Seren Cymru

Y GODEN. Y MAE coden Shon Darw (John Bull) yn un bwysig iawn, ac y mae yn gofyn un cyfar- wydd a meistrolgar iawn i ofalu am dani. Un yw efe a'i diriogaethau yn mhob rhanbarth o'r ddaear, ei drafnidiaeth yn mhob marchnad, a'i longau ar holl foroedd y byd. Unwaith bob blwyddyn y mae efe yn rhoddi cyfrif o'i goden yn y Senedd, a Changhellydd y Trysorlys yw y boneddwr sydd bob amser yn rhoddi y oyfrif hwnw. Rhoddir hi fel rheol bob amser yn gynnar iawn yn mis Ebrill; ond eleni, o herwydd gwrthwyneb- iadau y Toriaid, ni chafodd y Canghellydd roddi ei gyfrif hyd yr wythnos ddiweddaf. Gwnaeth hyny mewn araeth syml, ond hynod o eglur, a gymmerodd awr a deugain inynyd. yn ei thraddodiad. Nid oedd yr amser hwn ond byr yn gymharol i areithiau hyawdl Gladstone, yr hwn yn am] a siaradai am dair, Pedair, ïe, ac un tro am dros bum awr ond dyna,nid oedd y goden eleni yn galw am y fath yuadrech, gan nad oedd yn un armghyffredin. y mae, er hyny, yn teilyngu sylw neillduol. Cyfododd y Canghellydd i anerch y Pwyllgor yn yml saith o'r gloch, yr awr giniaw, fel rheol, gan yr aelodau; ac felly awr anfauteisiol iawn i gael cynuulleidfa ond llwyddodd ef, er hyny, i gadw ei gYII I nulleidfa yn nghyd bron i ddiwedd ei araeth yr hyn a adlewyrcha yn ffafriol arrio fei siaradwr effeithiol ar bwuc mor sych. Heblaw hyn, profa y goden bresenol, fel yr un | flaenorol, ei fod yn wleidyddwr diogel a llwyddiannus. Sylweddolwyd ei amcan-gyfrif y llynedd o gyllid y flwyddyn, a chafwyn ychydig yn rhagor. Yr oedd ei amcan-gyfrif felly, er y mwyaf yn hanes ein gwlad, yn ychydig islaw yn hytrach nag uwchlaw yr amcan-gyfrif, fel y gwelir mewn colofn arall. Dangosodd masnach y flwyddyn lawer iawn o duedd gyfnewidiol; ac felly, ar y cyfan, yn ansefydlog. Yr oedd cyllid uu dosparth o nwyddau, tollau ar y rhai a. delid us chwarter, yn Is, a'r ewarter nesaf yn uwch. Syrthiai y tollau ar un dosparth yn fyr y tro hwn ond dosparth arall a chwyddai yn fw' n £ .'r dysgwyliad; ao fel hyn y bu drwy gydol y flwyddyn, fel nad ellid fod yn aicr o'r I canlyniadau; ond pan symiwyd y cyfan i fyny, yr oedd y cyfanswm yn iawn, ac ar yi ochr oreu. Yr ydym yn gweled hefyd fod ei amcan-gyfrif o gyllid y wlad am y flwyddyn hon yn is nâ'r un flaenorol. Y mae hyn yn arwyddo ein bod wedi cyrhaedd; eic gradd uchelaf am y presenol yn ein Uwyddiant masnachol. Ni ellir etto ddyfalu dylanwad y cynhauaf nesaf; ond os llwyddir i gael cynhauaf da, yn ddiau bydd y cyllid yn llawer gwell nâ'r dysgwyliad. Bydd hyn yn fater pwysig iawn i holl weithwyr y deyrnas. Gyda bod amcan-gyfrif y derbyniadau yn llai o ychydig, y mae amcan-gyfrif y treulion hefvd yn llai. Dilyna hyn fel canlyniad naturiol gan bob cyfrifydd doeth a gochelgar; ond ni wyddis beth all ddygwydd mewn blwyddyn, fel y rhaid, fealbii, ychwanegu at y trsulion hyn gryn lawer drwy bethau annysgwyliadwy. Dywedai y Canghellydd fod y Llywodraetb bresenol, yn ystod y pedair blynedd, di. weddaf, wedi tdilu dros chwech miliwn o ddyled a adawodd y Toriaid ar eu hoi iddynt y pum miliwn addawedig yn ad-daliad i India, a'r gweddill o draul rhyfel AfFghan- istan, yn gwneyd cyfanswm o ddeuddeg miliwn, a bodun filiwn ar ddeg wedi eu talu. Lied dda, onide ? Buasai y symiau hyn mewn Haw gyda ni yn bresenol ond bai trachwant y Ceidwadwyr. Ni ostyngir trethi eleni, am fod yr hyn sydd dros ben yn rhy fychan i gyfiawnhau hyny; ond gostyngir y doll ar gerbydau pedair troell a roddwyd arnynt y llynedd; a'r cerbydau a feddiennir ar ol Medi, a dalant yn unig banner y doll. Dyna yr holl ostyngiad a wrHr eleni. Y mae y Canghellydd yn bwriadu effeithio cyfoewidiad yn narnau aur y deyrnas. Gelwir i fewn yr hanner punnoedd sydd yn awr mewn cylchrediad er cyn y teyrnasiad presenol, am eu bod dan bwysau, a bathodir rhai newyddion yn eu lie. Gwneir yn gyffelyb gyda'r pum sylltau a'r hanner coronau. Fe wel y darllenydd felly, er nad yw y goden bresenol i'w chyferbynu a llawer o'i blaenor- iaid, ei bod yn un ymarferol, a effeithia gyfnewidiadau pwysig yn y dyfodol, ac yn neillduol felly yn nilead y ddyled wladol. Gwna y Rhyddfrydwyr i ddau ben llinyn y goden gwrdd a'u gilydd; ond fel arall y gweithreda y Ceidwadwyr pan mewn swyddi.

MESUR PLA YR ANIFEILIAID. MAE y mesur hwn yn bresenol o flaen y Ty, ac y mae mawr awydd mewn rhai i'w basio; ond attelir ei fynediad yn hollol gan ereill. Amcan proffesedig y mesur yw cadw y pla allan o'r wlad hon, drwy ychwanegu awdurdod y Cyfiin-gynghor, a dyna fwriad gwirioneddol y Weiuyddiaeth; ond amcan ereill yw, attal anifeiliaid ddyfod i'r wlad hon, er chwyddo pris y oig cartrefol. Anmharwyd y mesur yn Nhy yr Arglwyddi yn fdwr iawn. Bwriadai y Llywodraeth i'w adferyd i'w agweld wreiddiol; ond yn hyn gorchfygwyd hwy gan fwyafrif o bump ar hugain. Mae hyn yn peryglu y mesur; ond ceisia y Weinyddiaeth yn awr ddwyn gwelliant i I fewn a wna foddloni y ddwy blaid. Ceisio mae y Toriaid, dan ffug, i attal masnach rydd mewn cig. Dylai holl weithwyr y wlad wylied yr ymgais hwn, a'i attal; oblegid hwy fydd y dyoddefwyr penaf.

DADGYSSYLLTIAD YR EGLWYS YN NGHYMRU. i BWRIADA Mr Dillwyn ddwyn ei gynnyg yn mlaen ar y mater hwn ar y nawfed o'r mis ¡ hwn, a theilynga bob cefnogaeth gan y genedl Gymreig, yn ogystal a'r aelodau Seneddol dros Gymru. Mewn ffordd o welliant y dygir ef yn mlaen ar y cynnygiad fod y Ty i ymffurfio yn bresenol yn bwyllgor oyflenwadol. Mae y ffurf hon yn un anfanteisiol iawn i'r cynnyg, am ei bod, yn un peth, yn ansicr a ellir cadw digon o aelodau i wneyd Ty, ac am na wna y Wein- yddiaeth roddi cefnogaeth i fyned a'u hamser hwy. Ni bydd y rhaniad felly y goreu a ellir ddysgwyl; ond bydd y goreu a ellir gael dan yr amgylchiadau. Gwnaed holl gyfeill- ion y Dadgyssylltiad eu goreu i'w gefnogi yn ei amcan clodadwy. — —

DAEARGRYN ARSWYDUS YN LLOEGR. Tuag ugain mynyd wedi naw boreu dydd Mawrth yr. wythnos ddiweddaf, teimiwyd d ear- syryn drom mewn ihanau helaeth u ir >edd Suffolk ac Essex. Teimlwyd yr ysgadwad mor bell a Market Harboreugh yn y gogledd, a Llundain yn y gorllewin. Mae yn debyg mai yn I Co-chester ac Ipswioh y teimlwyd yr ergyd waethaf. Teimlwyd yr ysgydwad gyda chryn ym yn Parkstone, Chelmsford, Bury St Edmunds, a Braintree, a dilynwyd hi yn y lie ildf gan drwst uchel Y mae yr adroddiadau o'r >entrefi cylchynol hefyd, o Wivenhoe, Reldon, ilanuitgtree, Laageuhoe, a Marks, oil yn tytitiulaethu i ifyrnigrwydd mawr yr yaydwad. Dinystriwyd egiwys blwyfol Langenhoe mewn raan; dystrywiwyd Wivenhoe Hall i raddau helaeth; a dywedir fod plentyn wedi cael ei ladd vn Reldon trwy ddisgyniad simne. Teimlid yr ergyd mewn rhanau o Lundain, a dyweiir i'r diaith gyrhaedd mor bell a. Bristau. Ymddengys i niweidiau mawr gael eu gwneyd yn Oolchester. Syrthiai simneiau i bob Cj feiriaid, a disgynai llawer o honynt trwy y nenfydau i'r llatitydd, tra. y diuystriwyd nifer lluosog o dai, ao y cafodd uiferannghyfrifadwy o ddodiefn, jddurnia.da.u, &c eu tori. Mewn eiliad yn mron yr oedd holl boblogaeth' Colchester wedi rhuthro i'r awyr agored, a ifynai y dychryn mwyaf yn eu path Hyrddiwyd tuag ugam troedfedd o'r capel 'b Annibynol yn Lion-walk i'r llawr a chafodd y pinaolau oedd ar y twr eu hanurddo a'u chwil- friwio. Disgynodd y ceryg i bob cyfeiriad, gan chwilfriwio llawer o geryg bedd-iu m-,twrion, a thori pyrth haiarn y fynwent. Yn ffodus, ni ddarfu i un o'r eeryg ddisgyn ar yr adeiladau amgylchynol. O'r braidd y diangodd un ty yn y rhan isaf o'r dref oddiwrth ddisgyniad simneiau. Darfu i ddwy simne fawr syrthio trwy nenfwd ficerdy Leonard, a diaugfa gyfyng a gafodd Dr Manning, y ficer. Gwnawd colled mawr i eiddo mewn rhai manau; ond nid ydym yn deall i fwy nag un b> wyd gael ei golli. Y mae trysorfa wedi ei hagor yn y Mansion House, lIe y derbynir tanysgrfiadau er cynnorthwyo y dyoddefwyr. Ymddengys fod saith o ddaeargrynfaoedd wedi dygwydd yn Lloegr er y flwyddyn 1000, ac yr oedd rhai o honynt yn dra difrifol. Wele restr o houynt: Teimlwyd ysgydwad trwy Loegr yn 1089 profwyd un hefyd yn Lincoln yn 1142. Dygwyddodd un arall pan y dinystriwyd Glas- tonbury, yn 1274. Yr ysgydwad mwyaf sydd yn wybyddus yn Lloegr ydoedd yr un a ddygwydd- odd yn 1318. Teimlwyd un yn Llundain yn 15S0, pan y syrtbiodd rhan o St. Paul ao eglwys y Deml. Clywwyd ysgydwad ysgafn yn Llundain yn 1750. Teimlwyd ysgydwad ysgafn arall yn CerDyw yn 1860; a dygwyddudd daeargryn ysgafn yn Nghorllewinbarth Lloegr a Deheudir Cymru yn 1868. -0-

TREDEGAR. DARLITH.— Nos Fawrth, y 22ain o Ebrill, bu yr enwog Dr. Price, Pontypridd, yma yn traddodi ei ddarlith ddyddorol ar Prydain Fawr ai Harferiadau,' yn y Neuadd Ddirwestol. Nid oedd y cynnulliad mor luosog ag yr oeddem yn dysgwyl y buasai; ac efallai fod hyny i'w briodoli i'r Ddr. ei hunan, am iddo ddangos ei hun i bawb cyn adeg y ddarlith. Pe buasai wedi ymguddio, y mae yn ddiammheu genyf y buasai y neuadd yn Hawn. Canwyd amryw ddarnau tlws iawn yn ystod y cyfarfod gan Miss Gwenddolen, Tredegar; Mr J. P. Davies, Blaina; a Mr John Thomas (Eos Brycheiniog), Blaenafon. Cafwyd eyfarfod dymunol dros ben. YMADA WI.A.D.-Boreu dydd Gwener cyn y diweddaf, ymadawodd dau ddyn ieuainc o'r dref hon am America, sef John Davies a William Davies, Cwrarhos. Yr oedd y ddau gyfaill hyn yn aelodau ffydlawn a gweithgar yn eglwys Siloh, lie y teimlir colled fawr ar eu hoi. Nos Sul, yr 20fed o Ebrill, tros- glwyddodd eu hathraw, Mr Noah Thomas, bob o Feibl hardd iddynt dros yr ysgol Sul, am eu hymdrech a'u ffyddlondeb gyda'r cyfryw, a dymunodd bob llwyddiant iddynt yn y wlad newydd. CANTATA.—Nos Iau diweddaf, rhoddodd c6r bach Glanhowy, dan arweiniad Mr James Lewis, perfformiad o'r cantata ar- dderchog hono a elwir The Indian Summer,' mewn cymmeriadau yn y Neuadd Ddirwestol. Llywyddid gan Mr William Davies. Cym- merwyd rhan yn y prif bethau gan Mr Ifor Abrama (Llew Tydfil), Mr William Powell (Ap Llewelyn), Mrs Lloyd (Llinos Gwent), Miss M. Hardy, a Miss Harriet Shore. Yr oedd y neuadd yn orlawn o bobl, a chredwyf iddynt oil gael eu boddhau yn fawr yn y cantata. Yr elw at ddyled capel Siloh. BRODOR O'R LLE- -0-

CYMDEITHAS GENADOL GARTREFOL OYMMANFA DINBYCH, &c. Gair at yr eglwyei hyny yn nghylch y Gymmanfa ag sydd heb gatglu at y gym- deithas uchod. Dymunwn yn daer arnoch wneyd casgliad o hyn i'r gymmanfa os gallwch, gwneyd ar unwaith fyddai y goreu. Bydd y pwyllger yn cyfarfod am un o'r gloch Mobeflu lleg, yn Ninbych, pan y dygir holl weithrediadau y gymdeithas am y flwyddyn hon i derfyniad. Gobeithio y bydd yr holl eglwysi wdi danfon eu casgliadau i mewn erbyn hyny Mae y trysorydd, Mr R. W. Williams, Dol- gellau, yn addaw danfon gair yn fuan at yr eglwysi a fyddo heb gasglu. Da chwi, frod-yr, gwnewch frys-i gyflawnu y ddyled- swy ld hon o'ch eiddo, er arbed y gost a'r drafferth i'r trysorydd. Gwyddoch fod y pwyllgor wedi addaw sWm mwy y ftwyddyn hon nag a wnaeth erioed o'r blaen, at gynnorthwyo lleoedd gweiniaid; ac y mae hyn yn galw am ffyddlondeb oddiar law yr eglwysi mewn casglu. Yr wyf, yr wythnos hon, yn danfon oylch-lythyrau at yr holl eglwysi sydd yn derbyn cynnorthwy, ac yridy- muno arnynt eu dychwelyd wedi eu ilanw i'r ysgrifeuydd erbyn M-jbefiit laf, ac s oes Uitrhyw .eglwys o'r newydd yn medJwl gwneyd cais am gynnorthwy, dyIai lldünrùn am y cyleh-lythyr ar unwaith. Mae yn liawen genym feddwl fod y gymdeithas yn gwneyd gwaith rhagorol yn ughyioh y gymmanfa, trwy seiydiu achosion uewyda- ion, a dal breichiau y gweiuiaid i fyny; ac fe. wna lawer mwy, pe byddai ei ckyllid yn gryfach; a gallai hyn fod yn hawdd, pe byddai yr holl eglwysi yn gwneyd eu rhan. Llanwer yr aglwysi a mwy o'r gras hwn. Ffestiniog. E. PARRY, Ysg. -'0-

CYMMANFA YSGOLION CYLCH LLAN- DYSSUL. Cvniialiwyd y gymmanfa uchod yn Cwmduad, ar ddydd Gwener y Groglith. Gwasanaethwyd yn y boreu gan ysgol y lie, ao ysgol Penybont; ac yn y prydnawn, gan ysgobon Hebron ac Ebenezer Holwyd gan y Parchn. D. Richards, gweinidog y lie; E. Lewis, Penybont. a T. John, Ffynnonhenry. Yn y gynnadledd a gynnaliwyd, dan lywydd- iaethy gweinidog, pasiwyd y penderfyniadau canl VIlal 1. Fod y gymmanfa nesaf i fod yn Hebron, dydd Sul, yr 20fed o Gorphenaf. 2. Fod Hebron a Chwmduad i wasanaethu yn y boreu, ac Ebenezer a Phenybont yn y prydnawn. 3. Y tonau a'r emynau i'w canu ydynt y rhai canlynol:—Hebron, 'Hedd' (emyn 372), Cwmduad, 'Ltmfair' (242); Ebeneser, Eventide (387); Penybont, 'Bangor' (53). 4. Fod gwybodaeth -o'r pennodau a adroddir i gael eu hanfon i'r ysgrifenydd mor fuan ag y byddo modd, fel y gallo yntau anfon hysbysrwydd i'r gweinidogicn cyn y gymmanfa nelai. 5. Fod yr ysgolion i fyned am drip i rhyw le yn ystod yr haf presenol, a bod pwyllgor i wneyd y trefniadau angenrheidiol i gyfarfod yn Hebron no* Iau, yr 8fed o Fai. D. LEWII, Ysg.

BETHANIA, RE80LVEN. Yr vdym ni sydd a'n henwau isod, ya dymuno gwneyd yn hysbys, i'n hanwyl frawd, James Thomas, yr hwn fu'n casglu at ein haddoldy mewn gwahanol gymmydogaethau, I roddi cyfrif eglur a boddhaol o'r hyn a dder- ¡ byniodd, yn nghyd a'r arian yn brydlon Hefyd, yr ydym yn dioloh yn wresog drog yr eglwys i'r cyfeiliion carelig am eu cydym- deimlad haelfrydig tuag atom. Arwyddwyd dros yr eglwys, THOMAS JENKINS, SAMUEL THOMAB, THOMAS REES, DAVID C. DAVIES, SAMUEL JONES, Diaconiaid.

ESGORODD,— Ebrill 2il, priod Mr Thos. Morris, Priory-street, Abftrteifl, ar ferch. Ebrill 22ttin, priod Mr John Francis Woollen Manufacturer, Cambrian Place, Llanidloes, ar fab. PRIODWYD,— Ebrill 21ain, yn nghapel Chester-street Wrexham, gan y Parch. T. Davies, Coedpoeth, ao yn ngwydd y cofrestrydd, Mr John Jones, a Sarah Ann Smith; y ddau o Coedpoeth. Pub llwyddiant i'r par ieuanc. Ebrill 22ain, yn awycldfar cofrestrydd, Hwl. fifordd, Mr David Thomas, Bwlchmawr, Dinaa Cross, a Miss E. Rees, Tynewydd, Abergwaun, Mae'r mab a'i fun, a'u byd i gyd ym wyn, Mae'r ddau yn un—cylymwyd hwy yn dtn. BU FARW,— Ebrill 13eg, yr hen frawd anwyl David Davies, Church Row, Aberdar, gyot o Penywern, Dew. lais, wedi cystudd maith. Claddwyd ef yo mynwent Hebron, Dowlais, y dydd Iau canlynol. Gweinyddwyd yn yr angladd gan y Parch B. Evans, Gadlys. Yr oedd yr ymadawedig yn aelod ffyddlawn yn y Gadlys, Aberdar. Gadaw- odd weddw oedranus, ac amryw blant, i alaru en ooIled ar ei ol Duw a fendithio ein hanwyl chwaer, a'r teulu oil. (Diolchir am godi yr uchod i'r newyddiaduron Americanaid i.)

MARWOLAETH Y PROFFESWR MORGAN. CAERFYRDDIN. Gorphenodd y gwr enwog uchod ei yrfa ddaearol boreu dydd Gwener, Ebrill 25ain, pan vn 66 mlwydd oed. Nid oedd y Proffeswr Morgan wedi bod yn iach er ys cryn amser; ac anaml y pregethai yn y blynyddoedd diweddaf. Hanai ef o deulu cyfrifol yn nghymmydog. i eth Henllan. Pan yn ieuanc, treuliodd ei brentis- iaeth mewn siop drapery yn Narberth; a bu wedi hyny yn dilyn ei alwedigaeth yn Llundain. I Fodd bynag, tueddwyd ei feddwl i fyued i'r weiaidogaeth efengylaidd; ac er ei gymhwyso i'r fwaith, bu am bath amser dan ofal Dr Davies, frwdvale; a threuliodd bedair blynedd wedi hyny yn Mbrif-ysgol Glasgow. Tua deugain mlynedd yn ol, flurfiwyd eglwys Annibynol Heol yr Undeb, yn y dref hon; ac yn mhen ychydig amser, rhoddodd yr eglwys alwad unfrydol i Mr Morgan, y pryd hwnw yn ddyn ieuanc newydd ddyfod o'r athrofa. Derbyniodd Mr Morgan yr alwad^a bu yn weinidog ar yr eglwys hyd ddydd ei farwolaeth. Yn y flwyddyn 1863, pennodwyd ef yn athraw duwinyddul yn Ngholeg Presbyteraidd Caer- fyrddin, a daliodd y swydd hono hefyd hyd derfyn ei oes. Bu yn y Coleg dydd Iau, ac yn y cwrdd gweddi nos yr un dydd; ond oyn gwawriad dydd dranoeth, yr oedd o ran ei enaid yn nhragywyddoldeb. Bu farw yn ddisymmwth yn ei wely, o ddolur y galon, fel y bernir. F#1 Ymneillduwr, nid oedd efe a chywilydd a; no i arddel ei egwyddorion. Yn yr ymdreihion dros addysg genedlaethol, a chydraddoideo crefyddol, gwnaeth ei tan yn wrol. Fel pregethwr, siaradai bob amser i'r pwynt; ac yr oedd ei frawddrg u, er Y11 fyr, fel tlysau o beriau. F«l Cristion, yr oedd o gymmerind uchel, ac uwehUw drwgdybiaeth. Yr oedd yn gryf yn nghadur y coleg, yn gryf ar vr esgvn- lawr, ond yn gryfach fyth yn ei ddidwy lecd, ei gydwvbodoh">vydd, a'i barchusrwydd yr hyn a roudai ddyrihsfiad moesol i'w gymmeriad fel boneddwr Cristion gol. Cyramerodd yr angladd le dydd Mawrth. pan y dieth yn nguyd o d i i bedwar cant o weinidog- ion o bob enwad crefyddol; yn gvstal a lleygwyr braidd dirifedi. Yr oedd y m^er ac aelodau y gorffonaeth drefol, hefyd yn wyddfodol. Oladd- wyd et y mynwent ei gapel, yn ymyl ei annedd-dy.