Y Goleuad

V^WYGIAD YN MANCHESTER a mis i'w gofio byth oedd yr olaf yn dreuii aster, a misoedd i'w cofio yw y rhai hyny gOgonpZn ymy! y nef. HeddyW gadawaf y cyrddau 0 hon yn eu gogoniant heb gyffwrdd a'r un ag ag eithrio y rhai hyny oeddynt ynglyn -hvH la<? bythgofiadwy y Parch. Joseph Jenkins, CeinJ^a,IvIiss Maud Davies, a Miss Florie Evans, yn > a ni. Penderfyniad hapus yr Eglwys 1 ywood St., oedd cael y Parch. Joseph Jenkins 1 gynhal eu gwyl flynyddol. Cawsom y odd v, cyntaf ar y 2ofed yn Hey wood St., ond meth- rhyfecjj' Jenkins fod gyda ni hyd nos Sadwrn. Cwrdd nodw j, oedd hwn, a rhyw arafwch poenus yn ei rydedH ar e* ddechreu,! nis gwn ai diffyg brwd- cvf •/n y dorf' ai ofn am fod Duw yn agos oedd drwyd i am hyny? ond cwrdd y 'Veterans' ydoedd tyecji ■> dau ieuainc feiddiodd dori allan jmddo. 0<3<j a80ryd y cwrdd, cododd Miss Davies a chan- y d .Wefreiddiol Hir oedd y ddunos." Canodd lawer 1 ysbryd canu, a dyma'r ysbryd amlycaf o yn cv^nddo* Yr hen oedd ar eu gliniau, a'r ieuainc foci feu,ei1 telynau, er mai fel arall y dylasai ^ed'd' ,di'r canu gogoneddus, cawsom dair o i D(jlau grand' gan hen saint, ac un ofnadwy am ^liss^p Symud y rhwystrau. Ar ol yr olaf, cododd Ils a chawsom weddi nodedig o dlws, yr °e<Jd h11 ° syniadau beautiful, gem o weddi dihat50n- Cododd hen bererin arall sydd yn weddiwr Symu, > ac yr oedd hono yn angerddol am i Dduw Er y ^wystrau, a'n codi yr ochr oleu i'r cwmwl. am §weddiau taer a grymus struggle oedd hi Set f *endith. Yna clywn lais Miss fc>avies yn y « £ *r yn adrodd Ty^i tyn y gorchudd yn y mynydd hyn," &c. aUan 'S ^an &lyw^is y llinellau yna mai eu rhoddi au „ 1 Sanu yr oedd hi, a chydiais yn fy llyfr emyn- cyL^d Pan ddisgynodd y llinell Llewyrched haul i e.r gwyn" ar fy nghlyw, aeth yn rhy a cha 1 mi a^u credu mai eu darllen yr oedd hi, trage !?a*s fy llyfr emynau, a gwelais wedi peth ac q ( niai eu gweddio yn angerddol yr oedd hi; OgOnAJy Nuw I diolch am y weddi hon, dyma yr SWfedH &lyw&is er's Pan wyf byw. Wedi ac i y tir llinell cyntaf, trodd i ganmol yr Iesu, yn am bethau mawr ei ras, ac aeth am yspaid aeth ddwyfol dlws i ddyn allu ei ddesgrifio, ac Clyw ei gWyneb yn ganaid ddisglaer. Yn y man, 1 hi yn gweddio y frawddeg hono, O! Iesu ^su> "^esu anwy1' Gweddiodd hi tua haner 0<i«iia ° We^iau> a phob tro disgynai y frawddeg Hag r, e* gwefus gyda rhyw ysblander mwy dwyfol r Ol j0r blaen, ond yn sydyn trodd y frawddeg yn ^tHideSU mawr' ac yna clywem hi yn gweddio yn Qvvy yr hen emyn anfarwol hwnw Ai lesu mawr ffrynd dynolryw, welaf draw a'i gnawd yn friw ?" &c. tyf6(j .hodd fyned trwyddo, a throdd wedyn i & chv yn y. modd mwyaf anwyl at gariad Iesu, h* Zn bo hir gwelem fod y dorf yn ei dwbl, ac 0^ 0&i megis wrth ei gwefus. Wedi erfyn am i ein gwneyd yn blant bach, er mwyn i'r Ysbryd waith arnom, trodd am yr ail waith i ^di ° gyda grym anorchfygol yr hen frawddeg iatie^ed%) P! Iesu anwyl! ac wedi ei weddio tua 0j j dwsin o weithiau, trodd eto ar y diwedd yn ftryu^11 mawr! a dyma'r hen emyn."Ai Iesu mawr ^naeti1^^1?0^ryw/' &c*> a^an eto> ond weddio Wlev5 y tro yma, ond canodd ef gydag effaith (Wgol, canodd y lie yn foddfa o ddagrau. 0cliaj 111 lu yn beichio wylo dros y lie, ac eraill yn yA't dorcalonus. I mi yr oedd y frawddeg, «°e^j0^Vvaed yn dorthau ar ei ben" fel eco' curo'r h°eji ni chlywais ddim erioed ddygodd y croes- <i fyw i'm cof-ond O! olygfa fendigedig! %ftla v e*g*au Salem i wylo dagrau yn afonydd, fv y ^eddi fwyaf ysgubol yn ei grym ddisgynodd a Chaff -yw' Canodd Heywood Street i Galfaria, Heywood Street, byr waith wnaeth y 9r ej °goneddus a bythgofiadwy hon ar y dorf— Miss j,0^ cawsorn ddarn o brofiad gogoneddus gan ll,l a dilynwyd hi gan amryw o weddiwyr, lle1'thol dl gan ferch ieuanc ljiynod o ddrylliog, gweddi atlerch °ec'd ^on> dagrau enaid oedd yma yn hyawdl ,&orsedd gras. byddaf yn diolch am ambell deal! r^yn' sydd yn rhy ddwyfol i ddyn allu yn j Clowyd y cwrdd i fvny gan flaenor, weddi- .eln cefn ndlgedlg am i Dduw ein plygu, a thori asgwrn ^aith. a maddeu i ni am gropian mor hir gyda'i Ja*ngs' r°dd hwn yn gwrdd nefolaidd chwedl Dr. ros W9*0 fuasem yn blino ynddo tan y boreu. .y o v n^r oeddynt yn Pendleton, a chawsom dio yn hwn nag yn Heywood Street, ond profit %ny fod yna fyd o wahaniaeth rhwng ^yti. nadau ni a'r ddwy ferch wylaidd, dduwiol ^eddj ^n nghanol y gweddiau grymus, cawsom ~avfes ° eto gan Miss Evans, a chanodd Miss thsrrn. 1 gYdag arddeliad Cofia ddweyd," ac Mae'n i n eto 111 danat," cwrdd wrth fodd ein calon oedd !Lr He na„N 9s Sadwrn yr oedd y tri yn Moss Side, ddipQan sang, a'r olwg ar yr hen' Gathedral' a phery i'r muriau mudion dori i ganu Pen Calfaria, » ae yn ri u ^ac aed hwnw byth o'm cof." I^elir toef yg,.fod dros fil yn hwn, ac anaml iawn y J*c yQ(jj- ?'■ rnaint, a chymaint o wynebau ieu- /ij&Ortyy^ 1 "i, a disgwyl mawr yn ysu eu henaid. il regethr,,q J cwrdd gan Miss Evans yn rymus, a d Avert Parch. Joseph Jenkins gyda dylanwad i F°ion yni?' a Canodd Miss Davies yn ogoneddus riiessinos » °—^Cyfieithiad Cymraeg O! count your k siFinri JC ^r Pan gychwynais adref oedd y T^dfrydi„ ■ y dorf fwyaf codwyd hi i deimladau ar" Jamel1 lawn, ond neb yn fwy felly na'r Hybarch. y ^iwpA w ^Wn ddylamai o lawenydd wrth weled sa •y Senh j tri yn y rhwyd. Bore Sul daeth y h\»1 d°rf (fdS *euainc i Moss Side wedyn, a chaw- Vn yr op ° hobl i'w gwrando, ac i'w gwrando n!! .y gtypi+uC^yn.t Wedi dod, ac nid i gymeryd rhan Qlfti -redladau, fel nas gellir dweyd am dano, -1 °goniant xiedd profiad a gweddi Miss Evans, a chan baradwysaidd Miss Davies, yn en- wedig emyn anfarwol Dolwar fach ganodd yn ogon- eddus tua'r diwedd, sef 1) Ethol meichiau cyn bod dyled, Trefnu meddyg cyn bod clwy, Caru geljai heb un haeddiant Caiff y clod tragywyddol mwy." Yn y prydnawn aethum i Heywood St. eto i'w clywed. Cwrdd rhyfedd oedd hwn hefyd, yr oedd yna ddigon o ganu ynddo, ond teimlem o hyd mai ar ein gliniau yr oedd ein lie. Yr oedd yno ganu grymus, ar wahan i brofiadau melus, a chanu eithr- iadol Miss Davies,. a rhwng y cyfan teimlem ein bod wedi ein codi i'r nefoedd, ond amlwg ar weddi ofnadwy Mr. Jenkins ar ddiwedd y cwrdd i bawb ydoedd, y credai ef nad oedd tri chwarter y dorf o leiaf ar y ffordd tuag yno. Gweddi sobrodd y mwy- af difater yno oedd hon. Aethum yno wedyn yn y nos, a chefais gwrdd nad a'n anghof tra bo'r nefoedd wen yn bod." Yr oedd yr addoldy yn orlawn ymhell cyn dechreu, a'r ysgol- dy agos yn llawn, a dychwelodd llu adref yn siom- edig. Cyn dechreu ymddifyrai y dorf ei hunan drwy ganu emynau, a chenid hwy gyda nerth a hwyl mawr, gallai estron dybio wrth wrando mai torf wedi meddwi ar orfoledd y gras oedd yno, a gellid yn hawdd faddeu y camgymeriad iddo, gan fod yma for o gan, ond mor di-storom ydoedd, nid oedd y cyn- hwrf lleiaf yn ei gerdded. Daeth y tri cenhad yno cyn bo hir. Gwelw a llafurus oedd yr olwg ar Mr. Jenkins, ac amlwg ydoedd fod ysbryd iach y dorf wedi ei glwyfo, ac fod ei ysbryd, mewn gwrthryfel a'i hysbryd hi. Sobrodd difrifoldeb ei wedd ddyfn- deroedd fy enaid, ac arswydwn wrth feddwl am yr hyn oedd yn ein haros, gan y gwelwn ynddo un allai ddefnyddio dwrn Duw! Ei destyn ydoedd y frawddeg gyntaf o'r 63 adn. yn Mathew 26ain, sef Yr Iesu a dawodd." Ac O! bregeth ofnadwy! dyma gawod o frwmstan anioddefol! aeth yn uffern ar amrantiad arnom. Os yr arferai hen Gewri'r Areith- fa bregethu eu gwrandawyr i'r Farn, y nefoedd a wyr ini yma gael rhyw syniad am fywyd y colledig hwnt i'r Farn, ond diolch mai uffern tu yma i Galfaria oedd er hyny. Nid oes gofod i ddifynu ond ychydig yma athraw o'r sylwadau bythgofiadwy. Dau ben oedd ganddo, a gwelir wrth hyny ei fod wedi anghofio mai Methodist oedd, y cyntaf oedd Boneddigeiddrwydd y nefoedd yn ngoleu mellt uffern. Yn ail, fod yna wedd ar y dwyfol oedd yn achlysur i ryfyg yr annuwiol-" Yr Iesu a dawodd." I ni y bobl ieuainc y pregethai, ac arnom y craffai a mellt eiddigedd sanctaidd yn fflachio o'i lygaid. Yn wir yr oedd yr olwg ar brydiau arno yn ddigon a pheri i ddyn lewygu gan ofn. Corddai ing ein henaid wrth wrando arno yn dolefain yn rhywle, "lie 'ryda ch'i fechgyn? ydach chwi wedi plygu i'r lesup Os nag ydych, i lawr a ch'i! i lawr a ch'i! i lawr a ch'i bloeddiai megis taran, nes oedd yr holl le yn siglo odditano. Pa'm y plygi di iddo fo! Dyma gnewyllyn pob creadigaeth. O! i lawr a ch'i! dolefai yn gynhyrfus, nes oedd y lie bron yn dryblith. Yn wir disgleiriai gwyneb y dorf dan ei dagrau yn debyg iawn i gwm dan gnwd eira a'r lloer arianaidd yn tywynu arno. Ymhellach ymlaen clywem ef yn dolef wedyn, :Ue'r ydach ch'i Yda ch'i yn perthyn i'r Llys? Dydw i ddim ebai a chwareuodd gwen nefolaidd ar ei wyneb (y gyntaf a welais), yr wyf fi ebai yn perthyn i'r dorf fyddant rhyw ddydd a ddaw yn taflu eu heneidiau yn dameid- iau o gusanau wrth ei draed. Pa'm maent yn ei daraw? Iesu distaw ydyw, gall fforddio bod yn ham- ddenol a boneddigaidd yn nghanol cythreuliaid. Pa'm na thery? dwyfol ydyw. Ie, ebai, a golwg ofnadwy arno, gwyliwch yn y gallery yna be' yda' ch'i 'neyd, yr yda' ch'i yn ddigon o scholars i wybod mai Iesu distaw ydyw, gwylia gymeryd mantais ar ei gariad i 'brofokio' ei Hollalluowgrwydd. Cofia mai'r lie 'rwyt yn taro Duw yno mae dy Sinai di, yno y disgyn yr 'avalanches' ar dy gydwybod di, ac yn nghanol ychwaneg o feddyliau cynhyrfus a llethol fel hyn clywn ef yn bloeddio megis daear- gryn, dianc o'r llys a'th anadl yn dy ddwrn, a gwedd- ia am ei draed ef. Erbyn hyn 'roedd y lie yn an. hrefn drwyddo, a golwg dorcalonus ar lu mawr, yn wylo eu calon, eraill yma thraw yn edrych mor ddiymadferth a phe arndo angau am danynt, ond elai yr olygfa yn fwy ofnadwy o hyd fel yr elai ymlaen, ac aeth yn anesgrifiadwy, yn ei hing a i dychryn pan ddechreuodd ddolef yn arswydus wedyn i lawr a ch'i! i lawr a ch'i fechgyn dolefau wnaeth y llu yn wallgof bron, a'r peth olaf glywais yn disgyn oddiar ei wefus oedd, Ie, heno, i lawr a ch'i! rhag i gythreuliaid eich pasio boreu'r Farn, fel y creaduriaid mwyaf shabby greodd Duw, ac eistedd- odd. Bu distawrwydd llethol am fynyd wedyn, ac O! 'roedd fel tragywyddoldeb o hir i mi, ond gofal- odd Duw fel ei arfer anfon angel i'n diddanu, a phwy welodd Gethsemane erioed na chyfarfyddodd ag angel Duw ynddi hi P Cododd Miss Davies a chancgld yn dlws odiaeth meddir, beth a ganodd, y nefoedd a wyr creu, 'wn i ddim. Canodd gan arall lawn mor swynol a'r gyntarf meddir wrthyf, ond i ddim pwrpas, brwydrau tri chwarter y dorf ar ffiniau Anwn,. yn rhy bell ar y pryd i fiwsig Calfaria eu cyrhaedd, canodd am y trydydd tro gan arall yr un mor eosaidd i docf oedd bron mewn llewyg mar- wol, ac erbyn y diwedd yr oedd yna ychydig meddir wrth y drws yn dechreu dadebru, ond yr oedd corff y gynulleidfa yn hollol ddiymadferth, ond dyma hi am y pedwerydd tro yn canu, a rhywle tua'r canol disgynodd nodau melus ei chan nefol ar fy nghlyw, yr oedd cyd-gan i hon, a chyn hir clywn lu yn uno gyda hi, gwyr y nef fod y canu yn falm i f enaid, ond nis gallwn uno yn y canu pe cawswn dragwydd- oldeb am wneyd, ond yr oedd yno lu da yn canu'n awr, fel y gwelwn fod y llais paradwysaidd wedi canu ami i fynwes ystormus i dawelwch nefol, a chusanu llawer ton feiddgar i huno. Ond mi gredaf mai un o orchwylion caletaf ei hoes oedd canu y dorf i fyny o'r anobaith yr oedd ynddi. Wedi i'r dorf orphen, canodd wedyn nes dyrysu pawb bron "Ai Iesu mawr ffrynd dynolryw,"&c., ac yn ei g61 canodd drachefn Yn Eden cofiaf hyny byth," ac yn swn buddugoliaeth Calfari daeth gorfoledd i'n. calon, a dechreuasom ganu wedyn, a chafwyd canu .angerddol ar y pedair llinell olaf. v Yn nghanol y diluw can, cododd Miss Evans, ac a'i llaw fach i fyny, ebai hi, Stopiwch y canu 'na," a dyma'r nodyn olaf yn marw ar amrantiad. Llaw aeth yn hollalluog bron oedd hon. Pa'm? Duw oedd o'r tu ol iddi, gwialen Duw oedd ganddi yn ei llaw, a tharawodd y mor fel Moeses gynt, a darfu am dano yr un mor wyrthiol bron. Dydi canu ddim baich i ch'i ebai, gwnewch rhywbeth caletach dros Iesu Grist." Yna cymhwysodd y bregeth danllyd yn ei ffordd ei hunan at ein cyd- wybodau wedyn, gan ail agor yr hen archollion, ond dan falm ei gweddi felus adfywiwyd ni eilwaith. Yn swn ei hamen cododd Miss Davies, a bu ysbaid yn fud, ond pan siaradodd denodd chwech o weddi- iau cynhyrfus hynod allan. Wedi i'r chweched orphen, terfynodd Mr. Jenkins y cwrdd, a phrof- odd ei fod yn llaw yr Ysbryd wrth wneyd._ Y llanw oedd ganddo eisieu erbyn cwrdd y bobl. ieuainc, iddynt gael suddo ynddo. Ond drill ofnadwy o anioddefol fu darn hir o hwnw,' drill wnaeth ein besmwythfeinciau yn llawn drain, ac a barai fod ein cydwybodau yn cael eu trywanu gan bicellau yn ddidostur. Gofynodd cyn bo hir i'r rhai oedd wedi eu hachub godi, ond haner dwsin oedd yno tu fewn i'r line,' yna bwriodd frwmstan ysol ar fodesty honedig rhai eisteddent oeddynt wedi eu cadw. Gof- ynodd i'r rhai fuasent yn leicio eu hachub godi, ac wele ni fe4 un gwr ar ein traed, a golwg gynhyrfus arnom, felly," ebai, a siom yn duo ei wedd welw, gwyddwn mai'r achos o hyny oedd cyfeillion y 'Modesty' honedig, diolchwn am wen y ddwy ferch y pryd hyn, yr oedd i mi megis ymylon arian i gwmwl du barn orphwysai ar wedd Mr. Jenkins. Ond yn sydyn trodd y cwrdd yn seiat, ac nid yn gwrdd gweddi. Dewch ynte, ebai,, os yda' ch'i eisio eich hachub, "dywedwch ei profiad," ac O! dyma hi yn ystorm fendigedig o dlws, aeth ei wyneb yn ddigon anwyl yn y storm yma i godi awydd ar angel i'w gusanu. Dyma hi yn arllwys teimladau, nes gorlanw yr awyrgylch ag angylion gaethiwyd flynyddoedd mewn calonau cloedig. Rhai yma a'u dagrau brwd yn hyawdl adrodd eu profiadau, tra acw ceid arall yn byrlymu eu henaid allan nes siglo y lie, eraill fan draw yn strugglio megis rhwng nef ac uffern, ond O! drugaredd yr afael sicraf fry,' trodd yn un o'r lleoedd mwyaf gogoneddus y bum ynddo erioed, aeth yn rhy ddwyfol dlws iddo allu myned o'r pwlpud yn ol, yr oedd yr Ysbryd yma yn ymsymud ar wyneb y dyfroedd, gan wneyd lie i ddaear newydd lanw gwagle llawer calon. Pwy anghona y cwrdd bythol ? Y fath noson oedd nes y tystiai Mr. Jenkins welodd bethau ofnadwy, iddo gael noson fendigedig. Nos Lun tawelwch hyfryd wedi'r ystorm oedd yn ei nodweddu, a thystiai pawb mai dyma y week-end fwyaf gogoneddus gawsant, a heddyw clywaf eco yr hen frawddeg hono, 'I lawr a ch'i fechgyn!' yn nyfnderoedd fy enaid. Manchester. OWEN O. HUGHES,