawe, ac wedi hwylio gyda'r lan tiriasom mewn pentref bychan marwaidd o'r enw Porthcawl; prif adeilad y lie ydoedd gwesty bychan, ac enw gwr y ty ydoedd Mr Lewis, cyfaill i Captain Boggan, ac wedi cytuno gydag ef i'n heb- rwng i Benybont, y dref agosaf a allwn gael, i gymeryd y tren am Lundain, caw- som bryd o fwyd gyda Mr Lewis a'i deulu, ac yr oedd yn ddifyr gweled trem y plant Cymreig yn edrych arnom, yr oeddynt yn deg yn methu gwneud allan pa beth oeddem. CyrhaeddasomPenybont (Bridge- end) gyda cnerbyd Mr Lewis. Pender- fynais fyned at yr offeiriad a mentro y siawns a oedd yn gyfaill. Lwc eto-pe buaswn funyd yn hwyrach buasai wedi myned ymaith; yr oedd ei geffyl wrth y drws, ac ar gychwyn i gapel yn y wlaj. Yr oedd yntau ar y grisiau pan ddywedais wrtho, 'Yr wyf yn d'od o'r Iwerddon, fy enw yw O'Brien.' Yna dywedais yn ddystaw, fod rhesymau dros beidio myned i fanylion yn nglyw y boneddigionoedd yn bresenol. Cymerodd fy llawac edrychodd arnaf yn graff a threiddgar, a dywedodd fod i mi groesaw, ac yma y gadawodd fy nghyfdill ffyddlon fi, Captain Boggan; yr oedd dagrau yn ei lygaid pan yn troi ymaith. Gwnaeth Father Ward fi gartref yn union yn ei dy, a phrysurodd yn ol.— Nid Gwyddel ydyw, ond Sais pur, ac enghraifft ardderchog o'r genedl. Aethum gydag efi'r gwasanaeth, a'r noson hono cychwynais am Lundain, a chyrhaeddais dy cyfaill am ddau o'r gloch y boieu,—ac feallai fod hwn yn ddarn o lwc luor nod- edig ag un peth a ddygwyddodd i mi. Yi oedd y foneddiges, gwraig y ty, wedi ei meddianu a rhyw ragdybiaeth (present- ment) y gallwu i droi i fyny, ac wedi rsiybuddio y gwasauaethyddion am iddynt beidio fy ngny meryd am dorwr ty, a pheidio tynu syiw yr b^ddgei 1 waid, pan gurais hwynt i fyny ar yr awr anDaearol hono.' Dyma hanes hynod William O'BiieD, a nid oedd myned o Lundaio i Manchestat ood chwaieu plaut with yr helyntion a ddes- derbyniad tywysogaiddia^gafodd yao, y modd y cymerwyd < f yn garcharor, a'r modd y llntywyd ef gan faer y dref yn yr un ystifeboedd yn i,euadd y^drefag^y bu yr hwn a dderbyuiotld gtoesaw ddiweddaf yno, sef e'ifeid o- ron Vo."gr-y tywysog Albert Victor, mat) byt)af tywymog Cymru, a'r modd y cipwyl efkoudiyno i'r_JL werddou, acjy cyr- haeadodd garcbar Clonmel ddau o'r gloch y bore dd,dd lau, wythnosii'rjdiwruod I,'r dydd birgofiadwy yr aeth i C rritk, ac y daeth odoiyoo,-maeot yn holloi tiyabya. Y baeddu a fu yn y carc,har arno, i'w orfodi i wisgo ■'