Y Gwladgarwr

UNDEB Y GLOWYR. Fod i bob undeb ei ganolbwnc, ac mai hyny ydyw ffarfiad ei nerth, fydd dan ein sylw yn bresenol. Bwriadaf gyfranu fy ngwersi ar undeb y glowyr yn rhai byrion, o herwydd y credaf mai dyna sydd gymhwysaf idd eu ham- ser a'u galluoedd. Wrth ganolbwnc undeb y glowyr y golygir y gallu hwnw a ymddiriedir i'w gwahanol swyddogion. Y mae swyddog heb ei gynysg- aeddu a gallu o angenrheidrwydd yn swyddog diwerth a diddefnydd; ie, meddai llawer, dyna'r fan y mae'r perygl, sef wrth gynysg- aeddu ein swyddogion a gallu, a'r cyfryw swyddogion yn defnyddio y gallu hwnw i ddybenion twyllodrus a niweidiol. Y mae n wir fod yn nglyn a phob mantais ryw anfanteision ag y mae yn rhaid i ni ymgy- meryd a hwy. Fel hyny y mae mewn cy- sylltiad a phob peth a berthyn i ni yn y bywyd hwn; ond yr ydym yn derbyn ein holl drafodaeth gysylltiedig a phob peth braidd ar y telerau yna, a phaham y gwrthodwn undeb ar yr un telerau? Ateb arall i'r wrthddadl uchod ydyw, Onid y ni ein hunain sydd i ddewis y cyfryw swyddogion, a'u cynysgaeddu a'r cyfryw allu ag a fyddant yn gymhwys ac yn alluog i'w dderbyn ? Ac ond i ni gymeryd y gofal man- ylaf wrth ddewis ein swyddogion, ac wrth eu cynysgaeddu a'r gwahanol alluoedd a berthyn i'w swyddi, cant i un na welwn gyfnewidiad er gwell. Peth arall y dylem roddi ystyriaeth ianwl a difrifol iddo ydyw, Pa un sydd fwyaf-yr anfanteision, neu y manteision i ni o gael undeb? Yn awr, frodyr, yr wyf yn galw ar- noch gyda'r symledd sydd yn gweddu i'r pwnc. Rhoddwch yr ystyriaeth ddifrifolaf i'r cwes- tiwn ar unwaith. Gwyddoch, -trwy brofiad blin, beth yw bod heb undeb; ond ni wybuoch erioed eto yn Neheudir Cymrubeth yw undeb wedi ei reoleiddio yn briodol. Wel, a gawn ni ddyweyd gyda'n gilydd, Ati o un galon a bwriad, a mynwn undeb mewn gwirionedd; ac nid rhywbeth ar lun undeb ?—I'tp barhau.

PWFFYDDIAETH "Y FELLTEN." Byddaf ar rai prydiau yn teimlo yn ddwys am fy mod yn Gymro, er fod fy nghariad tuag at Gymru, ei hiaith, a'i llenyddiaeth, yn gy- maint ag eiddo neb pa bynag ond o'r tu arall, bydd i mi beth cysur pan ystyriwyf fod ein llenyddiaeth gyfnodol yn gydmariaethol ddyeithr i genedloedd ereill. Y gwirionedd yw, y mae ein llenyddiaeth newyddiadurol, lawer o honi, yn ffieidd-beth gan bob dyn o synwyr cyffredin. Gwneir i fyny y lenydd- iaeth hono, mewn rhyw amgylchiadau, braidd yn gyfangwbl gan bu-ffyddiaeth. Maddeuwch i mi, syr, os yn ngwres fy mrwdfrydedd y bydd i mi grwydro i dir per- sonol. Pa fodd bynag, angenrhaid a osodir arnaf, a hwnw y cyfryw ag sydd yn cyfodi oddiar deimlad dwys tuag at fy ngenedl a'i llenyddiaeth. Beth gan hyny ydyw trefn neu bwnc y dydd gan eich cydoesolyn (con- tempory) yn Merthyr er ei gycliwyniad hyd yn awr 1 6nid oes rhyw enwau neillduol yn cael eu dal i fyny yn y papyr hwnw yn barhaus ? Gellid meddwl am Athan Fardd mai rhvw greatly improved edition o Arglwydcl Byron ydyw, a dywedir hyny wrthym gan un a ddylai wybod yn amgen. Am Creidiol, y mae efe, os nad ydyw eisioes, ar y ffordd i fod yn fardd (?) cenedlaethol. Curodd ei Wen- fron o'r Dyffiyn Fyfanwy, Fychan Ceiriog yn "dipiau moddau man." Gofaled yr Ysgotiaid a'r Gwyddelod, gan hyny, rhag idd eu Boby Burns a'u Tom Moore fyned i ddifodiant bythol yn ngwyneb angherddoldeb ac ysblen- eiddiwch ein Burnsiaia a'n Mooriaid ni. Ni byddai ond rhyfyg eydmaru Tam O'Shanter eu Burns hwy, gyda Y Ferch yn yr Orsaf gan ein Creidiol ni; nac iddynt hwythau y Gwyddelod ddal i fyny Lalla Rookh Tom Moore, yn ymyl un o gyfansoddiadau diweddaraf Alun Ych Gruffydd Dyna fel y byddwn ni yn edrych ar bethau llenyddol drwy spectol cyfeillgarwch personol, yn enwedig os bydd tysteb (?) genedl- aethol yn taflu ei chysgod rhag blaen. Cof genyf ddarllen unwaith rywbeth a elwid yn feirniadaeth eisteddfodol. Dywedai y beirniad hwnw-ac nid ydwyf mewn un modd yn amheu ei awdurdod—na ddarllenodd efe mewn unrhyw iaith gystal cyfansoddiad a'r un a wobrwyid ganddo ar y pryd. Ac os ydym i gredu tystioliaeth Creidiol yn Ngardd y Beirdd, y mae y gwr beirniadol hwnw yn medru rhagor nag un iaith,—" Efrydgar a gafaelgar ddarllenydd a fu o'r amser y gadawodd yr y-g. gol hyd yn bresenol," &e. Poor T! Yr ydoedd angen codi ychydig arno o'r pridd tew a'r clai tomlyd," canys darfu i'r Hen Gorph eil wthio yn ddidrugaredd dros y drws strim stram strellach oni buasai i'r Hen Fam dosturio ychydig wrtho, ac yr oedd hithau mewn suspense dirfawr pa un a oddefusai iddo a'i peidio sangn yn ol traed yr apostolion," yn nghyd ag ardderchog lu y merthyri!" Byddai cael y cyfansoadiad hwnw drwy y wasg yn gaffaeliad gwerthfawr, oni byddai dybiech chwi, syr? Ond rhag o bosibl na fydd yr awdwr (?) athrylithgar gael y if gef. nogaeth ddMonol" hono, dymunwn yn y cyf- ameer na fyddo i'r un pryfna gwyfyn wneuthur yn nghyd ag ardderchog lu y merthyri!" Byddai cael y cyfansoadiad hwnw drwy y wasg yn gaffaeliad gwerthfawr, oni byddai dybiech chwi, syr? Ond rhag o bosibl na fydd yr awdwr (?) athrylithgar gael y "gef- nogaeth dd^onol" hono, dymunwn yn y cyf- ameer na fyddo i'r un pryfna gwyfyn wnenthur aberth difrod o'i bapyr. Oi gyfysgrif werth- fawr, bydd fyw byth! Bydded i ti barhau yn bur a dilwgr fel y daethost o dan law dy D—, er dangoa ft oeaau IR ddel gyfoeth athrylith "I t anghofiedig Cymru! Cilied yr Iliad, yr Oddysey, yr Ænaid, Coll Qwynfa, ie, a ichy- nyrchion anfarwol Shakespeare i'r cysgodion ,yn ymyl cynyrchion y bardd uchelfreintiog hwn. Yr wyf yn cyfeirio at y bryddest fudd- ugol ar Danchwa Blaenllechau yn Eisteddfod Rhumni, yn 1868. Dyna i chwi, Mr. Golygydd, fel y mae pethau yn myned yn mlaen gyda rhai o'ch cydoesolion yn Nghymru. Surffedir fy enaid wrth eu darllen ac oni b'ai fy chwilgarwch -y morbid taste hwnw ag y sonir am dano mor fynych gan y Sais—ni byddai a wnelwyf a'u darllen yn dragywydd. Dichon, os caf hamdden, y bydd i mi yr wythnos nesaf alw heibio i dysteb (?) genedlaethol Dewi Wyn o Essyllt.—Yr eiddoch, &c., IOLO II. j

DAMWAIN OFIDUS YN AMERICA. Dydd Gwener, Medi y 24ain, cyfarfyddodd dyn o'r enw Evan James, a'i ddiwedd trwy syrthio i ftynon, yr hon sydd o fewn dwy lath i'r ty lie y mae ysgrifenydd y llinellau yn byw, a'r fan lie yr oedd yntau yn aros. Daeth i'r wlad hon tua diwedd mis Mawrth diweddaf o Dre Hafod, Cwm Rhondda, Morganwg, gan adael gwraig a thri o blant ar ei ol. Yr oedd yn ddyn cymwynasgar iawn, ac yn arfer llawer a thir caled, sef gweithio mewn tynnels. Dydd Sul, y 26ain o Fedi, daeth tyrfa luosog o Gymry yn nghyd, i dalu y gymwynas olaf iddo, a phregethodd y Parch J. Thomas, gweinidog y Bedyddwyr, oddiar y geiriau sydd i'w gweled yn y lOfed benod o lyfr Job, sef Cyn myned o honof lle'm dychwelwyf, i dir tywyllwch a chysgod angau." Claddwyd ef yn mynwent Long Run. Bydded Duw yn briod i'w weddw, ac yn dad i'r amddifaid, y rhai sydd yn byw yn yr Hen Wlad, yw dy- muniad ei anwyl gyfaill,- ANEURIN THOMAS. Irwin Station, Westmoreland Co., P.A., America.

Y Boneddigesau hyny nad ydynt wedi detnydaio Slarou Glenfleld, dymunir ar iddynt wneud un prawf o hono, a bod yn ofalus am gacilyn v cyfarwyddiadau argraff^di? ar bob pacyn. Y mae yn ychydig: anhawddach ei wneud na Starches ereill, ond pin y deuir dros yr dy- wedir feI Golehwragodd y Freshinas, mai y Starch goreu a ddefnyddiwyd ydvw.

BAICH AR BEN YWB.UCH POB DTN BEICHIAU'B. BYD' HEB IKCHTJJ. YR ADFERYDD OYFFREDINOL! SEF PELENAUJONES TREMADOG- SYDD bellach wedi eu profi am DDENG MLYNEDD AR HUGAIN gan filoedd o gleifion, a dygir tystiolaetliau iddynt gan bawb a wnaetbant brawf o honynt, eu bod y I'eddysfhiiaetk ragoraf a ddfirganryrul- wyd at bob doluriau sydd a'u tarddiaij. o'r Tetumoj, ao a ddyry y fath attalfai bob afieohyd yn ei yroojodiad cynt if, na meddyginiaeth garthedigol wedi ei ddyfeisio, a effeithia mor ddiberygl ar bob math o ddyc. a'r PELENAU RHYDDHAOL JONES, TRE- MADOG. Ce!nogir hwynt gan feddygon penaf y dejrnas; allan o lawer, darllen a ganlyn :— 0 dalfyriad llyth«r Beaj. Trsvers. Ysw., F..R.S., Keddyg ei Mawrhydi ein G-asusaf Frenines Mr. R. I. Jones.-Syr,-Y mae oyfantotl,.Iia(i oloh Pel- enau o fath mor ragorol. fel nus gall eu heTcithioldeb fod yn aohos i auiheuaeth genyf. Yr eiddoch, S. TRiYERS. Dystiolaeth y diweddar Rowland Williams, YBW., Meddyg M.R.C 8., Xremwlo^ Syr,—Yr wyf yn hysbysu yr ystyriaf Belenau Rhyd J- baol Jones, Treraadog, yn rhagorol dda, Bam yri eu gorohymyn i'm cleifion, ao y mae yn llawea jjenyf ddwyn tystiolaeth i'w hetfeithlau "daionus, a'u «rweithrediadau diberygl. ROWLAND WILLIAMS. Dymimir i'r claf dSarllei y cyfarwyddiadau sydd gyda'r Pills yn fanwl. RHYBYDD I'R PSYNWYR.—Edrychweh ar fod y Pelcnau mewn Blyohau Pren Crwn, ams-isg o bapyr gwvrdd, eel y perchenog, yn nghydasj Ysgrif-law Robfi-t Isaac Jonea a stamp y llywodraeth o amgyleli pob blwch. Ar werth gan holl gyfferwyr y deyrn is, mewn blyehan IE. Ibe., 2s. 6c. a 4s. tio. yr un. Y rhai rawyaf yw y rhai rhataf. Os bydd anhawsder i'w cael, anfoner 14, 33, neu 60 o stamps a'u llythyrau i'r Cambrian Pill Depot, Tre- madog, a cheir blwch o'r pelenau yn ol gyda throad y post yn ddidoll. EISTEDDFOD NEBO, CEFNCRIBWR. BYDDED hysbys y gohirir yr EISTEDD- FOD uchod o ddydd LLUN, Awst yr 16eg, hyd dydd LLUN, TAOHWEDD YR 8FED, 1869, pryd y gwobrwyir ar wahanol destynau. CANIADAETH. £ a. c. I'r cor, heb fod dan 30 o rif, a gano yn oreu "Rhosyn yr Haf," o'r Cerddor Gym- reig. 5 0 0 I'r cor, heb fod dan 20 o rif, a gano yn oreu "Ynys Mon," o'r Gyfres Gerddorol. 1 10 0 CERDDORIAETH. I'r hwn a gyfansoddo y Don oreu arty Meaur 34. 0 10 0 13 o ddarnau cystadleuol ar Ganu, a 4 ar destynau Barddonol, Adroddiadol, &c. Beirniaid, y cyfansoddjadau rhyddieithol a barddonol, &c., Mr. T. Morgan, (Llyfnwy,) Llan- gynwyd Vicarage, Maesteg; y guniadaeth a'r cyfansoddiad ar y Mesur 34, Mr. D. Emlyn Evans, Bridgend, gynt o Cheltenham. Llywydd,—Y Parch Rees Davies, Penyfai. Arweinydd,—Mr. T Morgan, (Llyfnwy.) Y Cyfansoddiadau i fod yn llaw y beirrdaid ar, neu cyn Hy4ref 16, 1869. Bnwau y Corau, yn nghyda phob ymgeisydd mewn canu ac adrodd, i fod yn llaw yr ysgrifenydd erbyn Hydref 30, 1869. Am fanylrwydd pellach, ymofycer a'r Ysgrifen- ydd,—Mr. Leonard Thomas, (Gpleuddydd,) Cefn cribwr, near Bridgend. EISTEDDFOD Cymrodorion Dirwestol, Merthyr, HADOLId, 1869. XT PROGRAMMES yn awr yn barod j i'w cael gan yr Ys^dfenjrdd, neu drwy'r Post am ddau lythyrnod ceiniog. '). JOHNBBYNON, 43, Twyn-yr-odyn, Merthjrr-Tydfil, YW BIIIAH. X? GWYDDORWAS [Apprentice) yn Swydd- fa'r "Gwi»iLDGAEWB, Aberdar. :> f't. 'f'" .}! DAVID EVANS, AUCTIONEER and VALUER, ESTATE, HOUSE, and GENERAL COMMISS- ION AGENT. Offices,-No. 2, Cardiff Street, Aberdare, and No. 34, Victoria Street, Mer- thyr Tydfil. STOCKS AND SHARES BOUGHT AND SOLD. Tradesmen's Stocks Valued, and Negotiation* with Creditors arranged. LIFE, FIRE, ACCIDENTAL AND MARINE POLICES EFFECTED AND CLAIMS SETTLED. 0- Bents and Debts Collected. AT X C,ERDDORIOI. O'r wasg, pris 6c., Y DYDD"—(The lJawn of Day,) SEF Canig, gyda geiriau Cymraeg a Saeson- aeg. Yr elw arferol i ddosbarthwyr a llyfrwerthwyr. Anfoner am dani gyda blaendfil at yr aW- dwr,—D. DAVIES, (Dewi Alww,) Pontypridd. AMKRICA •"jttlL SWTDIIPA YMPUDOL I GTMBU -J7 M.$AMlii, Usiton WEE* A DDYMIINA ddatgan el deimlad diolchgar am yg«tao|- aeth y mae wedi ei gael, hefyd a ddymuna wneuthar yn hysbys' ei fod yn parhau i Fookio gyda'r Ager S" HTryl-lon^fiu i Amei.-ica, Awstralia, Ac., am y piisodis iselaf ya Liverpool. Gellir cael pob hysbysrwydd am y Clud-dal, amøf hwylio, ymborth, Ao., tr wy ddaafon llythyr yn oynwlg un stamp i'r cyfeirlad uoaod. Bydd i'r Bawl a ewyllysio le oyfieus i drin Tmborth ell hunain, yn nghyd a Iletyasth cysurus, am y prlsoadd iselaf yn"Liverpool, ynghyd a lie i gadw eu Luggage 111 rhad. Yr ydym ni. y rhai y raso ein henwau inod, yn dymunO cymeradwyo Mr. James yn galono* i sylw ymfudwyi" gan irwbl gradu, y bydd iddo roddi pob boddionrwydd if oyhoedd:- Parohsdigion, W. THOMAS, Liverpool; RTSBSIBVAWe Liverpoo T. E. JAM??S, Glyn-nodd W. ROBB3T9 Blaenau W. RARrng, HeolvfeliR, Aberdar; J. (J OWEN, Rhyl; J. EMLTJT JO^E8, M.A„ Ti.D^ MtT thyr; W. MORGAN, D.D., Caergrbi: E. EVANS, DOR lais; 1). PRICE, Blaenffoa; J. LLOYD. Merthyr; At J. PARRY, Everton Vitbge. Liverpool. Parch edition 11. JAMEb, Pyle; E. THOMAS, Casnewydd; J. JONES. (Mathetes,) Rhymni; W. ROBERTS, Pcav{wc; B. A* JONES, AWta^e.Gweimdogion y Bedydd-wyr. Oddiar fy adnabyddiaetb. o'r (r^sinidoifion uohod, TB gystal a llythyrau CTmera'l^vaetb i dy tawel a gweddaff S. JAMES, ymae penvf yr hyfiydwea o'i gyaieradwyo i sylw ymfudwyr o nYUlrtL THOM AS PRICE, M. A., PH.D., AterdW- Ymofmer yn Aberdar a'i chylcioedd a Mr Morril Morris, U, Ynyacynon Btwwt, Owmbaoli, Aberd ar, a lit Henry Davies, Uppor Abardar. TIME CIIOILEIZAI T PRATT, Chemist, Aberdare, begs to • inform the public, that the celebrated prescription of Dr. Price for Cholera and Diarrhoea (as prepared by Mr. Evans) is in his possession only, and can be had as usual, 22, Commercial Place, Aberdare. EISTEDDFOD PONTLOTYN, DYDD NADOLIG, 1869. ;e o. o. 1 I'r Cor o un gynnlleidfs, heb fod dan 40 o rif, a ga'lo yn orea "Y Blo- deuyn olaf," gan eJ. A. Lloyd 8T0 0 2 I'r Cor o Blant d)11 15 oed, heb fod dan 33 o rif, a gano yn oreu "RhoByn yr Haf," o Gor y Plant 1 0" () Ail oren 0 10; 0 (Caniaielr chwech mewn oed i'w cynorthwyo yn y Basi a'r Tenor ) 3 I'r Cor o un gyntlUeidh. a gano yn oreu St. Peter's a 'Mathias" yn ddilynol, o Lyfr Touiu Ieuan Gwyllt. Tudalen 183 a 35 2 0 Am fanylion pel ach, anfoner am y Programme ceiniog yr nn, neu ddwy geiniog trwy y Post. Am y dydd, i'r Esgynlawr, 23.; 01-seddaa, 1s.; Plant dan 15 oed. 6c. WM. LEWIS WILLIAMS. (Gwilym Craig y Tyle,) Pontlotyn, Ehnmm, Yog. EVAN flOSA"sT Manufacturer of all hinds of MOBB8 ]L.ALMPIOP And sole Malar of his Patent Tmproved (Jlany JLamF With Elastic Glass Ring, Which admits of the .expansion of the glaSll without the risk of Breakage. Prices and designs on application for quantites. CAMiXmtAW JL4MP WOBSlt 7, Cardiff Street, Aberdare. Clany Glasses, 6d. each Lamps Repaired at the shortest notice. 8AATE OF SUUPILUS SUMMER STOCK! HENRY LEWIS IS now Selling his SURPLUS SUMMER STOCK of Fancy Silks, Mohairs, BeppSf Costume Dresses, Skirts, Printed Muslins, Mantle, Shawls, Parasols, Millinery, Straws* Feathers, Flowers, Broad Cloths, Pilots* Counterpanes, Sheetings, Carpets, ffeartf* Rugs, &c., &ø.f v50J Y f •! rx." t.r All Goods marked in plain figures foF" READY MONEY at Greatly deduced Prices. J' <& noes. ".r"r, "¡ 07':1"- [ Lo. of Remmants of Brussel's Tape^ry and other Carpets at HALE PEICE. A Loti of Mens' French Hats, 2a. lid. and4a. l1d. worth 10s. 6d. and 15s. 6d. w. ■ ■ a n < 1> NOTE THE ADDRESS, "i. ,11, Commercial PIlllJØf ç,,¡iJ ¡qdf. ABMRDAB&*