Y Goleuad

EGLWYSI SEFYDLIADOL. GAN Y PARCH. W. EVANS, M.A. Nid Sefydledigf, ond Sefydliadol. Ar y cyntaf, nid oeddym yn deall y gair diweddar hwn. Ond daeth eglurhad allan mewn llythyr a ymddangosodd ynglyn a hanes y Diwygiad yn un o'r papyrau dyddiol. Golyga eg-hvys sefydliadol (institutional) cghvys yn meddu adeiladau cyfleus i'r capel wedi ei drefnu at gynal amrywiol gynulliadau 0 nodwedd heb fod yn g-refyddol, eithr hytrach yn gymdeith- asol, ac yn cynwys cyfleuscferau i gael difyr- wch a chwareuon diniwed. Y mddengys rhai yn selog- iawn dros bethau o'r fath, a myn- tumiant mai dyma'r llwybr diogel i sicrhau parhad y dychweledigion yn eu ffyddlondeb i'r Arglwydd lesu a'i achos. Yr ydym yn mawr amheu hyny. Eithr y prif amcan sydd g-enym yn awr mewn golwg ydyw galw sylw at y sefydliad- au sydd yn perthyn yn hanfodol i bob eglwys t71 y Gristionogol. Y gyntaf a'r flaenaf ydyw gweinidogaeth Gair Duw. Mae y sefydliad hwn yn sicr o osodiad Dwyfol. Mae pre- gethu yr efengyl yn meddu y lie amlycaf yn mysg- ordinhadau yr oruchwyliaeth Gristion- ogol. Llwydaidd ydynt yr achosion crefvdd- ol ag sydd heb weinidogaeth. A chelfyddyd- ol ydyw'r addbliad cyhoeddus, lie y mae pre- gethu yn ail beth. Nid oes amheuaeth mai angen cyntaf yr eglwysi ydyw gweinidogaeth a phregethu effeithiol; ac y rnae hyn yn dibynu mwy ar yr eglwysi nag ar y rhai sydd' yn y weinidogaeth. Nid ydym am leihau cyfrifoldeb y pregethwyr. Ond yr ydym am wasgu mewn modd neillduol ar yr eglwysi yr angen iddynt trwy eu cydymdeim- lad a'u cefnogaeth a'u taer weddiau a dibaid gynal y weinidogaeth yn deilwng- ac anrhy. deddus. J Y sefydliad nesaf a nodwn yw y cyfarfod1 gweddi. Mae yr Adfywiad presenol wedi taflu goleuni ar ffordd newydd o'i g-adw Diau y bu gormod o unffurfiaeth ynddo hyd' yn awr Yr hen drefn gyntaf ydym yn ei chofio ydoedd ar ol canu a darllen, dau i fyned i weddi, yna canu, a dau era ill i weddio, canu a dau yn ychwaneg- i weddio, a diweddu gyda chanu eroyn. Wedi hyny fe wnaed cyfnewidiad, pedwar yn gweddio, a chanu rhwng pob gvveddi. Ac feallai yr ymfoddlonid1 ar dair o weddiau. Rhaid cyfaddef i'r cwrdd; gweddi fyned yn anmhoblogaidd, yn flaenorol i'r Ad- fywiad presciiol. Er hyny tiid aetlv ymaith o gydwybod yr eglwysi y gellid rhoddi heibio y gwasanaeth hwn. Yn awr dyma wedd ncwydd ar y sefydliadi gwerthfawr mwy 01 amrywiaeth, mwy o ganu, rhyddid i ddweyd gair, gweddiau byrach ac yn fwy HioSoJg; a pharodrwydd yn mhawb i g rhan, heb lynu yn gaeth wrth UhHiyw drefn neillduol: pawb (yn wyr a 'g-'wragedd, hen ac ieuanc) yn ymol^yng,, mewn ufudd-dod i ddylanwad ac afweihiad ysbryd g-weddi. Gofaler na byddo'r rhyddid yn annhrefn. Eithr defnyddier y rhyddid dedwydd1 yn awr a brolir moi* rymus i gadw i fyny a chynal ymlaen yn ddifwich y cy fa r fod y d d gwed di 0. Sefydliad arall yn perthyn yn agos i fywyd crefydd a llwydd yr eglwysi yw y gyfeillach —neu yn iaith ein Cyfundeb y seiat brofiad ac yn ol llafar y Wesleyaid' y cyfarfo,di dos- barth. Pa fwyaf ystyriom, anhawddaf syl- wcddoli y gall neb gwir Gristion fod yn am- ddifad 0 brofiad ysbrydol. Yr ydym oil wedi teimlo rhywbeth; ac y mae genym oil radd- au o ddirnadaeth a. gwybodaeth. Eithr ni fedr pawb feallai adrodd eu profiadau; ond buddio] iawn iddynt ydyw gwrandaw y rhai sydd yn meddu y ddawn. Gwerthfawr yn wir yw cymdeithas y saint. Dechreuwyd ein gwaith a'n hanes ni fel cangen 0 Eglwys Crist yn nghymdeithasau neillduol y dychweb edigion trwy weinidogaeth Tad.au cyntaf Methodistiaeth Cymru. Amser a balla: i ni draethu am yr Y sgol Sabbothoi, yr Ysgol Gan, yr Achos Cenhad- gofal am y Cleifion a'r Tlodion, y Cartref Gristionogol, a'r Ddyledswydd Deuluaidd. Gwelir fod gan bob eglwys amrywiol sefydl- iadau yn tyfu allan o'i gwir fywyd; ac, y maent yn wir angenrheidioJ i'w heffeithiol- rwydd a'i llwyddiant. Ac y mae islaw urddas Eglwys Dduw i wastraffu ei hamser a'i had- nod'dau i feddwl am a darparu man betheuach yn unig er adloniant ei haelodau. Nid pleser- Z, au a mwvnianau yw angen ein heglwysi, ond adeiladaeth, a'r cyfryw bethau ag ydynt yn gweinyddu cryfder a defnyddioldeb, fel ag i'w gwneuthur yn fendith i'r byd er gogon- iant i'r Pen Mawr a Bendigedig yn oes oes- oedd.

DIWYGWYR A DIWYGIADAU CYMRU. GAN Y PARCH. EVAN DAVIES, TREPRIW. VI. Diwygiad Beddgelert. Gelwir yr adfywiad mawr a gymerodd le ar grefydd yn y bynyddoedd 1817--1819, Diwygiad Beddgelert, nid am mai yno y dechreuodd, ond am mai yr ardal hono a deimlodd fwyaf oddi- wrth ei ddylanwad, ac am mai oddiyno yr ym- daenodd tros holl Siroedd y Gogledd, a thros y rhan fwyaf, os nad yr oil, o Siroedd y Deheu- dir. Nid yn Meddgelerc, ond yn Nant, Lleyn, y dechreuodd y Diwygiad hwn.' Yr oedd teim- lad yn y wlad er's rhai blynyddcedd fod yr achos yn ddilewyrch, y crefyddwyr yn ychydig nifer, ac i fesur, yn ddifatt r. Yr oedd yn nodedig felly yn y Nant, Lleyn. Yr oedd y crefyddwyr yn y lie yn ddigalon wrth weled, y gwrandawyr yn galed, yr leuenctyd yn wylltion ac annystyriol nes yr ofnai rhai i'r achos fyned i lawr Y110: Teimlodd un blaenor yn ddwys yn wyneb hyn yn y flwyddyn 1816, fel y gofynodd mewn cyfar- fod eglwysig ar i bob brawd a chwaer neillduo rhyw gyfran o amser bob dydd i ofyn i'r Ar- glwydd lwyddo ei achos yn eu plith. Pan ofyn- wyd yn mhen ychydig i bob aelod yn y lie a oeddynt wedi gwneyd hyny. yr oedd pawb oddi- eithr un wedi cydymffurfio a'u cais, ac yn fuan iawn cafwyd arwyddion fod yr Arglwydd yn eu gwrando. Syrthiodd Ysbryd gweddi ar yr holl eglwys, ac ar y plant, fel yr oeddynt hwythau yn ymgynull at eu gilrdd i weddio. Deallwyd fod rhai o'r aelodau yn gweddio trwy gydol y nos. Yn nechreu y flwyddyn 1817 teimlid rhyw arddeliad neiliduol ar y cyfarfodydd I crefyddol, a rhyw nerthoedd yn cydfyi16 gweiuidogaeth yr efengyl, fel yr oedd y g^'r n da wyr caletaf yn gwaeddi am eu isvwyd. aC rnethu bwyta na. chysgu am nosweithiau g ddwyster eu hargyhoeddiadau. Pan gynhaiW Cylaifod Misol y Sir yn mis Ionawr y hono (1817), yn Beddgelert., sdroddwyd ga. ryw frawd am y pethan rhyfedd yd lie yn y Nant, Lleyn, nes y teimlodd y >'r0 1 yn Meddgelert awydd gweddio am yr nn P £ Cynyddodd y teimiad, daeth yr achos yn siriol allewyrchus, a daeth ambell un o'r y i ymofyn lie yn nhy Dduw Dwyshau yr °e^, I teimiad-, ac ar ryw noson yn mis Awst y llwy(|")^ hono, disgynodd y tywalltiad mawr o'r L Glan ar y gynulleidfa, a theimlid y nei d. d tit dwyfol i'r fath raddau, fel nad oedd yno odid, yn y lie heb fod yn gwaeddi am ei fywyd, ne yn diolch am ei gael. Yr oedd blaen y gawod wedi disgyn cyn h)'D/ 0 ch yn y pentref, yn yr Ysgol Sul. Yr oedd merC 0 ieuanc grefyddol yn athrawes ar ddosbartn enethod yn y lie, a thra yr oeddynt yn darlk'11)'. y benod olaf o'r Efengyl yn ol loan, torasan wylo yn hidl: ac ar ddiwedd yr ysgol Richard Roberts, Cae'rgors i anog leliellkd r Richard Roberts, Cae'rgors i anog ieuenct)'" phawb i ymddwyn yn weddus yn flair Grog a gynhelid uu o'r dyddiau ddynol, aeth ) deimlad dwys trwy y lie, a thorodd pawb i w)' Ond ni thorodd y diwygiad aiian gyda gryn^uS^ der hyd yr odfa a nodwyd. Yr hen gyngh°r^i dysyml Richard Williams, o Fryn Engan oe yn pregethu yn nhaith ISeddgelert y Sa! bo hwnw, ac nid oedd neb yn disgw)l trwyddo ef.—Ac yn ol fel yr adroddir yr hap gan y Parch. Robert Ellis yr Vsgoldy }'n I)rysorfa am 2878, yr oedd John Elias 'L pregethu yn Nhremadog y nosoii honOj S. 0 drigolion ardal Bed(igtleit wedi mined y11 j adroddir yr un peth hefyd gan a\\dwr yr ertM| ar Ddiwygiad Bedcigelert yn Y Lienor am j tuda!.43. Ond ymddengys mai crimgyiT'cr^]1 \'1 yw hyny. Profa y Pareh. Ileiiry Hughes JI yn Ngliofiant Owen Owens, Cois-v-w hid, tu"a.s )6, nad oedd John Elias yn Nhrcmadog yn Awst y flwyddyn hono, odd yr oedd yno y Spt. both olaf 'yn Tachwedd 1817 a dywed Owen Thomas mai Robert Sion Hugh oedd pregethu yn Meddgelert y Sul hwnw. modd bynag, odfa ryfedd yn ei dylanwad oe^ odfa Richard Williams y noson hono, Ni^A Robert Ellis yn sicr pa un ai y geiriau DeUtf'^ ataf fi bawb ar y sydd yn flinderog ac yn 11^')' og," &c., ai ynte Yr hwn a ddel ataf Fi p j bwriaf ef allan ddim," oedd ei destyn 011: dywed Henry Hughes mai yr olaf. VmddallgoSíl1 y gwrandawyr yn oeraidd a didaro yn nechreti bregeth. Ond wrth fyned ymlaen gwresog ysbryd y pregethwr, a syrthiodd yr Ysbryd GIa y ar bawb oedd yn clywed y gair. Dwysbigwyd lliaws yn eu calonau fel y gwaeddent Ha IIVYT frodyr! Beth a wnawn ni?" Daeth y mY1\' wesau diffaeth celyd i wylo edifeirweh Wrth ddychwelyd adref nid oedd neb yn meC% siarad am ddim ond am y pethau rhyfedd glywyd ac a deimlwyd yn Hafod y llan. cylJlu erwyd hwynt i fyny yn llwyr gan deimlad^. crefyddol. Yr oedd holl Nant Gwynant w'e. deffro, a'r cynhyifiad wedi gafael yn mhob ty J yr ardal. Nis gal'ient ymddiddan a'u gilydd y y tai nac ar y ffyrdd, na thorent allan i wylo ne 1 orfoleddu. Yr oedd dwy lances yn godro yn 7 fuches un borcu, ac aethant i son rhywbeth eu gilydd am gariad y Gwaredwr, ac aethant, orfoleddu yn uchel ar y buarth. Adroddir am ddau lanc o'r lie yn myned mewn troll i pentref, ac wrth siarad am grefydd torasaftt orfoleddu a than orfoleddu yn uchel yr aetha^g i'r Llan. Aeth y gwaith rhagddo y naill wyth11^ ar ol y Hall, nes y meddianwyd yr holl gy1*1^ ogaeth, ac yr ychwanegwyd dros ddau gant J Meddgelert yfi unig at yr eglwjs, a pharhasa gan mwyafyn ffyddlon hyd y diwedd. (^we/: Drysorfa 1874., tudal. 247, a Goleuad CYnill: Llyfr III. tudal. 5-9. r' Ymdaenodd y dylanwad rhyfeddol hwn 1 r dal daloedd cylchynol, byddai rhai personau o ar Llanberis, Dolwyddelen, Llanfrothen, a lle°? eraill yn cyrchu i Feddgelert i weled y diwyg13 a rhai yn dyfod yn ddigon ceilweirus, ond myned adref yn dra gwahanol, wedi eu I!ai, bob' ysbryd y diwygiad. Adroddir am nifer o o ieuainc o Dolwyddelen yn myned yno, ac },J1 plith Cadwaladr Owen, yr hwn oedd yn fwy weirus na neb. Ac o herwydd ei ^donio oedd yrt fywyd i ddigrifwch y lliaws. On oedd ieuefictyd Dolwyddelen yn dychwelyo a■ gyda tbeiffiladau drylliog iawn, dychryni*3/