Y Gwladgarwr

4T OLYGYDD "Y GWLADGARWR." SYE,-—At y cyfleuaderau yr ydych wedi toddi i mi o'r blaen, dymunaf gongl eto o'ch lthdeddiad gwerthfawr i ddweyd gair wrth t brodyr sydd yn y gweithfeydd alean. Cef- y fraint o gyfarfod a'u prif yagrifenydd, ^r. Kichard Morgan, yn Landore yn ddiw- eddar, ac wedi treulio ychydig amser gyda'n 'tQydd, deallaia ei fod yn undebwr o galon, ft nid eedd rhith o wrthwynebiad Vi ochr 'jgyaylltu y ddau Executive a'u gilydd, ^tJndeb yr Halarn-weithwyr i adael ^dynt hwy i ymuno a ni trwy dalu awllt y yn lie a wilt a phedair ceiniog, a hyny .^eb dderbyn tal o'r drysorfa angladdol. Gan *yny, deisyfwn ar holl gyfrinfaoedd gwelth- ^ydd.alcan anfon cynrychlolydd neu ddau i %n»(fiedd Gaanewydd a gynelir eleni. Y r- arwyddion yr amserau yn galw arnom jTubarotoi, so i fod yn unol. -Eich ufydd waa, 'j Medl 8, 1873. PHILLIP HARKIS.

(SilR AT LOWYR CWMAFON. Aa*L GYDWEITHWYB. —Prif bwnc y dydd pob doBparth o weithwyr y dydd* pyeaenol yw, "Chwareuteg." Wejt, gan «fai D& £ yn dal cymaint ar y gair uchod,uy I yn ddyledswydd ac yn iawn ynom ei Weithio sJlan. Chwi a Wyddoch oil nad yw •Wl^'tuideb yn ca^iiaW dyf?d a dyn i J*eithio dan y ddamr, (heb' ei fod yn fab 1 0 *<*wr ttn ynte yn medru tori glo el hunan) vH«b ISdo yn gyntal dalu blaendal. OB atal ^ai,' atal pawb. Ohwiliwch chwithau yn eich hunain os ydych i fyny a'r rheol J-Qa. 0obeithio j gwnaiff cymaint a hyna y !*<> yn awr; oa na, daw rhagor allan eto. ^yn ar air a chydwybod. UNAR DRO.

$BE WORKING MEN'S CLUB 4ND INSTITUTE—C ASTELLNEDD. Dyna enw cymdeithas a ymdreohir ei ^Qrfio yn y dref hon yn awr, a'i henw yn ^ytnsaeg yw, meddlr, Cymdeithas Ded- 1rJdcbvch y Gweithiwr." Y mae llawer o Cyfarfodydd wedi eu cynal elsoes yn neuadd dref egluro rheolau ac amcanion y gym- ac ychydig o'r gWeithwyr aydd weui "°d yn aiddgar iawn yn y mudiad. Yr ya- lrifenydd ydyw y Parch. J. S. Hughes, CUrad hynaf St. Paul, a chelr yn mhlith ^fnogwyr y clwb yma, y Rector, J. H. ^wland, Esq., a llawer o ral dylanwadol elelU. Y mae yma eisoes Ddarllenfa ar- «derchog, lie y gall y gweithiwr gael: oi ^"wytho mewn gwybodaeth gyffredlnol; a Sellid gwneud mwy o wasana^th drwy y°hwanegu ^ffeithiolrwydd y aefydliad pre- -0.1, na cheisio ffurfio cymdeithas newydd ermwyn y gweithiwr, rheolau yr hon a'i gwna yn fwy annedwydd na phe y trigai gartref. Ma.e y gymdeithas hon yn taro ehwaeth doabarth lied lttosog mewn tref fel hon, gan fud ei rheolau yn caniatau pob math o hapchwareu, megys bagatelle, dominoes, a cabds, ystafeli i yamoclo, a daw John Heidden i'r bwrdd, os byddant yn chwenych eigael. Yr wyf wedi camaynled yn fawr oa gall ein glowyr a'n gweithwyr alcan, &c., ymddifyru eu hunain felly hyd tua haner nos, a hwythau wedi bod yn gweithio trwy chwya eu talcenau drwy y dydd i enill eu bara beunyddiol er cynallaeth eu teuluoedd. Bu y pethau a argymhellir ar y gweithiwr mewn cyaylltiad a hwn yn foddion eu gwneud yn gaethweision i'w gyddfau, yn ddifudd i gymdeithaa, yn ddinystr gwlad, ac yn fodd- ion er damnedigaeth iddynt. Melincrythan. GWIALEN AUR.

NODIADAU AMRYWIOL. Y mae gohebydd dysgedig o'r Deheudir i'r Herald Oymraeg wedi cael allan beth newydd yn Morganwg, aef hen blwyf y Maes- teg. Gwyddom am hen blwyf Llangynwyd, a bod Eglwya y llan yn y pentref hwnw. Sonia hefyd amanmherflfeithrwydd a meddw- dod y trigolion yn y llo ar adeg angladdau. Y meddyg, iacha dy hun cyn dysgu o honot sobrwydd i ereill. Beth a ddywed Llyfnwy ac ereill o lenoriou yr hen blwyf am hyn ? Byddai yn burion i ddysgawdwr fel hwn wybod a deall am leoliad pentrefydd a phlwyfydd yn Nghymru cyn taenu ei wyb- odaeth i'r byd, a. chamarwain darllenwyr Cymreig y Gogledd am sefyllfa. foeaol a chym- deithaaol pobl yn Morganwg a manau ereill. Darllened y Cupid a llyfrau ereill sydd yn cynwys nodion haneayddol am wahanol ar- daloedd o fewn tarfynau plwyf Llangynwyd, fel na fydd achos iddo yn y dyfodol frad- yehu ei anwybodaeth. EISTEDDFOD ALBAN ELPED.—Y Mae y rhagolygon yn obeithiol eleni fel arferol. Lluaws o gorau yn parotoi i'r ymdrechfa, a chystadleuwyr ereill yn addaw bod yn llu- osog, fel na rhaid ofni unafi wyddiant a diffyg- ion arianol. Y mae yr Eisteddfod erbyn hyn wedi sefydlu cymeriad y pwyllgor a'r yagrifenyddion, a gobeithio fod iddo hir oes a llwyddiant i wneud daioni i bawb—yn wrandawyr a chyatadleuwyr. Cofied pawb am uchel-wyl y dyffryn ar Alban Elfed yn Aberdar. Cewch yno felns fwyniant, Awen a than ar ei thant." Mae y dadwrdd am yr etholiad dyfodol yn parhau, ac yn debyg o wneud nes myned o'r twrf etholiadol droaodd. Mae pwyll yn ofynol yn newiaiad cynrychiolydd rhandir mor bwystg ag ydyw Aberdar, Merthyr, a'r Yaenor. Gwir fod mawr augen am rywun i gynrychioli llafur yn sjenedrl y wlad pe ceir gafael ynddo ond yn yr ymdrech, fe ellir gwneud camsyniadau dybryd yn hyn o beth, a thrwy hyny, wneud y drwg yn waeth o ganlyniad, gwell cadw y sawl a adwaeoom na chael foreign exportation i wneud cam a'r werin. Mae y naill beth a'r llall wedi codi y genedl i sylw y byd, a dylid bod yn ofalus i gadw y poblogrwydd rhag cael ei lychwino gan gamsyniadau. Y mae y awn yn ymledu fod Cor Mawr o'r Gogledd. yn myned i Lundain i'r gystadleu- aeth gerddorol neaaf, a gobeithio na fydd i Caradog a'i fyddin aefyll yn ol, ond dyfod yn wrol i'r ymdrechfa a chiplo y wobr am y drydedd walth. Nid llawer sydd i'w enill wrth hyn ond y pwnc mawr ydyw dangos i'r Saeson that'the Welsh can go and win, if they wish. Sicr ydyw y gwna boneddwyr ein gwlad ddyfod allan & chynorthwy hael- ionus er dwyn y treuliau unwaith eto, fel. gallo y noble five hundred fynecf a tharo y final stroke, er gwirio geiriau y cadfridog milwrol y tudraw i'r Werydd, "Tkat the Welsh never was conquered." Deallwn fod y rhan gyntaf q "Hanes Morganwg" wedi dyfod allan o'r wasg, a bod arni olwg iachus a chryf teilwng o'r a awdwr trylen. Y mae Dafydd yn haeddu oefnogaeth y werin yn gyflredlnol, ac yn benaf oil, dderbynwyr y GWLADGARWR, am ei fod yn un ag sydd wedi llafnrio Uawer fel gohebydd neillduol i'r jiapyr. Ni fyddai yn llawer i'Llwyd, y perchenog, anrhegu yr "hen staff" & chopl cyflawn 6 "HaDes Morganwg wedi ei rwymo mewn morocco. Byddai yn dangoa parch 1 Dafydd, ac hefyd i hei^ffyddlonfaid gohebyddol y papyr. Gaii ei foa weithfanyn gryf a nerthol yn y byd, tybiwn y gall wneud yn hylaw. heb deimlo un colled wrth hyny. Oewch rhagor eto o nodion yn y dyfodol ar wahanol helyntion y byd isloerawl pan fydd hamdden mewn gafael. Yr eiddooh,—COSMO.

HEN WR O'R CWM YN ABERAERON. Darfu i'r Hen Wr, ar ei bererindod ar y ddaear, osod ei hen goiff blinedig i lawr yn ddiweddar mewn man cyfleus ar lan y mor, a chofiwch ch'i, Mr. Gol., man yn lawn ydy' o hefyd am dipyn o iechyd. Wedi aros yma am ychydig ddyddiau, a gwneud eyfeillion lawer, cafodd yr Hen Wr cipolwg ar gyfan- soddiadau yr Eisteddfod gadeiriol a gynal- iwyd yma dro yn ol, yn nghyda belrniadaeth Islwyn Tomos arnynt. Pryddest ardderchog yw eiddo Cranogwen, a thraethawd da yw eiddo Mr. D. H. James, Penoadair. Ond wn i yn y byd mawr beth gododd yn mhen y brawd Islwyn i roddi y wobr i awdwr yr englyn canlynol I'r dryw:- Nid oes cAn ddoniol ganddo,—na tht gwych, Na theg wisg am dano; Ei or-fawr fychandra fo Wnaiff un yn hoff o honp. "TIws iiawn," meddai Islwyn. Nid felly y dywedaaai Oaledfryn, ond diffyglol lawn, o herwydd nad yw enw y gwrthddyrch yn yr englyn, na dim o'i hynodion. Y mae cAn faeh eithaf swynol gan y dryw; ond pwy a glywodd g&n ddoniol gan aderyn erlood 1 Y mae el d^ yn rhagori mewn gwneuthuriad ar holl dai ei frodvr aagellog! Ty godidog o hardd a chysurus sydd gan y dryw. Y mae el "wisg" hefyd mor "deg" ag fiddo neb o deulu y goedwig. Gallwn feidwl mai rhyw- beth yn ddraenogaidd yw ei wisg wrth yr englyn buddugol hwn! Beth yw "or-fawr fychandra?" Dyma beth yw llofruddio iaith ac aberthu rheswm ar allor cynghanedd Gadawaf ar unrhyw fod rhesymol i ddweyd a fyddai yn bosibl i wneud allan englyn i ba beth yw yr uchod heb unrhyw gynorthwy tuallan iddo ef ei hun. Nid yw enw y dryw ynddo, ac nid oea y darlun lleiaf o hono ynddo. Pe byddai yr englyn hwn yn cael ei roddi mewn cyatadleuaeth er gwneud paint- ing o'r desgrifiad a roddir ynddo, llun pa fath greadur a ddenai altan ? Yr wyf fi yn cynyg fod pobl Aberaeron i roddi gwobr yn eu Helsteddfod nosaf am y painting goreu o'r desgrifiad sydd yn gynwysedig yn yr englyn uchod, ac fod pob peth sydd yn yr englyn i gael ei osod allan yn y darlun. Dyna ddryw hynod fyddai! Carwn gael gwybod gan Islwyil beth sydd yn dlws, gyda'r eithriad o'r gynghanedd, yn yr englyn ysmala uchod. Cewch lith fawr yn fuan eto. HEN WR O'R CWM.

MYNWENT Y CRYNWYR. Mr. GOL.-Y mae y frawdoliaeth gerddor- ol a barddol o un i un ynymweled a bwthyn y bardd, a'r diweddaf, ond nid y lleiaf, o'r llu oedd Samson y GWLADGARWR. Llamai fy nghalon pan a'i gwelais yn galw wrth ddych- welyd wedi bod ar daith yn ei gysylltiad ag amgylchiadau y byd isloerawl. Nid yw Samson yn meddu ar wynob hir, pencam, nac ochenaid, ond y mae sirioldeb yn eurio ei wynebryd, a'i fron j n galon i gyd. Cawsom ymgom ddymunol am gerddorxaeth a llen- yddiaeth, a bu ambell yagub yn y peiriant dyrnu; oblegid yr oedd yn dygwydd bod yn llogell Samson, a phan dywedaf ei fod yn ei logell, chwi ganfyddwch fod ynddo ddigon o nerth i'w gario, er fod cryn wahaniaeth yn nerthcorphorol y S&mson yma a'r hen Samson gynt. Yr oedd hwnw yn gallu ymiflyd yn y colofnau, a thynu yr adeilad ar ben y Phillst- iaid; ond er mai hwnw oedd y cryfaf o gorph, yr wyf yn gydwybodol gredu mai hwn yw y cryfaf o feddwl, oblegid mynegodd hwnw eu holl galon i'w Ddalilah pan nad oedd ganddi un amcan ond ei dwyllo, ond bu y Samson hwn yn ddigon call i gelu ei galon nes cael gwybod yn aicr fod gan ei Ddalilah ef uwch amcan na hyny, fodd bynar" oblegid y mae wecli profi yn wraig dda yn mhob ystyr o'r gair iddo, a phan yr adroddodd am ei dyw- ydd blin diweddar ynglyn a'i thrwm gystudd, treiglai y delgryn tryloew o fy ilygaid, a dywedais. Ha! gyfaill ar edyn yr awel Fy nheimlad anfonaf i ohwl, Mewn pellder draw, draw yn y gorwel Mae'r tonau yrawrhon a'r lli'; Oddiwrthych yn llwyr a ddychwe odd, Gan adail i'oh mynwes eich mun, Yr hon, cleddyf cystudd drywanodd, A'i frathiad a deimlodd yn fiin. Yn nghanol rhyferthwy a stormydd Erch gystudd enillwyd y dydd, Ar amgen y creulawn ddihenydd Sy'n gollwng niferoedd yn rhydd; Eich myg blant a chwithau sy'r awrhon Yn diolch am gadw eu mam, Cant eto rhyw fyrdd o gysuron Trwy hyn a'u cun noddi rhag cam. A'r deyrnged chwi delwch i'r Arglwydd Mewn mawl a chlodforedd a chân, Efe a'oh arweiniodd yn hylwydd Trwy broliad yn lloagi fel tan; Ei lwybrau'n y dyfroedd yn ddyfnion, Efe ydyw'r Bod sydd yn ben, I'w ffyrdd ef chwi fyddwch yn foddion Gan ddywedyd o galon-Amen. Y mae y byd oerddorol a barddonol yn gwybod beHach pwy yw Samson, gan fod yr ysgubor a'j Machine dyrnu wedi dyrnu a nithlo cynifer o ysgubau nes oael cynifer aachaid o wenith pur ar faes y GWLADGARWR. Wei, hir oes, ieohyd da, a rhan o bob dedwydd i Samson a'i deulu yw dymuniad calon MABONWYSON.

AT WEITHWYR HAIARN CYMRU. Fy NGHYDWEITHWYR,—Mae y gynadledd flynyddol yn agoahau; felly, byddwn ddoeth i ddewis dynion cymhwys i'n cynrychioli, oblegyd yr hyn a basir yno a fydd i aefyll am y flwyddyn ddyfodol. Yn awr, oa ydyw y Saeson yn henach undebwyr na ni yn Nghymru, nid oes eisieu i nl gymeryd ein harwain ganddynt hwy. Ni a wyddom natur cymdeithas gystal a hwythau. Nid yw undeb yn beth newydd yn ein plith, fel y darbwylla rhal i ni gredu ei fod ond y mae yn hen beth yn ei wahanol achosion. Yr ydym yn blaid gref yn Nghymru—tua 14,000 o aelodau felly, dylem ddewis dyn- Ion a bleidlelsla dros gael y prif swyddfa a pwyllgor gweithredol yn Merthyr, er llyw- odraethu ein hunain, yn hytrach na gadael' estroniaid i wneud hyny. Hefyd, buasai llawer mwy yn ymuno a'r Undeb oni b'al fod taliadau misol mor uchel, a threuliau ein swyddoglon mor fawr. Felly, y mae hyn yn graig rwystr ar eu ffordd. Nid oes eisieu 1 H. B. T. fod mewn anmheuseth o barthed i'r hyn a nodais yn y GWLADGARWR am y treuliau misol, ond iddo edrych ar y state- ment misol. Y maent yn cael A3 yr wyth- nos, heblaw y treuliau ereill. Nis gwn beth yw y £3 yr wythnos hyn dda, os nad am eis- tedd i lawr yn segur yn y ty; ie, ao i dreulio tua JE20 yn fiaol gyda hyny, a ninau yn gweithio yn galed o flaen y ffwrneisiau eiriasboeth i'w casglu iddynt hwy i'w gwario. IOAN GLAN TAWE.

PWYLLGOR GWEITHIOL YR UNDEB. MR. GOL.Un o brif destynau y dyddiau presenoi mewn efsylltlad â. nl, fel dosbarth gwelthiol, yw gweithrediadau pwyllgor gweithiol Undeb y Mwnwyr a'r Glowyr sydd yn eistedd yn Manceinion. Y mae un dosbarth lluosog lawn yn eu trafod yn ofnadwy; ond, efallai, nid yn waeth nag y maent yn haeddu—y can' mil aelodau sydd i farnu. Ond y mae dosbarth lluosog o'r tu arall yn eu canmol yn fawr am eu gweithrodladau gogoneddus yn ystod y chweoh mis o walth oaled ag sydd bron a therfynu. Y mae hen ddiareb yn dweyd ei bod yn hawddach dweyd na gwneud, felly y mae gyda ninau. Y mae yn ddigon hawdd I ni siarad pan yn eistedd wrth y tan yn ein tai, neu gyda'n gilydd yn y talcen glo, pa fodd y dylai y pwyllgor weithredu, ond pan fyddo y personau siaradus a grwgnachlyd hyn yn cael eu danfon 1 unrhyw fan, nid oes fawr llwyddiant ar eu gwaith hwy fwy nac ereill sydd wedi bod o'r blaen. Yn y cyffredin, yn waeth y mae canys yn araf iawn y mae pob achos daionus yn myned rhagddo, a chyn cyrhaedd ei amcan, efallai y bydd yn rhaid ymladd llawer brwydr galed ol blaid eithr i fyny y daw er gwaethaf pob rhwystrau hyd nes cyrhaedd ei amcan, a pho fwyaf y mae dynion yn ymladd gydag achosion daionus, mwyaf i gyd y maent yn eu cam ar ol iddynt eu henlll yn drwyadl. Y mae llawer yn ein plith nad ydynt yn deall pa fath ddynion, na pha fodd mae y pwyllgor uchod yn cael ei wneud i fyny. Mae yn CfDwys llywydd, ysgrifenydd, trysor- ydd, a naw o lowyr neu fwnwyr, neu rhyw weithwyr ereill ag sydd yn dal cysylltlad a'r Undeb; ond y mae yn ofynol eu bod yn weithwyr profiadol tan y ddaear. Y mae holl achosion yr Undeb yn cael eu trafod gan y naw person hyn, a neb arall. Y mae rhai yn barnu fod y pwyllgor hyn wrth law Mr. Halliday yn gyfangwbL Pwy bynag

y llall, a chynal ein gilydd pan y byddo 1 eft-^0rru we<^ e*ngoddtweddyd. Y mae t f/ ^aoQdd wedi eu hagor o Gwmtawe i I *?*gW6ndraeth, a rhai canoedd o aelodau I iddynt; ond er fod yr Undeb 'agcfr cyfrinfaoedd, ac-wedi launehio y I r^ndebol i'r hafau gyda gradd o rwydd- l eto 7 mae yn ofynol i fod yn ddoeth ac •^yliadwrua iawn yn Uywyddiad y cyfryw, ^tefer pwyll, trefn, a phenderfyniad diyB- I hf*' ° herwy^d y mae'r hafan i ha un ei I IatinChlwyd yn un garw iawn. Y mae ynddo calleatraidd, a throbyllau erchyll, a'r gormes yn gwylio ei lanau gyda manyl- |d, ac ergyd yn ei ddwrn yn barod i **Wi dyrnod ar darawiad amrant pan welo Ofte. Am hyny, frodyr, gwyliwn, rhag iddo cael tuallan i'n noddfa (Undeb) aniddi- J&ol, a ninau yn anmharod. ydwyf yn yBtyried i ni fod yn an- iawn yn nglyn a'r Undeb, o eisieu mwy o gyhoeddusrwydd i'n gweith- lediadau. Fel rheol, pethau cyhoeddus y r*M y dyddiau presenoi; ac yn wir, mae cy- yn naturiol iawn i'r gym- "Mthas ddyno'. Wei, ynte, frodyr, deuwch J|} goaod y ganwyll ar ben y bryn, ac lid 0 dan y 1,1 ostr. Oddiyno y casgla nerth, 'ch)'n y cawn ni ein pethau yn gyhoeddus, Utt&e yn ofynol i ni fabwysiadu cynllun yr Vulcan at ei blant, sef cael gohebydd yn cyfrinfa er gohebu i faeaydd y GWLAD- tftwu, os caniata y Golygydd, fel ag yr wyf rn oredn y gwna. Mewn perthynas i'n J^olau, yn ol yr hyn yrwyf wedi ei glywed, "aaent yn barod (maddeued y brodyr hyny, |j?f y cynrychiolwyr a gafodd eu hethol o ^mtawa a Llanelli i wneud y rheolau) i mi Wneud sylw bach yn y fan yma yn nglyn rheolau. Diau fod y gynadledd gyffced- wrth y drwa er eu pasio. Y mae ein J^ylltlad y fath fel nas gallwn hebgor rhagor un diwrnod i gynal ein cynadledd, ao gallwn wneud hyny heb i'r naill rhan o *°»U>tn weithio dau neu dri turn er cadw y "eithfeydd mewn ysgogiad tra byddo y arail ya cynal y gynadledd. Fel hyn, welwch nad oes dim amser i wneud a'r hyn fyddo genym o dan sylw, » enwedig rhes o reolau i fyw wrthynt yn y jjtfodol. Yr ydwyf yn credu y byddai yn J^ylusdod mawr ar ddydd y gynadledd pe "Mdai i yagrifenyddion y doabarth gopio y gan ddoabarthu un i bob cyfrinfa *Md o fewn i bob doabarth, fel y gallo y cyf- trlt gyfrinfaoeddgynal cyfarfodydd i ad lygu yn fanwl, ac yna i bob dosbarth tbkl un oyfarfod cyn y gynadledd, er mwyn Gael penderfyniad y cyfarfodydd blaenorol, aa fyddo i neb gael lie i gwyno na ehafodd ? ei ran yn newiaiad y rheolau, ac felly arbed r^er o siarad yn ol Haw. Wedi hyny, nl ^dd ddydd y gynadledd ddiin i'w wneud "4d dyfod a phenderfyniadau y gwahanol posbarthiadau a'u paaio, yr hyn a arbeda ?^ep o ddadleu byth a hefyd ar y diwrnod Cyn terfynu, dymunaf fy nghofio ktfth un ao oil, gan obeithio y cymerwch yr Mvgrymiad uchod i'ch aylw yn garedig. — EICH BRAWD.