Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

4 erthygl ar y dudalen hon

" Bykkwad y naill Ddarganfyddiad…

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

Bykkwad y naill Ddarganfyddiad "Celfyddydol ar y llall, a Dylan- wad yr oll ar Wareiddiad." Testyn JEidcddfod Ca/rmel, Treherbert, Isadolig, 1875. DTLA-NWAD YR OLL AR WAREIDDIAD.— Dylanwad Doallol y Yn awr, y mie dyfeisiau a darganfydd- iadau celfyddvd yn gadael ea hoi ar y deall. Y maent yn agor drysau, trwy ba rai y gall dyn ddyfod i wyboa ychwaneg o lawer am ddirgslion natur nag y,gallasai yn annibynol arnynt. Y mae yr yspien- ddrych felly, tr-y hwn y mae gwybodaeth dyn yn cael ei eangu yn rhyfeddol, a'i syn- iadau am fawredd y greadigaeth a mawr- edd Duw, y n g&jilynol i hyny, yn dyfod i'r y golwg gyda gogoniant tra mawr. Pwy, yn m) sg d) moo, fuasai yn dirnad fod y fath fawreda yn y greadigaeth, a'i fath ogon- ia' t yn ei chyfarjsoddiad hi, oni buasai i'r ysi.iendfsrvch ei uaatguddio. Ni ddaethai rhiai o'r byo1oedd sydd yn perthyn i'r cys- awa heulog b th i wybodbeth dyn oni buasai am yr yspienddrych. Trwy gy- mhorth vr vspieu drych, fel yr awgrym- v yd, j nargactj fldodu Galileo leuadau Iau, trwa arsyiiu yn ianwl ar b", rai y gallodd Roemer, trwy g mhorth yr yspienddrych, fyth gael aiian beth ydyw y cyflymder a pha un y mae y goleuni yn ymsaethu trwy yr eaijgder, a thrwy gymhorth yr yspien- ddrych y gall y meddwl ymsaethu yn an- fesurol bellaeh na tuD, ac ymwibio wrth ei bleser yn ID) Bg y bydoedd aneirif sydd yn y daenedig fel liweh yn yr eangder, gan sylwi ar eu lluosogrwydd, en gogoniant, a'u trein, guu CùgoUi mewn syndod at y mawredd anchwiliadwy a'i cylchyna ar bob llaw. Y mae ) u anmhesibl i'r hwn a fa yn edrych yn") styriol trwy yr yspien- ddr, ch lai na dyfod oddiwrtho yn well dyn, a'i fe-iuwl yn rwy coeth a dyrchafedig. Yx, wir, ci8 gall i eb fu yn darllen hanes a chvDWB ymchwiliadau seryddwyr gydag Tchy-nig o fcld j igarwch a difrifoldeb lai na theimlo rhyw day lan wad o'r fath yn dyfod drnsto. Yr un tnodd y gellir dweyd am y chwydd-wydr o'r ochr arall, y mae hwn, hefya, > n agor byd newydd o wybodaeth i ni na ddaethai byth i oleuni oni buasai am y dd, fais hen. Y mae genym hanes am benboethiaid vn India yn ysgubo y llwch o'u blaen, rhag sangu ohonynt ar un abv ryd> n. ac yn rhwymo eu geneuau a'u ffroenau, rhag iddynt yn ddamweiniol lyncu un trycbfilyn Beth a feddyliasai y eyfryw pe buasent yn gyduabyddus a rhyfeddodau y chwyda-wydr, lie y dargosir miloedd o drjcf.fi'od bycbuin hyd yn nod yn y dyferyn dwfr? Y mae Thai o'r rbai hyny mor rhyfeddol o f* chain fel y gall wyth gan' mil o filiynau ohonynt ymloddesta yn hyfrydwch eu bodolaeth mewn un fodfedd chwe'-ochrog o ddwfr; ac nid oes dyferyn o'r cefntor, y liynoedd, a'r afonydd nad ydyi t yn heigio o fywyd-pob dyferyn, efallai, yn cynwys yn agos gymaint oddeil- iaid ag sydd 0 fodau dynol ar y ddaear. Yn Mwr, y mae ymgydnabyddu a'r fath IUDsogrwydd LEnifeiriol o greaduriaid o bd3 fi-rf. sc o bob math o arferion, yn rhwym o eangu y rteall yn fawr iawn, ac o davrehafu a chuethi y meddwl yn gyfateb- ol. Ac felly, ni allwn edrych ar y ddwy ddvfais hyn fel yn dwyn cysylltiad agos iawn a gwareiddittd gwlad, a'u dylanwad yn fawr er ei gvnyrchu. Er, feallai, nad oes un 0 bob mil wedi feod yn edrych ar y nefoedi tt wy yr spienddrych, na thrwy y chwydd-wydr ar y dyfnder islaw i ni, eto, y cosiie g-mioneMsu a ddarganfyddwyd trwy eu hofferyroliaeth yn rhai mawrion gogoneddus, a'u dylanwad yn cyrhaedd yn bell ac yn ddwfn iawn. Y mae yr un peth, yn wir, hefyd, gyda gol i g ar ddvfeisiad yr agerbeiriant. Y mae y cvfleusderau- teithio sydd wedi eu henill trwy y dddais hon wedi ac yn effe,thio yn aruthrol ar ddealltwriaeth gwhv), a thrw, hyny ar ei gwareiddiad. Pa bpth b-tiag viyw ystyr wreiddiol y geirmu hyny, d Llawer a gyniweiriant, a ^u ,)aeth a ant ha," y mae yn wirion- ed, j, i riddiiu hnL-eth, yn y cysylltiad hwn. Y ftiae bod i vIm nion deithio llawer yn tut*^d .1 i gfethi llawer ar y meddwl, gan eu boa, trwv hyny, yn dyfod i ganfod A gol, gfevdd newyddion, ac i gymdeithasu a gwrthddr: chou a phersonau newyddion. Y mae yn tue-Idu, meddwn, ond nid yw hyn vn bod o atigenrheidrwydd. Nid pob un a'r svdd wedi teithio llawer sydd wedi manteisio cymaint a allasai ar hyny. Ond y mae hyna fantiis fawr i eangu a choethi y meddwl trwy y manteision teithiol sydd. Cauer dyn i fyny i gymdeithasu yn unig ag ef ei hun, ac i edrych fyth a hefyd ar yr un gnlygfeydd, ac heb ddim, yn mron, o g3 mdeithas ei gyd-ddynion, y fath ffigwr trwsgl a dorsi hwnyna yn y byd. Efallai yr arddaugosd lawer o ryw fath o nerth meddwl, ond byddai y nerth hwnw yn nerth direol, garw, ac annghoeth. Ond trwy ddyfod i gymdeithasu a golygfeydd newyddion, ac a chymdeithion newyddion, y mae llawer iawn o'r gerwinder hyna yn cael ei wisgo ymaith. fel y mae ceryg yr afon, wrth ymrwbio yn eu gilydd, yn dyfod yn llyfnion a chrynion, felly y mae meddwl dyn wrth gymdeithasu &'i gyd- ddynion yn cael ei goethi a'i gaboli. Ac y mae y cyfleusderau sydd i deithio yn dwy. y dylanwad hyna i effeithio yn ddwfn ar wlad. Ac os edrychwn ar hanes y byd, y mae ffyrdd da wedi bod, bob amser, yn gydfynedol â, chynydd gwareiddiad. Y mae y naill yn dylanwadu ar y llall yn mhob man, a'r ddau yn gwasanaethu ar eu gilydd. Y gwledydd hyny lie y mae lleiaf o gyfleusderau teithio yw y gwledydd mwyaf barbaraidd. A phan oedd ein gwlad ninau, ychydig ganrifoedd yn ol, yn amddifad o ffyrdd, a'r cyfleusderau i deithio yn ychydig ac yn afrwydd, yr oedd ein cenedl, y pryd hwnw, yn dra isel mewn cyflwr haner-barbaraidd. Yr oedd y'Rhuf- einiaid yn arfer gwneuthur gwasanaeth pwysig i'r gwledydd a orchfygent hwy, gan y byddent yn taro ati yn ebrwydd i wneuthur ffyrdd o'r naill safle i un arall, a cheir olion o rai o'r ffyrdd hyny yn ein gwlad hyd heddyw. A phan ddechreuodd cenedloedd Ewrop ymddyrchafu o'r tywyll- wch a'r anwybodaeth a'u gorchuddiai yn y canol oesoedd, buan y gwelwyd hyny yn rhagoriaeth y ffyrdd a wneid; ac fel y daeth cyfleusderau teithio yn fwy lluosog, daeth y bobl yn fwy coeth yn eu harfer- ion.. Nid ydym yn dweyd mai cyfleusder- au teithio yn unig a wnaeth hyn, ond yr oedd yn un elfen bwysig yn y gwelliant a gymerodd Ie. Ac ni fuasai pob dylanwad arall yn y gwledydd yn gallu codi y bobl i'r sefyllfa y maent heb y dylanwad hwn i gydweithio yn nerthol â, hwy. Canfyddwn yr un gwirionedd, hefyd, ac efallai yn llawn mwy amlwg yn nyfeisiad a dygiad i arferiad cyffredinol y gelfyddyd o argraffu. Dyma gelfyddyd sydd yn dar- paru yn uniongyrchol gogyfer A dealltwr- iaeth dyn. Trwy y gelfyddyd hon y mae syniadau a phrofladau oesoedd, ac ymchwil- iadau a barnau y tadau yn cael eu tros- i glwyddo i lawr i'r oesoedd dyfodol i'w holynwyr, fel ag iddynt gael eu llawn effaith ar eu plant a'u disgynyddion. Yr hyn y mae yr agerbeiriant yn ei wneuthur gyda golwg ar le mewn rhoi cyfleusdra i ddynion gymdeithasu mwy ag ereill mewn lleoedd ereill, hyny y mae yr argraffwasg yn ei wneuthur ag oesoedd ereill, trwy ddwyn doethineb yr henafiaid, a'i wneuthur yn etifeddiaeth i ni. Trwy hyn, hefyd, rhoddir eyfleusdra rhagorol i feddylwyr feirniadu, a thrwy hyny, brofi a phuro syniadau eu gilydd. O'r blaen, nid oedd eyfryngau cymundeb rhwng gwahanol feddyliau ond tlawd ac annigonol iawn, ac nid oedd y cyfryngau (trwy ba rai y gallai y eyffredin gyrhaedd gradd fechan o wybod- aeth) ond tlotach a mwy annigonol o lawer. Os cyfansoddai un waith ar ryw gangen o wybodaeth, yr oedd yn rhaid ei ail-ysgrfenu i gyd os mynai rhyw un arall gopi ohono; ac os byddai y gwaith o dipyn o faint, yr oedd ei ysgrifenu, o angenrheidrwydd, yn myned yn orchwyl tra chostus, fel nas gallai y cyffredin gyrhaedd y moddion hyn o wybodaeth. Nid oedd llyfrau o'r fath ag oeddynt ond tra phrinion, ac i'w cael yn unig yn llyfrgelloedd y cyfoethog; o gan- lyniad, yr unig ffordd i'r eyffredin i gyrhaedd gradd fechan o wybodaeth, ac i feddu rhyw syniad am brofiad yr oesoedd o'r blaen ond trwy draddodiad. Ac yr oedd traddodiad, o angenrhelflrwydd, yn agored i ddau neu dri o ddiffygion. Yr oedd yn agored i gael ei wyrdroi o ran ei ystyr, yn ol ansawdd meddwl y dyn a fyddai yn ei drosglwyddo. Fel y goleuni yn dyfod drwy y gwydr lliwiedig, yn ymddangos o'r un lliw a'r gwydr ei hun, neu yn cael ei wyrdroi a'i ystumio gan ryw anmherffeith- rwydd yn y gwydr. Nid oedd dim yn haws o dan amgylchiadau o'r fath nag i wironeddau gwyddoniaeth, ac yn wir, gwirioneddau crefydd hefyd, ddirywio i'r ofergoeledd mwyaf truenus, gan ei fod yn ymddibynu, i raddau pell, am ei burdeb, ar ansawdd meddwl yr hwn oedd yn gyfrwng ei drosglwyddiad. Diffyg arall, hefyJ, yr oedd traddodiad yn agored iddo yuaedd a cael ei ddarnio a'i wyrdroi, a'i golli yn y diwedd; nid oherwydd malais na dichell yn neb, ond oherwydd anmherffeithrwydd y meddwl dynol. Diau fod miloedd o wir- ioneddau gwerthfawr wedi cael eu colli yn y wedd hyna, miloedd o ffeithiau yn hanes y byd-ffeithiau a fuasent yn werthfawr- ocach na'r aur i ni yn y dyddiau hya, ac a fuasent yn peri fod celfyddyd a gwyddon- iaeth raddau lawer pellach yn mlaen yn nes at berffeithrwydd nag y maent heddyw. Ond y maent wedi myned ar ddifancoll tragywyddol er's oesoedd lawer, ac erbyn hyn, yn gwbl anobeithiol o gael eu hadferu (i ffurfio rhan o hanesiaeth y byd, mwyach. Y maent wedi myned ar ddifancoll tra- gywyddol, a rhaid i'r oesoedd a ddel wneyd goreu y gallant heb un wybodaeth ohonynt. Rhaid i ddyfaliadau anmherffaith lanw lie gwybodaeth sicr o ffeithiau mewn myrdd o amgylchiadau. Ond trwy y gelfyddyd o argraffu yr ydys yn tragywyddoli ffeithiau a syniadau. Y mae llawer iawn o bethau digon annheilwng yn dyfod trwy y Wasg, mae'n wir, ond y mae -gan ddynion ryw allu digon hapus i ollwng pethau annheil- wng yn fuan dros gof. Gallem nodi ffeith- iau yn profi hyn, gallem enwi gweithiau a fuont, dros dymor byr, yn creu cryn gynhwrf yn y byd, ond wedi ychydig flsoedd o enwogrwydd, yn syrthio i ddi- nodedd teilwng o'u cynwys a'u gwerth cynhenid. Ond nid oes perygl y gollyngir un ffaith bwysig, nac un gwirionedd gwerth- fawr iawn dros gof, mwyach. Y maent yn cael eu cerfio yn llawer mwy effeithiol na phed ysgrifenid hwy a phin o haiarn ac a. phlwm yn y graig dros byth. Ac felly, pa ddylanwad bynag sydd gan wirionedd yn y deall ar wareiddiad y ddynoliaeth, y mae ganddo, bellacb, y fantais oreu i ddylan- wadu yn ddaionus. Nid yw mor hawdd, bellach, gwyrdroi na darnguddiio y gwir- ionedd, gan fod llygaid y byd yn gwylio gydag astudrwydd eiddigus, a'i deinilad yn condemnio pob ymddygiad o'r fath tuag at y gwirionedd. Ar ol dyfeisio y gelfyddyd o argraffu, I y mae y byd wedi rhoi camrau breision iawn mewn gwybodaeth a gwar- eiddiad. Y mae gwybodaeth wedi cael ei dwyn trwy yr argraffwasg i gyrhaedd y werin, yr hyn na feddyliwyd am dano erioed o'r blaen. Y mae y lluaws, yn awr, yn dyfod yn fwy gwybodus nag yr oedd yr ychydig rai oesoedd yn ol. Y mae, erbyn hyn, yn radd o warth i'r rhai mwyaf cyffredin fod heb allu darllen ac ysgrifenu rhyw gymaint. A gellir meddwl, fel y cynydda moddion gwybodaeth, fe godir y safon y dysgwylir cael dynion yn dyfod i fyny ynddi. Ni wneir hyn gan an corff o arholwyr, ond gan syniadau eyffredin y ddynoliaeth. Ganrif yn ol, ni feddylid dim o fod dyn heb fod yn gallu darllen ac ysgrifenu; ond yn awr, gyda'r manteision a fwynhawn, y mae y safon wedi codi ychydig, ac y mae llawer mwy o goethder yn y wlad nag oedd y pryd hwnw; y mae dynion yn llawer mwy gwaraidd eu harfer- ion nag Qeddynt y pryd hwnw. Ond gallwn obeithio am adeg well ar y byd, pan y bydd gwareiddiad wedi cyrhaedd i safon llawer uwch nag y mae, hyd yn hyn, wedi ei gyrhaedd. Yn ddiddadl, y mae sefyllfa ddeallol ein gwlad a'r gwledydd amgylchynol, yn nghyda sefyllfa wareidd- iedig y cyfryw, yn ddyledus, i raddau pell iawn, i'r ddyfais ardderchog hon o argraffu, yn nghyda dyfeisiau ereill yr oesoedd diweddar. (l'w barhm.)

Eisteddfod Nadolig Hope Chapel,…

[No title]

Masnach yr Haiam a'r Glo.