Y Goleuad

Diwygwyr a Oiwygiadau Oymrue GAN Y PARCH. EVAN DAVIES, TREFRIW, --=- III. Y Diwygiad Methodistaidd. Mawrth 30am, 1735, argyhoeddwyd Howell Harris; ond ni ddaeth ei enaid i'r goleuni am ex iachawdwriaeth bersonol hyd Mai 25am yn yr un flwyddyn. Dechreuodd yn y fan ar yr ymdrech o ddeff ro, ei gymydogion difraw, gan siarad a hwynt am angau> barn, a thragyw-ydd- oldeb. Yr oeddl rhai o honynt yn dyfod i wrando HnlO yn cadw dyledswydd: yn nhy ei farau ac yn derbyn argramadau dwysion yn y gwasanaeth hwn. Ar foreuau Sabbath rhodd- ai air o gyngor i'r rhai a ddeuent yno ato, cyn y gwasanaeth boreuo* yn yr egiwys. Cyn diwedd y flwyddyn hono, aeth i Rydychain ar feddvvl: cymhwyso ei hun i fod yn offeiriad. Erfeyn hyny yr oedd y ddau Wesley wedi gadael y Brifysgol, ae ni ddaeth ef i gyffyrdd- iad ag- un o'r rhai a elwid yn Fethodistiaid yn y lie. Dychrynwyd ef gan anfoes yr efryd- wyr, fel y gadawodd y lie, ac y dyehw elodd at ei berthynasau i Drefecca. Aeth i gadw ysgol i Eglwys y plwyf; ac ar ol amser yr ysgol. ai o amgylch y tai i gynghori pechaduriaid, ac ymgasg-lai llawer i wrando arno. Fel hyn argyhoeddwyd llawer yn yr ardal ac yn yr ar- daloedd cylchynol. Byddai hefyd yn traddodi an ere hi ad au gwresüg yn mynwent Talgarth ar of y gwasanaeth yn yr Eglwys, a thyrfa fawr yn dyfücJ ynghyd ac yn aros i wrando arno. Ar un o'r achlysuron hyn yr argy- hoeddwyd Williams, Pantyeelyn, fel y dywed ef ei hun —■ Dyma'r boreu, fyth mi gofiaf, Clywais inau lais y net; Daliwyd fi wrth wys Oddiuchod, Gan pi Swn dyohrynllyd ef. Yn y flwyddyn, 1737 gwahoddwyd Howell Harris, gan wr boneddig- a Sir Faesyfed, i anerch cynulleklfa o,i g-ymydog-ion yn ei dy ef: daeth llawer o wyr parchusaf yi- urdaloedd o gTvmpas i wrand'oi afti0«j a dilynwyd yr ym- weliadi hwn. A, dyianwad daionus. Aeth ym- laen ar ol hyny i gynghori a. rliybuddio gyda grym ac efteithioirwycM mrWvr, a throwyd llawer at yr Arglwydd trwy ei lafur. Cododd gwrthwynebiad cryf iddo o wahanol gyfeiriad- au; galwai yr offeiriaid ef yn b-roffwyd gau, am ei fod yn anturio preg-ethu heb urddau ac yn niwedd y flwyddyn hon trhWytliëf o'r swydd y .1 o fod yn atbrww yr ysgfol yn yr Eglwys. Er ei gan y werin ffol, ei ddirmygu a'i fyg'wth gan fawrion y tir, llwydd'o yr ydoedd y gwaith, fel yr oedd wedi sefydlu dros ddeg ar hugain o gymdeithasau yn y Deheudir cyn diwedd y flwyddyn 1738. Yn y flwyddyn !13,S, daft weimdbgaeth yr hybarch Griffith JonfeSj 0 Landdowror, yn eg- lwys Lianddewibrefi, cafodd Daniel Rowlands, Llangeitho, ei argyhoeddi. Civvrad1 yn Llan- geithio a LlancwnHe oedd ef af y pryd; a bydd- ai yn preg-etllu yn g-ylfrous, a thyrfaoedd yn dyfod i'w wrando, cyn iddo deimlo dim ei hun oddiwrth y gwirio,nedd mewn ffordd o argy- hoeddiad. Cafodd dros gant 0 bersonau eu dychwelyd dan ei weinidegaeth, tra yr oedd y pregethwr heb wybod beth oedd troedigaeth ei hun ond wedi ei wneyd yn ddyn newydd trwy ras, pregethai fel un yn teirnlo awdurdod y gwirionedd1 ar ei ysbryd. Rhoddai Christ- mas Evans y flaenoriaeth iddo ar George Whitfield ar ol clywed y ddau. Cyrchai llu- oedd o bob rhan o Gymru i wrando arno i Langeitho ac yr oedd yr effeithiau ar y tyrfa- oedd yn annesgrifiadwy. Cyhoeddi melldith- ion y ddeddf uwchben ei wrandawyr yr oedd ar y cyntaf; ond ymhen rhyw dai-r blynedd, newidiodd don ei weinidogaeth, a daeth i bre- gethu yn llawer rnwy cvsurlawn ac efengyl- aidd. Fe ddechreuodd1 y ddau Ddiwygiwr ar, eu gwaith heb wybod dim -am eu gilydd, ac nid- hawdd penderfynu pa un a ddechreuodd g-yntaf, Yn eglwys Defynog, Sir Frychein- iog, y cyfarfyddasant a'u gilvdd gyntif, Y flwyddyn 1737. Rhwymwy'd hwvnt cariad a bu y ddau yn cydweilhio arn flyn)'" oedd i ddwyn gwaith y Diwygiad ynilaen V mhlith eu cydwladwyr. Os cyfrifir i Harris ddechreu ar ei waith yn y fan ar 01 droedigaeth, yr hyn a wnaeth mewn Ay j ystyr, efe oedd ar y maes gyntaf ond os ar dychwelyd o Rydychain yr ystyrir iddo ddec reu yn Nadolig 1735, ac felly y gwnaeth model agored a chyhoeddus, rhaid mai "f. lands a drodd allan gyntaf fel Divvyg1^ Dyma oedd barn Williams, Pantycelyn Rowlands stariodd allan gylttnf; A'i ie gadvvodd éf yh laih Ac his cafodd er g'wis^ied tiiigwf g-Viiyg caiii o'i fiaeii*. o Ct Yft .y Swyd'ely h i.73(>, y froed Howell allan o giwradaeth LlySyfran, ac y gwr^ wyd iddo waith yn yr Eghvys; oberWydQ fod yn ceisio aehub ei wrandawyr. Fe ddec.^ reuodd yntau y pryd1 liwnw ai" yr un Harris a Rowlands, heb wybod dim am ynt. | Pan ddechreuodd y tri diwygiwr hyn. gwaith, un yn Sir Aberteifi, y ljall yn 1 chciniog, a'r trydydd yn Sir lien fro, yr oed sefyllfa foesol Cym.ru yn resynus i'r eitha1' ac nid oedd pethau nemawr gwell yn Lloeg I pan y torodd y Diwygiad allan yno trwy -,Velo- idogaeth Whitfield a Wesley. Darlunir ag i wedd foesol Lloegr fel hyn gan Williams Y, hynod gywir: — Pan oedd tywell nos tros Frydain, Heb un argoel toriad gwawr., A thrwm gwsg oddiwrth yr Arglwydd Wedi goruweh-guddio'r llawr. Ac am Gymru dywed yr un gwr:- Pan oedd Cymru gynt yn gorwedd Mewn rhyw dywell, farwol hun, Ileb na Phresbyter na 'ffeiriad, Nac un esgob ar ddihun Yn y cyfnod tywyll pygddu, Fe ddaeth dyn, fel mewn twym ias, Yn llawn gwreichion, goleu tanllyd, o Drefeçça fach i maes. Ni chyfrifai Williams, Griffith Jones, .Ll#o ddowror, yh yr Egiwys, a Phillip Pugh, Lwynpiod') gyda't Presbyteriaid, amgen dj iadau yn gwasariaethu i ddangos eysgadrwy cyffredinoi offeiriaid a gweinidogiort y wlad* Pan ddaeth Iloweli Harris 0 gyloh y wlf1 yr oedd yn taranu yn ofnadwy yn erbyn ion llygredig- yr oes, megis tyngu, rhejj>u. meddwi, ymladd, a haiogi y Sabbath, Bydd^ yn cynghori mewn tai anedd, ar y prif-ffy1* yn y meusydd, a thyrfaoedd yn dyfod1 i wraf" arno, a llawer yn gadael eu ffyrdd1 drygio1111. gan ddychAvelyd at yr Arglwydd. Y'r oedd 1 j un effeithiau yn dilyn gweinidogaeth Rowlands yh Sir Aberteifi. Er pob rhy bud"' ion oddiwrth ei uWdjjfiaidj byddai yn preget" ar nosweithiau o'r wythnos ymhob man 11 deuai pobl i wrando arno ond gan ei fod y weinidog yn Egiwys Loegr, nidi oedd yn ga' myned fawr oddi cartref ar y Sabbath. Prel gethai yn yr eglwysi y gwasanaethai ynddyfl i dyrfaoedd lliosog gydag arddeliad maWfi Z, Gellir dweyq yr un peth am lafur Ho^< Davies yn Sir BenfrO'. Cyn hir daeth '\¡Vl- liams, Pantycelyn, a Pheter Williams i gy11ø orthwyo yn y gwaith, a hwynt ill dau It weinidogioti yti Egiwys Loegr. Gadawod, miloedd eu harferion drygiotlus, a'u difyr^ pechadurus, a dechreuasant ymg"asglu Yô gymdeithasau crefyddol trwy wahanol Slfoed ( y Deheubarth. Cododd lliaws o g'ynghor^^ o blith y dychweledigion ymhob cwr o'r wIa .d' t.I Cynghorwyr y gelwid y pregethwyr diurdda Yr oedd rhai o honynt yn bynod am eu da^ j, pregethu, ac yn myned i gyhoeddi yr e eo. h. dtO, ar hyd a lied: y dalaeth, eraill yn fwy eyffre cf1 yn llefaru ychydig w'li raid mewn cy cyfyng. ittis Yn Hanes Prydain Fawr,' gan y Lewis (tudal. 599, arg-. 1857), d'ywedir am Diwygiad Methodistaidd fel hyn: — Bu y cyffroad hwn yn foddion, nid yn unig i godi sect newydd yn ond i adfywio yr hen sectau oedd yno eis y canys er bod dynion enwog a defnyddi pryd hyn ymysg yr Ymneillduwyr yn y aeth, eto yr oedd cysgadrwydd a marTfjvv6s dra ysbrydol, i raddau mawr, wedi g°r aAvr» pob plaid. Bu y Diwygiad fel toriad a chodiad haul, m: bob sect Galfinaidd Gymru. a f