Y Gwyliedydd

A GYNALIWYD YN NINBYCH, MAI 13-17. [GAN EIN GOHEBYDD.] Yr wyf yn ofni i mi yn fy ffwdan ddydd Llun fod yn ddiffygiol mewn gwneyd yn ddigon eglur mai pregeth y Parch. David Morris, am ddau o'r gloch y Sul, ar loan xiv. 27, a fraslunir yn gyntaf yn yr ail golofn ar tudalen 5 o'r rhifyn diweddaf. Modd bynag, dyna ydyw y ffaith. Yr oeddwn yn awyddus i roddi rhyw syniad o un bregeth o eiddo pob un o'r tri gwr Parchedig yn ein Capel cyntaf yn Nghymru ar Sul Cyfarfod Talaethol ein @anfed flwyddyn. Ac felly y gwnaethum. Rhoddwyd cymelliad a mantais i feddwl am y pethau hyn "—pethau mawr ein hiachawdwriaeth yn mhregethau y Parchn. P. Jones-Roberts, John Felix, a David Morris yn y Capel hwnw ar y Sabboth mawr oedd yn ddech- reuad ein gwyl. Yn Salem, am ddeg, pregethwyd gan y Parch. J. Felix oddiar Heb. xi, 24-27. Caed pregeth alluog iawn, a'r cyfeillion yn tystiolaethu mai da iawn oedd bod yno. Yn ei sylwadau arwein- iol at fater ei destyn, dywedai fod ffydd yn cael ei chysylltu a phethau pwysicaf bywyd. Felly gydag Abel, Enoch, Noah, Abraham, a Moses. Ei bwnc oedd Perthynas Ffydd Moses a Chenadaeth fawr ei oes." Yr oedd ffydd yn ei alluogi i wneyd aberth mawr er mwyn cenadaeth ei fywyd-" Gwrthod ei alw yn fab merch Pharaoh gwrthod pleser, cyfoeth, ac anrhyd- edd; a hyny pan oedd gymwysaf i farnu ei weithredoedd—" wedi myned yn fawr." Noda yr ysgrifenwyr ysprydoledig y modd y gwrthod- odd efe hyny helynt Iladd yr Aiphtiwr, ffoi i Midian. Yr oedd rhywbeth mwy na chenedl- garwch yn ei gynyrfu i ladd yr Aiphtiwr. Medd- ,,y ai ymdeimlad ar y pryd fod Duw wedi ei alw i fod yn waredydd. Yr oedd Ffydd yn ei gynysgaethu a chymell- ion i ffyddlondeb gyda chenadaeth ei fywyd." Yr oedd ganddo sylweddoliad o'r berthynas a fodolai rhwng ei genadaeth a Duw-pobl Dduw. Yr Aiphtiaid heb weled ond y caethion, ond Moses yn gweled fod gwaed breninol yn eu gwythienau. Amod fawr gyntaf sel a ffyddlon- deb gyda gwaith yr Arglwyddd ydyw sylweddoli y berthynas sydd rhwng y gwaith a Duw. Rhai pobl yn digio wrth yr achos, ac yn ei adael oherwydd cael eu tramgwyddo gan ddynion. Cysylltu y gwaith a dynion y mae y rhai hyn, ac nid a Duw. Yr oedd perthynas rhwng y dirmyg oedd i'w ddyoddef gyda'r achos a Christ- dirmyg Crist." Nid tebyg i Grist, nac er mwyn Crist, ond dirmyg Crist ei Hun. Crist wedi dyoddef ar hyd yr oesau: "Yn ei holl gystudd hwynt Efe a gystuddiwyd," am fod Ei berthynas a'i bobl mor agos. Cydnebydd Ef y berthynas yn y dydd diweddaf, Yn gymaint a gwneuthur o honoch," &c. Ac yr oedd gan Moses iawn farn am fwyniant y byd—" na chael mwyniant pechod dros amser." Ac am "daledigaftth y gwobrwy. Yr oedd Ffydd Moses yn ei barotoi ac yn ei gymwyso ar gyfer sylweddoli yn ymarferol genadaeth ei fywyd Trwy ffydd y gadawodd efe yr Aipht," &c. Cyfeiriad yn yr adnod at y ffoedigaeth i Midian. Yno y cymwyswyd ef ar gyfer gweithio allan genadaeth ei fywyd. Yr oedd ei safle ddaearyddol yn fanteisiol iddo. Cafodd hamdden i feddwl a myfyrio. Dyrchaf- wyd ei feddwl at Dduw drwy uchder y mynydd- oedd ac ysblander y ffurfafen. Dysgodd ddaear- yddiaeth y rhanbarthau yr oedd i arwain y genedl ar hydddynt. Purwyd ei enaid trwy gymundeb a'r anweledig. Yr oedd efe yn well dyn ar derfyn deugain mlynedd o fywyd anial- wch. Cafodd amlygiadau arbenig o Dduw—" y berth yn llosgi," "y llaw wahanglwyfus," "y wialen a'r sarff." A chariodd yr oil eu dylanwad bwriadedig arno-" daeth i adnabod ei hun yn well." Deugain mlynedd yn ol efe a dybiai fod ei frodyr yn deall fod Duw yn rhoddi iddynt iachawdwriaeth drwy ei law ef. Ond yn mhen y deugain mlynedd, pan y mae eu hiachawdwr- iaeth yn ymyl, ei gwestiwn ydoedd. Pwy wyf fi ?" Daeth i'w adnabod ei hun. Daeth hefyd i adnabod Duw. Amlygwyd iddo anfeidrol nerth a chadernid Creawdydd y nefoedd a lledydd y ddaear a'i chnwd, fel y mentrodd at Pharaoh, a chyflawnodd y gwaith yn effeithiol. Y mae genym oil ein cenadaeth. Gweddiwn am ffydd. Pregethodd y Parch. P. Jones-Roberts yn Salem am ddau o'r gloch ar Salm xlv, 16, "Dy feibion fydd yn lie dv dadau, y rhai a wnei yn dywysogion yn yr holl dir." Wedi galw sylw at gynwys a natur y Salm, yn yr hon y portreadir 1 dyfodol gogcneddus eglwys Crist, a'r olyniaeth gysegredig o ddynion oes ar ol oes i ddyogelu ei pharhad a'i llwyddiant a sicrheir gan y Salm- ydd, cymerwyd yn fater y bregeth-pregeth i bobl ieuainc—"Rhwymedigaeth y meibion i gymeryd lie y tadau yn yr eglwys." Dangoswyd fod y rhwymedigaeth yn codi o dri chyfeiriad A'r sail perthynas ar sail cyfaddasder i waith ac ar sail dyled. Apeliwyd at y rhai oil oedd wedi eu geni yn yr eglwys, ac wedi derbyn breintiau mor anmhrisiadwy, i ofalu am dalu eu dyled i'r tadau trwy drosglwyddo ffrwyth eu llafur i'r oes a ddel. Dylai pob oes ragori ar ei Llaenorydd. A nos Sul drachefn, pregethodd Mr. Roberts yn yr un man (Salem, Dinbych) ar Salm cxvi, 3, 4. Un o'r pethau pwysicaf i ddyn ydyw cael ymdeimlad o'i bechod. Dangoswyd nas gall dyn heb adnabod ei bechod adnabod ei hun ac heb adnabod ei hun fod yn anmhosibl i ddyn adnabod Duw. Yn y Salmau elfen amlwg iawn, os nad yr amlycaf, ydyw yr ymdeimlad o bechod the sense of sin." Dywed un mai y Salmau ydyw y llyfr safonol ar y pwnc o bechod. Mater y bregeth oedd Pechod dyn ac iachaw- dwraeth Duw." Pechod dyn Gwelir pechod yn ei dair gradd-neu yn ei dair agwedd-fel y mae yn (a) Euogrwydd; (b) Halogrwydd; (c) Yn nerth ofnadwy a dinystriol. Iachawdwriaeth Duw yn ddarpariaeth gyfaddas i bechadur fel y mae yn cynwys (a) Maddeuant—"yn madd- eu (b) Meddyginiaeth—" yn iachau (c) Gwaredigaeth-" yn gwaredu." Dangoswyd fod yn rhaid i'r waredigaeth dd'od o'r tu allan i'r pechadur, ac fod yn rhaid ei chael mewn Person. Gwaredigaeth nid rhag trueni tragwyddol yn y byd a ddaw, ond gwaredigaeth rhag arglwydd- iaeth pechod yn y byd presenol. A ganlyn sydd fraslun o bregeth y Parch. D. Morris yn Nghapel Pendref, nos Sul, o flaen y Parch. John Felix ar Fy enaid bendithia yr Arglwydd," &c., o'r hon y rhoddwyd brasluniad yn y rhifyn diweddaf. Testyn Mr. Morris oedd 2 Petr i, 5-12: A hyn yma hefyd gan roddi cwbl ddiwydrwydd," &c. Y mae Duw, ebai y pregethwr, wedi rhoddi pob peth a berthyn i fywyd a duwioldeb. I hyny gael ei sylweddoli y mae eisiau i ddyn roddi cwbl ddiwydrwydd. Ac felly y mae yma Annog- aethau i weithgarwch crefyddol. Yn gyntaf am ei fod yn dadblygu rhinweddau crefyddol. Cwanegwch, yn ol y Cyfieithiad Diwigiedig, "Yn eich ffydd rinwedd," sef nerth yn yr ewyllys, nerth i orchfygu anhawsderau, nerth i oichfygu nwydau a chwantau, nerth i orchfygu ofn, ac i beidio bod yn gaethion i ganmoliaeth. Yn eich rhinwedd wybodaeth, sef gallu i gym- wyso egwyddorion yr efengyl at fywyd ymarfer- ol. Yn eich gwybodaeth gymedrolder llywod- raeth dros y blysiau a'r tymerau. Y mae ffydd yn dyfod a Iesu Grist i'r galon a dyma y pryd y bydd y llew yn gorwedd gyda'r oen, a'r holl greaduriaid rheibus yn nghalon dyn wedi eu dofi. Ac yn eich cymedrolder amynedd gallu i feddianu ein hunain o ran pob ymosodiadau allanol, megys erledigaethau a phrofedigaethau. Pwy fuasai yn dysgwyl i Petr o bawb fyned i ddysga amynedd ? Ond y mae efe wedi bod yn ysgol gras, ac wedi cael ei wneyd yn apostol amynedd. Ac yn eich amynedd dduwioldeb. Ei hanfod ydyw parch tuag at Dduw. Y mae duwioldeb yn nghanol y rhinwedau yn bachu ochr gref ac ochr dyner cymeriad wrth eu gilydd. Ac yn eich duwioldeb garedigrwydd brawdol. Pa agosaf at Dduw y byddwn yn myned, mwyaf yn y byd a fyddwn yn ei garu er ein gilydd. Ac y mae yn bryd i ni fel gwahanol lwythau Israel wasgu at ein gilydd i wrthwynebu pechod a chyfeiliornadau, yn ein gwasgu at. garedig- rwydd brawdol gariad. Y mae ein cariad i fod fel haul Duw yn gwasgar ei belydrau ar y drwg a'r da. Ac y mae yr Anogaethau yn cael eu rhoddi trwy ddangos i ba beth y mae meddiant o'r rhai yma yn arwain iddo, a beth y mae am- ddifadrwydd o honynt yn arwain iddo. Y mae diogi crefyddol yn.arwain i'r dyn golli ei nerth, a'i olwg ysprydol, tra y mae gwaith yn eu dad- blygu Am ei fod yn sicrhau dyogelwch ein cynwr am ei fod yn sicrhau peidio llithro. Os am gadw allan o faglau yr un drwg, a pheidio llithro rhaid rhoddi cwbl ddiwydrwydd. Ac am ei fod yn sicrhau mynediad helaeth i fendithion yr efengyl y mae yna fynediad'helaeth iddynt yr ochr yma. Ac y mae yn foddhad gweled am- bell un yn mwynhau ei hun wrth fwrdd yr efengyl. Ond cyfeiriad uniongyrchiol sydd yma ,,y at y mynediad helaeth i'r nefoedd' ei hun. Pan y mae y gweithiwr crefyddol yn dyfod i derfyn y daith v mae y niwl yn clirio oddiar afon angau, y mae efe yn myned i mewn i'r porthladd dy- munol fel llong o dan ei llawn hwyliau, a'r angylion yn britho y lan yr ochr arall i roddi croesawiad i'r wlad, lie Ei wasanaeth Ef ddydd a nos.

# Y GYNADLEDD DDUWINYDDOL. Nos Lun cyfarfu y gweinidogion, yn ol y wys, yn Ysgoldy Capel Pendref. Cymerwyd y gadair gan y Parch. E. HUMPHREYS (am fod y Cadeir- vdd vn Mhwyllgor y Capeli a gynelid ar y pryd). Wedi canu emyn, ac i'r Parch. D. MARRIOTT wediio; ac wedi gwneyd rhai parotoadau ar gyfer y dyddiau dyfodol, galwodd Mr. Humph- reys ar y Parch. THOMAS ISFRYN HCGHES i ddar- llen ei bapur yn ol y drefnlen. Ac efe a wnaeth hyny yn nghanol y dystawrwydd mwyaf arwydd- ocaol: dystawrwydd ac astudrwydd a ddangosai y cymerid y dyddordeb mwyaf yn nhestyn, a chynwysiad, a nodweddiad uchel y papur, yr hwn a gymerodd dri chwarter awr union i'w ddarlleniad. Testyn y papur oedd cyfrol dydd- orol y Parch. E. G. Jones, B.A., Cymro talentog a weinidogaetha gyda'r Annibynwyr Saesonig yn un o suburbs Llundain, ar Yr Esgyniad trwy Grist" cyfrol'a ysgrifenwyd i geisio gosod allan athrawiaethau yr efengyl yn ngoleuni damcaniaeth dadblygiad. Wedi egluro amcan y llyfr, rhoddodd Mr. Hughes gipdrem ar ystvr dadblygiad a'i dylanwad ar ymchwiliadaeth feddyliol yr oes. Dywedodd y gwelir ei dylan- wad ar Dduwinyddiaeth mewn dau gyfeiriad. (a) Y sylw mawr a chynyddol roddir gan dduwin- yddion i hanes yr athrawiaeth. Ystyrir olrhain dadblygiad yr athrawiaeth yn hanfodol tuag at ei hiawn-ddeall. (b) Deuir i weled fod athraw- iaeth dadblygiad yn ymwneyd a phynciau y traetha duwinyddiaeth arnynt hefyd, a bod ei dysgeidiaeth ar yr olwg gyntaf yn myned yn erbyn hen olygiadau a ystyrid yn hanfodol i'r efengyl. Rhaid felly i Dduwinyddiaeth gymer- yd sylw o ddysgeidiaeth dadblygiad, naill ai i'w gwrthbrofi, os yn gyfeiliornus neu i gysoni'r athrawiaeth a hi, os yn gywir. Barnai Mr. Hughes, a dywfeyd y lleiaf, fod profion tebvgol cryf fod prif egwyddorion damcaniaeth dadblyg- iad wedi eu profi ond rhoddai arbenigrwydd ar ddau bwynt trwy ei babur Am mai damcan- iaeth wyddonol hollol ydyw, nad oes a wnelo ond a ffeithiau neillduol yn y byd naturiol; ac mai camesboniad a chamddefnydd arni yw ei chym- eryd i esbonio yr achos mawr orwedda y tu ol i'r ffeithiau. Nis gall dadblygiad wneyd ymaith a bodolaeth Duw, nac ychwaith a'r syniad o grea- digaeth A chaniatau fod yr egwyddor o ddad- blygiad o gymwysiad cyffredjnol, y rhaid fod I amodau ei gweithrediad yn yr ysprydol a'r moesol, yn ol natur pethau, yn wahanol i'r hyn ydyw yn y materol a'r anmhersonol. Yn ngol- euni y ddwy osodaeth hon aeth Mr. Hughes yn j mlaen i adolygu ymgais Mr. Griffith Jones i j gysoni athrawiaethau yr efengyl gyda dadblyg- } iad. Cyfyngodd ei bapur i sylwadau ar ddys- geidiaeth dadblygiad ar ddyn, ei gyflwr gwreidd- iol a'i gwymp. Gy4a golwg ar y nennodau cyn- taf yn Genesis, daliai na fwriadwyd yr adrodd- iad ynddynt i gyfleu addysg wyddonol. Ni honir gwneuthur hyny yn yr adroddiad ei hun. Dy- wedai fod y ceisiadau i gysoni yr adroddiad gyda "holl fanylion" dysgeidiaeth gwyddon- iaeth ddiweddar yn tori i lawr. Y mae gormod o'r special pleading" a arweinia i esboniad- aeth wrthun yn nodweddu pob ymgais. Ni cheir yn yr adroddiad ond nifer o osodiadau cyffredinol, a ffaith darawiadol yw y cysondeb rhyfeddol a geir cydrhwng y gosodiadau cyffre- dinol hyn a gosodiadau cyffredinol dysgeidiaeth gwyddoniaeth ar y pwnc. Gyda golwg ar yr adroddiad am y cwymp, dywedai mai myth ydoedd o ran ei ffurf wrth ddyweyd hyny ni olygai mai ffrwyth dychymyg ydoedd yn gyfan- gwbl; daliai y cynwysid ynddo hanes digwydd- iadau a gymerasant le yn wirioneddol. Y ffurf yn unig sydd yn ddychymygol. Nid yw gwerth yr hanes yn dibynu ar ei gymeryd yn llythyrenol, ond yn datguddiad o'r gwirioneddau moesol ac ysprydol a gorfforir ynddo. Barnai na roddai Mr. Griffith Jones arbenigrwydd digonol ar ddysgeidiaeth yr Ysgrythyr ar gwymp Adda, yn enwedig dysgeidiaeth Paul ar y pwnc. Y mae mwy yn yr athrawiaeth Gristionogol am y cwymp, a'r llygredd gwreiddiol, nag sydd vn nysgeidiaeth gwyddoniaethau deilliadaeth. Ni ddywed deilliadaeth ond am drosglwyddiad y natur lygredig o Adda i'w hiliogaeth nid oes ganddi hi ddim i'w ddyweyd am y modd yr aeth y natur yn llygredig. Galw sylw at v ffaith neillduol wna deilliadaeth ond y mae yr ath- rawiaeth am y cwymp yn athroniaeth i gyfrif am y ffaith. Yn achos Adda, y person a lygrodd y natur ond yn achos pob un o'i hiliogaeth y nntur a lygra y person. Da gan Mr. Hughes oedd gweled fod Mr. Jones yn cadw yn glir a'r athrawiaeth a ddysgir gan rai, sef fod y cwymp yn amod sylweddoliad dyn o'i bersonoliaeth, a moesolrwydd ei natur, ac nad oedd ei bechod ond y cam cyntaf ,yn nadblygiad a pherffeithiad ei fywyd fel bod moesol ac ysprydol. Yr hyn sydd yn angenrheidiol i ddyn feddu cymeriad moesol yw nid yr "angenrheidrwydd" o bechod, eithr y "posiblr-vydd" o hono. Dywedodd Mr. Hughes hefyd nas gall dysgeidiaeth dyn-anianeg ddymchwelyd athrawiaeth yr efengyl am bechod. Rhaid esbonio dadblygiad mewn cysondeb a a ffeithiau diameuol profiad dyn. Yi ade1: y gwrthdarawa dadblygiad dysgeidiaeth y Beibi yw pan esbonir dadblygiad o safie rheidrwydd a materolaeth. Dywedodd Mr. Hughes hefyd nas gall dysgeidiaeth dadblygiad ddymchwelyd athrawiaeth y Beibl ar gysylltiad pechod a mar- wolaeth. Credai yn gryf y dysgai y Beibl foci marwolaeth y corff, yn ogystal a marwolaeth ysprydol, yn. ganlyniad pechod a daliai nad oedd anhawsder i gysoni y golygiad, ar y pwnc hwn, a dderbyniwyd gan brif dduwinyddion yr Eglwys, gyda dysgeidiaeth gwyddoniaeth natur- iol, am fod gwahaniaeth hanfodol cydrhwng dvn a'r anifail. Credai mai y golygiad ar y mater