Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
5 erthygl ar y dudalen hon
MADOG AB OWAIN GWYNEDD.
MADOG AB OWAIN GWYNEDD. Jjfugchwcdl fuddugol Eisteddfod Gadeiriol Dtheudir Cymru, A 'W;,t, 1880. PENOD XII. Y DREFEDIGAETH NEWYDD. Yr oedd y pentref wedi cael ei adeiladu yn ysgwar, a heolydd culion yn rhedeg rhwng y tai neu y cabandai. Defnydd y cabanau ydoedu crwyn gwahanol fwyst- filod a dail coed, ac yr oedd dau ddrws i bob un obonynt-un i fyned mewn a'r Hall allan Pan welodd ein harwr yr holl boblogaeth yn ffoi felly, gwnaeth arwydd arnynt i sefyll, ond nid oedd dim yn effeithio. Rhedeg yr oeddynt hwy Dertb traed a gwadnau, ac yn fuan yr oeddynt allan o'r golwg. Aeth v eyfeillion yn mlaen i'r pent-ef, ac edrychasant i mewn i amryw o'r cabanau, ond nid oedd dim yn weledig vuo oad pysgod, gwreiddiau coed. a chig bwystfilod. Yr oedd digoneid o gig yn mhob caban, a than coed yn llosgi ar ganol v ilawr. Yn mhen ychydig daeth- ant at y caban hreninol, neu y caban gwychaf vn y pentref, ac edrychasant i mewn iddo, ac yn gvwir ar gyfer y drws, gwelent wely a boneddiges glaf yn gorwedd arno. Trodd yr eneth ei golygon atynt, a dywedodd rywbeth, ond oi fedrent hwy ei deall. Yna, gwnaeth arwydd arnynt i estyn y rhisgl a or-weddai ar faine gareg yn yr ymvl iddi, yr hwn a gynwysai ychydig ddwfp. Yfodd y dwfr, ac wedi gosod v rhisgl i orwedd ar » gwely, ym- drechodd. siarad â hwynt drachefn, ond yn hollol aflwyddianus. Ni fedrent ddeall cymaint a gair o'i heiddo, a cheisiodd y ZD tywysog woeyd hyny yn hysbys iddi drwy arwyddion, ac yn v diwedd darfu iddo lwyddo. Gwenodd yr enetb, ac ysgydwodd ei phen. Ymdrenhodd ein gwron ei gosod i ddeall amryw bethau ereill, ond yr oedd yn methu. Nid oedd yn gwneyd dim ond ysgwyd ei phen, ond cad wai ei golygon bron yn sefydlog ar Ifor, yr hwn oedd yn fachgen glan a hoew. Wedi ymdrechu siarad a hi yn mhob dull a modd, ond heb lawer o lewyrch, dywedodd ein gwron, Gwell i ai ymadael. Nis gallwn ei gosod i ddeall dim." "Nid rhyw lawer," ebe Caerfallwch, "er y gall wn feddwl nad yw ei hiaith yn un anhawd/l i'w dysgu "Nid yw yn anhawdd iawn," dywedai Ifor. c. Nid. wcf yn meddwl y buaswn uwchlaw pythefnos neu drtir wythnos yn ei dysgu bob gair." Yna vmadawsant, ond dilvnodd y fon- eddiges Ifor a'i golygon hyd nes iddo ddiflanu o'i golwg. Erbyn eu bod allan, canfyddent wyth o rvfclwyr yn sefyll ar yr beol, ya gywir ar gyfer y fan yr oeddynt hwy yn myned allan, ac yr oedd yr olwg arnynt yn erchyll ac ofnadwy. Yr oedd eu erwyn wedi eu lliwio ar lun pob math o fwystfilol a nadredd, tra yr ydoedd eu penau wedi eu haddurno a phob math o bluf. Yn eu llaw ddeheu dalient fath o Waewffoa hir, ac yr oeddynt yn eu dal i fyny u weh eu penau, yr hyn wrth bob tebyg oedd arwydd o hedd weh. Aeth y chwech cvfaill yn mlaeu atynt, gan gadw eu dwylaw ar girnau eu cleddyfau, ac yn barod i waith. Fan daeth y tywysog yn mlaen, estynodd v prif benaeth flaen ei waewffon tuag ato, ac yntaa a afaelodd ynddi gaa ei throi o'r neilldu. Y pryd hwaw syrthiodd yr wyth anwariad ar y ddaear, gaa wneyd rhyw leisiau oernad- llyd, a churo eu dwyfron. Gafaelodd ein gwron ya mraich y penaAth, ac wedi ei gynorthwyo i godi ar ei draed, dywedodd wrtho, Na fydded i chwi ofni na dychrynu dim. Dynion heddychol ydym ni, newydd ddyfoi i'r wlad, ac yr ydym yn awr yn chwilio am le i drigfanu." Ond buasai yn llawn eystal iddo beidio dvwedyd dim. Ni ddeallodd y penaeth gymaint a gair. Yr oeddynt oil ar eu traed yn awr, ac wedi taflu eu harfau o'r neilldu, yr hyn eto a ddangosai arwyddion o heddwch. Ym- drechai y penaeth siarad rhywbeth yn barhaus a diddiwedd, ond buasai cystal iddo dewi. Nid oeddynt hwy yn ei ddeall ef mwy nag ydoedd yntau yn eu deall hwythau. Fodd bynag. deallodd Madog a'i gyfeillion ddau tbeth cyn ymadael, sef fod gan yr anwariaid elynion yn y gor- llewin, ao fod y rhai hyny yn eu bwyta. a dye a yr oil. Gafaelodd y tywysog yn Haw y penaeth, ac a'i hysgydwodd yn dda, ond pan yn gwneyd hyny clywai yr anwariaid yn gwneyd y lleisiau mwyaf aflafar, ac ym- ddangoseut fel pe yn ymdrechu dywedyd rhywbeth. Cychwynodd y cyfeillion bell- ach ibwynt eu hanifeiliaid, a dilynid hwynt gan y penaeth a'i wyr; ond pan ddaethant i olwg y ceffylau, gwnaethant ryw leisiau enbyd, a siaradent a'u gilydd mor gyflym fel y gallai dyn wneyd ei 1w nad oeddynt yn deall y naill y llall. Yn y man can-- fyddasant y Cymry yn esgyn ar eu cafnan, I a salasant yn fud, gan ddyrehafu eu dwy- law. Yr oedd y cyfeillion allan o'r golwg yn fuan, gan gyfeirio eu camrau tua'r deheu. Wedi iddynt deithio hyd nes 1 ydoedd yn mlaen tua chanol dydd, daeth- ant i olwg dyffryn ffrwythlawn, yr hwn a ymddangosai o bell yn debyg i fferm eang, wedi ei chau i mewn. Yr oedd caeau a chloddiau yn ymddangos yn eithaf amlwg, a gellid meddwl wrth edrych arnynt, yn « neillduol rhai ohonynt, eu bod wedi cael eu haredig rywbryd. Aethant i lawr i'r dyffryn hwn, a chawsant ar ddeall ei fod yn cynwys digonedd o ddwfr croew a ffrwythau Ni fuont yn hir cyn gwneyd eu meddyliau i fyny mal hwn oedd y lie i ymsefydlu ynddo, a thybient y gallent ddyfod i fyny a'u holl glud dros yr afoo, oblegvd credent mai yr un oedd yr afoo hon a'r un yr oedd y llongau arni. Wedi iddynt groesi y dyffryn, a'i gael yn mhob peth ag yr oeddynt yn ddymuno, troisant benau eu harifeiliaid yn ol tua thref, neu yn ol i'w gwersvll, a chyrhaeddasant bea eu taith yn mhen tri diwrnod. Cawsant y gwersyll fel y gadawsant ef, gyda'r eithriad o un peth. Yr oedd y foneddiges hono a ddanth gyda hwynt o'r Hen Wlad wedi iflanu, ac yr oedd ei morwyn wedi diflanu hefyd, ac nid oedd neb yno yn gwvbod dim am y naill na'r llall. Aethant a dwy fwyeli a dau gawell saethau gyda hwynt, t*. darfa iddynt ddiflanu yn y nos. Parodd hyn deimladau annedwydd yn mysg y cvfeillion, a buont am grya amser cyn i bethau ddyfod i eistedd yn iawn. Eu gorchwyl nesaf ydoedd symud eu nwvdd,tu i'r llongau, a pharotoi ar gyfer y drefedigaeth newydd. Cvmerodd hyn iddynt yn agos i dda j. ddiwrnod, ac at" y trvdvdd dydd cychwynasant. Hwyliasaat i fyny i'r afon yn hwvlas iawn-digon o ddwfr, a'r gwynt yn anadlu ychydig o'u tu. Tna brig yr hwvr, cawsant olwg ar ugeirtiau o alligators, mewn rhyw yswai fawr, yn ymestyn allan i'r wild am bedair neu bum' milltir. Yr oedd rhai ohonynt yn fawrioa ofnadwy. Aethant heibio y rhai hyn yn hynod dawel. Boreu draaoeth, cawsant olwg ar bump o bentrefi bychain, ac yr oedd yr un yr ydym wedi son am dano yn barod yn eu mysg. Yr oeddvnt oil wedi cael eu hadeiladu ar lan vr afon, rhyw ugain neu ddeugaiu llath oddiwrthi. Aeth y fyddin heibio y rhai hyn, ac yn mlaen ar ei thaith, ac erbyn nos yr oeddyut wediêyrhaedll eu cartref newydd. Cysgasawt y noson hono yn eu llongau, a boreu dranoeth darfu iddynt ddechreu danfon yr anifeiliaid i dir, a chyn nos yr oedd ynt wedi tirio y cyfan. Eu gorchwyl nesaf ydoedd adeilada dinas newydd, a chymeroddd hyn bed war mis O'll hamser. Darfu iddynt adeiladu deugiin o dai coed rhagorol, ac yn ea mysg yr oedd y palas breninol. Wedi cael y dref yn barod, eu gorchwyl nesaf ydoedd amaethu y tir, a chawsant gavdau rhagorol iawn. Yr oedd ffawd yn gwenu arnynt, ac. yr oeddynt yn berffaitb wrth eu bodd. Pob un a'i fferm, a phob un yn foistr arno ei nun. Yn ystod y flwyddyn gyntaf, ni chawsant olwg ar un creadur byw, ond ambell arth oedd ya dygwydd pasio y dyffryn; ond yr oedd taith pob an ohonynt yn cael ei byrhau yo y lie hwn. Yr oedd y Cymry yn awr wedi ciel blaq ar eu cig, a gwae i bob arth a ddeuai i'r g^my iogaeth Aeth blwyddya a haner heibio heb ddim gwerth sylw i gymeryd lie; olld ya mis Mai, yr ail flw-ddyn, tra yr oeddynt weii bod yu dyfrhau yr anifeiliaid un boren, gwelent osgord o ryw greaduriaid hynod yn dyfod i. lawr dros leohwedd y mvnydd, ac ar ol iddynt syllu arnynt ychydig, deallasant m1.i or un gwrthcldrlTchau oeddynt a'r rhai a welsaat er's blwyddyo a haner yn ol vn y pentref hwnw ar laa yr afon. Yr oedd golwg erchyll arayat-eu cyrff wedi eu lliwio ar lun pob math o fwystfHod, a'u penau wedi cael eu hiddurno a phluf yr eryr. Daethant ya mlaen ar eu cyfer, ac estynodd y prif benaeth Hien ei waewffon at ein gwron, yr hwn a afaelodd vnd ii, ac yn union y gwnaeth hyny, syrthiodd yr anwariad ar ei wyneb ar y ddaear, a gwnaeth y lleill yr un modd. Gwaelent ryw leisiau aflafar pan ar y ddaear Gafael- odd y tywysog yn mraich y penaeth, gan ei gyfodi ar ei draed, a chan gynted ag y daeth i sefyll ar ei bedion, neidioid y lleill i fyny hefyd, gan barhau i wnevd rhyw leisiau truenus Yna, neshaodd y penaeth at ein gwron, a chan afaelyd yu ei fraieh tynodd ef yehydig o'r neilldu, ac estynodd iddo ddalen, yr hon oedd wedi ei phlygu i fyny yn drefaus.. Dadblygodd y ddalen yn ofalus, ac er ei syndol, canfyddodd ei bod yn cynwys ysgrifen, a'r ysgrifen hono yn Gymraeg glan gloew. Wedi ei darllen, canfyddodd ei bod yn cynwys cais ato ef. Yr oedd rhyw anwariaid yn trigo ar y mynyddoedd, ac ar amseroedd neillduol, deuent i lawr tua glan yr afon, gan ym- osod ar y pentrefydd, a lladd a bwyta y trigolion. Yr oeddynt yn awr ar eu taith, a dysgwylid iddynt gyrhaedd yno pan y buasai y lleuad yn llawn, ac yr oedd y penaeth a'i lwyth yn gofyn am: help i'w gwrthsefyll. Yr oedd y llwyth anwar- aidd, fel y galwent hwy, yn lluosocach na hwynt, ac felly yn eu trechu. Wedi i'n harwr siarad ychydig eiriau a'i gyfeillion, ysgrifenodd ar gefn y ddalen, "Byddwn at wasanaeth y penaeth pryd y myn." Edrychodd yr anwariad ar yr ysgrif am gryn amser, ac wedi iddo ei deall, syrthiodd ar ei wyneb, gan wneyd rhyw leisiau enbyd. Cyfododd ein gwron ef i'r lan drachefn, a gofynodd iddo, A ydych chwi yn deall Cymraeg ?" i'r hyn yr atebodd, "Mae Eryr yn gwybod ychydig o iaith y penaeth mawr. Ni dysgu ychydig." "Y mae yn dda genyf glywed. Gallwn ymgyfeillachu an gilydd o hyn allan." Y mae penaeth gwyneb llwyd yn iawn. Mae efe yn meddu ar dafod didwyll. Mae anwariaid dyfod o mynyddoedd, ac yn bwyta dyn coch. A wna penaeth mawr arbed dyn coch ?" Deuwn gyda chwi boreu yfory." Y pryd hwnw gwnaeth y creadur ryw swn rhyfedd ac annaearol, a gwnaeth y lleill leisiau yr un fatb. Darfu iddynt aros gyda y Cymry drwy y nos. Yr oeddynt yn ddeg-ar-ugain o nifer, ac yn ymddangos yn ddynion gwrol iawn. (I'w barhau.)
Hyn a'r Llall gan Oliver Jones,
Hyn a'r Llall gan Oliver Jones, MAE'N adeg sobr ac hir-gofiadwy arnom yn bresenol. Yr ydym yn cael ein hunain bob dydd yn nghanol golygfeydd newyddion a dyeithr, ac yn ami teimlwn ein hnnain mor gynhyrfus a gwladlanc mewn arddangosfa gydgenedlaethol. 'Does dim yn disgyn ar ein clust, na dim yn disgyn ar ein tafod, nac o flaen ein llygad, ond son am y Basut- iaid yn nhrefedigaeth y Penrhyn, a'rB^riaid yn y Transvaal, a'r Gwyddelod yn yr Iwer- ddon, a'r eira yn ein gwlad Cydgyfarfydd- iad hynod, ond digon anhapus, onide Dan allu tebyg iawn i'w gilydd ydyw y Bwriaid a'r Gwyddelod. Nid ydym yn gwybod pa bryd y buont felly o'r blaen, nac ych waith pa bryd y byddant etc ond ag edrych arnynt yn bresenol a llygad Prydeiniwr, maent yn ddifrifol o debyg, am fod ymgais ac ymdrech y naill fel y Hall, er's blynyddau, yn erbyn y Cyfansoddiad Prydeinig fel gallu iddynt hwy i fod yn deyrngarol iddo. Y chydig dros 80 mlynedd yn ot sydd oddiar pan y dilewyd senedd y wlad yn yr Iwerddon, ac yr unwyd hi a, Senedd Prydain Fawr a byth oddiar hyny, rnae'r Gwyddel taiogaidd ac anfoddog yn credu nad oes digon o elbow romn iddo yn yr Ynys Werdd, ac felly yn llawn cynlluniau, a bwriadau, a chelwyddau, a brwydrau i sicrhau ysgariaefch am byth a John Bull ond rnae'n gorfod teimlo o hyd mai un gwydn fel llevv yw John i ollwng ei afael o'r henchwaer Iwerddon, er mor ystwrllyd a checrus ydyw. Mae'r Bwriaid, draain, yn dygwydd bod yn yr un trap yn union. Amaethwyr yn dde- chreuol ydynt o'r eyff Dutchaidd, neu is- Ellmynaidd. Maent yn enill tir newydd ryw gymaint yn barhaus mewn gwareiddiad a dysg, ond, yn anffortunus, dygwydda arnynt yn eu holl syrnudiadau, ae y maent yn ami iawn, eu bod yn gosod en pebyll i lawr ar dir perthynol i Brydain, yr hyn sydd yn ddolur i'w llygaid, ac yn ofid i'w calon. Transvaal ydyw eu preswylfa bresenol, ac nid oes ond ychydig flynyddau oddiar pan y cysylltwyd hi a'r deyrnas hon ae oddiar hyny, y maent hwythan, fel eu brodyr o'r Iwerddon, wedi bod yn deisebu ac yn ymdrafferthu er tori y berthynas, ond i un pwrpas hyd yn hyn. Bellach, y maent yn allu unol a gwrol ar y maes yn gwaeddn nerth corff a chledd— ffoms Rit/o Nid gallu dibwya a difedr ydynt mewn ymgyrch fel hon, ond rhai gwir fedrus a gwrol yn eu holl ddarpariadau rhyfel, ac mae'r cyfryw yn llawer ac yn gywrain dros ben. Eglur i bawb, serch hyny, y collant y dydd hwyr nen hwyrach, ond nid ydyw mor egluc a fyddant yn enill dim tuag at sylwedd- oli eu harncan ar ol yr holl wastratf rÙ tywallt gwaed hyn. Chwi welwch, gan hyny, mai dau allu hynod ydyw Home Rulers y Trans- vaal ac Home Riders yr Iwerddon. Mae'n iechyd i'n llygaid fod y ddadl ar Anerchiad y Goron, bellach, yn mhlith y pethau a fu, ar ol gormod o'r haner o gleber a ffwlbri Gwy- ddelig. Wrth ddarllen eu hareithiau, a sylwi ar eu cynygion, a phenffwdanu uweh- ben eu niweidiau cyhoeddns mewn ystyr boliticaidd yn nglyn a'r Senedd, meddyliem cymhwyaiadol iawn iddynt ydyw yr englyn canlynol o eiddo y diweddar Glan Guullo :— Cruglwyth o dylwyth o'r dwla'—yn edliw A dadlu sydd yrna, A phenau slip-hip-hip-ha Haidfawr o'r un hwdfa. Pared y nefoedd fawr wanwyn dy.nunol i'n gwladweinwyr o hyn allan ar ol gauaf du. Nid ydym yn amheu fod lie gan y Gwyddelod i gwyno y tro hwn, ond mae eu hanes yn rhy debyg o lawer i hen wr a adwaenem yn achwyn byth a hefyd ar ei iechyd, fel nad oedd neb yn yr ardal yn credu ei fod yn ei gystudd diweddaf hyd nes iddo farw. Ma,e'n anhawdd iawn rhoddi coel i gwynion y Gwyddel ychwaith fel rhai & gwirionedd ynddynt, am mai ei arfer yw grwgnach ond mae'n debyg taw efe yw y prif invalid sydd gan ein brenines Victoria i edrych ar ei ol yn ystod y Senedd-dymor presenol, ac nid gwiw i Y sgotlalld na Lloegr na Chymru i agor eu ceg hyd nes y meddyginiaethir y clafddyn anniddig hwn. Y mae gan y wlad berfFaith ymddiriedaeth yn y meaur a ddygir allan gan y Llywodraeth i gyfarfod a'i angen, a chredwn y gall Mr. Shaw a'r lleill o'r Rhyddfrydwyr Gwyddelig cymedrol fod yn dawel yn nghylch y sylw a roddir ynddo i'r tair Ff," tir- ddaliadaeth sefydlog, gwerthiant rhydd, ac ardreth deg. Cynygiad a llawer o amwysedd o'i amgylch, neu o leiaf, heb fod yn glir iawn yn ei ben draw yn ngoleu ffeithiau haues- yddol, ydoedd eiddo Syr Wilfred Lawson nos Iau, pythefnos i'r diweddaf, yn y Senedd yn ffafr y Basatiaid y Penrhyn. Rhyfel trefed- igaethol ydyw eiddo y dynion duon hyn, heb fod yn hollol o bosibl mor bwysig ag eiddo eu cymydogion cwerylgar y Bwriaid. Datgan- iad cryf a phendant ydyw o'u hanfoddlon- rwydd a'u penderfyniad hyd at waed i beidio t rhoddi eu harfau i fyny I Lywodraeth y Penrhyn (Cape Government). Ymddengys fod y Basutiaid fel Israel yn yr Aifft yn lluosog iawn, ac yn cryfhau yn ddirfawr. Er mai yn eu herbyn hwy yn benaf y cyhoedd- wyd Cyfraith y Diarfogiad, eto, y maent wedi llwyddo i gael llwythau ereill o'u plaid yn erbyn awdurdod y Cape ac er fod llawer o greulonderau a cbyflafanau wedi bod, yn ol yr argoelion sydd, ymddengys mai Dech- reuad gofidiau yw hyn oil" yn eu plith. Mor rhad yw'r bywyd dynol mewn rhyfel
COLEG Y GWEITHIWR.
COLEG Y GWEITHIWR. GAN AP CORWYNT. Nos Wener, Ionawr 28ain. Oorynfardd.- Y mae yn debyg dy fod di Ap Corwynt a Cymro Gwyllt yn annghyd- weled parthed ot Cyfrifoldeb y Meistri a'r Drysorfa Gynorthwyol. Wel, mae'n rhaid i chwi gytuno i annghytuno-sdim arall i nith- ir. Dweded y Cymro a D. Morgan, Moun- tain Ash, beth a fyno nhw, joino a'r fund wrth yr ugeine ma'r colliers, ac 'rwyn deall fod rhai sy wedi cael drwg yn y gwaith oddar y ma'r drysorfa wedi cychwyn eisoes wedi cael ymwared ohoni. Pobol yn boddrach ishe i ch&l hi i gynorthwyo mewn afiechyd. Onid yw'r clybe gan y rhan fwyaf o'r gwithwrs i gyfarfod hyny 1 Ond dyna'r clwb yn darfod yn angeu ond y mae'r fund yn para i estyn cynorthwy i weddwon ac amddifaid ar ol marwolaeth y priod a'r tad, yr hyn sydd yn elfen bwysig a gwerthfawr yn ei chyfansodd- iad. Ond gadewch iddi g&l gwitho'i ffordd- ma hi'n siwr ddigon o fyn'd yn mlan fel yfly. 'Nawr, doed un o chi a thicyn o hanes y Parla- ment y dyddie dwaetha ma. 'Rwy'n deall i bod hi wedi bod yn dan a lluched acw yr wjthnos hon. Agrippa.—Do, ac fel y mae gwaetha'r modd hefyd, y mae rhai o hen supporters Mr. Gladstone am osod eu pinan bach yn ei groen; ond byddai yr un peth iddynt geisio gwneyd hyny a myned i wan pibrwynen trwy groen y Behemoth neu y rhinoceros. Y mae yr hen fachgen yn pin end picell proof; ond y mae yn ddrwg genyf fi weled Mr. Vivian, yr aelod dros ein sir ni, Morganwg, yn ymostwng ei hun yr wythnos ddiweddaf wrth belto eira at y Llywodraeth. Ar ol i Mr. Gladstone godi i gynyg fod Ysgrif Diogeliad Heddwch yn yr Iwerddon i gael y flaenoriaeth ar bob peth arall, a gwneyd araeth ar y mater, ac i Mr. O'Connor ddweyd gair, dyma yntau Mr. Vivian ar ei draed. Dywedai fod y wlad yn ddychrynllyd rhag i sefydliad mawr y Parlia- ment gael ei osod yn ddirmygus yn ngolwg y wlad. Yr oedd efe, yn ddiweddar, wedi bod yn mysg ei etholwyr, a dywedai yn ddibetrus fod pob ochr a phob plaid yn edrych ar gyflwr presenol y Parliament fel un o'r pethau mwy- af brawychus a fu erioed. Ond yr hyn a ganlyn sydd yn goron ar ymoaodiad Mr. Vivian ar y Llywodraeth. Dywedai ef wrth y Llywodraeth, os nad oeddynt yn barod i ddelio a'r mater gyda Haw ddiysgog, gadarn, a barnol, byddai iddynt golli yruddiriedaeth y wlad. Dyna iaith ddaroganiadol yr oracl o Parkwern, Abertawe. Os defnyddia Mr. Vivian lawer o iaith tebyg i hona, y mae lie i ofni y cyll etholwyr Rhyddfrydol Gwlad For- gan ymddiriedaeth ynddo ef cyn y collant hyny yn Mr. Gladstone. Cymered efe ofal. Efallai y daw hyn eto i fyny mewn rhyw etholiad yn y dyfodol. Busues a dyledswydd pob Rhyddfrydwr eiwyddorol, fel y tybiem ac y credem oedd Mr. Vivian, ydyw cryfhau breichiau Mr. Gladstone a'r Weinyddiaeth ar gyfwng mor ddifrifol a hwn, ac nid pelto ceryg neu eira atynt. Y mae hwn a'i gynghor, a'r Hall a'i gerydd i'r Prif-weinidog, ar hyn o bryd, gyda golwg ar beth i'w wneyd tuag at wlad y Gwyddel, pan y mae yr hen arwr a'i blaid wedi bod yn deor ar gynlluniau ac yn enw glanau'r Mersey, rhodder chwaren teg i'r cynlluniau hyny gael eu gosod mewn ym- arferiad, fel y caffer prawf arnynt. Ap Corwynt.—Do, a dyna ddyn y gellid dysgwyl pethau swell oddiwrtho, sef Mr. Cowen, A.S. dros Newcastle. Y mae y Cre- awdwr wedi ei ddonio ef a ffrwd o hyawdledd annghyffredin, a gwnaeth hyny o ddefnydd a allodd ohono yr wythno3 hon i ymosod ar y Llywodraeth. Gwan ac eiddil oedd ei resym- au ond dywedir fod ei araeth yn fflamio gan hyawdledd. Ond pa les yw hyny, os na fydd daear solid dan draed dyn 1 Condemniai Cowen orfodogaeth ond, atolwg, paham na chynygiai efe ei hun ryw gynllun gwell i ddelio A'r Gwyddel ansty wallt'! Peth rhwydd iawn yw ffeindio bai, a hyny lawer pryd lie na bydd ond y pwne ydyw, a wnelent hwy yn well eu hunain, pe gosodid hwy yn esgid- iau y personau a feiant ? Y mae rhyw frawd am ddyfod allan yn y GWLADGARWR i amddi- ffyn y Gwyddel rhag ymosodiadau Cymro Gwyllt. Y gwir am dani, y mae y Gwyddel a'i ddireidi tragywyddol yn hollol anamddi- ffynadwy. Ewch yn groes i'r Werydd i'r America—pwy sy'n ddraen yn ystlysau'r wer- iniaeth yno, ac yn peri mwy o drafferth a blinder i'r Llywodraeth yno yn amser ethol- iadau na neb arall ? Dim ond y Gwyddelod. Ewch i Awstralia, a phob man arall lie y maent wedi ymfndo, a chwi gewch allan fod y gethern Wyddelig yn fwy hercog a humbugol nag un genedl arall sydd dan yr un llywodr- aeth a hwy. Y mae rhyw gweryl a chynwrf byth a hefyd yn ngwersyll y Gwyddel. 'Does fawr flynyddau er pan oedd Ffeniaeth yn uchel ei ben yn y Werddon, ac yn lledu ei ganghau i Loegr. Y gwir am dani, rhyw hen awff direswm yw Paddy, nad oes dim bvddloni i gael arno yn un gwedd yn y byd. Ond y mae hi wedi dod yn sobr arno ar hyn o bryd. Ni cha chwareu rhyw lawer iawn o'i ystranc- iau, ond hyny, wedi i'r Ooercion Bill yma ddyfod yn ddeddf. Dyna le oedd yn Nhy y Cyffredin yr wythnos hon J Bu y T, yn eis- tedd am 22 awr, set o 4 dydd Mawrth hyd 2 dydd Mercher, a hyny ddim ond er mwyn dadlu ar bwnc yr Iwerddon. Yr oedd y Gwyddelod yn benwan am ohirio'r ddadl hyd ddydd Iau, ond yn mlaen yr aed â. hi nes dwyn barn i fuddngoliaeth, ac yn yr ymyriad diweddaf, gorchfygwyd y Gwyddelod ga& fwyafrif o 218. Fe ddaeth y Toriaid aUaCb bron yn un Haw i bleidio y Llywodraeth yn yr achos hwn, a mwy na thebyg y cefnogant y Llywodraeth hyd y diwedd ar y mesur Gor- fodol ond pan ddeuir at fesur y tir, wyddis- yn y byd pa ffordd y bydd hi, gan y bydd yn Lwnw ddarbodion, yn ddiau, fydd yn myned yn o agos at eu calonau hwy. Sam Whistrellydd Huws. —O, fe ddaw pethe 'n reit sha'r Parlament bobo'n dicyn i chi; a chyn yr a Ilawer o wythnose heibio, fe fydd mesurau mewn grym a feddygin- iaethant afiechyd y Gwyddel. Y mae rhai o goliers Lloegr yna hefyd wedi bod yn dra afreolus yn ddiweddar, sef y rhai sydd allan ar y strike yn Lancashire. Gorfu i'r police ymosod arnynt. Fe laddwyd un dyn, ae ffe dorwyd esgyrn amryw. A dyma'r genedl fawr foesol (?) sydd yn estyn bys at foesoldeb y Cymry Byddai yn iechyd i'w calonau, gallem feddwl, pe denent yma yn 1875, yn amser y strike a'r lock wit am 5 mis, i weled heddychlonder y Cymry yn ystod y tymor blin a hirfaith hwnw. Ni fu achos i fyddin o- bolice ddefnyddio eu pastwyni yn Morganwg a Mynwy yr amser hwnw ond ar ol ychydig ddyddiau o strike yn Lloegr, dyma raget a therfysg ar unwaith, a'r mob yn tori mewn i siopau yn St. Helens a manau ereill, gan lielpu eu hunain o beth bynag oedd yno. Aethant ar strike yn gyntaf rhag arnddifadu eu hunain o'r budd a ddeilliai dan Act Cyfrif- oldeb y Meistri aejjwedi cyrhaedd en harncan. yn hyny, aethant ar strike am godiad yn eu cyflogau o 10 neu 121 y cant, ac yr ydwyf yn deall fod rhai ohonynt wedi cael y codiacL yna gan y meistri. Ifan Polyn Jones.-Ydynt, y mae yn debyg, rai ohonynt wedi ca.el y codiad a ofynent; ac os bydd hwnw yn un parhaol a chyffredinol yn Lloegr, sicr yw y daw y cyffelyb godiad i ninau yn Nghymru. Yr wyf fi yn dysgwyl yn bryderua am adroddiad yr accountants, i ni gael gwel'd ffor' oedd pethe yn sefyll am y pedwar mia diweddaf, canys, gan fod codiad yn mhris y glo yn. Nghaerdydd ac Abertawe a manan ereill, diau y dew'n ninau'r colliers mewn hawl o. ryw gymaint o godiad. vVel, ni obeithiwn hyny, ta beth. Ap Draenog.—Dyna Ie, a bywyd, a chyffro oedd yn Nghaerdydd yr wythnos hon, oherwydd ymweliad y Cadfridog Roberts, arwr mawr Afghanistan a'r dref. Cafodd roesawiad gwresog yno, ac eistedd wrth- fwrdd y wledd yn neuadd y dref. Wn i yn. y byd ai Cymro ydyw Roberts. Y mae arno enw Cymreig, ond y mae yn debyg ei fod wedi eni yn ngwlad y Gwyddel, ac y mae yn awr tua 50 mlwydd oed. Y mae wedi bod yn mhrif frwydrau gwrthryfel India, a aaeth- wyd ei geffyl odditano ddwywaith, a chafodd ei glwyfo unwaith neu ddwy. Gwnaeth wrhydri rhyfeddol yn ei ymdaith Iwyddianus. i waredu Candahar pan oedd Ayoob Khan a'i luoedd yn gwarchae y lie. Y mac ei enw yn sefyll yn rhes flaenaf maeslywyddion y byd, ac y mae yn cael anrhydedd mawr yn y wlad lion ar hyn o bryd, ond dim mwy nag a haedda. Ap Corwynt.—Y mae rhyw si wedi ein cyrhaedd fod cantorion Maerdy a Ferndale yn mron setlo i ymfyddino dan y cadfridog cerddorol Eos Dar, er myned i Armrgedon Merthyr. Y mae yr Eos wedi enill llawryfau enwog yn ddiweddarj ac nid oes achos i neb ddigio wrtho am gynyg am adrhydodd Mer- thyr. Y mae yn hwyrhau. Nos da.
Etifedd Ieuanc Llanarth.
Etifedd Ieuanc Llanarth. Dydd Iau, y 13eg cyfisol, yn Harconvt House, gerllaw Sandhurst, rhoddodd yr Anrhydeddus Mrs. Ivor Herbert o Llanarth enadigaeth i fab ac etifedd. Trwy hyn, bydd lliuell teulu hen- afol Cymreig yr Herberts, Llanarth, Treowen, a'r Penllwyn, yn parhau i gael ei gynrychioli fel y gangen henaf o'r oil o'r Herberts er's lhagor nag wyth can' mlynedd yn olynol gan etifedd gwryw. Er dathhad o'r achlyaur, rhoddwyd dawns yn Llanarth, ond yr oedd y tywydd mor galed fel yr ydoedd yn angenrheid- iol i rwng ugain a deg-ar-ugain o ddyniou gydag aradr eira fod ar waith, er rhyddhau y ffordd i fyned yn ol ac yn mlaen i'r orsaf agosaf. Er llymed y tywydd, darfu i ddisgynyddion dewr. wych yr hen Gymry wneyd eu ffordd i lawr y mynyddau o'r Penllwyn, lie mae palasdy hen- afol yn sefyll, a hen draddodiadau am y teulu heb fyned yn anngliof, a davfu i ddeiliaid unedig Llanarth, Treowen, a'r Penllwyn, dreulio pryd. nawn dedwydd, er eu bod wedi cael eu ham- gylchu bob ochr gan eira dwfn a rhew llymdost.
[No title]
Y MAE yn anmhosibl dweyd, gydag un math o gywirdeb, nifer y Cymry sy'n siarad a darllen y Gymraeg yn yr Unol Dalaethau. Rhydd rhai y rhif mor uchel a 500,000, ond tybiwn fod 300,000 yn agosach i'r nod. CREFYDD NEWYDD.—Darogana proffwydi mewn almanaciau y bydd i blaid crefyddol. newydd ddyfod i fodolaeth y flwyddyn hon. Y mae un eisoes wedi cychwyn yn Utica America, ond nid oes sicrwydd hyd yma pa. enw a roddir i'r mudiad. Cyferfydd y blaid bob boreu yn yr Opera House, o dan weinid- ogaeth un E. P. Powell (gobeithiwn nad Cymro ydyw). Cyhoeddasant yn ddiweddar lyfr emynau at eu gwasanaeth. A ganlyn. ydynt ddau benill o waith Powell :— Must I be saved by Jesus' blood ? Is there no other way ? Will God not help me when I strive, Nor hear me when I pray ? Is there no way to Mercy's Seat, No 'scape from sin and shame, Unless I boast another's deeds, And all my own disclaim 7 Mae'r awdwr a'r casglwr emynau wedi def- nyddio hen emynau anfarwol Cristianogol a'u trawsffurfio 1 ateb syniadau ei blaid.