Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
3 erthygl ar y dudalen hon
Y "DDWY FIL" A PHERIGLOR LLANDDEINIOL,
Y "DDWY FIL" A PHERIGLOR LLANDDEINIOL, At Olyyydd SEBEN CYMRU." (Par had). Dyweda ein hawdwr, Y mae yn ddigon eglnr i bawb fod gwyrdroi ffeithisu, a chamddarlunio hanesyddiaeth pethau, yn gosod yr anneallus a'r annysgedig dan anfanteision lawer i wneuthur cyfiawnder a'r hyn a gynnygir i'w hystyriaeth." Gwir yw hyn oil; cytunaf ag ef yn hollol, a chydymorfoleddaf ag ef yn y ffaith nad ydym ni-efe a minnau-yn perthyn i'r dospaith anneallus ac annysgedig y sonia am danynt, a go- beithio nad annghofir ar un achlysur dalu i ni y parch gofynol. Pethcanmoladwyynddiauyw "rboddi gwybodaeth gywir i'r darllenwyr mewn pertbynas i sefyllfa wirioneddol pethau Mcyn cyhoeddiohonyntddedfryd condemniad ar yr eglwys wladol, neu unrhyw beth arall; ond ymddengys kmi, ar ol darllen ei draethodyn, ei fod yn hynod o anffodus os dyma oedd ei am. can, gan mai prin a theneu yw y wybodaeth o sefyllfa wir- ioneddol pethau," neu unrhyw wybodaeth arall sydd i'w ddysgu ynddo. Pe gadawem o'r neilldu yr ymadroddion chwyddedig sydd yn ei fritho am urddau santaidd," muriau cyssegr- edig," awdurdod oruchel," hawliau yr eglwys," &c., ni fyddai nemawr i'w ddysgu ynddo ond moddion i enllibo ein gelynion, os meddwn rai, neu ein eyfeillion pan gwympom allan S hwynt, os na fydd moesgarwch & digon o lywodraeth arnom i'n rhwystro i'w defnyddio. Yn y rhan gyntaf o'i draethodyn rhydd ein hawdwr lawer o bwys Ki- yr hyn a eilw yn drachwant o fanteision tymhorol yr eglwys." Ni phetrusent," meddai, gan gyfeirio at y Ddwy Fil, I. ymgyfoethogi ar fywiolaethau yr offeiriaid; daethant i feddiant o'r gwaddoliadau mwynhaent y torthau a'r pysgod perchenogent drwy drais feddiannau yr eglwys, bara'r plant, a bara'r eglwys; yr oeddent /yn yspeilio yr eg- lwys o'r degwm a'r offrwm," &c. Naturiol yw meddwl wrth y pwys a rydd y dyn hwn ar y manteision tymho'ol," eu bod yn cael lie tra hclaeth yn ei feddwl ei hun, a'i fod dan lywod- raeth y gwendfd hwnw, yr hwn y mae ein natur lygredig mor dueddot iddo, sef mesur 9d ereill wrth ei bwysel ei hun," a phriodoli i'r Annghydffurfwyr hyn, er ei fod yn hollol gyfreith- Ion i ryw rai, sydd yn bechod anfaddeuol ynddynt hwy. Llawer cllllaeh fuasai iddo beidio son am y "torthau a'r pysgod," rhag dwyn i gof ei ddarllenwyr y dichon serch at y "manteision tymhorol" hyn ysgogi symudiadau rhyw rai heblaw y rhai a gyhuddir ganddo. Sonia lftwpr am arddodiad dwylaw esgobawl fel peth angenrheidiol i weinidogaeth yr eglwys sefydledig. Dyweda fod rheolau yr eglwys yn gwahardd gwneuthur dim yn gy- hoeddus o fewn ei muiiau cyssegredig heb dderbyn urddiad esgobuwl yn gyntaf." Am yr Annghydffurfwyr hyn, dyweda nad oeddent yn weinidogion priodol yr eglwys oll-nad oeddent wedi dyfod i mewn trwy y drws i gorlan y defaid, ond wedi dringo ff'ordd arall, yr hyn a'u gwna (yn ei gyfrif ef, beth bynag) yn lladron ac yspeilwyr." Ni chyfrifid hwynt gan yr eglwys," meddai ef, "ond llevgwyr, neu ddymon heb urddau, o herwydd nad ystyrient yn angenrheidinl, ac ni dder- bynient, urddau esgobawl. Os ydyw am i ni ddeall fod yr urod;<u y sonia am danynt yn angenrheidiol yr amseroedd hyny, rhaid ei fod yn hynod o anwybodus yn hanesyddiaeth eill beglwys" er cymmairit ei ymffrost, neu ynte ei fod yn ymdrechu camarwain ei ddarllenwyr trwy ddweyd yr hyn nid yw wirionedd. Dysgir ni gan haneswyr ei fod yri beth arferol i ddynion heb urddau esgobol weinidogaethu yn yr eglwys wladol o acuser ei setydiiad byd amser deddf yr U ntfurfiaeth. Nid oedd yn beth annghytfredin," medd Hallam yn ei ConstitutionalHistory of England," "er decbreuad ein divrygiad i dderbyn gweinidogion a dderbyniasid mewn gwled- ydd Protestanaidd tramor i fywiotaethaa ynHoegr. Ni ar- •ferwyd erioed adurddopërsonan a dderbyniasent yn flaenorol osodiad dwylaw mewn eglwys reolaidd, felly, ymddengys nad oedd Eglwys Loegr yn ystyried ordeiniad Presbyteraidd yn ddiwerth." Arglwydd Macaulay yn ei "History of Eng- land" a ddyweda, Urddiadau -esgobawl a "wnaethpwyd yn awr (a-mser deddf yr Unffuriiaeth) am y tro cyntaf yn anheb- gorol angenrheidiol et cyrhaedd dyrchaBadau egtwysig." "Yn y flwyddyn 1603," medd yr hanesydd, Cymmanfa Arches- gobaeth Caergaint (Convocation of the Province of Canter- bury) a gydnabyddodd yn awyddol eglwys Scotland^ yn yr bon yr oedd esgobyddiaeth yn adnabyddus, fel. canghen o-eglwys gylfiedinol santaidd Crist. Ystyrid fod gan weinidogion Presbyteraidd le a llais yn y cynghorfeydd cyffredinol (occu- menical councils^. Llawer o'r bywiolaethau Seisnig a fe'id- iennid gan dduwinyddion a dderbyniasid i'r weinidogaeth yn y dull Calfinaidd a arferid ar y cyfandir, ac nid ystyrid adurddiad gan esgob yn y fath amgylchiadau yn angenrbeidiol, nac ych. waith yn gyfreithlon." Felly, ni a welwn fod y periglor wedi cyfeitiorni pan y dy- weda nad oedd yr eglwys yn ystyried y dynion hyny yn" wein- idogion priodol," o berwydd nad oeddent wedi eu hurddo trwy arddodiad dwylaw esgobawl." Yr oedd llawer o'r esgobion eu hunain yn Bresbyteriaid mewn barn yn gystal a'r gweinidogion yn amser y frenines Elizabeth, y rhai ni chyfrifent yn uchel y swydd esgobawl gyda ei holl awdurdod a'i gwychder, fel y profa y dyfyniadau can- lynol o Macaulay's History of England j "Esgob Parkhurst a amlygodd ei ddymuniad mewn modd taer ar fod i Eglwys Loegr gymmeryd Eglwys Zurich (yr hon nid oedd yn un esgobyddol) yn gynllun hollol o gymmundeb Cristionogol." Esgob Ponet ydoedd o'r farn y dylid gadael y gair esgob i'r Pabyddion, ac y dylid galw prif swyddwyr yr eglwys buredig yn arolygwyr (superintendents)." Esgob Jewel a alwai y wisg offeiriadol yn ddilledyn chwareuwyr (stage dress), cochl ynfyd-ddyn (fool's coat), a gweddill yr Amoriaid, ac a addun- edodd nad arbedir unrhyw draflFerth er symud ymaith yr afres- ymoldeb iselwael (degrading absurdity)." Archesgob Grin- dall a betrusodd am hir amser yn nghylch derbyn y meitr, o herwydd ei ffieiddiad o seremoniau disynwyr y cyssegriad (mummeries of the consecration)." "Esgob Ridley, y merthyr enwog, a dynodd i lawr holl allorau ei esgobaeth, ac a orchymynodd i ordinhad y swper gael ei gweinyddu yn nghanol yr eglwysi ar fyrddau, v rhai a elwid yn anmharchus gan y Pabyddion yn fyrddau llymeriaid (oyster boards)." Esgob Hooper, yr hwn a fu farw yn wrol dros ei grefydd yn Nghser-N loyw, a wrthododd am hir amser gymmeryd ei ordeinio, o herwydd y llw annuwiol, a'r hyu a alwai' y gwisgoedd Aaron- aidd." Yn nheyrnasiad Elizabeth, yr Esgobion Jewel, Cooper, a Whitgift, yn nghyd a doctoriaid enwog ereill, a amddiffynent esgobyddiaeth trwy ddweyd ei fod yn ddiniwed, ac yn ddefnyddiol, ond ni ddywedasant erioed nad oedd cym- mundeb Criationogol, er heb esgob, yn eglwys berffaith; ond i'r gwrthwyneb, eyfrifent Brotestaniaid y cyfandir fel yn per- thyn i deulu yr un ffydd a hwy eu hunain." Yn nyddiau Edward VI. ac Elizabeth, amddiffynwyr y fTurfiau eglwysig a ymfoddlonent ar ddywedyd y gallesid eu hymarferyd heb bechod, ac am hyny na wrthodai heb ond deiliaid cyndyn ac anufydd eu defnyddio pan yn cael eu gorchymyn gan y swydd- ogion." Amryw o swyddogion ac awdurdodau gorucbar" Eglwys Loegr yn ei liamser boreuol a ysgrifenasant yn erbyn yr olyn- iaeth Apostolaidd, ac esgobyddiaeth fel ei harferir ynddi ac yn eu plith. Cranmer ei hunan, yr hwn a ddylai gael parch a sylw manylaf pleidwyr yr urddau, gan y cyfrifir ef yn gyff- redin yn brif apostol eu hurdd. Esgob Stiilingfleet yn ei Irenicuni a rydd y dyfyniad canlynol o Cranmer: "Ell. gobion ac offeiriaid oeddynt un peth un amser, ac nid dau beth, eithr yn nechreuad crefydd Crist y ddau vn un. Gall esgob wneuthur offeiriaid yn ol yr ysgrythyrau, felly hefyd y gall tywysogion a llywodraethwyr trwy yr awdurdod a rodd. wyd iddynt gan Dduw, a'r bobl hefyd trwy ddewisiad (elec. tion). Y bobl yn gyffredin cyn bod tywysogion Cristionogol a ddewisent eu besgobion a'u hoffeiriaid eu hunain. Dan y Testament Newydd nid oes ar yr bwn a bennodwyd i fod yn esgob neu yn offeiriaid angen am gyssegriad (consecration) yn ol yr ysgrythyrau, oblegid dewisiad neu bennodiad i hyny sydd ddigonol. I amgylchiadau yr oes ac nid i Cranmer ei hunan yr ydym yn ddyledus am y cyffesiad rhyddfrydig yma. Gwyddai fod perthynas Lloegr a'r eglwys apostolaidd wedi darfod, y genedl wedi ei hysgymmuno, yr esgobion a'r offeir- iaid wedi eu diswyddo, ffrwd y ffynnonell apostolaidd wedi ei thori ymaith, a'i rhedle yn y cyfeiriad yma wedi sychu felly, yr oedd yn rhaid edrych i rywle arall am awdurdod i gyflwyno yr urddau angenrheidiol" i'w hoffeiriaid. Cafwyd ef am unwaith He yr oedd i'w gael, sef yn yr eglwys, neu fel y dy- weda efe, yn y hoht j ond am ffynnonell arall yr awdurdod, sef tywysogion a llywodraethwyr," y mae yn anhawdd dirnad pa fodd y daeth i'w feddwl briodoli y fath awdurdod iddynt hwy, oddieithr i'w reddf wasaidd sibrwd wrtho fod ganddo feistr yn mherson y brenin i'w wasanaethu. Yn gysson a'r athrawiaeth yma, sefydlwyd deddf (Harri VIII. 37, pen. 17), yr hon a Jdywedn "pu bod (y swyddogion eglwysig) yn derbyn eu hawduni.'(! esgobawl, a phob awdurdod eglwysig arall, yn unig ac yn hollol gan, oddiwrth, a than y brenin." Wrth byn, y mac yn amlwg mai ar awdurdod y Ilywydd gwladol y mae sw. durdod Eglwys Loegr yn sylfaenedig, ac nid ar awdurdod olyniaeth apostolaidd. Felly, ni a welwlI," medd Esgob Stiilingfleet, ar ol gwneuthur dyfyniadau helaethach o Cran. mer, trwy dystiolaeth yr hwn a fu y prif offeryn yn nygiad oddiamgylch ein dhvygiad nad oedd yn cydnabod esgobydd- iaeth fel urdd wahanol oddiwrtn henaduriaeth (presbytery) trwy hawl ddwyfol, ond yn unig fel sefydliad doeth o eiddo y llywodraethwr gwladol er rheoli yr eglwys yn well." Yr un awdwr etto a ddadleua mewn modd cywiain yn Irenicum," nad yw Crist wedi sefydlu llywodraeth breladaidd neu esgob- yddol yn ei eglwys oil. Dyweda "fod Crist wedi appwyntio swyddogion yn ei eglwys, ac wedi eu gwisgo ag awdurdod i bregethu, bedyddio, a gweinyddu ordinhadau yr efengyl sydd amlwg yn ngair Duw. Ond pa un a oedd neb i ddilyn yr apostolion mewn blaenoriaeth uwchlaw henuriaid, neu a oeddynt oil i lywodraethu yr eglwys mewn gallu cyfartal, nid yw yn un lIe wedi ei benderfynu gan ewyllys ddatguddiedig Duw yn yr ysgrythyrau, y rhai a gynnwysant ei gyfraith fren- inol ef." Dyweda etto, "Pethau hanfodol llywodraeth eg- lwysig yw y pethau hyny angenrheidiol er cadwraeth y eyfryw gymdeithas. Y pethau hyn oil ydyrit yn gynnwyseclig yn yr ysgrythyrau, fel y profwyd ond beth bynag nad yw yn angen- rheidiol ynddo ei tun a all ddyfod yn angenrheidiol, yn unig trwy orchymyn pendaat Duw; a pha betb bynag nad yw wedf ei orchymyn felly sydd ddygwyddiadol ac amgyLchiadol, »c yn fater o rydd Cristionogol, a'r cyfryw yr ydym yn haerttyw y fifurflywodraeth eglwysig." Gwelwo fod, gwahaniaeth dirfawr yn bodoti rhwng barnau yr awduron uchod a'r eiddo rhai o araddiffynwyr esgobyddiaeth y dyddiau presenol, y rbai gan gymmeryd yn ganiataol anwy- bodaeth yr anneallus a'r annysgedig," a gymmerant arnynt ei brofi o'r ysgrythyraa gan ymhoni olyniaeth apostölaidèl." Os yw eglwys yn ymddibynu ar ei sefydlogrwydd am ei bodol- aeth, fel y dadleua y periglor, bawdd fyddai profi nad yw Eglwys Loegr yn eglwys oil, gan fod cymmaint o gyfnewid- iadau wedi cymmeryd lie ynddi o bryd i bryd, a hyny yn rhai o "brif bethau ei cfeyfausoddfad." Ac heblaw hyny, y mae yn cael ei gwneyd i fyny y dyddiau presenol o bleidiau mor wahanol a gwrtbwynebol, fel y mae yn antnhosibl eu hystyried fel yn perthyn i'r un corff yn cael eu harwain gan yr un ysbryd; ond yr unig undeb ymddangosiadol a fodola rhyng- ddynt yw, eu bod yn dorf gymmysglyd, fel happy family, yn cyduno i fwyta ar fwrdd y wladwriaeth. Yr uchel eglwys- wyr, y rhai a wnant fyny y rhan luosocaf, ydynt, yn eu tyb- iau dychymmygol a'u hoffder o ffurfiau, yn llawer mwy tebygi Bahyddion nag i Brotestaniaid; 'ac y niae rhan helaeth o'i dynion mwyaf cyhoeddus a'i swyddogion nchelaf, hyd y nod yn mysg eu hesgobion, yn anffyddwyr protfesedig-yn gwadu ysbrydoliaeth yr ysgrythyrau ac athrawiaetbau sylfaenol y grefydd Gristionogol, tra y mae rhai o bonynt mor efengylaidd yn eu golygiadau, fel y byddent yn addurn i Brotestaniaid unrhyw wlad, neu Buritaniaid y cynoesoedd. Undeb me enw, heb unrhywiaeth, ydyw fel coedwig, yn yr hon yr ym- lecha adar o bob lliw a lIais-rhai yn soniarus, ereill yn aflafar -rhai yn ddymunol a phrydferth, a llawer yn ysglyfaetbus ac aflan. D. E.
m GOHEBIAETH O'R GOGLEDD.
m GOHEBIAETH O'R GOGLEDD. MR. GOL.Gorphenais fy llythyr o'r blaen yn y Rhyl.. Tref a dyfodd fel coedwig yn yr ugain mlynedd diw^ddaf ydyw, Yma'r arfera gwyr y North yfed dwr hallt yn niwedd yr haf, fel yr arfera gwyr y South yna fyned i Aberhwe neu Lan- stephan. Tref fechan iawn oedd Rhyl pan oeddwlI I yn Llan- elian yn 1837. Yn awr mae gan y Bedydd wyr alchos Cymraeg. a Saesneg yno. Maecapel y Saeson, yr hwn sydd heb ei or- phen, yn un ardderchog. Ond Eisteddfod y Rhyl sydd yn brif bwnc i siarad arno y dyddiau hyn. Yrwyffiyn gobeithio'n fawr na fydd i Bwyllgor Eisteddfod y Rhyl ddangot awydd na thuedd i wrthwynebu Yr Eisteddfod," yr hon sydd i fod yn Abertawe. Gorchwyl mawr a dymunol yw ffurfio Cymrn yn un gymmanfa ogoneddus o feirdd a Ilenorion, a dylai pawb- gynnorthwyo yn yr amcan hwnw, yn hytrach na thaflu rhwystrau ar y ffordd, neu geisio diorseddu'r Eisteddfod Gen- edlasthol. Gobeithio na thynaf fi mor giwed golynog yn fy mben wrth amcanu at wneuthur heddweh ond pa fodd bynag y daw hi arnaf, dangosaflwyor iddynt ar hyd yr bwn y gallant deithio yn didramgwydd i'w gilydd. Bydded i'r EISTEDDFOD ymgyfenwi yn ORSEOD BEIRDD YNYS PRYDAIN, a gadael yr enwau lleol a thaleitbiol, megys Cadair Gwynedd, Cadair Powyt, Cadair Morganwg, Cadair Dyfed, at wasanaeth y taleithiau byny, os byddant yn dewis eu defnyddio. Cybuddir y Gog- ledd yn bresenol o ddingos anfri at y Dehau drwy gyboeddi Eisteddfod yn Rhyl, ond paham na cbyhuddir Caerfyrddin yr un modd ? canys maent hwythau yn myned i gael Eisteddfod y flwyddyn hon er mor agos i Abertawe ydynt. Hefyd cynnal- iodd gwyr Powys Eisteddfod Gadeiriol yn Llanfyllin y llynedd pan oedd yr Eisteddfod yn Nghaernarfon mor agos atynt; ond ni chlywais i Bwyllgor Caernarfon wneyd un sylw o honynt, a, thebygol na wnaeth y naill y niwed lleiaf i'r Hall ychwaith. Yn awr bydded i'r Eisteddfod yn Ahertawe gael ei chydnabod fel y Gymmanfa Genedlaethol, ac yn y peth hwnw na fydded i'r Rhyl sefyll lecsiwn yn ei herbyn, ond ymfoddloned y Rhyl ar fod yn Gadair Tigeingl, neu Wynedd, neu Ordofig, fel y mynont, a gweithied y ddau bwyllgor yn egniot a thangnefeddus, heb geisio drygu eu gilydd, a bydd pob un o honynt yn sicr o fod yn llwyddiant gogoneddus. Bydd yn rhaid i Bwyllgor yr Eisteddfod fabwysiadu cynllun eang a rhyddfrydig fel y byddo pob talaeth at ei rhyddid heb droseddu y deddfau, onide ni chawn dangnefedd, unoliaeth, a chydweithrediad byth. Ffurfier cymdeithas lenyddol ac eisteddfod yn mhob ardal, a bydded y rhai hyny fel cynnifer o fan eglwysi yn perthyn i'r un gymmanfa fawr. Dyma fi yn dianc o'r Rhyl am feinioes, rbag i mi wrth geisio gwneyd heddweh, fel y dyn oedd yn attal y gwr i guro y wraig, dynu y ddwy blaid yn fy mhen, a chael y gwaethaf. Gwna 'nhwy fel y mynont; felly gwnaf finau hefyd. Dyma fi yn Xghaernarfon, ac yn myned i Llanllyfni erbyn y Sui-yo newid a'r hen frawd. Yr oedd genyf ddarlith nos Sadwrn yn Nghapel y Methodistiaid. Yr elw at yr ysgoldjr Brutanaidd. Capelaid da o bobl. Y Parch. R. Jones yn y gadair. Wedi treulio Sul dedwydd iawn yn Llanllyfni, dyma fi yn tioi dranoeth tua Chaernarfon gyda'r Train ceffyl- og o Benygroes. Cerbydres benagored sydd yno. Yr oedd y cludai gorcbuddiedig, set yfirst class, yn cario mochyn tew, a clian ei bod yn bwrw gwlaw cafodd y teithwyr y fraint o fyned i mewn at y mochyn. Derbyniodd Piggy ni yn foesgar a pharchus, ac wedi cael amser i farnu mai pobl onest oeddym, gorweddodd yn dawel wrth ein traed, a chysgodd. Dyna fi yn myned heb orphwys mynyd tua Chaergybi i'r Cwrdd Chwarter. Bu llawer o siarad yn y gynnadledd am y gasgl ddau can mlwyddol, &c., er na sonir am hyny yn banes y cyfarfod yn y Great. Os bydd y Gogleddwyr yn gwrthod cvdweithredu a'r Deheuwyr yn yr ymdrech hon, peidied y Deheuwyr a digio, oblegid ni bvdd y golled iddynt ond bechan iawn. Bernid mai tua R20 fydd boll gssgliad ynys Mon Etto, pe rhoddid yr achos o flaen yr eglwysi megys ag y gwneir yn y South, diau y bydilai yn amryw gannoedd. Mae Sir Gaernarfon yn ymlynu wrth eu brodyr yn y Dehau, yn hytrach nag ymuno a'r Llundeinwyr; a chlywais fod Mr. Jones, Pwllheli, yn dra llwyddiannus am addunedau. Cwynir yn Mon fod llawer o eglwysi heb weinidogion a gellir dweyd yr un peth am Arfon hefyd. Man B.,thesda, Pontllyfni, Garn, Llanaelhaiarn, Nefyn, &c., yn byw ar ddoniau damweiriiol. Mae eglwysi, fel ty,idynod, yn tyfu'n wyllt o dan driniaeth gweithwyr dinerth a thiodion. Os na fydd gan ffermwr fodd i wrteithio ei dir, y canlyniad fydd i'r tir fyned yn rhy dlawd i flodeuo a dwyn ffrwyth; felly mae'r eglwysi yr un modd. Mae'r diffrwyth yn ditfrwytho'r tir. Ond rhaid troi at fater arall. Dydd Llun btîm yn angladd Eben Fardd. Bychaa y gwyddwn wrth ysgrifenu fy llythyr blaenorol y buasai'r Bardd in ein gadael mor fuan, Yr oeddwn ar fy nyfodiad yma, yn addaw i mi fy hun lawer o fwyniant achlysurol yn ei gymdeithas. Ymgynnullodd torf fawr o bobl ilw gynhebrwng; canys dyna'r gair sydd yma am angladd. Lie pur annghyfleus i gael llawer iawn o bobl yn nghyd yw Clynog, am ei bod yn hytrach mewn congl anghysbell; ac amser an-
TY'R CAPEL FRON OLEU.
serchiadau, a'i feddwl wedi cael ei lyncu i fyny megys gan bethaucrefydd-pethauy nefoadd. Yr oedd yn myned trwodd atyr hyrtsyddtufewu i'r Ilen-y lien o dywyllwch ac anwybodaeth, ac o feddyliati daearol. Mae y lien hon yn un dew yn fynych rhwng dynion a'r nefoedd, ac yr wyf yn cwbl gredu fod y brawd wedi myned trwy y Ilenyna heno." Ar hyn, gofynai John Williams i Wmffre, Beth a feddyliai am y pethau yna ?" Dier anwyl, wn I ddim, ni chlywais I ddim pethau fel yna erio'd o'r blaen. Wfft i ti, Hugh Morgan," ebe yntau. Ar hyn, dyna Thomas Llwyd yn dyfod i mewn, adyna William Sion yn gofyn iddo, Yn mha le yr oedd wedi bod y nos cyfarfod gweddi o'r blaen ?" Dywedai yntau, "W eI, William Sion, mi eis hefo Risiart Parry i gwarfod yr Independiaid i'r Hafod, ac yn wir, welwch chi, y rwan fel tasa mi geis y mlesio yn ofnatsan yn y pregethu—yr o'dd yno bregethu 'fengyl nol y miniwn I. Mae gynwn nhw rai pregethwrs da 'rwinoi. Mi ges I lawar iawn, os na ydw I yn twyllo fy hun yn ofnatsan, o flas yno, a Iles i f'enaid hefyd. Ond yro'dd yno un peth ag oedd yn mhoeni I yn ddybryd lelly, a'r peth hwnw wnaeth i mi ddeud ar unwaith yn blaen felly odd, ryw hen chwerthin cas, a- ryw siaradgan y pregethwrs o dan y pwlpit. Yr o'n yn wel'd o yn beth hyll ofnatsan iawn. Waeth gen I pwy fo yn gwbod, dydw I ddim yn licio 'sgafnder hefo petha crefydd. Mae 'sgafnder, a chwerthin, a ryw ymdriniau felly yn moddion gras yn gadel, 'does dim 'meueth yn y meddwl I, argraff ddrwg ar y bobl. Mae arna I eisieu i weinidogion yr efengyl, a nhwtha yn meddu swydd mor ddifrifol o bwysig, i fod yn gwisgo fel tasa delw eu gweinidogaeth a'u swydd. A deud y gwir i chi, yr ydw I yn meddwl nad ydan ni fel Bedyddwyr ddim iota ymhagorach na'r Independiaid yn byn. Fe fuos yn teimlo yn ofnatsan iawn lawer gwaith yn y cyfarfodydd yma o herwydd yr un peth yma, ac mi ges y mlino yn annghyffredinol iawn yn cwarfod yr Hafod." Mae yn dda genyf fi glywed Thomas Llwyd yn siarad fel yna," ebe John Williams. "Mae yn sicro fodyn ei le. Yr ydwyf fine wedi bod yn teimlo yn an- nghyffredin lawer gwaith yr un peth, a hyny wrth weled pregethwyr o dan y pwlpit yn y set fawr yn chwerthin ac yn siarad yn nghlustiau eu gilydd, yn enwedig pan fyddo ryw frawd gwan yn pregethu, neu ryw frawd yn prjgethu ryw hen bregeth. Yn sicr mae hyn yn beth hyll, ond ar yr un pryd nid wyf yn meddwl fod ein pre- getbwyr blaenaf yn euog o hyn, oblegid mi wn I am rai o honynt. Yr wyf wedi svlw arnynt, ond nid ydyntyn euog o hyn; ond mae llu fel arall. Mae yr ymddygiad, i raddau, yn arwydd o ddiffyg synwyr, gras, a moesau i'r gwrandawwyr."