Y Goleuad

DYGODD Mr. William Jones ei gynygiad o blaid rliodcli ymreolaeth mewn materion llebl ymlaen Ymreolaeth i Gymru. yn Nhy y Cyffredin nos. Fcrclier. Danghosodd mewii araeth gym- hedrol a dengar fod y Ty eisoes wedi cydnabod hawl Cymru i ddeddfwriaeth ar wahan i Loegr, a bod Arg- hvydd Salisbury a, Mr. Chamberlain wedi dweyd 08 rhoddir ymrcolaeth i ryw ranau o'r Deyrnas fod Cymru yn haeddu hyny ar ei phen ei hun. Mae Cynghorau Sirol Cymru, yn Geidwadwyr a Khyddfrydwyr, yn cymeradwyo hyn, ac apsl- a., at y Ty i ganiata,u i Gymru hawl i gario allan Y1.' hyn a, nodir yn y lOfed adran o Ddeddf Lly- wodraeth .Leal. ,• C'efnogwyd y cynygiad gan Syr Alfred Thomas, a, siaradodd Mr. Frank, ^dwaros, Mr. Brynmor Jones, Mr. A. Osmond /Villiamgi! a. Mr. Lloyd George o'i blaid. Ateb- lad Mr. Walter Long ydoedd) yr un a geir bob aoiser gan, y Ceidwadwr,—nad yw hawl C'ymru x ddeddf wriaeth arbenig wedi ei brofi. Yn yr ymraniad yr oedd 74 o blaid y cynygiad, a 146 yn erbyn. GWNAETIl Mr. Balfour ymdrcch deg ddydd Mer- cher i adenill serch a chefnogaeth y fasnach.' Y' Weinyddiaeth a'r Fasnach. e Daeth o'i flaen ddirprwy- aeth gref a dylanwadol o fragwyr a thafarnwyr i fvnegi y cam a. wneir a,'r iasriach dan Ddeddf Newydd y Trwyddedau. "iaradodd Mr. Balfour gyda llawer oi dynerweh ? chydymdeimlad, ac ystyriai fod y cyfnewid- ladau mawrion a, disymwth a wnaed gan yr yn- adon i'w gofidio yn fawr. Ni roddwyd ehwareu :e§ i'r ddeddf, a gwnaed cam dirfawr a budd- Jatiau y fasnach. Awgrymai y posiblrwydd y tyddai y chwarter sesiwn mewn llawer lie yn UnlOni y cam hwn, a hyna, yr unig obaith oedd ganddo i'w' ddal o flaen. y ddirprwyaeth. Am y Llywodraeth, nis gellir disgwyl iddi hi dynu nyth caewn eto yn ei phen Dyma yn ddiameu 5^ o'r areithiau rhyfeddaf a draddododd y Prif- ^einidog erioed. Mae yn brawf fod y Llyw- 2^aeth mewn anhawsder difrifol. Trodd y deddf allan yn, dra gwahanol i ddim oeddynt Yn feddwl, ac y mae y fastnach drwy y wlad yn y^dynghedu na ddychwelir y Tbriaid yn yr nesaf. A pha fodd ceisir dyfod allan r Mihaw'sdev? Drwy awgrymu i'r ynadon yn > brawdlysoedd chwarterol estyn; yn ol y trwy- eda,u sydd wedi eu hata, !1 Mae ty svniad w r -Pr^-Wein,idog awgrvmu y fath betli yn '"•yn. i'r eithaf. Ymgais' ydyw, ac ymgais a wyddus, i geisio enill ffafr y bmg-wyr a'r artiwyr er mwyn ceisio' troi yn ol v llifeiriant v ,wynebiad sydd yn prysur ysgubo y Wein- yaciiaeth yrnaith.' HWANEGWYD at flindera.u y Llywodraeth gan au etholiad a gymerasant le yn ddiweddar. y Etholiadau. I Y cyntaf ydoedd etholiad Woolwich, lie y dychwelwyd Mr. William Crooks, cynrych- a.r MC1ydd y gWeithwyr gyda mwyafrif o 3,229 yn ^fage, yr ymgeisydd Ceidwadol,—S687 yjj er^yn 5,458. Cynrychiolaeth. Doriaidd afrifVn.00lwicl1 bod, ac> yr oedd y mwy- 2 ^eiidwadol yr etholiad diweddaf a fu yno law- Tynodd dychweliad Mr. Crooks gryn Q, er O'ddiwrth frwdfrydedd y croe^awiad i Mr. ■^XawlKL1^a^n yn -^hy y Cyffredin. Dydd f\\ry cymerodd etholiad Rye le, a bydd yn Ha u awdd esbonio yrnaith ganlyniad hwnw ^ri' nod urL Woolwich. Cynrychiolaeth af *1 d ydoedd hon, ac yn yr etholiad diwedd- yr oedd mwyafrif Milwriad Brookfield, sydd be nodi yn drafnoddwr, yn 2,489. i?if vv. 6 v Toriaid yn disgwyl cadw y mwyaf- r Uc^le^ a hynyna, ond nid oedd fawr o Wfaefth yn ei^ nieddwl na byddent i gadw y fu. p „ yn i"hai canoedd. Ond tra siomedig 534 ca-fodd Dr. C. F. Hutchinson fwyafrif o Boyle, K.C., yn ymgeisydd Ceidwadr Yw erbyn 4,376. Dywed v 'Times' f^vafv^ neu ddwv yn effeithio nemawr ] ^Sfed'1 "^threchol y Llywodraoth vu Nh.v v; ac v-111 J beth am sefyllfa y1 blaid yn y ^v^ad ? Onid yw yr etholiadau hvn yn v WSl PUr de§' Yr etholwyr wedi blino frydwVl!lnyddiae.th Doriaidd? Mae y Rhvdd- ^daf wedi enill deg o seddau er, mis Mai di- ER gwaethaf y Llywodraeth y mae Mr. Whitaker Wright wedi ei gymeryd i fyny, ac i Erlyniad Mr. Whitaker Wright. g'ael ei omd ar brav/f am ei weithrediadaiU ynglyn air London and Globe Finance Corporation. Dywedodd y Dadleuydd Oyffredinol nad. oedd digon 0 dystiolaethau i gyfiawnhau erlyniad; ond caniataodd y Barnwr Buckley i'r Official Receiver ga.el erlyn Mr. Whitaker Wright, a phan aed i chwilio am clano, dywedodd ei briod ei fod wedi myned i'r Aifft. er lies ei iechyd. Twyll oedd hyny, wrth gwrs, a llwyddodd yr heddgeidwaid i'w olrhain i Paris, ac oddiyno gydag agerl.ong 0 Havre i New York, lie yr oedd gwaiant yn barod erbyn iddo gyrliaedd foreu Sul. Dywedir fod amrywi bersoinau mewn safleoedd uchel yn debyg o ddioddef oherwydd yr erlyniad; end y mae hanes y Clwmni bellach yn rhwym o gael ei ddadlenu, a'r tebyg yw na bydd end ail i'r Liberator. CYFAEFU tua deuddeg cant o gynrychiolwyr, a. b El y phum' cant 0 ymwelwyr eraill yn Nghyngor Cyngor yr Eglwysi Rhyddion. Cenedlaethol yr Eglwysi Rhyddion yn Brighton yr" wythnosi ddiweddaf. Tra- ddodwyd ynddo amryw ar- eithia,u a, phregethau rhagor,ol, a, phasiwyd lliaws o benderfyniadau; ond gwerth penaf y cyfar- fodydd ydoedd yr ysbryd rhagorol a dreiddiai drwyddy'nt a'r prawf a, roddent o'r undeh a'r cydweithrediad sydd yn bod o dan bob gwahan- iaethau ymhlith yr Eglwysi Rhyddion. Dar- llenwyd ar y dechreu araeth oedd wedi ei pilar- otoi gan Dr. Parker ar Addysg Foreuol a'r syn- iadau diweddaf am y Bcibl; ond ni ddarfu i'r anerchiad ychwanegu dim at giod yr awdwr na lies y cyfarfod. Camgymeriad mawr, a cham a'r awdwr, ydywl darllen anerchiadau wedi eu parotoi gan eraill. Gyda golwg ar y cwestiwn addysg', pasiwyd penderfyniadau yn anog yr Anghydffurfwyr i fod yn effro i'w oyfleusderau a'u manteision, a pheri i'w dylanwad gael ei deimlo yn ngweinyddiad y Ddeddf. Gada.wyd y cwestiwn o wrthod talu y dreth i farn a chyd- wybod bersonol, a phasiwyd penderfyniad eryf o blaid Dadgysylltiad a Dadwaddoliad. Rhodcl- wyd lie amlwg yn y Cyngoi i ddau Gymro,— Mr. D. Lloyd-George a'r Parch. T. J. Wholdon, B.A. DYDD Gwener rhodclodd rheithwyr arbenig yn Llys Maine y Brenin reithfarn yn erbyn Mr. W. Arglwydd Penrhyn a Mr. W. J. Parry. J. Parry, gan, roddi £500 o iawn i Arglwydd Pen- rhyn a'r costau. Cy- hoecldwyd yr athrod oedd yn sail i'r cyngaws mewn newyddiadur o'r enw Clarion,' yn Mehelin a, Gorphenaf 1901, a'r dda,u brif bwynt ynddo ydoedd, fod Arglwydd Penrhyn wedi rhoddi punt, yr un i'r gweithwyr oedd wedi myned yn 01 i'r chwarel er m.wyn eu prynu, a, bod rhif y marwolaethau wedi codi yn Methesda mewn canlyniad i'r anghydwelediad gyda'r gw'eitliwyr1. Ysgrifenwyd y llythyr at olygydd y Clarion,' ond dy>veda,i Mr. Parry nad oedd yn bwriadui iddo gael ei gyhoeddi, ac mai ei amcan ydoedd dangos yr angen am bar- hau i apelio am help i'r gweithwyr. Wedi iddo gael ei gyhoeddi, gwrthododd Mr. Parry dynu ei e-iriau yn ol nac yrnddiheuro, fel y gwnaeth y Clarion.' Parhaodd y prawf o foreu Llun hyd nos Wener, er na alwyd gan yr eriyniad ond Arglwydd Penrhyn ei hun, na chan Mr. W. J. Parry ond dau neu dri 0 dystion. Cymer- wyd amser y llyEJ i fyny yn benaf gan areithiau Syr Edward Clarke dros Arglwydd Penrhyn, a Mr. Robson dros Mr. W. J. Parry, a, chroeshol- iad Aglwydd Penrhyn gan Mr. Robson. I'r rhai sydd yn hyshys. a ystad anffodus pethau yn Metheisda ar hyd y blynyddoedd, ni ddad- lenwyd. nemawr ddim newydd yn ystod y prawf, a phanj y dywedodd Mr. Robson nadhoedd Mr. W. J. Parry yn myned i wadu amcanion da Ar- glwydd Penrhyn wrth ranu y E500 i'w weith- wyr, yr oedd pa,wb yn gWeled fod yr erlynydd yn rhwym o enill. Ond nid yn ofer y bu y prawf. Cofir yn hir am groesholiad Arglwydd Penrhyn sail Mr. Robsion, ac yn arbenig am araeth Mr. Robson. Dywedodd yr Arglwydd Brif Farnwr na chlyw'odd efe erioed ei rhagorach. Yr oedd y dadleniad goreu a wnaed erioed o wir siefyllfa pethau yn Methesda, a, chredwn fod Argiwydd Penrhyn y-n, teimlo mai bychan yn hytrach oedd y tal a gafodd am wrando ami. Osi gwneir, y defnydd priodol o'r araeth hon, gall fod 0 werth anmhrisiadwyi i achosi y gweiithwyr. BOREU ddydd Mawrth bu farwMr. WT. S. Caine^ areithiwr dirwestol adnabyddus, a'r aelod, Sen,- Marwolaeth Mr. W. S. Caine. eddol dros Camborne.. Ganwyd ef yn Sir Ga.er yn 1842, ac yn ddyn ieu- an.c ymdaflodd. i wleid- yddiaeth gan osod y cwestiwn, dirwestol ymla.en- af yn ei grcdo1 a'i amcanion. Yn 1880 dewis- 6 wyd ef yn aelod dros Scarborough, ac er hyn y mae wedi gweithio yn egniol yn y Senedd ac allan o honi dros ddirwest, a, moesoldeb. Yn -i, I wir, yn nesaf at Syr Wilfrid Lawson, g'ellir ei ystyried yn un o brif arvvyr yr achos dirwcy;:ol yn Lloegr. Nid oedd ei ieehyd yn gryf er's rhai blynvddoedd, ond daeth y diwedd yn aii- nisgwyliadwy, pan yr oedd ar gychwyn i Dde- heudir Ffrainc i geisio adnewycldiad. Bydd y newydd am farwolaeth, Mr. Caine yn peri, prudd-der arbenig yn Nghymru, oherwydd fod clwy o'i ferched yn adnabyddus i, pharchus iawn yn ein plitli,—Mrs. Herbert Roberts, a Mrs". Herbert Lewis. UN gynysgaeth pwysig a adowir gan y Llywodr- aeth bresenol iw holynwyr fydd y baich ar- Y Fyddin alr LlynEres. swydus sydd wedi ei ychwanegu at draul y fyddia a'r llyngesi. Nid oes neb, ni dybivvi!, ag y rhoddir pwys ar ei farn a, war- afun i'r Llvwodraeth wneyd bobpeth rhesymol i ddwyn y fyddin a'r llynges: i ystad fwy: effeith- iol. Ond pan y dywed pleidwyr mwyaf aidd- gar y Weinyddiaeth nad yw yr ychw anegiad yn y ticulia,n yn golygu ychwaneg o effeithiol- rwycld, mae yn bryd i'r etholwyr agor eu llyg- aid. Mae aincan-gyfrifon y Fyddin yn £34, 500,000, yr hyn sy'n gynydd 0 £14,500,000 ar y flwyddyn flasnorol, ac at hyn rhaid ychwanegu, eynydd 0 siaith rniliwn yn nhraul y special ser- vice.' Gyda,'r llynges, hefyd, y mae cynydd o £3,202,000, yr hyn sydd yn codi traul y llynges i £ 34,457,000. Dengys, y ffigyrau hyn fod treul- iaui y fyddin a'r llynges, wedi ychwaneg na clyblu mewn ychydig o flynyddoedd, a,c fe ddywed y rhai ddylent wybod nad ydym ronyn yn fwy diogel rhag ymosodiadau tramor lieddyw nag ociddym ddeng mlynedd yn ol. Nid oedd Ty y Cyffredin yn ddigon gwrol i dynu i lawr y treul- iau hyn, ond y mae y lleihad sylweddol a gymer- odd le yn mwyafrif y Llywodraeth yn dra aw- grymiadol. I'B Llywodraeth, ac iddi hi yn benaf, y mae dychweliad Mr. Chamberlain yn ddigwyddiad Dychweliad Mr. Chamberlain. pwysig, a,c nid rhyfedd iddynt roddi y fath ar- benigrwydd arno. Yn mhob cyfeiriad gwelir ar- wyddian fod aelodau y Weinyddiaeth y naill ar ol y llall yn graddol golli eu hunan-hyder, yr hyn sydd yn effa,ith y diffyg ymddiried ynddynt sydd yn cyflym ymledu drwy yr holl wlad. Mr. Chamberlain oedd yr unig aelod o'r Weinydd- iaeth oedd wedi cadw yn gadarn, heb golli ei ireidd-dra, na'i afael ar y wlad. Ond wedi iddo lanio yn Southampton ddydd Sadwrn, a thra- ddodi anerchiad neu ddau, gofynir y cwestiwn A ydyw Mr. Chamberlain wedi colli ymddir- ied ynddo ei hun ?Er iddo dderbyn llawer 0 lesl drwy y fordaith adref, ac y sicrheir fod ei ieeh- yd yn rhagorol, mae rhywbeth wedi ei golli o'i ymddangosiad a,'i areithiau. Dywedir, hefyd, nad oedd y croesawiad lawn mor frwdfrydig ag ydoedd pan y daeth Arglwydd Roberts, Arg- lwydd Kitchener, neu hyd yn n6d Sir Redvers Buller, adref 0 Ddeheudir Affrica. Ond at y gwahaniaeth yn y croesaw ni ddylid rhyfeddv. oblegid pa mor lwyddianus bynag. fu, cenhad- aeth Mr. Chamberlain,, nid oedd ynddi ddim o'r elfenau sydd yn apelio at ddychymyg ac edmyg- edd y bobl yn debyg i'r modd y gwna swn mag- lTelau a chleddyfau. Credwn fod ymweliad Mr. Chamberlain a maest y gyflafan yn sicr o wneyd lies. Dywedai efe ei hunan ei fod wedi gweled llawer a dysgu llawer. Bydd y deyrnas hon yn y dyfodol agos yn sefyll mewn gwir angen am wasanaeth dynion wedi gweled a dysgu llawer i benderfynu cwestiynau ag y mae y rhyfel ddiweddar yn rhwym o'u codi i'r wyneb.