Y Goleuad

V p i to M AR WOLAETH ^^GH. JOSIAH THOMAS, M.A. J°siah^'p?a^)at^ d'weddaf ')U farw y Parch:, feydd ^omas, M.A., Liverpool, cyn-ysgrif- ^0dyr Genhadaeth. Dramor, a'r olaf o'r |laiies pSydd wedi llanw lie mor amlwg yn -vn >'stod baner olaf y Ganrif 6r's tr Cafodd' Mr. Thomas ei gaethiwo }'n ysj? ^an lesgedd, a chornelwyd ef i'w dy bYn tOci y blynyddoedd diweddaf. Ond er ^ydd i e* feddwl yn fywiog, a chymerai Vnyst°H ••n e' bynciau hyd y diwedd. %th0 y m*s hwn cawsom ddau lythyr oddi- ^edcji yn ynnholi am lyfrau Cymraeg ag yr awyddus am eu cael, ac yr oed'd ei yd^|rif yn Ilawn mwy sefydlog a chlir nag ^ele v 3o mlynedd yn ol. Ond yn sydyn &d<}) g newydd ei fod wedi gadael yr holl iesg- G'nC Wed;i ei alw adref at ei wobr. Syr^U ,y^ Mr. Josiah Thomas yn Mangor. 4 ?anaSai e* rieni yno 0 Gaergybi yn 1827, ^3o ^rjd Mr., Josiah Thomas mis Awst, sydd Efe oedd yr ieuangaf o wyth o blant, I hyn oil wedi matw. Yn ei hunan- ^"y ^ywed y Parch. John Thomas, D. D. 0t)er^ °ed'd! tri brawd, Owen, William, a > ?C Un chwaer Mary, yn hynach na mi, Ki^h chwaer, Ellen, a Sarah, ac un brawd, ieuengach na mi, fel yr oeddym oil I ^ei • ° ^^ant-" Nid1 oes gofod yn awr ond ^1 yn fyr at y rhieni, a'u hymdirech i ^ysS" a chychwyniad da i'w plant. ^ancs wedi ei adrodd! lawer g-waith ptfail j, Plant a'u cofiantwyr. Codwyd cof- yiJifU dynt nad oes ei ragorach yn hanes l0f) dy,' mywyd a gwaith ped'war o'u rneib- ae tiior^flnt mor adnabyddus, mor barchus, JOsiah ^thgar,— Owen, William, John, a '1 Mae y teulu yn gyfan ni gredwn, ^dys wedi ei aduno 3m y Jerusalem fry. rn^tn) esiampl eu rhieni, yn enwedig eu Cychw Priodolal y plant i tesur mawr, eu n-vflIacl i gyfeiriad y cylch a lanwasant a<vVn ac mor anrhydeddus;. Bu farw r^as m^' oefl> Pan nad °cdd Mr. Josiah 2ynhaljn Un 171ar ddeg oed. a disgynodd 1 teulu ar y mab hynaf—Owen ac hwn a gafoddi le a chyflog ei kyll ddygai yn ffyddion i'w fam tuag at fCrth vr6! ^eu'u yr °'' °'i enillion oddi- I r t-,iriii am lyfrau. Bu.ef fel rl!" fam U p ac er^oed ni bu mab ffyddlonach m Vvnaeth y fam hitha.11 ei rhan er ?e'bion a,^Wraeth a hyfforddiant briodol i'w i a a ) rnerched, ac er mor drwm y baich P'ryder, ar lawer adeg, ni ddiffyg*- rj .^ael\vv 1 fyny addoliad teuluaidd' ar ^uw ^ys§"0ldd. ei rhai bach i ddarllen fv!°fn anVi drysori yn y cof, ceryddfai yn ar eto yn dyner, bob gogwyddiad i ia^'11 VmKM^e''lorn' a thywalltai ei chalon v Be \'au. tua'r nefoedd ar ran ei hanwyl- a o'r "hiwyd ei llafur, a chafodd weled °'i rn 'vv-t yn fy°y 7n grefyddol, a Pe^ervHX?n *'n w'einido'gion yr efengyl, T.yaf ari« 1 yn un 0 areithwyr dirwestol 4^^ M^d,du? Gwyneddi. w ac yn J°siah Thomas addysg foreuol dinned oed' cawn ef yn Ionawr» i846> °drt dar n ^fofa'r Bala, ac yn cyd-letya a'r i it yn° hvHr\T°an Llewelyn Evans. Arhos- s^v^1VerPooI rehefin> 1847, Pryd' y symudod'd L,, ^a ft 1 w'asanaethu fel clerc mewn 0v.ndain, uSnachol. Yn 1852 symudodd! i .ei. frawdi hynaf, Mr. a tV. °r°l- P yn weinidog er v flwyddyn Ytith;Ln *pan Yma-, torodci ei iechyd i Iawr. r^f, i'r wl^yn meddVgol, gorfu id do svmud P'echreu' 1853, aeth i^Ath S5 aef}-, .a:! 1'. a dechreuQdd -bregethu. 1 Brifysgol Edinburgh, lie y cymerodd safle anrhydeddus yn y dbsbarth- iadau, ac yr enillodd wobrwyon mewn Athron- iaeth Foesol a gwybodlaeth o'r Lladin. Yn mhlith ei athrawo>n yno' yr oedd Dr. Fraser, golyg-ydd y "North British Review;" Aytoun, golygydd "Blackwood's Magazine^" a Jt>hn Stuart Blackie. Graddiodd yn B.A. yn 1858, acyn M.A. yn 1859. Yn 1859, hefyd, pasiodd yr Arholiad Cymdeithasfaol, pryd yr oedd ei frawd, Mr. Owen Thomas, gyda Mr. Rees a Dr. Edwards yn arliolwyr; ac ordeiniwyd ef i gyflawn waith y weinidogaeth yn Nghym- deithasfa Bangor, Medi 13, 1859, pryd y tra- ddododd Mr. Owen Thomas yr Araeth, a Mr. Rees y Cyngor. O'r dau ar- bymtheg a or- deiniwyd y diwrnod hwriw, nid oes erbyn hyn ond dau yn aros,—Dr. Hugh Jones, Lerpwl, a'r Parch. Thomas Owen, Porthmadog, ac y mae pob un o'r rhai a gymerasant ran yn y Gymdeithasfa wedi marw. Yn nechreu y flwyddyn i860, derbyniodd Mr. Thomas alwad i fugeilio eglwys Jeru- salem, Bethesda, ac efe ar y pryd oedd yr unig fugail yn Arfon. Aeth yno- yn nghanol gwres y Diwygiad, ac yn ystod y flwyddyn hono cy- merodd cynydd o r60 le yn rhif yr eglwys. Symudodd o Fethesda ymhen tua dwy flynedd i gadw ysgol yn Mangor, a bu yn dra llwydd- ianus gyda'r anturiaeth hon. Y Parch. J. Griffith, wedi hyny o Ddolgellau, oedd ei olyn- ydd fel bugail eglwys Bethesda, a phan symudodd Mr. Griffith, rhoddbdd yr eglwys wahoddiad i Mr. Thomas yn ol. Ond yr oedd cylch arall o wasanaeth yn fuan yn agor o'i flaen. Yn Nghymanfa Gyffredinol Aber- ystwyth, 1866, wedi gwasanaeth ffyddlon am 126 mlynedd, rhoddodd y Parch. John Roberts i fyny ysgrifenyddiaeth y Genhadaeth Dramor, a dewiswyd Mr. Josiah Thomas yn olynydd iddo. 0 hyny hyd ddiwedd ei oes, gwasan- aethu y Genhadaeth Dramor fu gwaith mawr Mr. Thomas. Am 34 mlynedd,—hvd: Gy- manfa Gyffredinol Llanberis, Mehefin, 1900, -llanwodd y swydd bwysig hon gydag urddas ac effeithiolrwydd trwyadl, ac nid oes gan ond ychydig syniad1 am yr y\nroddiad a'r llafur a ddanghosodd1 yn ystod tymor ei swydd. Nid yw o fewn cylch yr ysgrif hon i g-yfeirio at yr anhawsderau y bu ein Cenhad- aeth Dramor ynddynt o bryd i b, yd: yn ystod y blynyddoedd hyny, na'r dull tawel, bonedd- igaidd, a thrwyadil y daeth yr ysgrifenydd drwyddynt oil. Mae y doraeth o'r rhai a gyd- eisteddent ag ef ar y Ijwrdd cenhadol yn Liverpool wedi ei flaenori i'r wlad well, a gallai fod tuedd mewn rhyw gylchoedd1 yn ystod y blynyddoedd diweddaf i anghofio ei lafur a'i vverth i'r C'yfundeb. Ond: mae ychydig eto yn aros, sydd yn gwybod: am ei Ifyddlondeb distaw a dibaid, am ei ddoethineb a'i brofiad yn dwyn ymlaen wrath y Genhad- aeth drwy ami i argyfvvng yn ei hanes, a gwyddant hwy mai yn brin y d'arfu i'r Cyfun- deb ei atmnbod lei y dylasai. Digon yn awi- yw gwybod i'r gwaith Iwyddb y tuhwnt i bob disgwyliad yn ystod tymor ei swydd, fod llawer an- hawsder v/edi ei symud yn dawel heb wybod i'r byd, a llawer croes wedi ei chario yn ddistaw, ac erbyn hyn fod y g-was da hwn wedi myned i Z, mewn i lawenydd ei Arg-Iwydd a'r gwaith yn arois ac yn lIwyddo fwy-fwy! Cvfeiriasom- ond yn brin at gyrion y gwaith, a rhaid gadael i eraill fanylu eto. Nid ydym yn amcanu ond bron gyffwrdd a'r prif ddigwyddiadau. Yr oedd Mr. Thomas, hefyd, yn bregethwr coeth ac ysgrythyrol, ac yn lienor a» d-iweinydd o'r radd flaenaf. Cawn gynyrch foreu ei ysgrifell yn y "LIenor," cy- hoeddiad a ddygwyd allan ganddo mewn undeb a Dr. Griffith Parry a Dr. Hugh Jones. Mae meddu cysylltiad: a'r cyhoeddiad hwnw, er na pharhaodd ond dwy flynedd, yn ddigon o dystysgrif i'w allu llenyddol, ac o'r hyn a nasai wneyd pe buasai yn ymroddi yn y cyf- eiriad hwnw. Ond ar ol ei benodi yn ysg'rif- enydd y Genhadaeth, cyfyngodd ei wasanaeth i gylch ei swydd, gan wneyd pob peth arall yn is-raddol, crude diau na buasai ychwaith yn ail i'r un o'i frodyr yn y pulpud nac ar y llwyfan. Yn ei gylch neiHduol ei hun,—mewn pwyPgor,—yr oedd yrnhell ar y blaen iddynt. Pan y llywyddai Gymdeithasfa'r Gogledd yn 1897, ac yn arbenig pan y traddododd ei an- erchiad' wrth adael y Gadair, pwy na theimlai fod xhai o ragoriaethan disglaeri'af ei frodyr. Owen a John, yn nghudd ynddo yntau? Gos- ododd hwy ar allor gwasanaeth y Cyfundeb yn-llawn- mor hvyr er yn fwy cuddiedig na'i frodyr, a rhaid ysgrifenu y benod olaf ethanes ein Cenhadaeth cyn y gellir cymharu a phwyso pobpeth. I Yn merch y di weddar Barch. John Hughes, Liverpool, awdwr "lvlcthodjstiaeth Cymru," cafodd Mr .Thomas ymgeledd gymwys, a nlagasant feibion sydd yn sicr o gadw i fyny draddodiadau goreu y ddau deulu anrhydedd- us o ba rai y tarddant. Cyd'ymdeimla pawb a'r teulu oil yn eu hiraeth a'u galar ar ol un oedd yn fwy anwyl gartref nag yn unman. Cymerai yr angladd le ddydd Mercher. Ceir adrocldiad yn y rhifyn nesaf.