Y Gwladgarwr

EISTEDDFOD FAWREDDOG BRYN- AMAN, GORPHENAF, 1873. BEIRNIADAETH ISLWTX. Y mae y gystadleuaeth yn aunhraethol fwy lluosog nag y rha^feddyliodd v beirn- iad. O herwydd y ffaith hon, ynn^hyda byidra yr ams<nr, bydd ya »nnichonaJwy iddo ef wneu i slWadau helaeth. 1. "Pryddest ar yr Anlalwch. "-Gwyn- fardd He a,—Oerdd gyffredin o un 81 meddyl- iaeth, heb gynwys nemawr os dim barddon- iaeth. Wele estampl o honi :— Yma'n ddiniwed cartrefa y draenog Crwmgorph a llwydwedd a'i draed yn bawenog, Yr hwn a orchfyga'i elynion esgeler, Er nad ydyw yn ymosodwr un amser. Gwaraidd wr gwirion.—Cynwysa y gerdd hon ddesgrifiad go helaeth ac amrywlog o'r Anialwch, a cheir ynddi lawer o ddarluniadau lied farddonol. Ond y mae yr arddull yn lied auystwyth, a diwedda ei lioellau yn ami gydag odlau rhy weinion, o ba rai nod- wn y caniynol Mae'n Jlanw'r llygaid, clnstlau, ffroenan, a Nid oes un elfen yma a'i glanha. Nid a ond ac a ddylasd fod. Ow nid oes argoel am y frwyflfa, nac Un cymhorth arall, cerddant yn fwy llac. I goflo taithwyr ereill a'r hyn all En cwrddyd hwythau eto er yn gall. Caleb.—Cerdd bur fedrus ydyw hon, yn cael ei cnyfoathogi & llawer o wir farddon- laeth. Oai yr Arabtad leuanc ar gefn ei gamel sydd bur dlos Ar gefnfor dywod, bywydfad I mi yw'r camel ufydd mad. Y mas y darluniad diweddgloawl o'r anial- dalth fel pottread o'n heiaioes" yn bur fedius a chyfaddas, Habbacnc.-Y mae hwn yn fardd o'r un waed a'r awell wir." Cslr ganddo lawer darluniad rhagorol o'r Anialwch :— Ofnadwy le, fel Bvd hob ei ddatguddio :II: Dyneswn i'th gyrau, a theimlwn chwant dod Am dro trwy unigrwydd dy gyrau, I rwyfo'th afonydd na rwyfwyd erioed, Ac yfed barddoniaeth dy greigiaa. Elthr nid yw y gerdd heb el diffygion. Gwneir can yn wrywaidd yn- Byrlymodd llawer can Heb neb i'w glywed ef. Nid yw screch concwest yn chwaethus, ac nid yw concwest yn Gymraeg Y mae desgrifio neldr ya chwibanu yn hollol anmhriodol. Pa fodd y mae asyn yn chwerthin ? Ewropiad.—Y mae gallu awanyddol mawr yn yr ymgeisydd hwn. ond y mae amral diffygion yn y gwaith. Y caulynoi sydd an- fedrus Mae haneij fel yn sefyll ar y lan, Yn ceisio tremio i dduwch pradd y fan Lie cwsg ei hanes. Y mae y dam sy'n dilyn— I fod yn deyrn anrhegwyd ef a chalon, yn dra dichwaoth Breninoedd yn gyffredln, er mor greulon, Foddlonir gyda phenau ea gelynion, Ond ni foddlonir calon teyrn ein testyn Ond gyda'r galon dwymn fynwesa'i elyn !II A ganlyn sydd ddireswm o elthafol:- Y teigr hvf sy'n llama yn ei gryfder 0 fryn i fryn, er arbed tir ac amser. Nid yw pangfa o natur ddrwg yn goeth. Dywedwn eto fod awen fawr gaa Ewropiad, ond rhaid iddo efrydu coethder ac arddull, ac ymgadw yn mhell oddiwrth mysticism. I Caleb y dyfernir y wobr. Marwnad i'r diweddar Barch. Rees Pryce, Owmllynfell."—Deigryn Galar.—Y mae brys neu ddiofalwch wedi peri i'r bardd hwn syxthlo i rat gwallau ag y galla.sal yn ddios eu goohelyd. A barotoa sedd i'r Gair Yn ngorsedd hen galonau. Sedd yn ngorsedd! Nid oes synwyr mewn "portht edyn, I borthi edyn dy athrylith gref. Y mae llawer o feddylddrychau da yn y gerdd hon, ond y mae yn dwyn olion amlwg o frys neu ddiofalwch, ac nid yw y gystrawen bob amser yn ddifai. Plentyn Amddifad.—C&n llthrlg, ond heb nemawr newydd-deb na barddoniaeth. Adgof.- V mae galln arlunig gan Adgof, ond y mae ei arddull yn dra esgeulus a chy- ffredln. Er slampl:- Ba yma'n siarad oes o bethau'r nef, A hen siaradwr heb ei ail oedd ef. Yn Llanwrtyd '0 llawer dydd. Y canlynol sydd anfad Nid oedd ef bregethwr teithiol Er fod ganddo geffyl da, Ac mai un o'i deithi gwreiddiol Ef feallai oodd brochga Eryr Arfou.- Y mae llawer o fedr gan Eryr, ond y mae gwlr aneren Iddo wrteithio, cvwiro, a choethi ei lea. Gorweithia ei ffigyrau yn ami, ac y mae yn esgeulas iawn o'i fesurau. Nis gwyddom beth yw ei fesur mewn ambell fan. Dybena ei gerdd gyda'r odlau anghyfui1 gwron ac udgorn. Rhaid c-idw y t?styn hwn ya agored hyd Eistaddfod ddyfodol. Nid ydym yn ystyried un o'r marwcadau hyn yn deilwng o'r gwrth. ddrych nac o'r wobr. (I'w orphen yn y nesaf.)

LLYTHYRON O'R AMERICA. BniFin. Minezsvllle, Ohio. Mae y 11A hwn yn aefyll tua turner ffotdd o Pittsburg i Cincinnati. Y mae tua400 o fill- dtroedd thwng y dcpu Ie nchod; ond gan mai llythyrau lleol yw yc eiddof, cymeraftua saith neu wyth milldir wis hfd glan mfoa Ohio. Yn lie xnyned 1 drafferth 1 ys^rifenu enw y ddwy dalaeth, bydd 0. yn gwneud i fyny Ohio, a V. yn gwneud i fyny Virginia. Mlddleport ydyw y lie cyntaf a gymeraf dan aylw. Yn ochr 0. mae hwn yn s^fyll. Y mae hwa yn Id lied boblogalid, ac y mae masnach helaeth yn myned yn mlaen thwui; v gwahanol genedloadd sydd yn byw ynddo. Maent yn dywedyd fod nifer.luoaog o ddyn- ion duon yn byw yn y lie hwn. Nid wyf yn gweled yn ddoeth 1 enwi pob lie bychan sydd yn bod rhwng y prif leoedd oblegyd o'r braidd y mae neb yn gwybod am danynt, ond yn unig y rhai sydd yn byw ynddynt Yn gyferbyniol i Middleport, yn ochr V., y mae lie o'r enw Clifton. Lie lied newydd yw y lie olaf a enwyd, ac nid ydyw yn le mawr, ond y mad yn dlws. Y mae yno lawer o Gymry yn byw. Nid oes yno eglwya gan y Cymry, ond addolant yn achlysurol mewn ysgoldy. Y maent yn dod i ochr 0. yn awr ac eilwaith mewn ferry-boat i'r eglwysl lie y maent yn aelodau. Y mae yno ddau waith glo a dau walth halen. Dylaswn ddyweyd fod rhai Cymry yn byw yn Middleport. Y mae yn Clifton forge, ond nid wyf yn credu el boi yn fawr. Oymro ydyw y goruchwyliwr, o'r enw Roger Rees. Yn ofchr 0., y lie nesif ddaw dan sylw yw Coalport. Preswylwyr lluosocaf y lie hwn yw gwesthwyr, a'r cyfryw, y rhan fwyaf, yn lowyr. Y mae y lie hwn ya lluosog lawn o Gymry, a rhai o'r cyfryw wedi cyrhaedd llawer o gyfoeth. Y mae amryw wedi myned oddiyno, yn ystod y tair blynedd ddiweddaf, i'r West i ffarmio. Nid oas dim ag sydd yn hardd yn perthyn i'r lie hwn. Distmeu fod llawar un yn byw yno fel ag y mae ambell un mewn llawer man yn Nghymru, sef byw er mwyn y man t vision sydd yn parthyn iddo yn fwy na dtm arall. Y mae yn y lie hwn dri gwaith glo, a phedwar gwaith halen. Cymry ydynt y tri goruchwyliwr sydd ar y gweith- feydd glo. Nid wyf yn gwybod pwy ydyw goruchwylwyr y gweithfeydd halen. Tebyg mai Seison, Germaniatd, neu Yankaes ydynt. Y mas talr eglwys gan y Cymry yno-un gan y Bedvddwyr, ac un gM y Methodistiaid, a'r Hall gan y Cynuileidfoolwyr. Nid wyf yn gwyboi gan ba un o'r cyfryw y mae yr eglwys luosocaf, ond y Methodistiaid sydd yn meidu y capal harddaf. Yn gyferbyniol i Coalport, yn ochr V., y mae darn o dir pry-iferth lawn -dichon fod el led tua chwartar milldir cyn cyrhaedd godrau yr hills, y rhai sydd yn codi yn raddol y tu cefn, a chan ei fod yn llawn coed, y mae yr olwg arno yn dlws iawn. Yn ochr 0., Pomeroy ydyw y He nesaf fydd dan sylw. Y mae yn naturiol i mi yn awr wneud sylw byehan ar lythyr yr awdwr a ys- grifenodd o Coalport i Mountalnash. Dywed- ais fod ei lythyr yn eithafol mawn rhai pethau. Dywedat y cyfryw un fod Pomes oy yn saith milldir o hyd i'r eithaf; ond yr wyf fi yn dy- weyd nad yw dros chwarter milldir o hyd i'r eithaf. Dywed hefyd ei bod mor llydan ag y gallesld gweled; oad yr wyf fi yn dyweyd mai caren fain o draf yw Pomeroy, ac yn safyll ar ddarn o dir rhwng afon Ohio a'r graig ag sydd yn codi yn lied syth y tu cefu iddi. Er nad oes dim yn hynod yn y dref, eta, y mae palasau prydferth ar ochr y ffordd sydd yn arwain iddi. Y mae rhai Cymry yn fasnachwyr ynddi, ac y mae amryw addoldai gan y Garmaniaid a'r Americanlaid yno. Y mas masnach helaeth yn myned yn mlaen ynddi, yn enwedlg rhwng yr amaethwyr sydd yn dod o'r wlad, a'r hyn sydd yn myned yn mlaen ar y wharf-boat perthynoi i'r afon. Lie cyferbyniol yn ochr V., ydyw lie o'r enw Mason City. Y mae llawer o fasnach rhwng y ddau le uchod, er hyny, nid oes yno bont; ond y maa yno ferry-boat mawr yn cael ei weithio gan ager-belriant, fel y gallir myned ag auifeUiaid neu lwythi trymion, gyda'r rhwyddtneb mwyaf bob amser drwy y dydd./ Yr unig amser y mae free trade yno yw yn amaer y rhew, pan y mae natur yn ferry-boat. (Tw barhau.)

BR1:A.ItJ'A.ST.-Epps's COCOA.—OAVRSFOR. A.ND OOM FORTING.By a thorough knowledge-Of the natural iaws which govern the operations of digestion and nutrition, and by acareful application of the fine properties of well- selected cocot, Mr. Epps, provided our breakfast tables with a delicately flavoured beverage which may save 118 many heavy doctors' MUjs."—OM! Service Oatettee. Made simply with Boiling Water or Milk. Bach packet is labelled—"JAMSS Epps & Co., Homoeopathic Chemicts, London." MANUFACTURE OF OOOOA,—" We will now give an ac count of the process adopted by Messrs Jam as Epps & Co., manufacturers of dietetic articles, at their works In the Euston Road, London."—See Article In CasseU't Household Qwde. L 822

GWELEDIGAETHAU DANIEL. Cyn ymadael o honom a'r dref enwog, fyth gofiadwy, ie, y Oaer hono, y mae llawer i'w ddywedyd, er na chanlata gofod i ni ar hyn o bryd. Yma y preawylta ua sydd wedi ychwane^u llawer at gyfoeth cerddorol ein gwlcd, sef y siriol Owain Alaw. Y mae ffawd wedi bwrw ei goelbren ef yn y lie dymunol hwn. Caed aros ugain mlynedd etc, yna, caffer ef mewn gwell paradwys. Nid ydym yn amheu nad ydyw wedi gwneud cyfoeth ddigon i fyw mewn "gwlad well," er hyny, gall ugain mlynedd arall fforddio iddo wneud cyfoeth lawer! Yma hefyd y mae mab yr enwog gadeirfardd Hiraethog, wedi agor Maelfa nwyddau o uchel bris, nwyddau y mae hen wlad y Cenin wedi ei bendithio a hwy! Nid yn mhob gwlad y darganfyddir yr wyth- ienau, ond am yr aur wythien y. cyfelrtr atl, y mae Cymru wedi ei bendithio yn helaeth a hi! Boed iddo fod yn llwyddtano8 mat ei dad &'i ewythr, y rhai fuont yn addurai'n gwlad, as yn deilwng o'r yruddiHedaeth a roddwyd iddynt Rhadd g-tdael yr han fs&gre odiaeth. gaaddlolch fod Daniel wedi diatte o ffau y lewod, a'r tri; lla&c o'r ffwm dAn! Gadawsom am dri o'r gloeh y boreti, a'n hwyneb a'n llef am Llynllelfiad;. Am bedwar o'r ^loeh, dyma ni yn ymyl y Panorama mwyaf ^ogoneddus a weUotn erloed Dyma Liverpool ar gynfaa megys o'n blaenau, a hyny cyn i'r wawr wnoud ei hyin idangoBlad, y mil myrdd, am a wyddom, o larrip*u yu soreuu y tu draw i'r Mersey gyloethog. Gwedi croesi yr afon, yn gyotaf peth rhaid cael ychydig oriau o orphwya, a chawsom wely cysurus am bedair awr, ao wedi trol allan, rhaid oedd edrych am y Rhaglaw, sef y Oymro Gwyllt. Dyma ni yn ei bresenoldeb. Rhyfedd fel y dywedodd yr Hen Loffwr am dano yn el freuddwyd ei fod y fel ar fel. Y mae agos cyn braffed a Tichborne, ond ei fod o bosibl yn fyrach yn ei dabernacl. Gwr hynaws yw efe i'w gyd- ddyn, yn enwedig i feib Hen. Y mae efe yn llenor o radd uchel, a da gan filoedd o hil Gomer ddarllen ffrwyth et ymenydd", Rhy fach o sylw sydd i ymenydd genym yn nod yn yr oes oleu hon. Telir mwy o sylw i fodrwyau, yanodenau, i'r cigar a ffon fechan, dlos yr olwg arni, a gwr a llawer o starch yn ei gorpws yn ei chario; ia, telir mwy o sylw i'r cyfryw nag i ymenydd. Ond ymenydd am dani:- "Nid nemawr, ond ymenydd I'n gwlad falch yn glod a fydd." Da genym weled ein hen gyfaill a'i Linos yn gwneud gystal, ac wrth eu bodd. Ychydig o hamdden a gawsom i aros a gweled y lie pwysig hwn. Dlau fod yma gymaint os nid mwy o fywyd masna*hoi ag unrhyw le yn LVwodraeth Victoria, a llawer mwy telly na'r un lie yn Llywodraeth y Shah! Ar gefn y Mersey, gwelir llongau o bob math a maintioli, o'r Great Eastern anghymavtrl, hyd at y cwch pysgota. Gwelir hwy gyda'r pryaurdeb mwyaf yn gwau heibio i'w gilydd yn hynod o ddiseremoni, fel y gwelir plant yn Nghymru ar yr heol. Gwelwn gestyll aruthrol eu maint yn dyfod i fewn o wlad Columbus, o'r Gorllewin, ac era.ill a'u gwyn- ebau tuag yno. Gwelir dynion gwylltion yn gwau megys drwy bylor a dur belau, ar ianau yr hen foneddiges waaanaethgar. Pe gofynem pa. faint o wasanaeth yw y Mersey i'r byd mawr eang, pwy a'm hatebai i fodd- lonrwydd ? Yn y dref drystfawr, drachefn, nid oes ond swn cerbydau, pedrolfeni, a dyn- ion fel morgrug yn y twmpath, wrthi a'u holl e5ni. Nid athrylith—po!> masnachwr yn dawel megys mewn cwsg oesol yma, ond pawb ar ei bedion, o'r talaf o honynt hyd y distadlaf. Gwn&ethom y goreu o'r ychydig oriau oedd. genym i dalu ymweliad a. phrif fanau y dref, ac am a wyddom, nad Hall St. Sior oedd y rhyfeddaf. Y mae hon yn werth myned o ganol gwlad i'w gwelod yn unswydd. Os oes dynion diog o gwbl yn L'erpwl i'w ca d, y maent yma yn gorwedd ar y grlsiau. Gwelsom ambell i labwat felly ya mwynliau ei hun yn gysurus ar y grisiau yma, ac fel yn arwyddo nad oadd call again i fod, fod eu llinynau hwy wedi disgyn mewn lleoedd hyfryd, a bod iddynt etiteddlaath deg. Ysywaeth, y mae amryw o'r brodyr yma i'w cael yn ein byd ni. Gwelodd Die Aberdaron (coffa da am ei enw) pan yn cael et feddlanu gan ddiogi, gwelodd yr Apostol Paul yn ei saethu ryw ddiwrnod. Byddai yn arfer dweyd mai gwneuthurwr ptstolion (Epistolau) oedd Paul, ac iddo wneud un i'w saethu yntau, saf y pistol hwnw, "yr hwn na weithio, na fvrytaed chwaith." Campus yr ieithydd myg, gwrol, a di-ildio. "Drlngodd o ddyfnder angen-yn dlawd A'i dalent ddyegywtln, Daliodd, derbyniodd i'w ben Dwysg ieithoedd uwoh dysg Athen." Huned yn ber yn mynwes el hoffas wlad, 800 na orwedded ei bechod o ddiogi ar ei esgvrn yn el fedd. Wedi gweled y Llyfrgell. C )f- golofnau y Tywyaog Oydweddog a'r heu Dduc Wellington, a rhyw hynodion ereiil, megys prif farchnad y lie, &c., rhaid oedd cefnu ar y dref a gwynebu y Mersey, or cael agerfad am Bont Menai. Dyma'r Cymro Gwyllt fel brawd/ yn ein cyfarfod ar y stage, ac yn mynu ein gweled ar fwrdd y Prince Arthur." Yr oedd yr hen fonedd- wr D. Jones, Ysw., yn edrych yn siriol a hollol ddiddichell, ac yn addaw bod yn gar- edig wrthym nes cyrhaedd y man a nodwyd o Gymru. Ond nid bob aanser y gellir coelio addewidion Dafydd J unea-y mae do yn addaw yn dda ar brydiau, ond yn talu yn sal iawn Darfu i ninau ofyn iddo am gymwynas am unwaith, sef bod yn dyner a charedig wrth y diniweitiaf o blant gwrag- edd—ein bod yn anturio ein hunain a'n heiddo i'w ofal—yntau yn addaw yn deg, a ninau yn cofio geiciau Caledfryn am dano Och ffalsder digter y d6n A'i dinystr ar feib dynion Llyfa iawn yd/w heddyw heb Arw do a &r hyd ei wyneb Daeth yr awr benodedlg, a chyfellllon y "Prince Arthur" wrthi a'u holl egni yn parotoi i'r fordaith. Ffrystio gwneud corff o eiriasdan A pharotol eu hoffer tan." Yr ager yn dyrwygo-yn bybyr Drwy bibell dan ruo, Poeri'n wyllt o'r pair wnei o, A chyffrowyllt grochffiio Dyna'r gloch yn canu, a phawb yn prysur edrych am le, a ninau yn ysgwyd ilaw gynes a'r hen bendefig, ond Gwyllt, gan obeithio Iddo hir oes i wasanaethu ei genedlaeth, a