Y Goleuad

NODIADAU WYTHNOSOL. ^a.e'r drafodaeth ar symud' plant O' Ysgol y i'r Ysg'ol Eglwysig fu yn Mhwyllgor Z, Add'ysg Arfcn yr wythnos Pwyllgor Addysg Arfom. d diweddaf wedi tynu sylw cyfflredinol, ac wedi creu cryn lawer o ymholiad a Sl°ni ymysg Yrfineillduv,yr y w'ladl Daeth yr ^nghydsain ar ad eg" anmhosibl iddi basic yn Qdisylw,—yn nghanol berw'r frwydr yn Meir- lao, ac yn adsain Cynhadledd: fawr y Bala, lie yr oedd yr aelodau Cymreig, yn cael eu har- Wain gan Mr. Lloyd George, yn udganu i'r a'r ateb yn unfryd a brwdfrydig. Gal wad awr ymarferol ac agosaf cynhadledd y Bala 0edd ar i blant Ymneillduwyr gael eu cymer- yet allan o'r Y sgolion Eglwysig", a thrwy hyny rWyddhau ffordd y Pwyllgor Addysg- i ymladd yn erbyn y Llywodraeth. Yn ngoleuni polisi cadarn Arfon, ac yn ngoleu 'r alwad hon yn Meirion, anhygoel oedd darllen fod y bwriad o drosglwyddo nifer o'r plant Ymneillduol i 11 y ^sgol yr Eglwys yn cael ei argymhell yn Mhwyllg-or Arfon oleuedig*. Yn ol yr adrodd- ladau gfellidi meddwl i'r bwriad bron gael ei 0r°-i yn ffaith. Fodd bynag, nid felly y bu. Y r oedd yn bresenol rai Ymneillduwyr digon Pybyr i brotestio ac i wrthd'ystio, ac i wneyd hyny yn ddigon effeithio1 fel ag i droi y pen- uerfyniad yn ol am ystyriaeth, bellach. Hy- derwn y prawf yr ystyriaeth bono yn deilwng ° Arfon, ac o Gymru. Mae anhawsderau yr awr ynglyn ag Addysg" Cymru yn fawrion, ac 01 warafunir i'r Pwyllgorau wneyd ymgais i °sgoi y rhai y gellir eu hosgoi heb aberthu eg"wyddor. Pan ddeuir i diriogaeth yr eg- ^yddorion sylfaenol, disg*wylia g"weri,n Cymru 1 W harweinwyr sefyll fel y graig a gorchfygu Anhawsderau, ac nid eu hosgoi. NID i faes y rhyfel yn y dwyrain pell y rhaid edryeh am wawr gobaith i ymerodraeth I fawr Rwsia. Rhaid i'w hiachaw- liobaith ltwsia. d'wriaeth gael ei gfweithio allan gartref, trwy i rvddid, iawnder, a barn, ddod yn drigfa yr orseddi yn St. Petersburg. Llawenydd yw canfod ar- Vvyddion fod gwawr cyfnod newydd yn tori ar y wlad adfydus, er yr ofnir seilio Mawer o obeithion ar y symudiadau diweddaf. Fodd bynag, yr oedd cyhoeddiad y Csar ar y Pasg Z7!, Yn un o drobwyntiau mawr hanes yn Rwsia. Dyma'r dydd y eyhoedidlwyd rhyddid a chyd- raddoldieb crefyddol yno, ac y drylliwyd hual- au oedd yn cadw miliynau o'r deiliaid mewn caethiwed na weddai end! yn unig i oesau gornies y gorphenol pell. Diau y cymer oesau eto i berffeitliio rhyddid i Anghydffurfwyr yn y wlad, fel y profir yn mrwydrau presenol Xnineillduwyr Prydain. Ond1 trwy gyhoedd- jad' y Pasg, rhydd' rhyddid: ei droed i lawr, byth n.i a hyderwn i ymadael. Eisteddai cyngres y Zemstvos yn Moscow, y dyddiau di- weddaf, a cheid' arwyddion yno, hefyd, fod! y rhagolygoo yn gloewi. -+- Y CHYDIG 0 ddyddordeb i'r wlad sydd yn y Sweithrediadau mwy na haner marw gymer Y Senedd. le yn y Senedd yr wythnosau hyn. Prin y mae anad'l bywyd yn y Llywodraeth, ac eto llusgir ymlacn heb iinrhyw amcan ond cadw'r dydd dlrwg ynihell. Pan godWyd1 anhawsder East Ham ynglyn a'r Ddeddf Addysg, ddydd Iau, nid oedd g"an Mr. Balfour unrhyw obaith i'w ddal o flaen y gwrthdystwyr1. Trwy aros nievvn swydd, tybia'r Prifweinidog y gall sefydlu'r Ddeddf Addysg yn y tir, ond1 hwyaf yr erys y Llywodraeth, cryfaf yn y byd! y cwyd y gwrthwynebiad j'r ddeddf, a thrymaf oil y teimlir ei gormes. Dealla Mr. Chamberlain hyn yn annhraethol well na Mr. Balfour, yr hwn sy'n amlwg wedi ei daro a d'allineb i'w fuddianau. Dyma d'ynged pob un a wna ei fuddianau yn brif nodi ac amcan. Ddydd Gwener, g-wrthodwyd Mesur Dewisiad1, Lleol 1 Scotland. Pan d'deuwyd at y Mesur hwn, bu raid g-oturio am nad oedd: digon o'r aelod- au yn bresenol. Gwrthwynebwyd y Mesur gan y LIywodraeth. Pwy ddisgwyliai yn amgfen oddiwrth gyfeillion y Fasnach Ar ,,y y ddadl hon y traddbdodd Mr. Leif Jones ei araeth gyntaf yn y Ty, a chafodd gyfle i son am addfedrwydd Cymru i ddleddfwriaeth ddir- Westol. Dadleuodd yn effeithiol a grymus dros wneyd y mesur yn ddieddf, ond! cafodd y Llywodraeth fwyafrif 0 33. Nos Fawrth yr wythnos hon, yr oedd Mr. Wyndham wedi dychwelyd, a chafwyd g-anddo araeth yn honi cgluro ei sefyllfa ynglýn a helynt MacDoneil, end nid oedd dim newydd yn yr egurhad. Yr un peth raid ddweyd am atebiad Mr. Balfour yn y ddadl ar g-ynygiad dilynol Syr H. Camp- bell Bannerman. Gwnaeth Syr Henry a Mr. Asquith yn giir fod y sefyllfa yn gwbl anfodd- hacl, ac yn gofyn am eglurhadl llawn,—ar ymddiswyddiad Mr. Wyndham ac ar wrthod- iad Mr. Balfour i ymddiswydidb gydag ef. Cododd y mwyafrif ar y cwestiwn hv/n i 63, yr hyn a ddengys fod y To-riaidi am helpu Mr. Balfour i aros mewn swydd1 cyhyd ag y dy- muna wneyd hyny. AIL-GYNHYRFWYD Japan i anfon protest i Ffraine yn erbyn hir-oediad Llynges y Baltic yn nhueddau Annam, ac ystyrid y Xjlynges y Baltic. sefyllfa yn ddifrifol a pheryglus ddechreu yr wythnos hon. Fodd bynag, mae'r newyddion yn fwy ffafriol y dyddiau diweddaf. Yn Nhy'r Cyffredin ddydd Mawrth, gwnaeth Mr. Bal- four yn hysbys ddatganiad y Llysgenad1 Ffrengig ar y cwestiwn. Yn hwn hysbysir i Llywodraeth Ffrainc, mor fuan ag y deall- odd fod y Llyng-es yn Kamranh Bay anfon i St. Petersburg, a phellebrwydl oddiyno, dan z, gyfarwyddyd yr ymerawdwr, i'r Llyngesydd Rodjestvenski yn galw arno symud! o'r bau, yr hyn a wnaeth ar unwaith. Yr hysbys- rwydd1 nesaf am y llynges ddterbyniwyd oedd ei bod yn Hon-kohe Bay, ddwy filldir i'r gogledd, ac anfonwyd llyngesydd! Ffrengig i wneyd ymchwiliad ac i hysbysu yr awdurod- au. Cafodd fed y llynges R wsiaidd: yn Hong- kohe, and y tuallan i gylch dyfroed'd! ar dir- iogaeth Ffrengig. Anfon wyd "wedi hyny gan Lywodraethwr irefedigaeth Ffrengig Indo China yn galw ar y llyngesyddl Rwsiaidd i ymadael, yr hyn addawodd yntau wneyd ar y 3ydd o Fai. Yn ol ellir gasglu oddiwrth adroddiadau- diwedd'arach angorodd Rodjest- venski ar ol hyny, mewn bau arall perthynol i Frainc. Er hyn oil, cydnabydda Japan fod Ffraine yn gwneyd pob ymgais i gadw yn anmhleidiol, ond apelia am i bob mesurau gael eu cymeryd i gario allan ei cyfarwyddiadau. Nis gwyddis beth yw cynlluniau Rodjest- enski. Ei bolisi yn amlwg yw oedi a gohirio dydd cyfarfyddiad a llynges Togo. DDYDD Gwener bu'r Prifweinldog a Mr. Cham- berlain yn anerch cyfarfodydd,—y naill yn nghyfarfod Cyngrair y Fri- Balfour a Chamberlain. alien yn Llundain, a'r llall yn nghyfarfod blynydd'ol Undebwyr Birmingham. Ar y naill a'r llall o'r areithiau hyn nid anhawdd canfod cysgodion etholiad cyffredinol. Gwn- aeth Mr .Chamberlain gyfeiriad: uniongyrehoI at yr etholiad, gan ddatgan ei farn mai cam- gymeriad i'r eitliaf yw yr oediad i apelio at y wlad. Oni bai anmhoblogrwyddi diobaith ei gynygion a methiant amlwg" ei grwysgad1, bu- asai Mr. Chamberlain wedi gwthio'r Prifwein- idog i ddadgorffori'r Senedd er's amser. Ond nid oes neb yn fwy argyhoeddedig' nag" ef ei 6 hun fod y wlad yn ei erbyn, ac ar y cyfrif hwnw'n unig y mae wedi ymdawelu, a gadael i bethau redeg eu cwrs yn ol ewyllys Mr. Balfour, a rhai troion wedi ceisio amddiffyn polisi yr oediad. Gwelir oddiwrth yr araeth nos Wener pa mor bell o fod yn foddlon ar waith y Prifweinidog ydyw. Datgana ei farn fod yr oediad hwn yn un o'r pethau mvvyaf dinystriol i'r blaid Doriaidd1 ac i'w rhagolyg"- on. Ceir gair arall yn yr araeth ddengys pa y mor chwerw yw teimlad, Mr. Chamberlain at ei wrthwynebydd cyfrwys. Wrth amddiffyn ei gynllun cyllidol, teifl faich y cyfrifoideb am gwymp Toriaeth yn y wlad ar y Mesur Addysg. Mae y rhwyg rhwng y ddau wlad:- z' Z:7, weinydd yn amlwg erbyn hyn, er pob ymgais i'w guddio o'r ddeutu. Nid yw Mr. Balfour wedi ateb cais Mr. Chamberlain a'i ddirprwy- aeth, a diau fod yr oediad' hwnw hefyd yn cynhyrfu Mr. Chamberlain. Am y gweddill o 0 araeth Mr. Chamberlain yr oedd yn ymgais i bardduo y blaid Ryddfrydol. Efe a'r Tori- aid yn unig feddant syniadau teilwng am ymerodraeth, ac nid yw'r ymerodraeth yn ddiogel yn nwylaw y Rhyddfrydwyr! Aw- grymai araeth Mr. Balfour ag-osrwydd yr etholiad mewn ffordd arall,-—-yn ei gwagder a'i hamddifadrwyddi o unrhyw ddatganiald teilwng o Brifweinidog ac arweinydd g-wlejd- yddol y wlad. Ond er yr arwyddion hyn, ofer proffwydo na rhagfynegi gyda gwr o adhodd- at; dihysbydd Mr. Balfour I YR athraw enwog Henry Jones oedd gwa- hoddedig y chwarelwyr }?n eu Gwyl Lafur flynyddol eleni, a ehafwyd1 Araeth Henry Jones. ganddo anerchiad a apelia at galon ei gyd-genedl, ac a wna Gymru yn falchach nag erioed o'r mab hwn o'i heiddo sy'n anrhydeddu ei henw y tuallan i'w therfynau. Y Diwygiad oedd testyn yr araeth nodedig hon, ac y mae'n werth g-wneyd dyfyniad nett ddau, er fod yn anhawdd gwneyd1 cyfiawnder wrth ddarnio cyfariwaith mor odidog. Siarad- ai, meddai, megis un o'r tuallan, fel uri heb weled y DefFroad end trwy adroddladau, ondt tybiai y gallai fod o ryw fantais edryeh 0 draw ar ffaith ryfedd, gynhyrfus, fawr, ysbryd cenedl yn ymsymud fel y mor dan gynhyrfiad y g"wyntoedd. Yr oedd wedi meddianu llawer ar ei feddwl. Cofiai yn glir Ddiwygiad1 '59, a'i orfoledd dwys, nes braidd y clywai heddyw lais dwy o famau yr eg-lwys yn ymgordeddu yn orfoleddus a llais y pregethwr, ac y gwel- ai nifer o fechgyn byehain yn cynal cyfarfod- ydd gweddio dirgel mewn adellad bychan ad- fail. Dyna grynhodeb o arweiniad yr athraw dysgedig- i un o'r preg-ethau mwyaf dyrchaf- Z, -1 y y ediig a grymus ar y Diwygiad crefyddol. Darn yn cyraedd trwodd yw yr un sy'n dilyn ar y Diwygiad fel Dydd Barn. Yn '59, torwydl y ddadl mewn llawer enaid. Daeth i mewn i'r eglwys rai fu, hyd eu bedd, yn golofnau cedyrn, a'u sciliau ar y graig", i eglwys Ddmv, Ond torwyd y ddadl mewn llawer enaidi mewn ystyr arall ysywaeth. Cyrhaeddodd fflanii y Diwygiad hwythau, hefyd. Ond O! y eanlyniadau alaethus !—aeth tros eu hysbryd fel y cerdd tan trwy goed'wig, gan adael ar ei ol brenau crinion ar eu traed, heb bryd na thegweh arnynt, na dalen werdd byth mwy. At y didol hwn y rhed fy meddwl er fy ng'waethaf pan feddyliwyf am y DeffroadJ presenol. Y mae ein cenedl heddyw eto at ei phrawf; oblegid prawf pobl yw eu breintiau; ac yn ddiddadi y mae Dydd Diwygiad1 yn Ddydd Barn." ♦ WEDI traethu yn rhagorol ar y Bywyd ysbryd- ol a nodweddion erefydd iawn, daeth y siarad- wr i son am berthynas y Y Diwygiad a Chwestiynau Cymdeithasol Deffroad a chwestiynau y dydd. Dyma gyfeirriadi tra amserol,-—" A h.eddyw etc beth ddymunem ni fei Cymry? Ouidi gwlad oleuach eto? Oni' gwlad fwy sobr eto? Mi gredaf fod hyd yr, I nod gwelediad politicaidd Cymru yn gliria na'r eiddo Lloegr y dyddiau hyn, a'i theimla au g"wladwriaethol yn fwy doeth. Os nad Wr fi yn llwyr g-amfarnu, y mae y Llyw odraei1 bresenol wedi taflu sarhad1, nidi yn unig- ar e- cenedl ni, ond ar genedl y Sagson hefyd, ar y gened1 i gyd. Cyfeirio, yr wyf at Ddeddf a basiwyd,—Deddli Gorfodi y Cynj. horau Sirol. Ni welais i erioed o'r blae basio Coercion Bill cyn profi camwedd. welais i erioed o'r blaen awdurdodi Bwrdc 1 Llundain i gondemnio gfwlad cyn bOld barn ac heb apel. Ni welais i erioed roi'r gaUu i neb i ddifreinio cynrychiolwyr y bob! ar naid pwyllgor. Mentraf ddweyd na osodwyc" ar ddeddflyfr gwlad rydd gyfr,aitli, debyg i hon yn ein dyddiau ni, ac na thaflwyd y fatli; sarhad ar ei phofol. Fe ddylai pob plaid boliticaiddi fel eu gilydd gondemnio deddf mor groes i'r Cyfansodldiad Prydeinig- a hon. Ond mor farw yw teimlad politicaidd1 y Saeson. mor ddwl eu gwelediad, fel na theimlodd hi na'r sarhad na'r clwyf. Ac y mae'n dd. genyf fi feddwl fod Cymru yn ddigon byvv hawliau rhyddid i fyn'd! allan i'r maes. Eis- tedded eonewest ar ei banerau, meddaf ti Y mae'n dd'a genyf fod Cymru yn teimlo < pethau mawrion hyn, ac yn enwedig' pethat mawrion crefydd." Wedi dilyn rhai 0 achos- ion a chanlyniadau y Deffroad, daeth i sylwi ar seiliau crefydd Crist a bywyd ymarferol, ac meddai, "Deffro at waith, yw y deffroad crefyddol pan ddelo oddiwrth Dduw," a n<xt odd nifer o'r meusydd gwaith,—tafarndai i\ cau, iawnderau, rhyddid ac annibyniaeth i, henili, troer y teimlad yn rym cymeriad, ysbryd ffyddlondeb i'n gilydd, ac i ymabert. dros ein gilydd; tywyllwcb ac anwybodaet i'w hymlid ymaith, a rhyddid cy dwy bod: i' sierhau. Gofaler am ymtadd am y petha. hyn, a bydd cynhauaf toreithiog yn dilyn vr ad eg" ryfedd! hon, a Chymru y dyfodol yn fwy teilwng" i fod yn gartref pobl Dduw.