Y Gwladgarwr

ADGOFION BORAU OES. Alaw,- Toriad y Dydd. I lawr o'r mynydd hanawg, Dylifai cornant fach, Lle'r ymddifyrais lawer awr, Ar hyd ei glanau n iach; A gwrando ar ei murmur < n mhlith yr heag a r brwyn, Gan blethu r rhai'n yn geinciau pert, Wrth fon rhyw ddeiliog lwyti; A chodi am bell gareg, Er gwel'd y pysgod man, A nofient yn eu helfen fyw, Trwy r dwfr gloew glan. Mor fawr bu yr edmygu Ar frwyn a'r deiliog goed, Tra hithau'n ddrych i'm wel'd y nef Serencg dan fy nhroed. Ac eilwaith mi symudwn I ben y bryn gerllaw, I wel'd dysgleirdeb lliwiau pur Yr haul wrth fachlud draw, A gwrando'r cor adeiniog, Ar gangau ir y gwydd, I'w Crewr yn rhoi hwyrol fawl Mor ber ar derfyn dydd 'Nol hyny mi ddychwelwn v n ol i'm bwthyn Had Cyn byddai nos a i lleni du Yn dyfod dros y wlad; A gwelwn ambell seren Fry yn yr wybren dlos, Yn datgan gwir ogoniant Duw, Mor bur ar ddechreu'r nos. A minau ar ol myned I mewn i m bwthyn mad, I gydymbyncio efo'r plant Ar aelwyd hoff fy nhad; 0 aelwyd fendigedig, Lie ni ches dderbyn cam; Lie ces gyngorion fil a mwy Mor dirion gan fy mam A chodwn ambell forau Ar doriad gwawrddydd dlos, I wel'd yr haul o'r dwyrain draw, Yn ymlid gwyll y nos; Chwareuwn ar y lanerch, Yn mhlith y blodau blydd, Tra'r Huan glan yn sychu ffwrdd Y dagrau 'ddiar eu grudd. Pa le mae'r lluaws hyny Fu gyda mi mor lion, Yn chwareu ar lanerchi heirdd, Cyn cael gofidiau'r fron ? Mae rhai'n eu beddau'n huno, A'r lleill ar draws y byd, Gan donau amser cariwyd hwy O'm golwg oil i gyd; A minau sy fel estron Fo 'mhell o dir ei wlad, Yn gwel'd gelynion yma thraw, Sy n mynych wneud eu brad; Ond ah mae swn y cornant, A cherddi'r adar iach, Yn aros yn fy ngalon i Fel pan yn blentyn bach. Llanwyno. F. ALAW.

ELIZA. Ton,—" Y Gwenith Gwyn." Eliza, dyma destyn can Yn agos at fy nghalon; Mae gwenau glwys ei gwyneb glan, Al geiriau tyner mwynion, Ei llygaid treiddgar, bywiog, hardd, Ei hagwedd dlos a moesol, Fel un o flodau tlysaf gardd, Yn deffro m nwyf serchgarol. Ceir yn ei chyfansoddiad gwiw, Deg ardeb o ddynoliaefh; Ail un i Efa greodd Duw, Cyn dyfod deddf marwolaeth Gwir gyfoeth—Pa le y mae ? gan bwy ? Gan berchen aur a pherlau; 0 na, mi welaf gyfoeth mwy Sylweddol, sef rhinweddau. Ni fu ond un o dan y rhod, Yn meddu pob rhinweddau, Ac onide, dywedwn fod F'anwylyd yr un orau Ond gwell yw hon i'm golwg i, Na neb o ferched dynion; Mae'n ddiargyhoedd yn vi bri, Gorphwysfa serch fy nghalon. Un addfwyn yw, ni ddyru sen Er gyru neb i ddigio, Ond tyner yw pob gair o'i phen, Fal balm yn mwyn dyhuddo Un ddiwyd yw, yn gwel'd ei gwaith Heb achos byth ei gyru; Heb gyda phethau gwag a llaith, Yn chwenych ymddifyru. Un dyner nad all addef cam Ar neb o fodd ei chalon; Ni rydd i'r trychfilyh nam, Mae'n wylaidd, 0 mae'n dirion; Un gynil heb wastraffu darn 0 r grasol drugareddau; Holl ferched Gwalia, clywch fy mam, Hon ydyw'r feinwen orau. 0 bydded i olwynion derch Rhagluniaeth fawr y nefoedd, Wrth araf droi, roi imi'r ferch Anwylaf ddiargyhoedd; Ac 0 Liza'n nawdd i mi, A minau nawdd i Liza, Nes gadael gwyneb daear ddu Am froydd bythol Wynfa. AP DATTDD.

Y CYMRY YN NGOGLEDD LLOEGR. PENOD XIV. Gyda E. Williams, Ysw., ddarllenydd, y gadawsom ein olaf. Boneddwr ac y mae ei«ti\v yn ddujQh adnabyddus, ac yn cael ei gofia yn bare. I HIS gan drigolion Merthyra Dow- Jais. Barnwvfei foil yntau, er wedi dyfod i wlad v Sais, M Um wedi 11 wyr anghofio ei gyd- iifioy t.iion yj. modd bynag, lie y bu y u uyent am law o liynyddoedd. Er engraifft, cafodd uu William Harris, ddamwain yn ddiweddar yn y gwaith crybwylledig, am yr hon y daeth Mr Williams i wybod am dani, ac nid cynt y cafodd wybodaeth y gyrodd lythyr cynwysfawr o gydymdeimlad iddo, yn nghyda.cheque am dair punt, a diameu fod y gweithiwr archolledig hwn wrth weled a der- byn y rhodd anrhydeddus hon, yn llawen, a'i fynwes yn ganmol i gyd. Nos gyntaf y flwyddyn hon, gwahoddodd gor Cymreig yr Annibynwyr i'w balas i ganu. Canasant ddarnau ac Alawon Cymreig ar ei gais, pa rai, ebe fe ei hun, ydoedd yn myned yn mhellach nac un gerddoriaeth arall i gelloedd cynhesawl ei galon. Cafudd y cor swper ardderchog, a gweinyddwyd arnynt gan ei forwynion Cy- mreig, a'i fechgyn a'i ferched bychain HaweD, a rhoddwyd dau gini yn llaw yr arweinydd. Cafwyd gwledd gwerth ei chofio; yfwyd llwnc-destyn o ddiolchgarwch i Mr a Mrs Wil- liams, yn nghyd a'r teulu parchus ac urddasol. Gonest galon a gwyneb," yr ydym wedi cael Mr Williams hyd eia heitbaf adnabyddiaeth o hono. Y mae son fechan a son mawr yma yn bre- senol fod un boneddwr, ac o lenor goleuedig, yn dyfod i aros i Middlesbro', yr hwn sydd yn adnabyddus feddyliwn o ran ei enw drwy holl Gymru, sef Pedr Most, n, un o feirdd- feirniaid Eisteddfod Caerfyrddin diweddaf. Er nad ydyw wedi dyfod yma hyd yn hyn i fyw, clywais ar awdurdod dda, ei fod wedi sicrhau ei hun i swydd anrhydeddus dan Bolchkow & Vaughan. Gwn, pan y daw y bardd i ymsefydlu yma, y derbynir ef gyda'r balchder mwyaf gan lenorion Glanau'r Tees. Y mae yn Middlesbro, yn mhlith y ddwy fil a haner Cymry a nodasom pump yn cadw mael- faoedd (shops,) pump ereill o deuluoedd yn cadw tafarnau, dau Ddilladydd, un Meddyg, dau Arianydd, un Ynad Heddwch ac y mae tua 30 o Gymry yn Oruchwylwyr ac yn Arol- ygwyr ar wahanol weithfaoedd y lie, a thri yn rhan-feddianwyr ar weithiau o gryn faintioli a phwysigrwydd. Cymry sydd a?r llaw flaenaf yn y rhan amlaf o'r gweithiau tan, yn enwedig gyda'r ffwrnau tawdd. Bernir fod yn Mid- dlesbro' a'r gymydogaeth, 67 o ffwrnau, pa rai sydd yn toddi allan tua 2388 o dynelli o hai- arn yn ddyddiol. Y maent yn gweithio yn bresenol yn weddol rheolaidd, ac y mae mwy o alw yn awr nac a fu am yr haiarn. Mae cynydd a bywyd i raddau helaeth yn mhob peth. Bwriadwyd unwaith i agor y Park newydd yr haf hwn ond deallwyf wrth un o newyddiaduron y dref, fod gohiriad i gy- meryd lie hyd y flwyddyn nesaf, pryd y cymer gosod i lawr gareg sylfaen Dock newydd, agoriad y Royal Exchange," a'r "Albert Park le yn mron yr un amser. Trwy y go- hiriad a'r cynllun hwn, gall preswylwyr brein- iawl Windsor, ladd dau aderyn ar yr un gareg." Y mae y dosbarth llenyddol o'r Cymry syn gwladychu yn y dref hon yn lluosog iawn, ac vn teimlo yn liynod selog a brwddros lenydd- iaeth Gymreig. Rhai o'r prif feirdd y gwnawn yn mron cyffwrdd a'u henwau ydyw Mr R. J. Roberts, yr hwn sydd frodor o Ogledd Cymru, ac yn un o brif adeiladwyr yn Middlesbro'. Daeth yma o Manchester, ac er ein hadnabydd- iaeth o hono, cawn efvn fardd rhagorol yn y Mesurau Caethion, yn y ddwy iaith, yn gym- deithaswr didwyll, ac yn bregethwr goleuedig. Bu yntau ysgwaetheroedd yn cael ei glorianu gan E. Yates hwnw, a enwogodd gymaint arno ei hun yn Eisteddfod Caerfyrddin; ac os yn brin gan ei fawrhydi ef, y mae'n dda genyf ei fod yn bwysau yn Nhafol y Beirdd," a rhai o hon nt o'r un genedl ag yntau. Rhvs Etna Jones sydd fardd ieuanc hynod obeithiol, yn grefyddwr, ac o gymeriad rhagor- ol. Gweinyddayn un o brif siopau drapery y dref, a thry yn mysg meibion urddas. Mr Williams, (Eow Afan,) sydd frodor o sir Aber- teifi. Y mae yntau yn fardd gwych feddyl- iwn yn y Mesurau ( aethion oddiwrth yr hyn a welais. Gwasanaetha mewn Bank, ac ystyr- ir ef o alluoedd cyflym a medrus. John Evans, (loan L'digri,) a gyfateba i'w ffugenw yn mhob ystyr, daeth i f, ny yma o Mountain Ash, a pherchir ef yn fawr fel bardd, areith- ydd, a chrefyddwr. Y mae ei gymdeithas yn anwyl gan luaws yma. Ithel Wyn hefyd sydd lenor gwych, ac ystyried mai dechreu y mae megys ar ei yrfa lenyddoL Brodor ydyw o Rymni. Cawn grybwyll am ereill yn fyr y tro neaaf. (Fw barhau.)

TRECYNON.—Y mae yn y lie hwn ddwy ysgol nos wedi eu hagor-un yn yr Ysgol Frytanaidd, a'r llall yn St. Ffagan's, y rhai sydd yn dechreu tua yr un amser. Gobeithio y gwneir svlw mawr o'r ysgolion yma gan ein hieuenctyd, ac y glynant gyda hwynt.—C. TAIBACH.—Cymerodd dwy ddamwatn alarus le yn yr ardal hon dydd Mercher, Medi 25ain. Tarawyd dyn ieuanc o'f enw Joseph Monday gan buffers y trucks ar gledrffordd pwll y Morfa, a chafodd gymaint o niwed fel y bu farwy noson hono am ddeg o'r gloch, yn 21 oed.- Yr un diwrnod yn y pwll, syrthiodd dyn o'r enw Edwin Write, ar un o inclines y gwaith, ac aeth chwech gwagenaid o lo drosto. Ba farw yn mhen ychydig oriau, gan adael gweddw a phlentyn amddifad yn alarus ar ti oL—R.M.

AT Y BEIRDD. Mded i'n cyfeillion y Beirdd o hyn alian gyfeirio eu holl Gyfansoddiadau Barddonol yn y modd ac i'r cyfeiriad canlynol: — REV. W. CALEDFRYN WILLIAMS p Groes "Wen, ^LADGAEWR] Near Pontypridd.

L ;—;— ^cus.—Dymunol fyddai i chwi atii'oni copi eglurach y tro nesaf, heb e> "drochi," fel y dywed gwyr Morgauwg orfu i lii newid amryw o'r llinellan, oblegid ¡, ,J %r acen yn ddrwg. Yr oedd genych ddau Englyn yn ormod. Nid oes genym flas ar hen frawddegau dwl sydd wedi eu hystrydebu gan ddynion an- I ^ybodus. t&tl Atoos.— Y" mae eisiau i chwi sylwi ar y gwa- oaniaeth sy rhwng unig a lluosog, Ni thai 'blodau per yn dywend yn eglur yn ei hiaith;" eu hiaith y dylasai fod. Dylasai fod genych Oiligoll yn yr ar o flaen bryniau, fel hyn, a'r. Nid ydyw prydferthi, na dweid, na ruo, na Spaeth am gwaith nac enghyd, na ddengus, Da ei hiaith (paham y dodir A yma a'i gadael allan yn ruo ?) na beroedd, na fronfraeth, nac e8tlym, na hefid, na draethi, na ragori, yn He rhagori, na debig yn gwneuthur y tro. v r ydym ni wedi eich helpu y waith hon i ddyfod aUan o'r hacrwch hwn. Gofelwch pa fodd y Q gwneloch o hyn allan. "'Ynfead.-Nid ydym yn gallu deall yr ymadrodd —yn crechwenu Mewn arteithiau, poen, a chur." ^uasai ffyrnigo yn well, ac yn fwy cydweddol lj lia crechwenu." ^Lodger.—Nid oes dim a wnelom ni a goheb- laeth gyffredinol y GWLADGARWR yr ydym > yn dyweyd eto wrthych anfonwch i'r Swyddfa. A fail.—Y mae eich papur mor frwnt a phe bYddai wedi bod yn ngwlad y parddu am ddyddiau. Nid oes dim a wnelom ni a'r "ple" a'i frodyr. Paham na ddywedech rhoddaf laIn yn lle "roddaf lam," fel pe byddai rhyw ^endid yn eich genau. Y mae a'm anwyl *rawd," yr un mor gyfeiliornus. Paham y "ywedech beth yw ei rawd," a chenych fwy un i son am dano ? beth yw eu rhawd y jj dylasai fod. Wyn.—0 ba le y meddyliasoch fod eisiau It, \t Yn undeb ? sef, ar ol yr hundeb ?" °^;—Paham y dywedwch holl i'r bardd V Nid oes dim angen am yr A. Nid ydyw storom yn gymeradwy. U ID r Gareg Wen.—Lien o bapur rhy hir. I'r 'nydd.—Pa hawl oedd genych i adael yr h allan o'r geiriau "rhywbeth, unrhyw, a jj rWyrnir ?" md ydyw dyni'' yn rheolaidd. 0,8anwgyn.—Ni wyddom ni pa beth a feddyl- lWeh wrth I. Yw hufen ei hafon hi." mha afon y gwelsoch chwi hufen ? Y mae ^Oglyn yr Ogof yn rhy wallus yn y Gair .^yrch, ac yn y drydedd linell. Nid ydyw y », ^6iU ddim gwell. ^hydig a wyr ein Gohebwyr, yn gyffredin, y ^afferth ydym yn gael i geisio gosod rhai o'r cynyrehion a ddelorit i law mewn rhyw lun. ele yn canlyn engraff o lythyr a dderbyn- r?0In yn ddiweddar air am air megys y daeth :(11 law, ni ddodwn enw yr ysgrifenydd :— %edig Williams rwyif in gail y fraint o Wd m ° *ane^ai atoc^ gan y deri arnoch os gystala Doti y ddou ngelin i rwyif wed d^1} 8wyddfa in agos idd fis y beddaf in dra ?olJchgar i chwy amei caredigrwidd rwyf in fy paswch elio fy filedd y trown oblegid nid W ^ail fawr o ySgol u esgrefeni in awer rwif tr Yni gan o lyithio Pob llwyddian daions. NYIn yn anfon i'r swyddfa yr eiddo Gwent- json, Amicus, Coedwr, Drysgol, Lili Rhon- loan \van, Trodynfab, Myfyr Wyn, J^orwr, Gwilim Wern, Is-fynydd, loan Amos, If ^ynfead, R. E. Jones, a Morfab. 6 Uawer o'n beirdd wedi gwrando arnom o ^r° i dro yn ewyllysgar wrth nodi diffygion a ,er%n iddynt, ond y mae rhai o honynt ar I > gan hyny, dodwn y rheolau canlynol idd- V^J fyned wrthynt: a chrefwn ar yr Argraff- fto gadael i ymddangos am rai wyth- HMCil bapyr a elwir note paper, tuag wyth mod- a phedair mcdfedd a haner o led, i ysgrifenu Ceisiwch inc du, nid japan, ond inc cyflfredin a fct mLS' aohdai; os inad ellwch. -wneuthur inc 3 Ysgrifcnwch rich geiriau yn eglur, heb HiVi Klvrl/ n' a Pheidiwch a dodi y llineliau yn rhy agos atV; i' 4- Gofelwch am ddechreu ar frig y ddalen, ac (3'ji. hoehr, a chedwch y papyr yn lan heb ei ddiwyno ?'' fta jT v bndron nac a sug tybaco. 5. Na chynygiwch llen S?day Petti lleiaf a ysgrifenwch, oblegyd bvrt wcl1 ddarnau o bapyrau, modf^dd neu ddwy o seii nu'w n Per>'gl 0 fyned ar goll. 6. Gofelwch, ? eich Uytbyrau. am i'r glyd beidio eyfhwrdd a'r 011 8 v Oddifewn. 7. Cymerwch ofal am dalu y llythyr- ddysgwyliwch i'ch cynyrchion gael ymddan- f 6vffiirnU)s g>'ntaf 31" anfonoch, fel na siomer chwi yfritn. U • Khaid cael amser i ddarllen, ac ibwyso C ^)w ddHU cyn eu daiifon i'r swyddfa.- 9. Gofelwch J'tyra am ddodi y gair GWLADGARWK oddi allan i'ch 10- Osbydd genych lythyr cyfrinachol, nea tM^ei ?nych?ch ei weled yn argr ift'edig, dodwch efar 4t*sori,en; ei hun, ac nid ar ddalen fyddo vn cynwvs \^J«liad barddonol.

I'R GWEFR-HYSJJYSYDD. Chwai y rnuda ar chwim edyn—i'w daith, Does dim braidd a'i dilyn o draw, draw, fe ddaw i ddyn •A i frawddeg trwy'r gwefryddyn. r Vd a lied amryw wledydd,—hwy wneir Yn un trwy r gwefrefiydd; 5"°b pau fel yn nesau sydd kydgalwadi'wgilydd. cerdyn. BETWSFAB.

411 SEFYDIAD MR PROBERT, BOD- RHY N G LL. DYtna undeb wedi dechreu- „ Undeb gwreaog o'r ddau du keliau'r nefoedd fyddo'n selio'r j. Undeb hum i'w gadw'n gu; ylanwadau'r yspryd dwyfol, Gaffom deimlo trwy dy ddawn, ein dwyn i ddylyn Iesu, ^°ddodd droaom berffaith iawn. Seren fyddot yn goleuo Yn ffnrtafen Eglwys Dduw; Lluoedd tldelo wrth dy lewyrch, I'r iawn ffordd i Seion wiw; Para hefyd byddi>'r egl wys 0 r un yspryd yn gytun, Nes disgyuo'r yshr.yd dwyfol, Fel colomen nf bob UIl. t Serch at Grist ao uid at bechod Gaffu ynom futldiaut llawn; Aed ein cariad ar ei gynydd Hyd nes machlud haul prydnawn, Fel y caffom ar fachludiad Haul eu bywyd yn y byd; Groesaw i r trigfanau dedwydd I fwynhau y Ganaan glyd. Probert anwyl cymer gysur W rth it' ddechreu ar dy waith, Mae gweddiau wedi eu danfon benym drosot lawer gwaith; Para eto fyddo'r eglwys 1 I daer erfyn drosot ti, Ar i Dduw, yr hen genhadau, I dy ddal mewn parch a bri. SARAH LLOYD.

I EFEILLESAU MR LEWIS LEWIS, ABERAM .i N. Y ma yn Aberaman,—y ganwyd Dwy gu eneth fechan Swynol, o hynaws anian, A hardd o liw yw'r ddwy lan. Cwmaman. GWAWRFRYN.

PEDWAR ENGLYN Ar I bob un i ofalu am ei fusnes ei hun." Ymholi mae rhai am helynt-eraill, Dyma'r tir BY ganddynt, Giwed erch sy n gado'u hynt ttu hunain, t'fei o honynt. Onid yw n fwy dymunol-gweled Pawb yn gwylio'n fanol Arno'i hun a'r gwyrni o i ol, Da gwn mae'n waith digonol. Mae'n ofer trin materion-rhai ereill A r eiriau cas bryntion 0 hyn daw erch fraw i'r fron, A sor yn lie cysuron. Busnes, a'i hanes ei hunan--ddylai Dyn ddylynyn mhob man; Wrth hyn daw llwydd rhwydd i'n rhan, Heddwch, a bywyd dyddan. TEODYNFAB.

YSGOL SABBOTHOL, TONYPANDY. 0 fewn i Gymru mae Hen bethau hardd rhagorol, A newydd bethau sydd Yn dod i'n gwydd yn raddol; Ymdreulia rhai o hyd Yn nhawel fro dystawrwydd, Ac ereill dringo wnant I risiau hardd enwogrwydd, Nid yw yr Ysgol Sul Yn hen yn inhlith y Cymry, Ond mae fel toriad dydd Yn brysur yn ymledu A Mae lIawer cangen hardd 0 hon yn cael ei gosod Rhwng bryniau'r Ynys Wen, I atal dylif pechod. Nid oes ond amser wnai I dreulio'r ysgol allan; Hi bery i wneud ei gwaith. Tra paro golau'r Huan; Ac yn mhlith ereill, boed I ysgol Tonypandy, I fyned rhag ei blaen Mewn rhinwedd a daioni. Dechreuodd hon yn wan Ei gyrfa mewn ty anedd, Ond enill nerth a wnaeth, A daeth yn rymus ryfedd Ac nid mewn anedd-dy Y gwelir hi'n bresenol, Ond cafwyd itidi le- Yr oedd yn angenrheidiol. Yn Soar, teimlad dwys A aeth dros achos Iesu, Am nad oedd iddo Deml Yn ardal Tonypandy; Ac nid rhyw siarad wnawd, Ond gweithiwyd yn egniol, Nes gorphen adail hardd, Caed capel gwych ac ysgol Mae'r ysgolyma'n awr Yn gref a llawn gweithgarwch; Gobeithio na wna hon Byth golli ei phrydferthwch; Ond boed fel lili hardd, t n mysg yr oil o'r blodau, Neu fel godidog ardd, Yn gwasgar peraroglau. Na ddeued gauaf blin Ai oeraidd wynt i chwythu; Ond pob rhyw lwyddiant fo Ar ysgol Tonypandy; Ei deiliaid oil fo'n dod Yn ddeiliaid hardd i'n Ceidwad, Fel caffont ar ei wedd, Fod ddydd yr adgyfodiad. Tonypandy. TAWELOG.

Y NOS. (Cyfieithiad o'r Saesneg.) Mor brydferth ydyw'r nos, Mwyn-berlawg wlith eneinia'r awyr ber Heb nifwl dudew, na chymylau prudd I bylu glesni'r nef Y lleuad der, mewn moroedd pur o wawl Ymrolia drwy'r eigionau gloyw glas Is ei harianawl belydr, Dysgleiria'r cwrlid gwyrdd Mai llen ddiderfyn y tragwyddawl for, Mor brydferth ydywr nos. Gwauncaegorwen. MAB DAEAB.

ENGLYNION Ar y Diogyn yn amser cynauaf." Son am orchestion a chastiau-dylion, Dilwydd dreulio i oriau Y mae'r diogyn, goegyn gan, Ar udeg casglu r ydau. Ni ry'n rhw ydrl er ll wydd help Ilaw--ar y cae, In ctir pisvti yn brvsiaw Eithr ef fydol yma. a thraw, n ditas blethu ilwylaw. Bendithinn hreision ddihrisia,—yn Uesg Ar y llawr gorwedlb Am lan doraeth helaeth ha', Y filain ni ofala TRODYNFAB,