Seren Cymru

Ynddynt. He rhyfedd am feirdd yw Cymru. vellir dweyd ar ryw ystyr mai dyma eu bro gyn. benid. Nil yn unig mae gan sir, ond gan bob Hwyf, ac ardal, a phentref, ei bardd; ac ambell tfaith, He bo teulu lluosog, nid yw hen urdd an- "hydeddus y C& bardd teutu" heb ei chynnyrchiol- yid. Ni ad y forwyn i'r ystwc a'r llaeth gwympo "5b i'r bachgen wneyd pennill; ni ddymchwely kWas mawr y cert, heb i'r anffawd gael ei hanfar- *oli gan rigwm ni cheir priodi yn Nghymru, heb lwybran'r briodasferch gael eu hulio & phenniilion; enir plentyn na chaiff ei gyssegru yr. y fasged •rddonol; a chyda Haw, barddoniaeth (?) ryfedd Ydyw rhai o honynt. Ond nid yw yr boll or-gyf- law* nder hwn heb ei les, acheb gynnwys arwyddion Swerthfawr 0 obaith. Mae yn brawf fod yna ad- °aclau helaeth i'w cael; ac nid oes wrthwynebiad y byd paham na chai *ein hieuenctyd ddathlu 7«nod eu dyfodiad allan o'r plisg gwyl o fardd .ijaeth. Mae yn ffordd digon diniwed, a dweyd y ?a'« i ollwng allan gronfeydd crai teimladau a r rofiadau mebyd. Qnd hyn a ddymunwn ei gym- U fod y prif feirdd yn cael eu cydnabod fel cyn- fel na bo pob glas lane o brydvdd yn tybied fod wedi anfarwoli ei hunan cyn gynted ag y plelo gan i Geiliog Rhedyn," neu y cyfansodda ^rwnad i'r hen fuwch wen. Yn mhob oangen o ybodaeth, mabwysieder y cynlluniau mwyaf per- JMth. o edrych ar, a chymdeithasu A phethau ni ddaw ond selni; o adael i'r meddwl e?..eS ar hyd ffrwdleoedd (channels) culion, ni ."f dysgwyl iddo ddod yn gyrhaeddfuwr ac eang- Ge,yd cenedloedd ereill lawer o bwys ar yr ?du'l (style) y dylai dynion ieuainc ymgynnyg "wrth ysgrifenu ac nid heb seiliau da. Wrth teawm, y peth cyntaf yw cael rhywbeth i'w ddweyd, yna cyfyd yr holiad pa fodd i'w |<idweyd oreu. *■t?8 yr ^en ^orSan Llwyd o Wynedd; dyna'r Bardd Cwsg," ac nid cynddrwg Drych y Prif a Hanes y Ffydd,"—cynlluniau teil- 'tng i'w befelyehu.. Mae serch ein ieuenctyd at farddoniaeth yn i gynnyrchu un nodwedd ddrwg yn eu jtyddiaith—yn tueddu i arfer iaith rhy uchel a «»yddedig ac y raae ycbydig o sylw ar ein cyf- °Oolion a'n newyddiaduron yn gwirio y ffaith a crYbwyllaf. ddywedaf ar y pen hwn ond un peth yn ."for,—meddyliem mai trueni mawr yw na fyddai 11 hieuenctyd yn nghwrs ein hyindrech i ddiwyllio 11 Deddyliau yn talu mwy o sylw i athroniaeth ac i anianyddiaeth yn ei gwahanol gang- et>an. Ai nid peth etfe'thiol iawn i gryfhau yn fystal ag i foddhau eu syched am wybodaeth fyddai yn gyfarwydd a greddfau ac arferion pysgod, 'dar, ac anifeiliaid, a'r deddfau goruchel a lywodr- <tbtnt fater yn ei wahanol gyflyrau? Ai nid fyddai eu bod yn cymmeryd hyfrydwch mewn rhywbeth am dan a dwfr, am goedydd a .,y#|au, am ser a phlanedau ? Mae yn hawddach f meddwl, ar y cyntaf yn enwedig, i ymdrin a g. gweledig a chyfarwydd, nag a phriodol- "dau a deddfau y meddwl anweledig. b Mae rhai yn dueddot i dybied fod yr efrydiaethau Yl1 yn rhy chwannog i arwain pobl ieuainc i an- Shrefyddolder ac anffyddiaeth; ond tebygwn nad j berygl i blant Cymru, a'r Beibl yn eu dwylaw, a 4»er o hono yn eu cof a'u calon, i syrthio i'r P*chod hwn. Ac onid yw y Beibl ei hun yn llawn ybwylHadau a gwersi anianyddol, hyd y nod y p^iau mwyaf defosiynol o hono—y Salmau a'r ^"Ophwydi ? Hyfrydwch Dafydd oedd sylwi ar, a yfyrio rhyfeddodau goruchel anian, a gweled ^hineb a daioni dwyfol yn y cyfan a'r addysg a /ad ei gyfarwyddiadau i ni yw, bod i ni gymmysgu 46foaiwo a dysgeidiaeth a'u gilydd -y blaenaf i fod 11 Wadal-bwys (ballast), i gaolw yr olaf yn ei lie. Ond y mae yn rhaid i ni brysuro i wneyd ych- I sylwadau ar y ffordd i hyrwyddo gweithrediad elfen a nodasom, fel yn myned i wnoyd hunan-ddiwylliant; sef penderfyniad i lynu oes rhagori. Pa fodd i gyrhaedd y penderfyniad hwn sydd ofyniad anhawdd ei ateb. Rhaid i bob un ei ateb drosto ei hun. Yr ydym yn meddwl mai y llwybr goreu i sicrhau penderfyniad digonol yw, cadw mewn golwg werth gwybodaeth, y cyfaddas- rwydd sydd mewn dyn ar gyfer ei chyrhaedd, y mawredd sydd yn perthyn iddo fel bod rhesymol ac anfarwol, yn nghyd a chael rhyw flaen-brofion o'r melusder a ddeillia o arfer y meddwl i weithredu ar destunau buddiol. Mae penderfyniad yn hawddach i rai nag ereill. Mae rhai wrth natur yn fwy pen- derfynol nag ereill. G-«veithrediad yr ewyllys am unwaith sydd yn ddigon i gario rhai trwy ymdrech blynyddau. Gweiniaid yw ereill; mae arnynt gryn syched am wybodaeth, ac y maent ar droion wedi meddwl ymdrechu a'u holl egni tuag at ei chyrhaedd, heb adael i ddim gyfryngu rhyngddynt a gwrth- ddrych eu dymuniad; ond daw rhyw bleserau gwael i'w bryd, ehed eu meddwl ffordd arall; gwas- gerir en holl gynlluniau, S eu penderfyniadau gyda'r gwynt, ac y mae'r cyfan ganddynt i'w ail ddechreu mewn ystyr. Ar y rhai hyn mae angen wrth wyl- iadwriaeth fiinw), wrth reolau llymion, wrth ystyr- iaeth bwyllog, wrth amynedd diflino, cyn y gallont ddal eu tir yn ngwyneb eu llithriadau a'u hanwa- dalwch. Y cynghor goreu ar y pen hwn, efallai, yw, "yfwch yn helaeth o ffynnonau gwybodaeth;" mynweh flas ar eu dyfroedd grisialaidd, ac yna nid oes dim a wasgara eich penderfyniadau; byddweh yn ddigon cryf i wrthsefyll pob profedigaeth i lwfrdra ac anwadalwch. Ac hefyd, mae iddynt i ystyried, a bydd hon yn annogaeth o'r mwyaf grymus, nas gallant fyned ddim yn mlaen heb ben- derfyniad, nad oes gam o'r ffordd heb rwystrau, ac mailr cryf ei ysbryd bia y maes. Ac ar y llaw arall, os bydd iddynt benderfynu o galon fod boll drygorau gwybodaeth o'u blaen, a bod ei dadguddiadau an- nherfynol ac anmhrisiadwy o'u blaen nad oes wa. harddiad wedi ei osod fyny yn un cwr o'i thiriog- aethau, ond "ewcb rhagoch," wedi ei gerfio yn mhob man—mae y goreuon yn ô1. A diau nad y lleiaf o'r annogaethau i benderfyn- iad a dyfal-barhad fydd golwg ar v gorchestion a wnaed gan ereill trwyddynt, y safle uchel a gyr- haeddodd lluaws o'n eydwladwyr, o dan yr anfan- teision mwyaf, yn unig trwy lynu trwy deg a garw wrth eu hymgais, nes i'w hyndrechion ddiweddu mewn buddugoliaetli. Nid oes dim fel siamplau ereill o dan gyffelyb amgylchiadau a symbyla ddyn i ddiwydrwydd, ac a'i harfuga a gwrolder. Gosoder i lawr ddeddfau, rhodder rheolau, etto siamplau a fyddant siciat o dynu sylw ein hieuenctyd. Gof. ynant am arwyddion, a siamplau yw yr arwyddion yr hiraethant am danynt; ac ond i ben banes ein cenedl gael ei ddadblygu ger ein bron, ni fydd pall am siamplau. Cenedl dlawd yw y Cymry dan an. fanteision nodedig yr ydym yn llafurio erys oesoedd. Gwelsom amseroedd gwellgynt; ond mae yr %deg yn mhell iawn yn 61. Dau can mlynedd yn ol, yr oedd ein pendefigion yn bostio bod yn awduron Cymreig. Yr oedd William Herbert, Iarll Penfro, yn ysgrifenwr rhagorol yn y Gymraeg; yr oedd Esgob Mynwy yn mhlitli yr ymgeiswyr am y gadair fardd- onol yn Eisteddfod Caerwys; ond William Llyn, Curad Croesoswalit, a'i cafodd. Dyna fel yr oedd hi gynt. Ac er y cyfan, Curad gafodd y gadair, er fod esgob yn cynnyg ati. Dyma annogaeth i ieu- enctyd Cymru o dan anfanteision nid yw hanes ein henwogion ond hanes dynion, gan mwyaf, wedi dringo fyny drwy anhawsder lawer. Ein beirdd a'n haneswyr, ein duwinyddion a'n pregethwyr, ein hareithwyr a'n beirniaid, nid gwynt amgylchiadau a'u cariodd i'r uchelfanau hyny-nid cael eu geni a wnaethant ar ben bryn enwogrwydd; ond obry yn nghwm tlodi a dinodedd, a dringo fyny a wnaeth- ant. Cerfio eu henwau eu hunain a wnaethant ar lechres dynolia th. Curadiaid croenllwm digciniog oedd Goronwy Owain ac leuan Brydydd Hir (nid hir ei bwis); tyddynwr cyffredin oedd Dewi Wyn ysgolfeistr oedd D. Ddu Eryri; a dyma yw Eben Fardd, bardd mawr yr oes hon chwarelwr oedd Gutyn Peril; cludydd oedd Twm o'r Nant; mab i grwynwr oedd y Dr. John Williams o Lanbedr- pont Stephan mab i saer maen oe,td Williams o Landegai, awdwr Prydnawngwaith y Cymry;" mab i saer maen, a saer maen celfydd ei hun, oedd Iolo Morganwg, yr hynafiaetbydd, a'r bardd enwog; crydd oedd John Blackwell; o rieni tlodion oedd Gwallter Mechain; ffermwr oedd Williams, Panty- eelyn a mab i ffermwr, yr un peth, oedd yr ys. golfeistr a'r prydydd enwog Davies, Castell Hywel; gwehydd oedd John Elias; gwas fferm fu Christmas Evans mab i ffermwr bychan yn agos i Gaerfyr- ddin oedd y meddyg medrus Dr. Daniel Davies, yr hwn a dderbyniodd i'r byd ein grasusaf Frenin. es prynwr a gwerthwr moch oedd Dafydd Jones, sylfaeiiydd bane Llanymddvfri; siopwr oedd Samuel Jones, y bancwr yn siopwr yr aeth y di- weddar J. Williams, yr aelod seneddol dros Mac- lesfield, i Loegr ac hefyd yr aelod presenol dros Lambeth gwehydd oedd Thomas Evans, Penpis- tyll, jfr hwn a ddyoddefodd lawer oblegid ei olyg- iadau rtvyddgarol yn amser y chwyldroad yn Ffrainc; glowr fu y diweddar Ddr. Jenkins o Cow- ard College; o amgylchiadau isel oedd Bardd Alaw ac y mae yn perthyn i'a cenedl heddyw y cerddor enwog J. Thomas, o Benybontarogwr, yr arliwydd P. Williams, a'r cerflunydd Gibbon-oll o fysg y werin bobl, ac wedi ymladd eu ffordd yn mlaen o dan anfanteision dirif. Hawdd fyddai llenwi cyfrol, chwaethach traeth- awd bychan fel hwn, ar orchestion hunan-ddiwyll- iadol ein cenedl; dyma hanes mwy nft thrydydd ran o'n gwyr enwog yn mhen amser a ddaw eiau y cymmer rhyw un at y gwaith dyddorol o wneyd ymchwil manwl i mewn i'r pwnc, er croniclo i oes- oedd pell, hanes ymdrechion athrylith yn Ngfayquru yr oesau hyn. Mae gan y Saeson fagad o gyfrolau o'r fath, ac yn enwedig un wedi ei chyhoeddi yn ddiweddar, ag sydd yn werth sylw pob dyn ieuane yn ein gwlad, Self Help," gan yr ysgrifenydd bywiog S. Smiles; ac yn y llyfr hwn mae cry- bwylliad parchus am fagad o Gymru enwog, ac yn eu plith Edwards y Pontwr, o lanau y Taf; ac os nad ydym yn annghofio, yr ieithwr hynod Richard Jones, o Aberdaron. Ceir yn yr -1 Enwogion Cym- reig lawer iawn o enghreiflftiau o rai wedi codi dan anfanteision ond nid yw yr awdwr yn ofalus iawn i'n hysbysu am ddechreuad rhai o'r gwyr enwog, ac yn wir braidd na feddyliem ei fod ar rai achlysuron yn rhyw fyned heibio naill ocbr pan yn rhoi hanes rhyw wr enwog o ddechreuad isel iawn, fel pe bai gweithio fel erefftu r gonest, os tlawd, yn rhyw anfri ar ddyn, neu yn achos o gywilydd i'w dylwyth a fyddout mewn gwell amgylchiadau. V n awr, pa ddefnydd cysur a chefnogaeth well a ddichon ein dynion ieuanc ei gael nÎi gweled pa beth y mae ereill o dan gynnifer, os nad mwy o an. fanteision na'n hunain wedi ei gyrhaedd. Safant uwch eu pen, gan ddweyd yn euhiaith, a' Dringwch i fyny yma." Dechreuodd Uawer yn dda, ond syrthiasant yn ol o ddiffyg penderfyniad dynol, ïe, llawer a allasent fod yn y rhes fiaenaf, pe yn meidru bod yn drech na phrofedigaethau i segurdod ac e8- mwythdra. Nid oes derbyn y gamp heb redeg i ben draw yr yrfa. Nid nad yw llawer wedi rhedeg yn lew, ac wedi dod yn feddiannol ar wybodaeth helaeth, ac wedi ennill iddynt hwy eu hunain gym- meriad o'r mwyaf gwerthfawr, er na ddaeth eu hen- wau gerbron y cyhoedd. Mae mawredd o'r fath, ac y mae mawredd annghyhoedd o'r fath hyn, yn swynol dros ben. Y myrtwydd yn y pant-y lili dlos ag sydd yn gwyro tua'r llawr. Nid yw cy- hoeddusrwydd ynddo ei hun yn brawf o wir fawe. edd. Mewn unigedd a dystawrwydd y mae yn rhaid i bob mawredd gael ei ddechreu a'i gadarnhan, ac na ddeued cyfnoli bytli pan na allo ein gwlad fostio mewn ugeiniau o bobl gwir fawr, na chaiff hanesyddiaeth byth afael ynddynt. Dyma ni yn awr wedi gwneyd rhai sylwadau byrion ar y ddau beth a gymmerasorn mewn llaw sef elfenau hunan-ddiwylliant, a'r mQdd i'r elfenau hyn gael tegwch i weithredu—fod yn rhaid i'r dyn ieuanc deitalo yn hydfrus fo4 gaaddo alluoedd yu