Y Goleuad

elliraeg yn yr Ysg-olion Sir. ng-hynhadiledd! aihrawon ysg-olion sir jjmru g-yfarfu yn yr Amiwythig, darllenodd Uch ^vans> Llangefni, bapyr ar y pwnc Saf I9°3 16 y cant o-'r ysg-olheigion y asant arholiad Cymraeg- y Bwrdd! Canol. QJ1 i9°4 yr oedd y nifer rhwng 17 ac 18 y Oerii' ac yn I9°5. yn y cant. Yn. 1903 yr a zjo o ysg-olion yn anfon rhai i'w arholi lQnWn Cymraeg-, a 93 mewn Ffrancaeg-. Yn | 4 yr oedd ymgeiswyr mewn Cymraeg- o t)if° ys8"oIioin, ac o 94 miewn Ffrancaeg/ a'r j Cver yn r9°5 yn 45 a 94- Felly g-welir fod J.^raeg- yn g-raddiol enill tir. Ond d'ywedai Z., y Ss Jones, B.A., Gwrecsami, fod y Cymry },^ fwy awyddbs am1 i'w plant ddysgu y fvrancaeg' na Chymraeg', a bod. y Saeson yn hi alvyddus n:i r Cymry am ddysgu C'ym- n„ £ i'w plant. Ac fe ddywedodd un gair Ur darawiadol:—■ "Some of those who on the platform were loudest in their demands for Welsh were those who chose French for their children." Aberystwyth, ebai Mr. D'. Samuel, mae £ allan o 180 o'r ysgolheig-ion yn dysgu ytn.raeg,

1% +- Meaning' of Christ." Vv^!yna benawd cyfrol ddestlus a gyhoedd- yr wythnos ddiweddaf gan Mr. H. R. Racquet Court. Ei hawdwr yw y ^^c^ard Roberts, gweinidog St. 0r. s'» e8"lwys y Presbyteriaid' yn Westbourne Ds.Vf~> Llundain, ond sydd! yn fwy adnabvdd- W uaws NS"hymru feI mab y diweddar' hpu Dav'd Roberts, Rhiw. Un o eghvysi f?ain y Methodistiaid a'i denodd i Lundain, Ve]^y bynv cafodd y Saeson gvfle i'w Am ac )'n y diwedd i'w hudo drosodd. y gTyfro-l yw dangos, mewn d-ull pobl- y 116 a lenwir &an Iesu Grist yn hVddwi rhai.0 arweinwyr meddwl a bywyd y D'arlithiau y g*elwir yr wyth rhaniad. y E.°n Posit)l iddvnt fod yn bregethau, oblegid ae iddvnt oil adnod yn rhag-arweiniad os -Vn clestyn. Dante, Shelley, Browning, dy nyson, Ruskin, Savonarola, a Mazzini,— y 1 a r arweinwyr dewisedig1. Nid1 d'yna fel rHaUaSa^ Pre§"etbwr Methodist uniawngred yn ""Iu eyfro,l 0 bregethau, ac y mae hyn yn Pui ^r'. Roberts yn ymdaflu i fywyd y fwf S.eis?i§'- Mae i'w gyfrol g-enad!wri, g-yj ^dd idld'i ddarlleniad eang. Apelia at syn 1 mewn arddull boblogfaidd, ac ni 0Vl^n g-lywed! ei fod yn un o'r ychydig ry sy'n llwyddo1 i enill ciust y Sais.

SOAP TRUST. mwyaf amlwg ac sydd yn wrthwyn- 1 Trust'" ac yn benderfynol i gymeryd cwrs v vn°l yn rheolaeth eu masniach yn y dyfodol $C0g'"Vrlwy-d yn y- waso> ydyw Mri. Thomas Hedley TI' ~.lmited-i Newcastle-on-Tyne. Y maent wedi iW<TIu eu trafnidiaeth yn ystod y pythefnos •;V rVel canlyniad i'r j-mdrafodaeth. Cymro braw, Vaaeirydd y Cwmni, sef Mr. B. Phillipps— T)PS-- yr AVJ n" ^Vynford Phillipps ac Owen Phillipps, Seneddo1 dr°s Benfro. Hefyti' Cymro h I ;y dlls ara11 ydYw Agent cyfanwerthol y Cwmni ^\VaX?rpool> Manchester, a Cymru, sef Mr. Tohn s> 24J Chapel Walks, Liverpool.

BRYNBACHAU. Traddodwyd Darlith wir ddyddorol ac adeiladol, yn y lie uchod, nos Fercher, Tachwedd 7fed, ar "Hanes Crefydd yn Nghymru yn y igred Ganrif," gan y Parch. H. Barrow Williams, Llandudno. Da y gwnai pob lie drefnu i gael y Ddarlith addysgiadol hon. Cadeiriwyd yn ddeheuig a sylweddol gan J. T. Jones, Ysw., U.H., Criccieth. Cynhaliwyd y Ddarlith o dian nawdd y (xymdeithas Lenyddol ac Ysgrythyrol, yr hon sydd dan lywyddiaeth y Parch. D. Roberts, gweinidog.

RHYMNI. Gadawodd Cymdeithasfa Bargoed argraffiadau ffafriol ar y Cwm hwn, am y Methodistiaid Calfin- aidd, yn eu dylanwad, a nerth eu gweinidogaeth. Poblogaeth newydd. na adwaenont ein henwad ni yw mwyafrif y Cwm hwn heddyw, a bu Cymdeithasfa Bargoed yn agoriad llygaid i filoedd. Gweithiodd brodyr Bargoed yn ardderchog, a wnaeth y chwior- ydd eu rhan hwythau yn anrhydeddus. Haedda y Pwyllgor ganmoliaeth, ond ei gicio mae yn gael. Cyn fod sain can y Gymdeithasfa wedi distewi ar glustiau y nefolion leoedd, yr oedd rhywun yn y GOLEUAD clodwiw, yn lluchio baw at y Pwyllgor, ac yn dweyd mai 'cnawdol' oedd', am na fuasai wedi aros, cyn trefnu y weinidogaeth, i gael gweled pwy fyddai yn bresenol. Hefyd yr wythnos hon gwelaf fod erthyglydd y GOLEUAD yn cefnogi y llythyr bustlaidd. A yw yr ysgrifenwyr hyn yn ddi- frifol wrth ddadleu na ddylid cyflogi gweinidogion arbenig i Gymdeithasfa, o'r tu allan i'r rhai fyddont yn dyfod yno eisioes fel cynrychiolwyr neu fel pererinion? Os ydynt, paham na ddywedant hyny fel byddo eu cics yn ddealladwy Os ydynt yn dal hyny, gallaf eu sicrhau mai curo y gwynt y maent. "Efengylwyr Seion."—Yn ddiweddar, bu y Parch. J. Morris, Penygraig, heibio i ni, am y tro cyntaf, er pan y mae yn awdwr y llyfr dyddorol uchod. Efe yw Boswell ei enwad, "heb os, nac oni bai," a'i ddawn i goginio Cofiantau wedi profi hyny. Caf- odd gefnogaeth wresog y Rhymniaid; a hyderwn na fydd yn hir cyn rhoi y pedwar cant o Efengylwyr Seion," sydd ar law, ar eu hadenydd. Galwad i Weinidog.—Mae tair eglwys y lie hwn yn bresenol heb fugail, ac heb un math o weinidog yn byw yn eu plith nid oes yma gymaint a phre- gethwr yn cadw siop," na "siopwr yn pregethu." Lion genyf fod ysbryd y deffroad yn tramwy drwy y lie v Sul diweddaf, rhoddodd eglwys Brynhyfryd alwad unfrydol i'r Parch. W. Jones, Newbridge, ac mae yntau wedi ateb yn gadarnhaol. Blin genym weled eglwys fechan, weithgar, y 'Deml' yn colli bugail nlor gymeradwy, a gweinidogaeth mor dda ond bydd colled y glyn yn enill i'r bryn. I'n nos, Wiliam Jones, heulo,—a'i Dduw byw Yn ddi-baid wawl iddo Pan ddel hwn—croesawn o, A chan Elyrch wna eilio." TWYNOG.

CYNHADLEDD YSGOLION SABBOTHOL DOSBEIRTH ABERGELE A RHUDDLAN. Y mae o fewn cylch Cyfarfod Dosbarth Abergele ddau Gyfarfod Ysgolion, ac yn perthyn iddynt un .er hugain o ysgolion. Dair blynedd yn ol pender- fynodd y Cyfarfod Dosbarth sefydlu Cynhadledd i fyn'd ar gylch. Eleni daeth tro Prestatyn i'w chroesawu. Daeth cynulliad da ynghyd' ddau o'r gloch. Mwyalrif o v/einidogion y cylch, a nifer dda o gynrychiolwyr o bob ysgol. Llywydd, Mr. G. T. Evans, Banc, Abergele. Dechreuwyd trwy weddi gan y Parch. Wilson Roberts, Llanddulas, a chafwyd anerchiadau ar y mater: Gair Duw "—(a) Y pwys o'i ddarllen, Mr. Henry Lloyd; (b) Y pwys o'i as- tudio, Parch. R. Richards; (c) Y pwys o'i drysori VV, cof, Parch. Benj. Hughes. Cafwyd sylwadiau hefyd gan y Parchn. John Roberts, Rhyl, a Robert Williams, Tywyn. Am 5.30, llywyddwyd. gan y Parch. Ezra Jones. Dechreuwyd drwy adrodd v Deg Gorchymyn gan y gynulleidfa, a gweddi gan y Parch. Lewis Owen. Yna cafwyd anerchiad odidog gan Mr. Peter Roberts, U.K., Llanelwy, ar "Yr hyn sydd angenrheidiol er gwneyd Dosbarth yn. yr Ysgol Sul yn atdyniadol ac adeiladol." Am saith o'r gloch traddodwyd pregeth arbenig gan y Parch. Thomas Charles Williams, M.A., Porthaethwy, oddiar loan. v. 39. Yn ei ddull meistrolgar ei hun fe afaelodd y pregethwr yn ei fater fel un yn gwybod cc arwyddlOn yr amserau." Gresyn na byddai modd i bob proffeswr crefydd glywed neu ddarllen y bregeth ryfeddf ac amserol hon.. Yr wir yr oedd yr oil o'r anerchiadau yn finiog a gafaelgar.

LLINELLAU Ddarllenwyd yn seiat groeso y Parch. J. E. Hughes, B.A.,B.D., Engedi, Ffestiniog, Hydref 31, 1906. Anodd canu yn y gauaf Gan o groeso yn ein byd, Tra mae engyl tlws Mehefin Wedi dwyn y gan, i gyd; Adar fyrdd fu'a pyncio'n felus Yn nghyngherddau haf ein gwlad, Heddyw ganant mewn hinsoddau Lie mae canu yn fwynhad. Nid oes ddail i'w gwel'd yn dawnsio Mewn sandalau oil 0 wyrdd Nid oes flodyn yn breuddwydio Yn ei wyn hyd fin ein ffyrdd; Rhuthra eira dros y Moelwyn Gyda'r Manod ar ei hynt; Swn, cynddaredd gwyllt ddrycinoedd Dd'aw ym mhregeth hallt y gwynt. Os mai gauaf sanga'r mynydd Y mae haf ar fynydd Duw, Lle na feiddia yr un didrycin Chwenych ddod i'w droed i fyw Mae eiru bugail ieuanc heno Wedi dod i'r mynydd hwn Lie mae miloedd wedi dysgu Sut i ganu dan eu pwn. Mynydd Seion yw ei enw, 0 dan wybren las y nef; Wrth ei wel'd yn dringo yno Croeso roddwn iddo ef; Nid oes arno auaf creulon Yn ymyrvd ar ei hedd, Golau haf tragwyddol wybren Sy'n tywynu ar ei sedd. Yn ei lwyni cana adar Glwyfwyd yn y cystudd mawr Arno chwardd y blodau hyny Gawsant fedydd sanctaidd wawr; Can's mae yn ei Ian awelon Beraroglau'r bywiol Bren Engyl garant ddod yn fynych 1 letya ar ei ben. Henffych well! i'n bugail ieuanc, I'w lechweddau heirdd i fyw, Boed i'r nefoedd ei eneinio Arno fyth yn Broffwyd Duw Yfed arno caiff awelon Cefnfor iachawdwriaeth rad, Ddygent wrid' i'w enaid tyner, Gwrid anfarwol, ddwyfol wlad, Arno gwel rosynau Rhinwedd Yn blaguro yn eu gwyn, A liliod Gonstymgeiddrvn'dd' 0 dan wlith Calfaria fryn; Arno teimla'n disgyn beunydd Gawod o adnodau gwiw, Ac emynau glan yn esgyn 1 awyrgylch gynes Duw. 0 Hyd-ddo clyw furmuron taw el, A chyfrinion sanctaidd fyd, Yn cyhoeddi wrth ei enaidi Duw yn Dad a Llyw o hyd, Nes i obaith ddechreu canu Dan y fron am ddyddiau braf, Pan fydd pechod wedi cilio 0 dan lewyrch dwyfol haf. Arno caiff fugeilio'r defaid Hyd lechweddau cribog gras, A chroesiwu rhai Ju'n crwydro Adre'n ol o'r anial eras Arno gwel yr wyn yn prancio Ar ei laswellt yn ddi-gryn Dwyfol lais sydd yn ei alw Heddyw'n fugail i'r rhai hyn. Ar y mynydd gwel ei bulpud Yn ymgodi'n gadarn dwr, Ynddo caiff yn Broffwyd ieuanc Son am Groes Gofidus Wr; Ynddo caiff goelcerthu enaid Gyda thrydan awyr Duw, Nes i wrid yr haf tragwyddol Frysio ar ei rudd i fyw. Gwn am Fugail Ieuanc arall Fu yn byw ar fryniau'r nef, Lie nad ces na niwl nac oerni Fyth yn meiddio'i gyffwrdd Ef; Cefnodd ar y bryniau hyny Am fynyddau llwm eu pryd, A thros fynydd blin Calfaria Cariodd ddefaid gwan y bydi. Canlyn ol ei draed yn wastad Fyddo eich uchelgais hardd, Er i hyny fod yn arwain Heibio Beth'lem, heibio'r Ardd, t A phan ddaw Calfaria bywyd Fe geir help i gludo'r groes; Gwyrddaf balmwydd, ceinaf goron, Gofir genych yn eich loes. Ap ELFYN.

TOM ELLIS. 0 Gymru anwylaf, trwm ydyw dy alar Wrth weled dy feibion yn disgyn i'r bedd, Mae meddwl am danynt yn gwneyd i ti drydar Mewn gofid hiraethlawn, Yill athrist dy wedd; Distawodd Tom Ellis yn anterth ei ddyddiau, Rhy gynar o lawer machludodd ei ddydd, Mae'r byd heddyw'n clywed! dy ddwfn ocheneidiau, Yn gweled dy ruddiau gan ddagrau yn brudd. DychJmygaf dy weled wrth ben ei orweddfa Yn edrych i fyny at orsedd yr lor, Bron nad amheui ddoethineb J ehofa- Ei ffyrdd sydd guddiedig yn nyfnder y m6r: Breuddwydiaist mai ef oedd i fod dy arweinydd 0 wlad y caethiwed, a'th wneuthur yn rhydd; Ac yn ei oleuni mawr oedd dy lawenydd, Mawr oedd dy gariad, a mawr oedd dy ffydd. Yr cedd ei wladgarwch fel fflam anniffoddol Yn llosgi'n ei fynwes, yn ysu ei oes, Cyflwynodd ei fywyd yn aberth gwirfoddol, Er codi ei hoff wlad mewn rhinwedd a moes; Gruddfanau hen Walia oedd' iddo yn ofid, A gwaedai ei galon dan deimlad o'i chur, Hiraethai ei gweled yn enill ei rhyddid—■ Gwel'd Cymru yn gyfan, gwel'd Cymru yn bur. 0 Gymru anwylaf, paid tori dy galon Wrth weled dy feibion yn disgyn i'r bedd, Mae'r gwaith yn myn'0 rhagddo, er marw y gweision, Er cwympo y milwr, ni thorwyd y cledd; Mae ysbryd Tom Ellis ymhlitb y mynyddau, Yn rhodd'i calonau ein meibion ar dan, 1 sefyll yn eofn ac ymladd eu brwydrau, Nes enill ei rhyddid i hen 'Wlad y Gan.' Caernarfon, ROGER EVANS (Rhydderch Gwynedd). <1