Seren Cymru

YRWYTHNOS MAE yr Arglwyddi wedi rhoddi eu sylw i achos Poland, a da genym fod larll Ellenborough ac larll Russell yn llwyr a hollol gondemnio ymddygiad Rwsia yn y rhyfel angenfilaidd hwn tra y maent yn un mor benderfynol yn eu condemniad o ymddygiad gormesol brenin Prwsia, yn ei ymyriad creulon a. rhyddid trigolion Poland. Mae brenin Prwsia wedi troi yn fath o geispwl i Alexandra o Rwsia yn y mater. Mae yn ymddwyn fel gormesdeyrn o'r radd flaenaf. Mae yn syn i ni os na fydd iddo redeg ei yrfa i ben lawer yn gynt nag y mae, yn ei wallgofrwydd presenol, yn ei feddwl. Mae Ffrainc o'r tu arall yn dangos mwy o gydymdeimlad a Poland na allasem ddysgwyl oddiyno. Mae hyd y nod Awstria wedi gwneyd gwrthdystiad yn erbyn ymddygiad Prwsia yn yr achos hwn. Mae ein newyddion o America yn dangos pa fath dderbyniad a gafodd cynnygiad Napoleon L-gyfryngu rhwng y pleidiau rhyfelgar. Ychydig amser yn ol, fe gofia ein darllenwyr i Napoleon geisio cael gan Loegr i gyduno ag ef i gynnyg cyfryngwriaeth rhwng y Gog- lawrhydi wrthod anamserol. Yn •vcu. ^vvueya y cynnygiad ar ei gyf- nroiueb ei hun. Mae Mr. Seward, dros v Llywydd Lincoln, wedi gwrthod y cyfryw gyrinygiad, a hyn yn holfol a phenderfynol, ac wedi rhoddi hint i Napoleon i gofio cynghor Die Dywylly Pob dyn i feindio ei fusnes ei hunan." Purion, Mr. Seward. Nid rhyw lawer o fendith sydd yn canlyn ymyriad Louis Napoleon. Mae Itaii yn ddigon o siampl. Er fod llawer iawn o wa- hanol olygiadau gwleidyddol yn y Gogledd, a llawer iawn o rwystrau yn cael eu taflu ar lwybr Mr, Lincoln, etto mae y teimlad yn gryf y bydd i'r Undeb gael ei adferyd yn y man. GARTREP, mae Tywysog Cymru a'r Dywysoges Al- exandria yn cael yn agos holl sylw y wlad, o'r orsedd i lawr i'r bwthyn; pawb megys am ddangos eu teimlad da at y par ieuanc. Mae yn dda genym weled oddiwrth yr hanesion nad yw y tlodion yn cael eu hanghofio, gan fod y rhan fwyat, os nid yr oil, o'rtrefniadau yn cymmeryd i mewn y tlodion. Mae Cymru yn penderfynu dangos ei theyrngarwcb ar yr adeg mewn modd cynbes a chalonog. Mae aelodau Ty y Cyffredin yn myned trwy eu gwaith yn dawel a didaro iawn. Nid oes ond ychydig o fater- ion ag sydd yn tynu sylw y wlad. Nos Wener ddiweddaf daeth achos Poland i sylw, a da genym feddwl i Senedd Prydain lefaru yn eglur a difloesgni ar y mater. Yr oedd holl deimlad y Ty o blaid i Poland gael chwareu teg, ac yn condemnio ymddygiad barbaraidd Rwsia a Prwsia. Ni fydd hyn heb ei effaith briodol yn Ewrop, yn gystal ag ar deimladau y dyoddefwyr eu hunain. Mae llong arall yn llawn o fwydydd i weithwyr swydd Lancaster wedi cyrhaedd o America. Mae y fath ddan- gosiad o gydymdeimlad yn yr Americeniaid yn debyg o gael effaith dda i rwymo y ddwy wlad mewn serch a chariad at eu gilydd. Mae yn dda genym fod y wind mewn amryw gyfarfodydd cyhoeddus yn dangos ei theimlad yn erbyn caethiwed, ac o blaid ymdrechion y Gogledd i ddiddymu y gaethfasnach. Mae yn ddrwg genym fod masnach y wlad yn para mewn cyflwr difywyd. Mae y gwaith yn ychydig, a'r cyflogau yn isel.

MARWOLAETH ALAW GOCH. MAE ein calon yn isel, a'n teimlad yn llawn gofid, a'n llaw'n grynedig, pan yn y sgrifenu'r geiriau gwir alaethus i ni-MARWOLAETH ALAW GOCH I Ond erpob gofid, dyma ein gorchwyl yr wythnos hon. Mae yr enwog a'r aeddfwyn Dafydd Williams, o Ynyscynnon, wedi ein gadael. Mae ei ymadawiad cynamserol ac annysgwyl- iadwy wedi gordoi trigolion Aberdar mewn hiraeth dwfn a gwir alar. Nid ydym yn cofio am y fath deimlad yn cael ei greu ar farwolaeth neb pa bynag am y deunaw mlynedd diweddaf yn y plwyf hwn. Pan ddaeth y newydd i Aberdar boreu Sabboth diweddaf. yr oedd yn anhawdd cael gan y cyhoedd i gredu, fod eu mwyn gymmydog Dafydd, Williams wedi marw. Yr oeddynt yn gobeithio nad oedd y newydd trist yn wir, ac yin- drechent i beidio credu. Ond fel yr oedd y dydd yn myned yn mlaen, daeth cenad ar ol cenad, a chyn nos cadarnhawyd y newydd torcalonus, a gorfuwyd ni i gredu fod y Gwr o Ynyscynnon wedi ein gadael. Yr oedd ein cyfaill cynhes a'n cymmydog mwyn yn enedigol o Fro Morgans g ond pan yn las-lane symud- odd i blwyf Aberdar ei le arosol cyntaf oeddAbernanty- groes Isaf, preswylfa y diweddar Morgan Thomas David, tad-yn-nghyfraith y Parch. Thos. Price. Gweithiodd yn ddiwyd am dymhor, a buan y daeth i sylw fel gweithiwr da, diwyd, a sobr; ac nid hir y bu cyn dyfod yn Am- modwr dan gwmpeini haiarn Aberdar. Yma ennillodd iddo ei hun barch ei Feistriaid, serch ei gydweithwyr, ufydd-dod y rhai oedd tano, a gwnaeth ddaioni i'w am- gylchiadau bydol. Tuag ugain mlynedd yn ol, ardreth- odd fferm Ynyscynnon, wyneb a gwaelod, ar delerau tra manteisiol, mewn cymhariaeth i'r modd y cymmer. wyd tiroedd yn Nyffryn Aberdar wedi hyny. Dechreu- odd ar unwaith trwy agor Level fechan yn agos i hendy Ynyscynnon, ac yn ymyl Camlas Aberdar. Yma bu ein gwron yn hollol lwyddiannus, yn mhell tuhwnt i'w ddys- gwyliadau ef ei hun. Nid hir ar ol hyn y bu cyn dechreu agor y Pwll ar dir Aberaman. Hwn etto a brofodd yn gwbl lwyddiannus. Yna cawn ef yn olynol yn agor pyllau gloyn Cwmdar, Mountainash, a thrachefn ar Ystad Ynyscynnon. Yn mhob man yr oedd Haw dyner Rhagluniaeth yn bendithio anturiaethau y gwr o Ynyscynnon, fel y mae yn ffaith nad oes ond ychydig, os oes un i'w cael, ag sydd wedi profi'n fwy llwyddiannus na Mr. Williams yn ystod y deunaw mlynedd diweddaf. Dechreuodd y Level fach a llai ni dau cant o bunnau bu farw yn werth yn agos, os nad yn gwbl, DDAU CAN MIL o BUNNAU. A'r hyn oedd yn gysurus iawn fod pawb oil yn hollol foddlon i'r Gwr o Ynyscynnon i ennill arian. Yr oedd pawb yn credu ei fod yn eu hennill yn gyfiawn ac onest. Ni chlywsom erioed iddo wneyd cam a gwr yn ei fater. Yr oedd yn ei wasanaeth gannoedd lawer o weithwyr-yn ffesurwyr, crefftwyr, peiriannwyr, agorwyr pyllau, glowyr, gyrwyr, amaethwyr, a llafurwyr; ond er ein bod yn byw yn eu canol, ni chlywsom neb yn achwyn ar David Williams fel meistr; ond o'r tu arall, clywsom ugeiniau yn rhoddi iddo y cymmeriad uchaf fel meistr gweithwyr. Yr oedd ei air fel ei lw, a'i addewid mor sicr a'i chyflawniad. Mae ei gymmeriad fel meistr yn uchel iawn yn ngolwg y gweithwyr eu hunain, a bydd ei gofiant yn gynhes ac anwyl ganddynt am flynyddau i ddyfod. Fel Lienor, Bardd, a Noddwr Addysg, mae Alaw Goch yn adnabyddus yn agos ac yn mhell hefyd. Mae eu englynion yn dda, ei ganiadau moesol yn swynol; ond yn benaf, yr ysbryd a redai drwyddynt oil a gor- onai y ewbl. Fel noddwr Llenyddiaeth ei wlad yr oedd yn enwog. Nid oes ond ei gyfeillion agosaf a wyddant am haelioni Alaw Goch, a'i barodrwydd mawr i gynnorth- wyo pob mudiad llenyddol Cymreig. Gwyddom ei fod wedi cyflawnu llawer tro clodwiw na fydd i'r byd byth wybod am dano. Yn y cymmeriad o noddwr Eistedd- fodau, mae wedi bod o flaen y cyhoedd yn ami yn ei flynyddau olaf. Ond gallwn ni siarad am ei ymdrechion yn Aberdar a Sir Gaerfyrddin o blaid ysgolion dyddiol, ac addysg y radd weithgar. Mae wedi llafurio yn galed, cysson, ac hyd y diwedd, yn y cylch hwn, a bydd mil- oectd o blant y Cymry yn canmol ei enw mewn blyn- yddau i ddyfod. Gwyddom ni hefyd am ei haelioni cysson a pharhaus at demlau y Jehofa. Fel dinasydd yr oedd yn sefyll yn uchel fel ILesolwr ei ardal. Cym- merai ddyddordeb yn nygiad y nwy i oleuo y dref, gyda Bwrdd techyd, y Dwfr-weithiau, a bu flynyddau lawer yn warcheidwad y tlodion; ac yn yr oil o'r cylch- oedd hyn bu yn ffyddlon, diwyd, a gonest. Ond wedi treulio blynyddau i ddadblygu adnoddion mwnol Aberdar, gwneyd rhan fawr atycynnydd pwysig yn y plwyf o 5,000 o drigolion pan ddechreuodd David Williams weithio y glo, ond yn awr sydd yn rhifo o leiaf 34,000 o eneidiau. Prynodd amryw diroedd pwysig mewn gwahanol fanau yn Nghymru; ac yn eu plith Ystad wertbfawr y Miskin. Yn ddiweddar symudodd y bardd i fyw i'r Miskin Court, er galar i bawb o'i hen gymmydogion yn Aberdar. Dydd Iau cyn ei farw, cawsom ei bresenoldeb yn nghyfarfod Rhanfeddianwyr y Gas Co." Yno cawsom y fraint o'i gynnyg ef, Thos. Wayne, a Crawshav Bailey, Ysweiniaid, i gael eu hail-ethol yn gyfarwyddwyr y Cwmpeini. Caniasom yn iach y dydd bwnw, heb feddwl am ei angeu disymmwth. Dydd Sadwrn diweddaf (Chwef. 28), aeth Mr. Wil- liams ar negei i dref Penybont-ar-ogwy, a phan yn cerdded yr heol am ddau o'r gloch, yn hollol ddirybydd a disymmwth, syrthiodd i'r llawr, wedi ei daro gan frenin braw. Mor nerthol oedd yr ergyd, fel na syflodd, nid ocheneidiodd, ac nid anadlodd byth mwy. Ni cheisem ddarlunio y teimlad yn Aberdar pan ddaeth y newydd trist i'r dref. Och ymadawodd y boneddwr, y ayngarwr, y Bardd, a'r Llenor, yn mherson David Williams o Ynyseynnon! Mae wedi gadael ar ei ol briod anwyl, a thri o blant. Mae y mab henaf, Gwilym, yn awr yn cael ei ddwyn i fyny i fod yn Ba- rister at Law," ac yn rhan-berchenog y Daily Leader;" mae Gotner, y mab ieuengaf, yn New Zealand, yn dir- fesurydd dan y Llywodraeth; mae Gwladus, yr unig ferch, yn briod a David Rosser, Yaw., cyfreitniwr, ao yn byw yn Aberdar. Dymunem Duw yn nawdd i'r weddw a'r plant anwyl. Yr ydym wedi ysgrifenu yr ysgrif hon vn nghanol swn Eisteddfod Gerddorol Ddirwestol Aberdar, ac nid oes genym bamdden i ddywedyd mwy yn awr, ac nis gallem ddywedyd llai am yr anwyl Alaw Goch. Mae y doniol Hugh Tegai wrth ein hochr, a gwnaeth ar ein cais yrengiynion canlynol i fod yn ddiweddglo i'r nod- iadau hyn: — Gwagle du, Ow I yw'r Gogtedd,—Oeh wyro Ei choron a'i gorsedd Gwae'r Deau! Angau ingwedd I Wylawmawr! ALAW y' medd IJ Oeh! Alaw, ein pen uchel wr,—dor wyd, Prif darian y gweithiwr Dyhidlai ef i dlawd wr Ei olud-bensf haclwr. I Aberdar y bu wir dirion—dad,— I'r De oil yn goron I Gymru bu hyd y bon Y noddydd awenyddion. TBOAI.

CLADDEDIGAETH Y PARCH. JOHN JONES, PERIG- LOR LLANLLYFNI. Prydnawn dydd Mercher, Chwef. 18, ytngynnullodd nifernaawr o drigolion Llanllyfni, yn nghyd ag amryw o wyr urddasol o ardal" oedd ereill, i dalu y gymmwynas olaf i weddillion marwol y gWr parchedig hwn. Cafodd dymhor hir ar y ddaear, oblegid 9yrha«dd* odd yr oedran o 82. Bu yn gwasanaethu yn Llanllyfni agos i 43 mlynedd. Gadawodd weddw a thri o blant ar ei °j* Rhodd wyd ef i orphwys yn ymyl beddrod ei hen gynimydog tal- entog John Jones, Talysarn. Er na fedrai Mr. Jones ryw lawer 0 ddoniau pregethu, etto yr oedd yn ddyn ardderchog mewn llawef ystyriaeth. Yr oedd yn selog iawn, yn enwedig yn ei nynyddaa olaf, dros egwyddorion mawr y diwygwyr Protestanaidd. *r

y SEREN—E.K.&.L. Jones—Gwalialaw—Thomas tyatts—Eliza VV neeter—Idris o'r Cwm-James Douglas-Morgan Jenkinil-J. C. W.-F. Treg- trail-William Garmon-Dr. Prichard-Cynddelw. CVMRO.-Nid yw eich gohebiatth wedi dyfod i law. Dichon ei bod wedi ei gwrthod am ei bod dros bwysu-ond nid ydym yn sicr. CRYNFE 0 GWMNEDD.—Mae yn ddrwg genym nas gallwn ddeall yn hollol beth sydd geriych mewn golwg wrth ysgrifenu. EGLWT8 EBENEZKR, DYFBD.—Deallwn fod yr eglwYI barchut hon wedi rhoddi galwad unfrydol i'r brawd ieuanc David Grif- fiths, o Athrofa Pontypwl, gynt o Aberdar, a'i fod yn meddwl decbreu ar ei waith pwysig tua chanol yr haf ddyfodol. Y Byd Cymreig A BBDYDD.-Gwelwn fod perchenog a golygydd y BVd Cymreig wedi penderfynu am y Bedydd, ei fod i gael ei gau allan o'r Zfycf." Wei, dyna ddymuniad llawer wedi ei gael-cau bedydd allan o'r byd ond cofied y 11 Byd Ceiniog" fod y Bsdydd wedi byw cyn iddo ef gael ei erthylu o Gyfaill y Werin," a debris y Swyddfa hono, a bydd Bedydd fyw yn y byd wedi i" Fyd" ceiniog Castellnevrydd Emlyn fyned i ffordd ei lysdi|d, y Cyfaill." Mawr yw haerllugrwydd rhyw fath o gymineriadau-cau Bedydd allan o'r Byd Cymreig." Dyna y fiat wedi myned allan, ac, o gwrs, dyna ben ar y Bedydd. Byddwch yn bwyllog, garedigion, yr ydych yn ymladd yn erbyn Duw, a'r hyn a ordeiniwyd gan Dduw. Saif Duw a'i ordinhadau pan fyddo y Byd Cymreig yn myned i danio canwyllau. Y gwirionedd yw, mai ffolineb yw i un Bedyddiwr ddysgwyl cael agor ei ben ar y pwnc sydd yn ein nodweddu ni fel enwad, yn y y Byd Cymreig, y Faner Gymreig, yr Herald Cymreig, na dim arall Cymreig sydd yn nwylaw y Taenellwyr. Agorir dadleuou yn y papyrau hyn cyhyd ag y bydd hyny yn ateb dyben y Taenellwyr yna, yn y nick of time, pan ddelo y Bedyddiwr i siarad i bwrpas, a dwyn cnewullyn y ddadl i'r golwg, mae y Golygydd yn cau y drws, gan nad yw dadleu ar fedydd yn fuddiol. Mae yn bryd i ni fel Bedyddwyr ddyfod yn gall ar y pen hwn. Cawn gymmaint o chwaren teg gan wasg y Pab ei hun ag a gawn gan y wasg Daenellyddol Gymreig. HEB DALU.—Uythyr o Gaerdydd, ac un arall o Gaerffili, a dwy geiniog ar bob un; un o Rumni a phedair ceiniog un o Pitsburg, 01 America, & dau swllt i dalu arno. Mae y rhai hyn oil yn ddiogel yn Llundain-gall eu perchenogion eu cael oddiyno. Yr ydym wedi blino talu. Mae ein hamyneddgydalrceiniogau yn pallu, ac nid heb achos yn wir. D. JONES.—1. Difaterweh am achos eu heneidiau sydd yn peru i ddynion gysgu o dan y weinidogaeth am fynyd yn y byd. 2. Beth sydd i'w wneyd? Anhawdd gWybod; byddai yn dda genym wybod—byddai y receipt yn un o werth mawr. DIACON.-I. Mortmain Act sydd enw ar ddeddf a wnawd yn amser Iorwerth .1 er rhwystro dynien pan ar wely angeu i roddi eu tiroeed a'u meddiannau i'r eglwysi a'r mynachlogydd, fel yr oedd llawer wedi gwneyd, a thrwy hyny yn cyfoethoji y llwyth offeiriadol a mynachaidd ar draul yapeilio eu plant eu hunain. Yn awr er gwneyd rhodd yn dda at achos crefyddol, rhaid iddi gael ei gwneyd oleiaf un ftwyddyn cyn marw y rhoddwr. 2. Magna Charta, neu y Freinlen Fawr, sydd enw arysgrif bwysig a gafodd y Barwniaid gan y Brenin John, er sicrhau hawliau y deiliaid yn erbyn gormes y breninoedd yr oedd mor bwysig fel y gelwid hi Breinlen Fawr, neu weithiau Breinlen Rhyddid. Llawnodwyd hi yn Runaymede-lle rhwng Staines a Windsor. SCHOL.AR.-LJ.din wr oedd Cicero, a Groegwr oedd Demosthenes. EISTEDDFOD CAERFYKDDIN.—Mewn atcbiad i dri neu bedwar o lythyrau, dymunem ddywedyd ein bod yn cydymdeimlo yn hollol i'r mudiad daionus hwn. Mae yr amcan yn dda mae y bon- eddigion sydd yn blaenori yn foneddigion o ymddiried felly, o eigion calon, dywedwn, Duw yn rhwydd i Eisteddfod Caerfyr- ddin yn 1863. Er mwyn arbed amser a thraCorth, bydded i'n Gohebwyr anfon eu cynnyrchion, yn ol eu gwahanol dueddiadau, fel y canlyn IIifr Pob hanesion-crefyddol a chymdeithasol, archebion, a thaliadau, i Mr. W. M. Evans, Seren Cymru Office, Car- marthen. £ ST Y TRAETHODAU, GOHEBIABTHAU, &O.—Rer. T. PRICB, JROSE COTTAGE, ABERDARE. IW YR YSGRXFAU EGLWYSIG, o nodwedd yr erthyglau ar- weiniol Eglwysig, A:o., — Rer. B. EVANS, PBNTDRBF HOUSE, NEATH. t&T Y FARDDONIABTH,—Rev. J. R. MORGAN (Lleurwg), LLANELLY, CARMARTHENSHIRE. "SEREN" CYMRU" WYTHNOSOL. Pais SIREN CTJlRU i dderbynwyr a dalant am dani wrth ei derbyn. neu a dalant cyn pen wythnos ar ol i'r chwarter ddyfod yn ddyledul, yw Is. Ie. y ehwader; neu 11. 3c. 01 na wneir hyny. TIIIMUR yn ddiolchgar i'n dosparthwyr am gael niler y derbyn wyr yn 4, 9,13, &c., er arbed traul y postages. Nis gellir caniatau y postage pan fyddo y nifer dan 4. TALIADA U. Derbyniwyd taliadau oddiwrth,—T. M. Fron Gron, J. E. W. Bangor, S. LI. D. Maaceinion, a E. G. Abertawe.