Y Goleuad

n^yneh + L" ««es ffif' awdurdod addysg etholedig, ac l0tl sir jc -arn a thedmlad mwyafrif aruthrol trigol- yn aWr 0ir^}n3rcid. Yr oedd apel ar fedr ei gwneuthur cronf eS*wys Ymneillduol yn, Nghymru i "rfodoj f at,-±e^ aS i allti yxnladd yn erbyn y Ddeddf C^ar0ha ^r oedd Deddf Addysg 1902 yn ?tetyQ D Prii bwyntiau ein cyfundrefn addysgol, l0n bcb nynas x'r. rhai yr oedd yr Eglwysi Rhydd- Sosod1111361 wed* cwyno. Yr oedd 3' Ddeddf hon ncu sect yn oruchaf yn yr ys- 1011 elfenc i 1 0 3°>°00 0 brif athr'awon yri'yr ysgol- KC ^ewn oedd 20,000 o honynt yn ol y gyfraith ,°Ha<i Se y-lcUth yn ddarostyngedig i fyned dan ar- pooo 0 ?, ychwanegol at hyny yr oedd °1 Vn awon cynorthwyol yn yr ysgolion el- Sy^a'r „ y^arferol yn agored i'r un arholiadau, ferc, u^yn,ladau creulonaf. Yr oedd cynyg i fab ^rthgiij leuanc naiil ai i wada eu hegwyddorion a ° Vn °(^1 w:rtbynt neu ynte i gael eu cau allan ?^dyse ac i wneuthur hyny yn enw Jolioi wrt>? J11 hollol wrthwynebol ac yn Fy^aiti l ys^8 fuddianau goreu ac uwchaf pobl ^eswvr oedd cydwybodau miloedd o'r yr oruc> f-0reu yn Lloegr wedi protestio yn erbyn ?C yr oedii et^ secto^ ^lon yn yr ysgolion elfenol, a& ,,r 1 J* cyfryw wedi cario eu protest mor bell Jfy^clori ,nt i'r carchar yn llawen dros eu heg- 5°rau s;0n,a u daliadau. Yn Nghymru safai y Cyng- ac'rol cydrhwng y bobl a'r Ddeddf anghyfiawn ?°" Orirl °edd angen i neb fyned i garchar j d ni ddarfu i'r Cynghorau Sirol gyfyngu eu ^asam ar r oc^lr wrthwynebol yn unig. Cyn- •i^ytunH Synhadledd ar ol cynhadledd, i geisio dyfod pr Ceisian k°ddbaol. Nid bai y Cynghorau 3^doedd Vyitirejo f'u byny fethu. Darfu i'r Cynghorau Sirol v f. )'n unfrydol hawlio ymchwiliad i weinydd- ^d p-, eddf Addysg yn Nghymru. Teimlent nad dc!im i'w golli a dim i'w enill trwy Pbpeth1^1, Teimlai y Llywodraeth fod ganddynt iliad 1W S°Hi a dim i'w enill trwy gynal ym- |yilal v' ac am hyny gwrthodasant yn bendant °1 i'r1?i 'w^ad- Yna gofynodd y Cynghorau yr Llywodraeth "eu herlyn yn y llysoedd gwlad- y^eini 060,1 d yn hawl—neu fe arferai fod—i bob Mad 0 W,r dadleu ei achos yn llysoedd ei ? ivrth0!i ■,cymer°dd y Llywodraeth y cwrs eithafol taU s 1 r cybuddiadau honedig ynglyn a'r Cyng- V ^^edHf0^ 9ymreig> mewn perthynas i weinyddiad an r ■^■c^dysSj §ae^ eu trafod mewn llys barn. Mdi- y Cynghorau at yr hyn a ystyria pobl haCKn y Hys uwchaf o bob llys. Rhoddwyd 4^ar"°S etfcolwyr Cymru, ac }rn etholiadau di- Ay y Cynghorau Sirol caed mwyafrif aruthrol ia 0 "heb reolaeth yna heb dreth." Ni V Ua lai Llywodraeth na chymod nac ymchwil- a Mari yc'awaith foddion cyfreithiol na barn pobl >^ll, (cymeradwyaeth). Gorfodaeth, a dim h Q4-a^-1S yn Rwsia, ydcedd meddyginiaeth y tasio (cymeraawyaeth). Eu hesgus dros v^yr>H e f Addysg Orfodol ydoedd y gallent ef ^Synt bono weinyddu y Ddeddf Addysg 1902 ° yr ^ag y gallent drwy foddion cyfreithiol, ac em .fynpH y^t wedi gadael yn agos i ddeuddeng eftejthreri ^e^bio heb roddi y Ddeddf liono mewn Vriynlad' awr yr oedd y Llywodraeth mewn Bi .S^wy^clo arian trethdalwyr Sir Feirion- A rd°dau ceddynt mewn gwirionedd yn om bynvCar^0 y Ddeddf allan, sef rheolwyr yr ysgol- LVyow « a§ oeddynt wedi .manteisio ar reolaeth un- yd^° y y Swyddfa Addysg cr mwyn go- h, 9-c vn'St ° roddi eu hysgolion mewn ystad iech- a j^y^^das i fod yn gartref i blant am bum' 0d Gy^ r ."Wythnos (cym.). Yr oedd Ymneilidu- hi ''?-r la lre^§ wedi hawlio pethau gwell na hyn fiv?ari dr]W Senedd. Nis gallai tragwyddoldeb ei m lad Vang0s a^an y bendithion a ddilynodd ddy- (j^ent i Gymru—(cym.)—a'r hyn a Ch c^afu „e f? ^°d i'r grefydd a wnaeth gjonaint er a^e foesol a chymaeithasol y Cymry gael Vth^vnpf.^11 >"r ysgolion (cym.). Maentumiai eu vjadd" a vVyr eu bod hwy fel Ymneillduwyr yn h 0e^d d-ga:el addysg grefyddol yn yr ysgolion. y l^.ysgolL iW,n- 1 fod a ddyiid dysgu yr Ysgrythyr v ■ oedd pobl Cymru o blaid dysgu o ysgolion y wlad. Ychydig }\ gynvg "f dai"fu i Gyngor Sirol Arfon nid yn ath ,l°U yf addysg grefyddol i gael .ei chyfranu yt ^daif f5-lon y sir, ond addysg enwadol hefyd lwe§bv-ys dlWrnod o'r wythnos, a hyny ar draul y»R5-0 nawei? vr env,:ad oedd yn galv/ am yr addys§ V tner awr wedi naw o'r gloch yn holl v!lf' ?? eto yr oedd y cynyg yna wedi ei breinS§ grefr'rM1? oedd yr 3rmladd am Sael cyfranu rieiiM 7^r oedd yn y^laddfa am gael ^er ^cyrn u.oi 1 un sect ar draul yr holl sectau cyfrifoinV °edd y Llywodraeth hon yn cy- V1 y«ilad^C ™awr ar ei bysgwydd.au drwy gy- SH'oiA^ario] r,a o r. natur hon pan yr oedd Cymru iatj lredai r> VywySiad crefyddol grymus. Os y ^d/nol v, Cymru yn ngwir ysbryd y Diwyg- teijjp1 terfyn L J^yddai iddynt wneuthur eu goreu i "Wja ,iq-clau i'r achosion hyny sydd yn achosi Ci dr. .^id o^!irWOn yn nghylchoedd addysgol y ei ,Vls j j y sir yr oedd y Llywodraeth wedi i'ti ;oblogaetbClI.r/ru 3'r ymlacldfa hon yn hynod am y^en^vyg x, cbyfoeth, oaid dewiswyd sir oedd *1 crvfa^f1 ° r gwaed goreu, y cyneddfan a'r yn a'r gydwybod oreu yn Nghymru. ^dv a chrtf °edd }'n llawn o draddod'iadau t, -elferiel- Pan nad oedd bron ddim rRhv, ddih=-jA.Ngbymru;, gweithiodd Charles o'r W^ aT,,1 sefydlu'ysgolion cylchredol yn ?^s.^ yn. eiV7Qy^ yr oedd ganddi fwy o ysgol- lad v ^le y ysSoli°n canolraddol na hyd yn nod ra b°bl. r-'C'adld He uchel i addysg yn nadblyg- °-l. tr 1 nap- nai Cymru fwy, hefyd, dros add\7sg ^y '11 o'r R\^f™yw ran arall o'r Deyrnaa Gyfun- *Uis aes }-Wyr goreu fu gan Brydain erioed Wedi rr ^Wr °. Feirionydd, Mr. T. E. Mdfa ^ned i orphwys (cym.). Yr oedd ) wedi agor y maes i bethau eraill. j Safa.i Cymru y tucefn i Sir eirionydd, a safai pobl Uoegr y tu cefn i Gymru. Rhoed atebiad pur ddi- amwys i hynyy dydd o'r blaen yn Brighton (cym.). Yr oedd pobl Cymru mor argyhoeddedig ag erioed fod cysylitu yr Eglwys a'r Wladwriaeth yn hollol anysgrythyrol, ac fod y cyfryw gysylltiad yn niweid- iol i achos gwir grefydd. Bydclai i'r cam diweddaf hwn o eiddo y Llywodraeth ail agor yr holl gwest- iwn, a chredai ef na fyddai iddo byth derfynu hyd nes y byddai i bob iot o flair enwadol a sectol ac uwchafiaeth eglwysig gael ei ddiddymu yn gyfan- gwbl mewn ysgol a gwladwriaeth (cym.). Parch. T. J. Wheldon, B.A., a ddarllenodd y penderfyniad dilynol:- (1) Fod y Gymdeithasfa hon yn cymeradwyo yn galonog y penderfyniadau y daethpwyd iddynt yn y gynhadledd a gyfarfu yn yr Amwythig. (2) Yn ngwyneb v ffaith fod y Defaulting Author- ities Act wedi ei rhoddi mewn grym yn Meirionydd, a'r tebygoliwydd y bydd i'r Ddeddf ormescl ac ang- hyfansoddiadol hon gael ci chymhwyso yn mhellach at sircedd eraill yn Nghymru, ein bod yn taer erfyn ar yr eglwysi a'r aelodau unigol perthynol i'r Cyf- undeb yn Ngogledd Cymru i roddi cefnogaeth hael- frydig, a hyny ar unwaith, i'r Gronfa Genedlaethol sydd yn cael ei chodi gyda'r amcan o ddwyn ymlaen yr ymdrech dros gydraddoldeb crefyddol sydd wedi ei gwthio ar Gymru. (3) Er mwyn trefnu y mesurau goreu i gario y penderfyniadau uchod i weithrediad, ein bod yn penodi aelodau Pwyllgor Addysg y Gymanfa Gyff- red,inol-y rhai sydd yn preswylio yn Liverpool a'r cyffiniau, ynghyda'r aelodau gohebol yn Ngogledd Cymru, yn Bwyllgor Trefniadol, gydag awdurdod i ychwanegu at eu nifer, a chan roddi i bob Cyfarfod Misol hawl i chwanegu brodyr at yr aelodau a enwyd. Wrth gynyg y penderfyniad, dywedodd Mr. Whel- don y byddai yn dda i'r Gymdeithasfa ddeall pa le yr oedd, a beth oedd yn ei wneyd. Yr oedd efe yn credu mewn gwneyd pobpeth posibl i atal brwydro; ond unwaith yn y frwydr, hyderai na welid ein cefn- au. Buddugoliaeth neu farw bellach. Credai fod Cymru yn sicr o gael cyfundrefn genedlaethol o addysg, a chredai na byddem bell oddiwrtho ymhen deg mlynedd. Parch. J. Williams, B.A., a gefnogai y cynygiad mewn araeth llawn eydymdeimlad a Meirion. Teimlai fod llawer o irony yn y ffaith fod y frwydr hon yn cael ei hymladd yn Meirion,—He y cychwyn- odd pob symudiad addysgol yn Nghymru, a'r lie y mae yrYsgol Sul yn uwch nag un Sir yn Nghymru. Dyma y lie y maediglwys Loegr yn ei dewis i ymyr- yd dan yr esgus o ddarparu addysg grefyddol,—lie y mae addysg Feiblaidd a thrysori y Beibl yn y cof yn uchel eu bri. Nid oes un sir lie y mae addysg Feiblaidd a chrefyddol yn uwch, ac y mae gwrthuni yn ngwaith Eglwys Loegr yn dewis Meirion i ym- osod arni yn y cyfwng presenol. Hyderai y byddai i bawb drwy'r wlad deimlo eu dyledswydd o sefyll wrth gefn Meirion yn y frwydr hon (cym.).. Dr. Hugh Williams a ategai y penderfyniad. Ad- gofiai eiriau Moltke, y Cadfridog Prusiaidd, nas gall neb ymladd fel y rhai sydd yn teimlo y rhaid ym- ladd. Felly yr oedd yn Meirion. Yn erbyn ei dueddiadau y dywedai, mai brwydr oedd hon yn erbyn uwchafiaeth offeiriadaeth, ac ofnai fod dynion goreu y Eglwys Sefydledig erbyn hyn wedi eu dwyn i'r llawr i ymladd fel y rhai gwaelaf. Datganodd ei gred y byddai i'r frwydr gael ei gario i fuddugol- iaeth. Mr. J. E. Powell, Gwrecsam, a apeliai am help arianol yn gystal ag addaw cefnogaeth foesol. Dylid gweled fod trefniad yn cael ei wneyd i roddi help arianol i Feirion. Danghosir nad ar bapyr yn unig y mae ein cydymdeimlad. Yna pasiwyd penderfyniad Mr. Wheldcn yn ad- ranau, ac apwyntiwyd pwyllgor Liverpool r ofalu am gario allan y penderfyniad. Penodwyd Mri. D. P. Williams, Llanberis, a J. E. Powell, Gwrecsam, ar y pwyllgor cyffredinol sydd i ofalu am weinydd- iad y drysorfa a gesglir. Pasiwyd i ofyn i bob sir i benodi pwyllgor addysg i gydweithredu a phwyll- gor Liverpool. Gofynodd y Parch. J. Williams,, Liverpool, a oedd y penderfyniad hwn yn golygu y gallasai pwyllgor Liverpool benodi brawd i gymeryd gofal hyn, ac i ymweled a phob C.M. i gario allan y penderfyniad. Dr. Hugh Williams a gredai mai gwell fyddai gadael hyn i'r Cyfarfodydd Misol, a pheidio penodi neb yn awr. Wedi peth siarad, pasiwyd i adael y mater diwedd- af yn rhydd i'r pwyllgor yn Liverpool i weithredu fel y gwelant yn oreu. I fyned i Gynhadledd y Bala dros y Gymdeithasfa, penodwyd y Parch. J. Williams, B.A., Gwrecsam, a Mr. W. Evans, Liverpool, yn gynrychiolwyr, gan ddeisyf ar i gynifer ag sydd modd o'n swyddogion fyned yno hefyd. Ullia,d y Colegau. Parch. J. O. Thomas., M.A., a gynygiodd adrodd- iad Pwyllgor Uniad y Colegau. Yr oedd y Pwyll- gor wedi gosod amryw bwyntiau cyfreithiol 0 flaen Mr. O. Robyns-Owen, ac wedi clywed y cwestiynau a'r atebion, a cliael eglurhad pellach gan Mr. Robyns-Owen, cytunodd y Pwyllgor yn unfrydol ar y ddau benderfyniad a ganlyn, y rhai a gyflwynir ganddynt i'r Gymdeithasfa:—(i). Ein bod fel Pwyll- gor o'r farn nad oes unrhyw rwystrau cyfreithiol ar y ffordd i uno yr Athrofeydd, pe byddai y Cyfundeb gyda mesur da 0 unfrydedd yn dymuno hyny. (ii). Ein bod yn barnu mai gwell fyddai i'r Gymdeithasfa ar hyn o bryd ohirio ystyriaeth bellach o'r cwestiwn. Parch. Evan Roberts, Dolgellau, a gynygiodd dder- byni.ad yr adroddiad, gan ddymuno ar i'r Pwyllgor barhau. Parch. J. J. Roberts, Caernarfon,, a ofynai am resymau y pwyllgor dros ohirio, pan y dywedid nad oedd rhwystrau cyfreithiol ar y ffordd. Yr Vsgrifenydd a ddywedai nad oedd y wedd gyf- reithiol ond agwedd fechan i'r cwestiwn. Yr oedd anhawsderau eraill, a theimlid nad doeth oedd myned ymlaen a'r mater a'r wlad ar hyn 0 bryd yn nghanol y Deffroad crefyddol presenol. Parch. J. J. Roberts yn awr a gefnogai y cynyg- iad. Credai fod yn dda cael yr eglurhad yna. Mr, Peter Roberts, Llanelwy, a gredai mai gwell oedd nodi y rhesymau yn hytrach na chyflwyno y mater yn noeth fel hyn. Parch. J.'Hughes, M.A., Liverpool, a gredai y dylai y Gymdeithasfa wybod paham yr oedd y Pwyllgor am ohirio y mater. Bu peth siarad ar y pwynt hwn. Yn ystod yr ymddiddan, dywedodd y Parch. T. J. Wheldon, B.A. fod anhawsder cyf- reithiol ar y ffordd, ac y gallai anhawsder godi fel yn Scotland. Yr oedd amrywiaeth barn ar rai peth- au, ond cytunai pawb mai gohirio y mater oedd oreu. Credai y Parch. Isaac Jones, Nantglyn, mai gohirio y mat 21 am byth a diddymu y pwyllgor fyddai oreu (chwerthin). Cytunwyd y byddai yn dda nodi y rhesymau yn yr adroddiad, a nodwyd Mr. Peter Roberts a'r Parch. T. J. Wheldon i dynu allan benderfyniad erbyn y cyfarfod dilynol. Parch. J. Pryce Davies, M.A., Caer, a ofynodd ai nid y gwir yw fod barn y Pwyllgor wedi newid, ac mai eu delw hwy sydd ar yr adroddiad ? (chwerthin). Cais am Ordeiniad. Gosodwyd y cais o Lierpool am ordeiniad Mr. R. Parry Jones, Millom, heb sefyll yr arholiad, gerbron gan y Pach. W. Henry. Dywedai mai ystad iechyd Mr. Jones oedd y rheswm dros wneyd y cais. Dy- wedodd YsgHenydd y Gymdeithasfa fod y Cyfeis- teddfod yn ystyried fod yr achos yn un pwysig,' a bod perygl agor y drws i ordeinio rhai heb basio yr arholiad. Cynygiai ohirio y mater, gan hyderu y byddai i Mr. Jones gael adferiad fel ag i sefyll yr arholiad. Cefnogodd y Parch. Evan Roberts. Dy- wedodd y Parch. J. Hughes, M.A., mai rhanedig iawn oedd C.M. Liverpool gyda hyn,. Dygodd y Parch. J. Williams, B.A., dystiolaeth uchel i lafur Mr. Jones a'r parch uchel a goleddir tuag ato yn y cylch y mae yn gweithio. Ofnai Mr. Williams na ddeuai Mr. Jones yn ddigon cryf i sefyll yr arholiad, ond o ran galluoedd meddyliol, credai y buasai Mr. Jones yn sicr o basio. Ategwyd y eaiSI gan y Parch. W. M. Jones, a siaradodd y Parch. T. J. Wheldon yn wrbyn gwneyd eithriad, a chafwyd mwyafrif' dros ohirio y cais. Awgrymwyd y priodoldeb i'r pwyll- go roi tri mis o seibiant i Mr. Jones er mwyn iddo barotoi at yr arholiad. Pasiwyd i anfon cofion cynes y Gymdeithasfa at Mr. Jones. Eglwysi Gweiniaid Trefaldwyn Isaf. Parch. J. Williams, B.A., a gyflwynodd adroddiad y Pwyllgor ar anghenion eglwysi gweiniaid Trefal- dwyn Isaf. Teimlid fod yr anghenion yn cynyddu, a chynygiai fod y swm a delir yn awr i Ysgolion Gwrthbabyddol Sir Fflint,-y rhai na bydd angen am danynt rhagllaw,-yn myned at yr eglwysi hyn am y pum' mlynedd nesaf. Parch. J. Hughes, M.A., a gefnogai, a siaradodd Mr. Peter Roberts yn gryf o bl'aid hyn, gan ddweyd na byddai angen yr arian at yr ysgolion Pabyddol ar ol y flwyddyn nesaf. Mr. Herbert Lewis, A.S., a adgofiodd y Gymdeith- asfa fod lliaws o eglwysi gweiniaid yn Sir Fflint, ac awgrymai y dylai rhan o'r swm hwn fyned i Sir Fflint. Ond pasiwyd'cynygiad Mr. Williams yn unfrydol. Ad-drefniad Gwaith y Gymdeithasfa. Parch. R. Edwards a gynygiodd ad-drefniad gwaith y Gymdeithasfa fel ag i gael rhagor o amser at waith penodol y Gymdeithasfa. Fel y mae pethau yn awr, mae y Llywydd a'r cleddyf i fyny bob amser, a rhaid i bawb fod yn fyr. Credai y dylai y cyfarfod y noson gyntaf fod yn rhydd at waith priodol y Gymdeithasfa, gyda'r eithriad hwyrach o gyfarfod noson gyntaf yn Nghymdeith- asfa y Gwanwyn, pryd y gellid agor y drysau pan y y Cyn-lywydd yn traddodi anerchiad wrth adael y gadair. Cefnogwyd y cynygiad gan y Parch. Lewis Wil- liams, Waenfawr. Cynygiodd y Parch. J. J. Roberts, a chefnogodd y Parch. O. Owens, Liverpool, ohiriad y mater hyd y Gymdeithasfa nesaf) fel ag iddo ddyfod dan sylw y Cyfeisiteddfod. Pasiwyd y gwelliant gydag unfryd- edd. Llawysgrifau Trefecea. Rhoddodd y Parch. R. W. Jones o flaen y Gym- deithasfa gais Trefaldwyn Uwchaf am gael benthyg llawysgrifau Trefecca i'r amcan o gael hanes yr achos yn y sir. Dywedai yr Ysgrifenydd fod y Cyf- eisteddfod yn barnu mai y peth goreu ydoedd i'r C.M. wneyd cais at Bwyllgor Trefecca. Buasai i'r Gymdeithasfa wneyd y cais yn gosod Cymdeithasfa y De yn y brofedigaeth o'n gwrthod. Mae y llaw- yrsgrifau mor werthfawr fel na fuasai un ad-daliad arianol yn gwneyd i fyny'r golled, pe buasent yn cael eu llosgi.—Pasiwyd i adael hyn i'r C.M. i wneyd cais at y Cyfeisteddfod, gan mai y C.M. sydd yn gyfrifol am ddiogelwch y llawysgrifau. Llwyrymwrthodiad. Parch. T. Parry, Colwyn Bay, a osododd gerbron gais Dyffryn Conwy am wneyd llwyrymwrthodiad yn amod aelodaeth o'r C.M. Credai os yw yr ad- fywiad yn dweyd rhywbeth, y dylai y swyddogion fod yn lan oddiwrth y drwg hwn. Disgwylia y Cyfarfodydd Misol wrth y Gymdeithasfa i gymeryd yr arweiniad gyda hyn. Parch. D. J. Lewis, M.A., Llandudno, a ddywed- ai fod y C.M. wedi pasio y penderfyniad yn eu plith eu hunain, ond pan y ceisir ei gario allan, dywedir nad oes ganddo hawl. Yr oedd anhawsder wedi codi yn ddiweddar gyda hyn. Dywedodd y Llywydd fod rhy fach o amser i ddadleu a dyfod i benderfyniad yn awr, a gwell fuasai gohirio oherwydd nad oedd ond ychydig mewn cymhariaeth yn bresenol. Parch. T. Parry a gynygiodd, a'r Parch. R. Jones*,