Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
3 erthygl ar y dudalen hon
HANES WAUNARLWYDD AM Y DENG…
HANES WAUNARLWYDD AM Y DENG MLYNEDD AR HUGAIN DI- WEDDAF. JSaif y pentref prydferth liwn yn sir Forgan- irag (plwyf Abertawe), rhwng Abertawe a Llanelli-tua phum milltir o'r blaenaf, a ,chwech o'r olaf, a thua hanner milltir i'r dwy- rain o Gower Road stations y Great a'r London & North Western Railways. Tir yr Arglwydd Faenorydd (Lord of the Manor) ydoedd gynt, a dyma paham y gelwir ef ar yr enw uchod. Y mae yn cael ei amgylchynu gan amaethdai o'r enwau Penyfodau, Cefngorwydd, Caer- gynnydd, Mynyddbach, ac Ystrad a chan y gweithiau glo canlynol, sef Cefngorwydd, Bishwel, Caergynnydd, Mynyddbach-y-glo, Caenewydd, &c. I, Agwbdd arwyjtebol y MiE. — Pentref iir a chul ydyw, tua thri chwarter milltir o hyd, o'r Mynyddbach yn y dwyrain hyd Nantygorsfawr yn y gorllewiu, ac wedi ei ad- eiladu yn rhanol ar diroedd y Waunarlwydd a Chaergynnydd. Yr oedd tir Waunarlwydd yn perthyn i'r diweddar Mr Henry Griffiths, Bryndafydd, yr hwn a'i pxynodd oddiwrth yr Arglwydd Faenorydd, ac y mae yn awr o dan oruchwyliaeth Mr John Evans, Bryn, Llan- elli, a Mr John Williams, Wlysfawr, sef jgweinyddwyr ewyllys Mr Griffiths dros y weddw. Tir perthynol i Syr A. K. C. Stepney, Barwnig, Llanelli, yw Caergynnydd. With edrych ar y lie ddeng mlynedd ar hugain yn 01, nid oedd yno ond un heol (ffordd plwyf) o'r fa.th waethaf ac anhawdd. ei theithio, am nad oedd neb wedi edrych ar ei hoi end y nesaf peth i ddim. Wrth ddyfod i fyny ar hyd-ddi, gyferbyn a'r Waunarlwydd Isaf, y mae heol yn troi ar y llaw ddeheu o'r enw Heol-y- Frith wen, yr hon oedd yn arwain gynt trwy yr anialwch at Felin Caergynnydd, &c., yr hwn le oedd yn enwog tua chan mlynedd yn ol. Yn y daiii uchaf drachefn y piae heol yn troi allan ar y llaw chwith, o'r enw Heoly- felen, ac yn arwam dros y Mynyddbach tua Cadle, a'r brif heol yn arwain yn mlaen heibio y Login, tuag Abertawe. 0 bob tu i'r ffyrdd hyn yr oedd coedydd mawrion, ac anialwch diffaith, yn cael eu trigiannu gynt gan gread- uriaid gwylltion, megys dalluanod, brain-y- nos, piodenau, gwiwerod, nadrodd. &c. ond erbyn hyn y mae dwy ffordd o'r fi t'l oreu yn cyrhaedd bron o'r naill ben o'r pentref i'r llall, a thair croesffordd yn arwain o'r naill i'r Hall. Yn lie y coedydd y mae gerddi; yn Ue'r anialwch, y mae blodau ac yn lie y creadur- iaid gwylltion, y mae y gath, y ci, yr iar, a'r merched a'r meibion yn canu salmau a hymnau. Cyn y flwyddyn 1847, sef deng mlynedd ar hugain yn ol, nid oedd ond pedwar ty yn y lie (heblaw yr amsethdai)," sef eiddo Evan Davies, John Higgs, ac Elizabeth Willi|unt«. Yn y flwyddyn 1847, eymmerwyd 4ar gia Mr James Morris, mochwr ac amaeth- wr, Waunarlwydd, er adeiladu tai arao ac o hyny hyd yr adog bresenol y mao yr adeiladu yn myned ar gyunydd, ncs y mae rhif y tai yn awr yn 215, tri chapel, ac ysgoldy, a'r rhan fwyaf o hoaynt yn eiddo y gweithwyr eu huuain ac wrth osod pump yn mhob ty ar jgyfartaledd, y mae trigolion y peutref yn unig, hoblaw y gymmydogaoth, yn rhifo 1,075. Y mae yr hoU Wftthmu. oddieithr tri o rai bychain, tuallan i'r lie; felly nid cyfreith- lawn titu-ad am daH-tyiit. Y eyntnf yn y Waunarlwydd oedd eiddo Henry Thomas a'i Owmpeini. Dcohreuodd yn 1863, a pharha- odd am bedair blynedd. Yr ail ydyw cangen waith Cefngorwydd, a elwir y Slent Fach, yr hwn a asrorwyd yn 1865, er gweithio y brig, ac y mae yn parhau hyd yn hyn. A'r trydydd ydyw eiddo Morgan Thomas a'i Fab, brodorion o'r lie, yr hwn a ddechreuwyd yn 1869, ac y mae yn parhau, au wedi gwneyd jrn dda. II. ÅGWEDD FASNACHOL Y LLE. — Tir -corsog, gwlyb, diwrtaeth, ydoedd Waunar- lwydd gynt, heb yr un fath o fasnach yn cael ei chario yn mlaen, oddieithr ychydig mewn amaethyddiaeth. Nid oedd yr un siop, tafarn, xia dim cyffelyb, o fewn amryw fllltiroedd, na modd i gael dim ond gan yr amaethwr a'r melinydd, heb fyned i Abertawe. Ond tor- odd gwawr ar y lie, trwy fod gweithiau newyddion yn cael eu hagor yn y gymmydog- aeth. Yn y flwyddyn 1849, agorwyd gwaith glo Cefngorwydd, gan y Meistriaid Padley o Abertawe; yn y flwyddyn 1850, agorwyd jgwaith gan y Meistriaid fctruve, Le Briton, a Whitby, o Lundain. Yn y flwyddyn 1852, agorwyd y Great Western Railway o Abertawe trwy Waunarlwydd i Gaerfyrddin. Wedi hyny dyma weithiau glo Caergynnydd, Bishwel, &c., yn cael eu hagoryd, ac o hyny allan yr ydym yn mas- nachu a rhaiiau helaeth o'r byd. Dechreuodd o y crefftwyr ddyfod yn nghyd y coedydd yn cael eu tori; y cwteri yn cael eu hagoryd; y gerddi yn cael eu cau; a'r tai yn cael eu had- eiladu; fel, erbyn hyn, y mae yma bump o siopau, a phob un o honynt (fwy neu lai) yn masnachu mewn drapery, grocery, ironmongery, &c. Y mae yma bump o dafarndai, tair siop saer coed, dwy siop gofiaid, dwysiop cryddion, un siop teiliwr, un siop eigydd, ac un siop Uestri pridd. Trwy offerynoliaeth y Parchn. Wm. Davies a John Bevan y cawd y llythyr- gludydd yma gyntaf, yn y flwyddyn 1862 a dim ond dwy waith yn yr wythnos oedd yn dyfod. Yn y flwyddyn 1864, buwyd yn llwyddiannus i'w gael dair gwaith yr wyth- nos. Yn y flwyddyn 1870, llwyddwyd i'w gael yma bob dydd; ac yn y flwyddyn 1876, cawd Post Office yma, yr hwn sydd yn bre- senol dan oruchwyliaeth y Parch. J. Bevan. Yn y flwyddyn 1868 y daeth heddgeidwad i'r lie i aros gyntaf; y mae yr up. presenol y pummed, ac wedi aros yma yn llawer hwy na'i frodyr. Gwelwn mai araf a graddol iawn yw cynnydd y lie; ond oa araf, y mae yn sicr. III. AGWBDD GYMDNITHASOL Y IiLE.—Y mae yma chwech o gynadeithasau dyngarol, sef yr Iforiaid, Odyddion, Alffrediaid (dwy gyfrinfa), Coedwigwyr, a'r Bugeiliaid. 1. Yr Iforiaid.—Agorwyd y gyfrinfa hon yn y Lamb & Flag Inn yn y flwyddyn 1854, a gwnaeth yn dda am y pedair blynedd gyntaf o'i hoes; ond o herwydd diffyg yn un o'i swyddogion, yr hwn oedd drysorydd ac ysgrifenydd, gorfu iddi ymadael a'r Lamb & Flag, ac ymsefydlu yn y Farmer's Arms, yn y flwyddyn 1860, yr hwn le oedd a'i awyr yn fwy iachus iddi. Erbyn y flwyddyn 1862, yr oedd ei holl drysorfeydd wedi eu llwyr dreulio, a rhif yr aelodau wedi lleihau o 72 i 17. Yn Rhagfyr, 1862, ymunodd y Pareh. W. Davies, ac ereill, a hi, ac o'r adeg hono yn mlaen y gellir yn briodol gyfrif gwerth ei bodolaeth. Rhif yr aelodau yn Rhagfyr, 1876, oedd 87; gwerth arianol, J6541 8s. 9c. 2. Yr Odyddion.—Agorwyd y gyfrinfa hon yn y flwyddyn 1856, yn y Farmer's Arms, ac yno y mae hyd yn bresenol, yn gweithio yn rhagorol, ac wedi gwneyd llawer o ddaioni. Rhif yr aelodau yn Rhagfyr, 1876, oedd 130; gwerth arianol, £360. 3. Yr Alffrediaid (rhif 1. )-Agorwyd y gyf- rinfa hon yn y fiwyddyn 1864, yn y Collier's Arms, ac yno y mae hyd yn hyn, yn nghanol ei llwyddiant, heb gyfarfod ond ag yehydig o stormydd. Ei rhif yn Rhagfyr, 1876, oedd 83; gwerth arianol, £250. 4. Yr Alffrediaid (rhif 2. ) Hen fudd- gymdeithas oedd hon a ddechreuwyd yn y flwyddyn 1855, yn y Mason's Arms, ac yno y mie hyd yn awr; ond newidiwyd hi yn Mawrth, 1866, o fod yn gymdeithas benefit i fod yn gyfrinfa loyal o Alffrediaid. Rhif yr aelodau yn Rhagfyr; 1876, oedd 75; gwerth arianol, JE172 12s. 6c. I 5. Yr Hen Goedwigwyr.—Agorwyd hon yn y Bird-in-Hand Inn diwedd y flwyddyn 1874; ac yn yr ail flwyddyn o'i hoedran dydddefcwid yn galed o herwydd daaiweiniau ac afiechyd. Rhif yr aelodau yn Rhagfyr, 1876, oedd 40; gwerth Mianol,jE41. 6. Y Bugeiliaid (Shepkerds J. — Agorwyd y gyfrinfa hon yn y Farmer a Arms yn y flwyddyn 1875. Cyfarfyddodd hon hefyd a gauaf du yn nechreu ei thaith. Rhif yr ael- odau yn Rhagfyr, 1876, oedd 45; gwerth arianol, JE31. Y mae gan yr Iforiaid dros S6 4s. 5&0. ar gyfer pob aelod; yr Odyddion, tua S2 13s. lc. yr Alffrediaid (rhif 1), yn agos i JE3 Oat. :k.; yr Alffrediaid (rhif 2), dros £2 6s.; y Coedwigwyr, droa £1; a chan y Bugeiliaid dros 13*. 9c. Cyfanswm rhif yr aelodau yw 460 cyfanswm y gwerth arianol, £ 1,386 Is. 3c, sef tua L3 0s. 3c. ar gyfer pob aelod. (rw barhau.)
PRYDAIN A'I HADNODDAU.
PRYDAIN A'I HADNODDAU. I' MR. GOL.Gresyn na fyddai Prydain wedi cymmeryd y gorchwyl o blygu yr hen Dwrc, yn lie ei adael i Rwsia. Taith benderfynol o'i heiddo hi a wnai y tro unwaith. Ni fyddai yr un cymhellydd i beru i Twrci wrthaefyll y wlad hon. Yn ddiamheu dyma y llwybr gym- merid pe byddai ond Mr Gladstone wrth y llyw. Ac O, dyna fendith! heddweh Ewrop wedi ei sicrhau, heb ddim o'r gwastraff ar feddiannau a'r tywallt gwaed sydd eisoes wedi cymmeryd lie; serchiadau taleithiau Cristionogol Twrci wedi eu hennill yn eiddo y deyrnas hon (ond o hyn allan, wrth gwrs, a ochrant at Rwsia); a byddai dylanwad moesol Prydain yn rhy fawr mewn gwirion- edd i unrhyw allu gynnyg ei dianrhydeddu gydag unrhyw ymosodiad. Ni all yr ysgrif- enydd lai na dweyd ei fod yn ammheus o ddidwylledd Rwsia o'r dechreu. Yr Arth yw hi, ac y mae wedi cael ei ffyrnigo erbyn hyn gan iaith ac ymddygiadau bygythiol Lloegr, fel nad oes yr un egwyddor yn aros all dueddu attaliad rhyfel, ond ofn y canlyn- iadau o'r naill oehr fel y llall; ac os rhyfel a fydd, rhyfel ofnadwy fydd hefyd, na.d oes neb, ond yr Un mawr, wyr beth fydd y can- lyniadau. Ond y gwaethaf yw, pan fyddo cenedloedd wedi ymfalchio yn fawr, ychydig o le a gaiff rheswm a barn, fel y mae lie i ofni y syrthia y Gynnadledd yn fethiant, ac mai rhuthro i'r frwydr wneir. Tra yn dymuno ar yr Arglwydd attal y fath anfadwaith; wedi y cwbl, os yn rhyfel yr a, nis gellir llai na dy- muno success i'r hen Lew Prydeinig, a gobeithio na chyll y frwydr. Pr dyben o gael amcan beth a allwn ddysgwyl oddiwrth Brydain, gadewch i ni daflu golwg ar ei had- noddau, a'r hyn y mae wedi ei wneyd. Cyf- yngwn ein sylwadau yn bresenol at ei sefyllfa, ei hadnoddau, a'r hyn a gyflawnwyd ganddi yn ystod y rhyfel hirfaith a fu rhyngom a Ffrainc. Ymddangosai llawer o bethan y pryd hwnw yn anfanteisiol i'w llwyddiant. 1. Nid oedd nifer ei thrigolion ond bychan mewh cymhariaeth. Rhywbeth tebyg i pe byddai Itali yn bresenol a'i byddinoedd yn penderfynu y cweryl presenol trwy rym arfau. Ar derfyn y rhyfel, yr oedd poblogaeth Pry- dain islaw deunaw nuliwn, tra yr oedd eiddo Ffrainc ei hun yn naw miliwn ar hugain. Nid oedd ein rhif ond nine per cent, a chymmeryd i fewn Ffrainc, Awstria, Germani, a Rwsia yn Ewrop ond y dyrnaid hyn, ar olhirflynydd- oedd, roes derfyn ar ryfeloedd y cenedloedd, ac a rwymodd freichiau y dyn ofnadwy Napoleoa, oedd wedi myned yn arswyd byd cyfan. 2. Yr oedd Iwerddon yn aflonydd-mor an- nheyrngarol a Lombardy a Venice yn 1859, neu Poland yn bresenol. Cawd llawer o help o'r Iwerddon mewn arian, milwyr, a swydd- ogion. Brodorion o'r Ynys Werdd oedd Hill, Beresford, a Stewart; a Gwyddel o waed oedd Wellington ei hun; etto ni chafwyd tebyg yr help ellid gael oddiwrth ei phum neu chwech miliwn trigolion, pe byddent yn yr un ysbryd gwladgarol a'r lleill o ddeiliaid gwladgarol y Deyrnas Gyfunol. Bu raid cadw milwyr yno trwy ystod yr holl flynyddau, ac yr oeddid beunydd yn ofni glaniad y Ffrancod, i gyn- northwyo cydfradwriaeth y Gwyddelod. Yn y flwyddyn 1798, torodd allan wrthryfel mawr, a phe byddai y Ffrancod ond wedi cyflawnu eu haddewid, nid oes neb a wyr beth fuasai y canlyniadau y flwyddyn hon. Nid oedd dim llai na saith ugain mil o wyr traed a gwyr meirch ar gyflawn waith yn darostwng gwrthryfel y bobl. Nid anfantais dibwys oedd hyn pan yn ymdrechu yn erbyn y fath genius a nerthoedd a Napoleon a'i luoedd. 3. Cyflwr a sefyllfa y trefedigaethau yn an- ffaJriol.- Y Canadiaid, o ran gwaedoliaeth, yn Ffrengwyr; yr Affricaniaid deheuol yn Is- ellmynwyr (Dutch); sefydliadau ereill yn wasgaredig trwy bob rhan o'r byd, yn gofyn gofal mawr i'w cadw a'u hamddiffyn; a'r cyfan yn ymddibynu ar adnoddau Lloegr ac Ysgotland. Y pryd hwn hefyd, cerid rhyfel pyryaig yn mlaen yn India, i idarostwng y wlad eangfawr hono. Onid syn meddwl in gwlad ni, dan y fath anfanteision, wrthsefyll y fath alia a Napoleon Bonaparte am gyhyd o amser, a gorohfygu yn y diwedd ? Yn nesaf, sylwwn ar y manteistion oeddent 0 du Prydain yr amscr hwnw. 1. Qtvlodgarwch ac undeb ci meibion.—Diffyg hyn ydynt un o'r pethau penaf a wanhant deyrnas yn nydd y rhyfel. Teinilodd Twrci hyn yn y rhyfel presenol; Ffrainc hefyd a wanhawyd trwy ei hamrywiol bleidiau yn ei rhyfel dfweddar a Germani; ond yr oedd ein gwlad ni fel un gwr gwirfoddiaid yn cym- meryd lie y fyddin reolaidd gyda pharodrwydd, fel y byddai i hono fyned yn ei nerth yn erbyn y gelyti. 2. Swyddogion wedrM<.—Anhawdd gorbrisio hyn. Y fath lu ynddo ei hun i'r Germani aid oedd Molke, yn trefnu y cwbl. Amser ac amgylchiadau yn unig all brofi pa un a feddwn ar swyddogion fel Wellington, Nelson, Picton, ac ereill, yn y dyddiau hyn ond hyn sydd fwy na thebyg, y byddai rhaid i lawer o blockheads swyddogol gael rhoi profion o'u hanfedrusrwydd, fel y bu yn y Crimea, cyn i rai cymhwys gael He i ddod i'r golwg. Dyma un o brif wendidau ein gwlad ni. 3. Sefyllfa ddaearyddol y deyrnas hon.- Rhoddai hyn fantais i gadw llynges gref; a chan yr amgylchid Prydain gan for, methodd y gelyn ddod a'i fyddinoedd i'n gwlad. Diolch, gan nad beth a ddaw, y mae hyn yn gyssur etto; ni ddaw y gelynion i'r wlad. Nid oes gan yr ysgrifenydd, Mr Gol., gynnyg i feddwl am ymladd; mae efallai yn fwy boddlon na llawer i adael ereill, sydd a chwant ymladd arnynt, i gael ymladd; ond nid yw yn golygu taro ergyd, os yn rhyfel Ewropaidd yr a, ond i'r gelyn beido dod dros drothwy ei ddrws ef, neu i'r wlad. Wyr ef ddim sut y byddai hi wedi hyny; ond odid fyddai hi ddim yn dda. Mae yn feddiant i'r teulu hen bigfforch fu yn erbyn y Ffrancod yn Abergwaen, ond ei bod wedi colli un o'i phigau. Dim gwahaniaeth am hyny. Yr oedd y bobl gynt yn gryfach na phobl yr oes hon yr oedd eisieu y ddwy big i ladd dau ar y tro y pryd hwnw; ond byddai llorio gelynion bob yn un yn lied dda. Gwnai hyny nifer go dda yn ystod yehydig amser. Nid. rhyw lawer o wahaniaeth gan yr ysgrifenydd iddynt ymladd, os rhaid iddynt gael hyny, ond peidio dod yma. 4. Cyfoeth y deyrnas a fu yn ffafriol iawn iddo.-Mae dyled Prydain yn wahanol i ddyled nemawr i wlad. Mae hyd y nod y gofynwyr yn eiddo iddibraidd yn ddieithriad. Dim benthycia tu'allan iddi ei hun. Mae yn gyfoethog tra mewn dyled, a bu ei chyfoeth o fantais annhraethol iddi. Anmhosibl fyddai i ddeunaw miliwn wrthsefyll holl luoedd Napoleon am gynnifer blwyddyn: dim ond Lloegr ac Ysgotland gyda ni; gydag ef yr oedd Ffrainc, Holland, Belgium, Gogledd Itali, rhanau helaeth o Germani, a llawer man arall, fel y sylwwyd, yn sychu adnoddau y wlad hon i wobrwyo yr anfantais hon. Meddai ddigon o arian i gynnorthwyo cyngh- reirwyr a feddent ddigon o bobl, ond dim arian. Rhodder arian i'r Czar o Rwsia, ac arfoga fyddinoedd. Aeth Napoleon allan i ddarostwng y wlad hono gyda chwe ugain mil o flodau Ffrainc, y rhai, heb gyflawnu un amcan, a syrthiasant yn aberth i erwindeb gauaf gogleddol. Dyma fuddugoliaeth effeithiolach nag a ennillwyd trwy lawer o frwydro gwaedlyd. Felly yr Yspaen; ac felly pan oedd Napoleon yn Bologne yn dar- paru ar gyfer glanio yn Mhrydain. Rhodd- wyd arian i'r Awstriaid, ac ymarfogasant, a gorfu i Bona adael ei ddarpariadau yn Bologne, a myned yn erbyn yr Awstriaid. Rhoddwyd heibio y bwriad o lanio byddin- oedd yn y wlad hon. Parhaodd y rhyfel hwnw un flynedd ar hugain. Gwariodd Pry- dain 70 per cent. o'r oil o'i gwerth. Eithr trwy y cwbl, yn y flwyddyn 1814, blwyddyn cyn brwydr Waterloo, rhifai ei llynges fil a thair o longau rhyfel o bob rhyw a maint, o'r rhai yr oedd chwe chant a pliedair mewn cyflawn waith; y fyddin reolaidd a rifai 237,000; meirch-filwyr, dros 60,000; y cwbl ar dir a mor yn 813,000 o wyr dan arfau, yn gwneyd un milwr gyferbyn a phob 22 o'r trigolion; nifer tebyg i'r cyfartaledd presienol yn Germani. Onid yw pethau fel hyn yn ofnadwy i feddwl am dano! Os a yn rhyfel yn awr, ni a gawn ryfel dychrynllyd iawn. Mae y gwahanol deyrnasoedd yn gryfach a medrusach i ddinystrio nag erioed. Gobeithio y cyfrynga yr Arglwydd i wasgaru y rhai y mae yn dda ganddynt ryfel. Mae rhyfel yn gy^vilydd i Ewrop yn y bedwaredd ganrif ar bumtheg; etto, os myned yn rhyfel a wna, mae yn gysur i ni obeithio, oddiwrth orches- tion y British Lion yn y dyddiau gynt, y gwna i'w ruadau brofl yn nerthol etto. Ad- noddau presenol Prydain yn ein nesaf. T. F. Williams. -0.-
SEFYDLIAD Y PARCH. J. LEWIS…
SEFYDLIAD Y PARCH. J. LEWIS YN BELLE VUE, ABERTAWE. Y mae y Bedyddwyr Cymreig wedi prynu capel Heol Belle Yue, a berthynai i'r Wesley- aid. Yn ychwanegol at y swm o £ 1,000 a dalwyd am dano, y mae il,000 wedi, eu gwario mewn gwelliantau. Y mae yr adeilad yn mesur 62 troedfedd wrth 31 troedfedd, ac y mae yn un o'r capeli mwyaf prydlerth a chyfleus yn y dref. Y mae organ gwerth X250 wedi ei hadeiladu ar yr oriel, y tu ol i'r areithfa. Y gweinidog newydd ar yr eglwys- sydd yn addoli yn y lie hwn yw y Parch. J. Lewis, gynt o Maesteg. Y mae efe yn hynod o boblogaidd yma, ac y mae ei ragolygon yn ffafriol iawn. Bu ein brawd yn llwyddiannus iawn yn Maesteg drwy ystod yr 11 mlynedd y bu yno. Bedyddiodd 405 o bersonau; adferodd 132 derbyniodd drwy lythyrau 120 a rhoddodd ddeheulaw cymdeithas i 657. Y mae efe yn debyg o fod mor ddefnyddiol yn Belle Vue ag y bu efe yn Salem. a Y mae cyrddau agoriadol wedi eu cynnal yma am dri Sul. Pregethwyd ynddynt gan Mathetes; Evans, Castellnedd; Owen, Moun+ Pleasant; Johns, York Place; Thorns Narberth; Rowlands, Llanelli; Dr. Pric Aberdar; Waldo James, Aberafon; Lloy, Casbach; Rhosynog, Treorci; Roberts Llwynhendy; a Lleurwg, Llanelli. Yr oed, y capel yn orlawn o wrandawwyr, a phre- gethu yn waith mor hawdd ag anadlu. Yr oedd y cyrddau yn rhai bendigedig o'r deoh- reu i'r diwedd. Cynnaliwyd y cwrdd sefydlu nos Lun, Mawrth 4ydd. Dyma un o'r cyrddau hynotaf a fu yn y dref hon, neu unrhyw dref arall, erioed. Yr oedd yma gymmanfa o weinidog- ion. Dyma nhw :—Dr. Price; Harris, Heol- yfelin; Owens, Briton Ferry; Jones, Phila- delphia Haddock, Cwmbwrla; Thomas,