Seren Cymru

EGLWYSIG. DYDD BARTHOLOMEW—Y DDWY FIL. Ya ydym am gael sylw ein darllenwyr etto at y pwnc pwvsig; a ddylai, ac a gaiff lawer o sylw yn ystod y Gwanwyn a'r Haf dy- fodol. Darfu i ni awgrymu yn ein tthifyn djweddaf y buasai troad allan y 2,000 gwein- ^ogion ar ddydd gwyl St. Bartholomew yn sicr o fod yn un o'r pethau a gawsai sylw eleni. Bydded i ni ynte heddyw grefu sllw ein darllenwyr tra y byddom yn clirio lPyn ar y Hordd, er deal! yr hyn a fydd yn cael ,s6n am dano gan lawer yn ystod y flwyddyn. Mae Ilawer o hvch a gwe cor wedi arngylchu y pwnc, fel mae eisieu def- llyddio yr ysgubel! a'r wyntyll, er i ni gael gweled y pwnc yn well. AWel, i fyned ychydig yn mhellach yn ol na dydd Bartholomew, arlonawr 30, 1648, gwnawd Siarls 1. yn fvrach o'i hen. Mewn yniad i hyn, daeth Oliver Cromwell i ywyddu y deyrnas. Er i Oliver wrthod cynimeryd ei goroni, neu ei alw yn frenin, etto, yr oedd yn meddu ar holl awdurdod renin, ae nid oedd yn ol a'i arfer..Ar y Pryd hwn, y grefydd wladol oedd crefydd Eglwys Sefydledig Lloegr, fel ag yr oedd 'Wedi cael ei sefydlu gan lorwerth VI., a'i ^darnhau gan Elizabeth. Am. gyflwr crefydd o fewn terfynau y deyrnas ary p'fk' yr oedd yn isel a dirmygedig i'r i'j oec^ yn° offeiriaid o bob dal- ae o bob math o foesau. Fn o'r Pethau cyntaf a gymmerodd Olivermewn; aw ydoedd glanhau ychydig ar yr eglwysi gwladol. Felly, efe a ddiddymodd ei holl Jirfiau — ei holl seremoniau — y Llyfr vveddi Cyffredin, y Rubric a'r Liturgy. adawodd bob offeiriad at ei ddewis i ddef- wi yddio y pethau hyn neu beidio, fel y .a^nt yn oreu, ond nid oedd iddynt nerth e dr na chyfraith. Y cam nesaf oedd PUro ypwlpidau, trwy droi allan bob un a fernid yn afiach mewn barn, neu yn aiifoesol tnewn buchedd a bywyd. Yma yr oedd gan yj- ysgubell lawer iawn o waith i'w ^neyd, am y rheswm fod sefyllfa y clerig- yr ar y pryd yn un ofnadwy o isel o rati tiar°11 a buchedd. Darfu i Oliver benodi PWylJgor o brofwyr (Tryers y galvrai efe Wynt), er edrych i mewn i gymhwysderau ygwetnidogion. Yr oedd y pirofwyr hyn yo ffurfio math o Board of Enquiry, neu wyllgor Y mchwiliadol i fywyd a barn oil weinidogion y sefydliad-— nid ymgeis- J? n('wyddion, ond hefyd y rhai ag oedd- y° barod yn yr eglwysi. Yn Liundain a'r siroedd nesaf ati, yr oedd y pwyllgor canol yn gwneyd y gwaith, ondyny siroedd ptllenig, yr oedd math o is-bwyllgorau yn cael eu cynual, er gwneyd yr ymchwiliaùau. Yr oedd y rhan fwyaf o'r pwyllgorau hyn yn cael eu dewis o blith yr Independiaid, er fod yno rai Eglwyswvr a Phresbiteriaid wedi cael eu nodi. Yna, pob offeiriad ar ol myned o dan arholiad, os tybiai y pwyllgor ei fod yn afiach o ran bprn, neuynammheus o ran moesoldeb, a dfoid allan o'i fywiol- aeth, a gosodid rhyw un arall yn ei le ef. Fel hyn, trowyd allan o'r eglwys gan Crom- well gannoedd lawer o offeiriaid. Yr oedd y lleoedd gweigion hyn yn cael eu Ilenwi z' gan ddynion o farn iachus ar brif bynciau Cristionogaeth, a dynion o fuchedd uwchlaw ammheuaerh. Yr oedd y rhai hyn yn cael ei dewis o blith yr Independiaid, Presbiter- iaid, a'r Bedyddwyr. Felly, fe dorodd Cromwell i lawr bob gwabaniaeth rhwng yr Eglwyswyr a'r Ymneillduwyr, trwv benodi y rhai a elwid o'r blaen yn Ymneillduwyr, i sefyllfa weiiiidogaethbl yn yr eglwys wladol, a'u gadael at eu rhyddid i arfer y Llyfr Gweddi neu beidio, tra y dylid cofio nad oedd yn troi allan yr un offeiriad am ei fod yn offeiriad, ond y pwnc mawr ydoedd puro yr eglwys o seremoniau, a'r pwlpidau 0 gymmeriadau anaddas. Fel yna y gweith- redodd Cromwell ac yn ei ddydd ef, yr oedd yreghvysi trwy y deyrnas wedi dyfod yn eiddo cyffredin, ac nid yn cael eu cyf- n,u 1 0 Z5 yngu i'l* Episcopiliaid yn unig. Yr oedd hefyd holl ddaliadau yr eglwys yn eiddo cyffredin. Yr oedd y degwm a'r dreth yn eiddo y gweinidog a benodid i'r eglwys Z5 hono, pa un a fuasai yn offeiriad neu yn weinidog Presbiteraidd, Independiaidd, neu Fedyddiwr. Bu y gweinidogion hyn yn mwynhau y by\violaethau am yspaid o fl ynyddau-o yn tuan wedi marw Charles I. hyd sefydliad ei fab ar yr orsedd o dan yr enw Charles II. Yn awr, dyma ni mewn gwell eyflwr i wybod pwy oedd y 2,000, a beth oedd eu sefyllfitpan gawsant eu troi allan o'r byw- ioliaethau gan Charles II. Wedi marwolaeth Cromwell, aeth y wlad i hwyl fawr am gael mab Charles 1. i deyrnasu arnynt. Datfifonwyd cenadon ato, ac yr oedd Ilawer o'r gweinidogion hyn yn gwahodd y brenin adref. Yn Breda, cyn cychwyn tua Liundain, gwnaeth Charles yr ardystiad hwn,—" Yr ydym ni yn ar- dystio rhyddid i gydwybodau tyner, ac na fydd i unrhyw ddyn gael ei aflonyddu yn herwydd ei grefydd, os na fydd yn terfysgu heddwch y deyrnas." Wei, dywediad da oedd hwna, pe buasai yn cael ei gadw. Ond j o dan y gochl yna, yr oedd Charles yn cario ca^on mor ddued a'r gloyn, cydwybod mor ystwyth a'r faneg, a mynwes lawn o'r dichellion mwyaf dwfn. Daeth adref yn nghanot crnchfloeddiadau y werin, a llon- gyfarchiadau Ilawer o weinidogion, y rhai a gredent, fel y dywedai Mr. Case, fod ganddynt angel o frenin." Wedi i Charles ymsefydlu ar yr orsedd, a theimlo ei draed dano, dechreuodd ddangos y droed fforehog. Mae yn amlwg fod dealltwriaeth ddirgel- aidd rhyngddo ef a'r Episcopaliaid o'r dechreuad. Dechreuwyd trwy gai io yn y Senedd y Corporation Act, amcan yr hon oedd sicrhau pob swydd wladol i'r eglwys- wyr, gan nad allasai neb pa by nag gym- meryd unrhyw swydd heb ei fod yn cym- muno yn yr Eglwys Wladol. Y peth nesaf oedd Llw yr Ufydd-dod, yna League and Covenant-peidio cymmeryd arfau yn erbyn y brenin, gyda man bethau ereill, fel i weithio y ffordd yn y blaen. Yn fuan cawd deddf XIII., Car. ii., cap. 1, sef y gyfraith yn erbyn y Crynwyr, trwy yr hyn y con- demnid i garchar bob dyn na fuasai yn cymmeryd llwon. Llwyddodd trwy rym hon i daflu i garchar dros bedair mil o'r dynion heddychol a diddrwg hyn. Erbyn hyn, yr oedd y brenin a'r Senedd yn teimlo eu bod yn ddigon eryf i ymosod ar y Puri- taniaid yn yr eglwys, er cael ail-afael yn y bywioliaethau ag oedd yn awr yn cael eu dal gan weinidogion o blith y Presbiteriaid, Independiaid, a'r Bedyddwyr. Yn nech- reu y flwyddyn 1662, dygwyd i mewn Ddeddf yr Unffurfiaeth, a chariwyd hi yn y Senedd trwy y mwyafrif bach iawn o 6. Yr oedd yn ei herbyn 180, a throsti 186. Yr oedd y ddeddf hon yn ordeinio fod pob gweinidog yn yr Eglwys Sefydledig i fod o hyn allan o'r un farn—dyna oedd yr un- ffurfiaeth a geisid—ac er sicrhau hyn, or- deiniwyd cytran o'r ddeddf i gael gan bob gweinidog i ddarllen yn ngwydd ei gyn- nulleidfa, ac arwyddo yn eu gwydd yr ar. dvstiad canlynol Yr wyf fi, Thomas Jones, yn declario yrna fy niffuant gydseiniad a'm cymmodlon- edd i\ pethau oil, a phob peth cynnwysedig a gorchymynedig yn, a chan y llvfr a elwir Llyfr Gweddi Cyffredin, a gweinidogaeth y Sacramentau, a chvnneddfau a seremoniau ereill yr eglwys, yn ol arfer Eglwys Loegr; gyda y Saliwyr, neu Salmau Dafydd, wedi eu nodi, megys ag y maent i'w canu neu i'w dywedyd mewn eglwysydd; a'r ffurf neu ddull gwneuthur urddo, a chyssegru esgob- ion, offeiriaid, a diaconiaid." Yr oedd yr ardystiad yma i gael ei wneyd gan bob gweinidog ar neu cyn dydd Gwyl