Y Gwladgarwr

L'ERPWL. Dydd Llun, Hydref 25. Dygwyddodd i ni awgrymu yr wythnos ddi- weddaf fod nifer o'r betting men wedi eu dwyn i'r ddalfa yn y dref hon, a gwnaeth yr ynadon heddwch yr hyn a dybient oedd yn gyfiawn a'r fath gymeriadau, sef eu bwrw i garchar i ddwyn penyd yn ol maint y troseddau. Lied awgryma awdwr Seisnig fel hyn ar y mater -Gan fod y Llywodraeth wedi dechreu ar y gorchwyl o ymyraeth yn y mater, y dylent yn gyntaf gyfeirio ffroen y magnel at leoedd uwch na'r "common betting houses oblegyd os na wnant, fe ddengys hyny ar unwaith fod dwy gyfraith yn y wlad, sef un i'r tylawd, a'r llall i'r cyfoethog. Y mae gan gyfoethogion a phendefigion y wlad eullefydd cyhoeddus at y gwaith, ae os oes graddau mewn drygioni, fe ddylai y ddeddfwneuthnrfa daro yn gyntaf oil ar wraidd y pren, a'i dori i lawr, gan wneud clean sweep o'r cyfan, oblegyd fe fyddai un goelcerth fawr yn well na ryw fan danau. Y Eiae diffygion yn hyn, fel mewn llawer peth arall; ond gan fod yr oes hon yn cael ei chyf- rif yn oes y diwygiadau, fe ddichon y daw rhywbeth gwell i'r golwg tua chanol yr oes negaf. Os ydym i gredu dywediadau athrawon yr oes, ni glywsom ddyn mawr yn dweyd, yn ddiweddar, fod mwy o baganiaid yn Mhrydain :na'r un wlad o dan haul y ffurfafen ac yn ol yr ystadegau a ddarllenodd, nis gallwn lai na rhoddi cred bell yn ei ddywediadau. Dadleuai fod y gymdeithas ddynol, mewn byd ac eg- lwys, yn un clystwr o lygredigaeth, a hyny i'w briodoli yn hollol i'r dull y bydd gwahan- ol ddosbarthiadau o'r teulu dynol yn byw. Pe gellid cael paentiwr digon celfydd i dynu dar- lun o ddynoliaeth yn ei wahanol agweddau, byddai hyny yn ddigon o bregeth i bawb, a gellid galw y cyfryw yn ngeiriau y siaradwr ei hUD, A panorama for the million that would reflect to the walls of eternity." Y mae llafur a gwladgarwch parod a diffino 3Lim Rye, yn ei chysylltiad ag ymfudiaeth, yn parhftHj a bydd, un o'r dyddiau nesaf, yn cy- maryA o dan ei gofal haner cant o blant am- ddifaid o'r Kirkdale Industrial Schools i'w dndodrosodd i America Brydeinig. Merched fydd j fintai hon i gyd, yn amrywio mewn o 5 i 11 oed. Bydd lie i obeithio am i ymdrechion y foneddiges wladgarol gael en eoroini a llwyddiant, gan y byad symud y jfcttt o nythle Uygreaigaeth, a'u gwasgaru l wahanol fanau, lie cant eu dysgyblu yn briod* >1; oblegyd os ydym i gredu tystiolaeth ym- welwyr a'r Industrial Schools, mae lie i ofhi aad yw y gofal priodol yn cael ei gymeryd o'i xwahanol ddosbarthiadau. Dywed yr ymwel- ydd fod yno ddau fath o blant, sef plant pobl dylodion rhinweddol, a phlant pobl dylodion drygionus, a bod y ddau ddosbarth yn cydym- gymysgu, a bod yn beth ail i anmhosibl i gym- deithas yr olaf beidio a llygru y blaenaf, am nad ydynt wedi dysgu gwybod dim ond drygioni a lladrad o'r dydd eu ganed nes iddynt sangu ar drothwy yr ysgoldy. Sicr ydyw y cyduna pawb o synwyr cyffredin nad oes cynllun gwell i'w gael er difa llygredigaeth, a dysgu moesau gwell ir genedl sydd yn codi, na'r hyn a gynygir gan y foneddiges wladgarol Miss Rye. Dymunwn i'r darllenydd ddeall nad cyfoeth neu elw arianol sydd yn cynhyrfu ei haeddgarwch fel hyn, dim mwy na ilai na bod ganddi galon fawr wladgarol. Rhaid ydyw dweyd ei bodyn eithriad i'r emigration agents yn gyffredin, oblegyd y mae yn rhaid i ni oil gael tal am ein llafur, onite byddwn yn sicr o fethu byw. 0 ganlyniad, priodol y gellir ei henwi Tywysoges Ymfudiaeth. Awgryma y newyddiaduron Americanaidd fod Postmaster General y Taleithiau Unedig am ddwyn cynygiad yn mlaen er gwneud gos- tyngiad arall yn nhrosglwyddiad llythyrau rhwng y ddwy wlad. Dadleua fod y tal chwe' cheiniog yn talu yn llawer gwell na swllt, a dywed, pe gostyngid ef eto y cynyddai cylch- rediad llythyrau rhwng yr America a Phry- dain i bedwar cymaint a'r nifer presenol, a byddai hyny o angenrhaid yn sicr o. dalu yn well i'r ddwy lywodraeth na thrwy godi y pris presenol, Deued yr amser ynte pan na bydd ond ceiniog i dalu am gludo llythyr, a phunt am gludo dyn drosodd, yna fe gaiff yr hen frawd Mabonwyson weled gwlacl machlud haul, lie y dysgwvlia rhyw dro enill enwog- rwydd iddo ei hun a syna drigolion y byd is- loerawl. Lied awgryma rhyw ohebydd i ryw wyth- nosolyn newyddanedig fod tynged y GWLAD- GARWR wedi ei sefydlu, a'i ddyddiau wedi eu rhifo ond atolwg, Mr. Huuanol, pwy a'th hysbysodd o hyn ? Fel y gwypot, y mae y GWLADGARWR wedi byw a dal ei dir cyn i luaws o dy fath di ddisgyn oddiar y Glwyd. Safodd yn ffyddlon i'w blaid yn ystod y cythrwfl rhyfelgar yn America, a chydnabydd- wyd ef gan y Drych fel cyfaill ffyddlon i acbos rhyddid, a sicr ydyw y dywed pawb yn ddi- floesgni ei fod yn gyfaill i'r gweithiwr, er iddo, rhai troion, dynu gwg ambell hen gynffonwr amrywiog sydd wedi bod a'i holl fryd ar gyn- hyifu a tharanu ond wedi dyfod i ddydd y frwydr, he could not be found in the ranks. Cofia yr hen ddiareb, ddarllenydd, Mwyaf ei dwrw crochan gwag." Bydd yn hoffder gan gyfeillion yr ymfud- wyr a aeth allan ar fwrdd yr Agerlong City of Brussells," gael ar ddeall eu bod wedi cyr- haedd yn ddyogel i'r tir draw. Cyflawnodd y fordaith mewn naw diwrnod a haner. Moriai ar gyfartaledd dri chant a thriugain milldir yn mhob pedair awr ar hugain. Rhaid ystyried ei bod yn agerlong newydd, a'r peirianau heb fod yn gwbl ystwyth, felly, nis gellid dysgwyl iddi wneud yn well nag y gwnaeth ar y for daith gyntaf. Dengys hyn gynydd a llwydd- iant morwriaeth, a dichon y daw yr adeg yn fuan, pan y gellir teithio yn gyflymach nag a wneir yn bresenol. Wrth fyned heibio, cystal ydyw crybwyll fod yr Agerlong "Nevada" yn yr hafan ddyogel er dydd Sadwrn. Fy rheswm dros wneud y crybwylliadau blaenorol ydyw, fod llawer o Gymry ar fwrdd y ddwy agerlong a sicr y bydd yn dda gan eu cyfeillion yn Nghymru ddeall eu bod mewn dyogelwch. Boreu dydd Sadwrn diweddaf, fe daenwyd mantell galar dros y parth yma o'r wlad drwy farwolaeth Iarll Derby, a diameu v teimlir prudd-der ar ei ol i raddau mwy neu lai trwy yr holl deyrnas. Dydd Sul, am dri o'r gloch, cafwyd araeth gan y Parch Stowell Brown, ar y testyn The upper and the lower classes." Digon ydyw dweyd fod y gwr da hwn ar ei uchelfanau, yn hollol gartrefol gyda'r testyn hwn fel y lleill o'i destynau dewisedig. Gall y neb a fyno ei cael am geiniog yr un, a ti allu bender- fynu ddarllenydd, na chefaist erioed well gwerth ceiniog. Twrw mawr yn yr Iwerddon am ryddhau y carcharorion Ffeniaidd, ac ant mor bell a chwythu bygythion trwy ddweyd y gorfodir y Llywodraeth i'w rhyddhau yn erbyn ei hewyllys. Rhowch Pat i fyw mewn owch a mel, Fe ddengys yno anfoddlonrwydd, A grwgnach wna ar bob peth wel, Gan ddwyn ei hunan i waradwydd Creadur balch o duedd flin, Amlywodraethu tref a gorwlad Pe caffai'r deyrnas iddo'i hun, Ni ddaw ef byth o'r cylch anynad. Er iddynt gael pob peth braidd a geisiasant gan y Llywodraeth, dyma nhw eto fel pe ar eu sodlau ynceisio ac yn dwbl geisio, athebyg na fydd terfyn byth ar eu ceisiadau. An- foddlonrwydd ac uchelgais ydyw nodwedd arbenig y genedl Wyddelig, a mynant yn mhob tref a chantref ddangos hyny drwy herio yr awdurdodau gwladol, ac o'r braidd nad ydym yn ofni dyogelwch y Prif Weinidog pe dygwyddai iddo syrthio i'w gafael. Nid oes lie i amheuaeth nad yw y Wein- yddiaeth bresenol wedi gwneud mwy dros y Gwyddel na thros un arall o ddeiliaid eih Mawrhydi; ac wedi'r cyfan, nid oes dim ond llinellau anfoddlonrwydd yn rhedeg drwy galon y wlad a'r genedl. Rhaid aros yr am- ser ac os nad all John Bull gael tawelwch trwy ymresymu, caiff ei orfodi i roddi prawf ar yr hen drefh. orfodoL Chrnwysa y golofn dda orlawnder o dro* seddwyr mewn lladradau, llofruddiaethau, a man ddrygau Uai. Oarcharwyd rhwng nos- weithiau Sadwrn a Sul, y nifer enfawr o 241, a dywedir fod 1911 mewn am feddwi yn unig, a'r lleill am droseddau gwahanol. Amrywiai eu cyfoeth arianol o ddwy geiniog hyd bump punt ar ugain, a'r cyfanswm gyda'u gilydd yn bedair punt a deugain. Cafwyd un ddynes yn mhlith y lluaws, wedi bod o flaen y fainc ddwywaith ar bymtheg am yr un trosedd, sef meddwdod. Pan gyhoeddwyd y ddedfryd fod yn rhaid iddi dreulio mis mewn carchar, diolchai i'r boneddigion ar y faine gyda chry- bwyll y medrai sefyll mis ar ei phen. Nid yw hyn ond ychydig nodion gwasgaredig, a'r hyn a elwir yn Life below stairs;" a chan fod fy llith wedi rhedeg dipyn yn faith, goddefwch wrth dynu pen ar y belen i mi grybwyll nad oedd yn mhlith y troseddwyr, ddim mwy na dau o'n cenedl ni. Byd gwych i bawb, a llwyddiant i'r hen Omeraeg, medd yr eiddoch, CYMRO GWYLLT.

AT DRETHDALWYR ABERDAR. Fe wyr y rhan fwyaf o honoch bellach fod mudiad teilwng yn ein plith, dan yr enw Oymdeithas Wyliadwriaethol ac Amddiffynol Trethdalwyr Aberdar. Y mae wedi ei sefydlu bellach er ys yn agos i flwyddyn, ac er nad ydyw wedi cadw rhyw drwst mawr, eto credwn fod lies mawr wedi tarddu o honi. Yr ydym yn addef fod cael gwahanol Fyrddau yn per- thyn i dref yn iawn, ac yn llesiol ar lawer o olygiadau, ond fod i'r Byrddau hyny i wneud a gweithredu fel yr ewyllysiont, heb fod dan arolygiaeth y trethdalwyr yn gyffredin ol, sydd yn annoethineb mawr. Yr ydym yn credu y dylem deimlo cymaint, os nad mwy, o dclydd- ordeb yn symudiadau y Byrddau hyn, ac yn newisiad y dynion a anfonir genym iddynt, ac i senedd-dai ein gwlad. Y mae tuedd naturiol. i ddynion i fod yn hael ar eiddo dynion ereill, ac o'r herwydd fe ddylid bod ar wyliadwriaeth. Nid yw yn ddigon i ni ein bod yn ymwneud a boneddigion, canys yr ydym yn cael fod boneddigion mewn enw yn cyflawni llawer o weithredoedd anfoneddigaidd iawn y dyddiau hyn. Gall trethdalwyr Merthyr ddiolch i'r Gymdeithas Wyliadwriaethol sydd yn eu plith hwy am v darganfyddiad pwysig sydd wedi cael ei wneud yno, a da pe buasai y fath beth yn eu plith yn gynt. Dylai trethdalwyr pob plwyf wybod pa fodd y mae pob ceiniog o'r arian a gesglir yn drethoedd yn cael eu gwario, a bod a llygaid gwyliadwriaethol dros swydd- ogion y plwyf. Drethdalwyr plwyf Aberdar, rhestrwch eich henwau fel aelodau o'r Gymdeithas Wyliad- wriaethol ac Amddiffynol, cyfarfodydd yr hon a gynelir yn bymthegnosol, a byddwch yn sier o wneud daioni drwy hyny i:chwi eich hunain a'ch cyd-drethdalwyr. TRETHDALWR.

SERIOUS ACCIDENT PREVENTBD.-—"Not many weeks ago a box of matches was left accidentally in a birn in this varish (St Miuver), and ere it was remennbere l, the machine was put inmotion, and the matches were scattered in every direction. Some probably found their way into the straw house, and others a resting place in the stable or the x- hall, and had tiley been of the old material, such a fire would have occured as wo tild have destroyed property to the amount of £1,000, but being Bryant & May's Patent Safety Matches, which light oiily on the box, no evil resulted

(HYSBYSIAD). GLOWAITH NAVIGATION, MOUNT- AINASH. Yr ydym ni, sydd a'n henwau isod yn hys- bysu pawb glowyr ac ereill sydd yn teimlo dyddordeb yn niogelwch y pwll uchod, ein bod, ar gais y Manager, wedi cerdded yr oil o'i wahanol ranau-yr hen a'r newydd—ac wedi eu cael oil, yn ddieithriad, mewn cyflwr hollol foddhaol a diogel. Mae yr awyr yn rhedeg yn gryf a nerthol i'r gwahanol ddos- barthiadau, yn glanhau yr holl nwy dinystr- iol, yr hyn sydd o angenrheidrwydd yn cadw y gwaith mewn sefyllfa ddiogel a diberygl. Mae yr oil yn adlewyrchu y gofal mwyaf, a'r llywodraeth mwyaf boddhaol. John James, Joseph Hodges, Colliers. Mountain Ash, Byd. 25, 1869.

CYNADLEDD GLOWYR DEHEU- DIR CYMRU. Bydded hysbys y cynelir y Gynadledd hon -*5 Dydd Llun nesaf, Tach. 2, 1869, yn ystafell eang y Lamb Inn, Pontypridd, pryd y dysgwylir personau i gynrychioli holl weithfeydd Deheudir Cymru. Bydd pynciau o bwys yn cael eu trafod, a dymunir ar fod i'r gwahanol lofeydd i gael eu cynrychioli gan bersonau cymhwys. Y cyfarfod cyntaf i ddechreu am 10 o'r gloch y boreu. Lowyr, gofelwch am hyn. TO WEAVERS. WANTED, TWO Steady Weavers, at Aberarad Mill, Newcastle Emlyn, Carmarthenshire. Apply at the Cloth Hall, 8, Commercial Street, Aberdare. IMPORTANT NOTICE. A CAN BE OBTAINED on the email outlay of £ 1 in a bona-fide Money Transaction, established and guaranteed by Government. For Prospectus (which will be sent gratis), apply by letter, ad- dressed Mr J. A. RINCK, 14, Duke-street, Ad. elphi, London, W. C. EISTEDDFOD UNDEBOL NEW TREDEGAR. CYNELIR Eisteddfod Flynyddol y lie uohod ar y 23ain o Ragfyr, pryd y gwobr- wyir yr ymgeiswyr llwyddianw mewn Cerddor- iaeth, Traethodao, a Barddoniaeth. Gellir cael rhestr or testynau drwy y post ond anfon dau stamp i'r Yogrifenydd. Y Piil ddernyn Cerddorol,—Y Blodenyn Olaf, gwobr £ 6* J. H. Jones, (loan Ddewr), Pott Offioe, New Tredegar, Newport, Mon. DAVID EVANS, AUCTIONEER and VALUER, ESTATE, HOUSEt- and GENERAL COMMISS- ION AGENT. Offices,-N 0.2, Cardiff Street, Aberdare, and No. 34, Victoria Street, Mer- thyr Tydfil. STOCKS AND SHARES BOUGHT AND SOLD. Tradesmen's Stocks Valued, and Negotiation* with Creditors arranged. LIFE, FIRE, ACCIDENTAL AND MARINE POLICE& EFFECTED AND CLAIMS SETTLED. 0- Rents and Debts Collected. AT IT aioi. O'r wasg, pris 6c., Y DYDD,"—(The Dawn of ])UI!I,} SEF Canig, gyda geiriau Cymraeg a Saeson- aeg. Yr elw arferol i ddosbarthwjT a llyfrwerthwyr. Anfoner am dani gyda blaendal at yr aw- dwr,-D. DAVIES, (Deici Alaw,) Pontypridd. AMEIftI CA.. m. jtambs, JSjk, UatSorai t, A DDYMUNA ddatgau etdoirAladdioIcbgar am Y GEFTU)*- aeth y mae wedi ei gael, hefyd a ddymnna wneuthur yn hysbys ei fod yn parhau i Fookio gydair Ager e'r Hwyl-lonsrau i America, Australia, leo., am y priloedll iselaf yn Liyerpool. Gellir cael pob hysbysrwydd am y Clud-dal, ammet hwylio, ymborth. &c., trwy ddanfon llythyr yn oynwy* un stawp i'r oyfeiriad uchod, Bydd i'r sawl a e'wyllysio le cyfieus i drin ymborth 05 hunain, yn nghyd a Uctyacth eysurus, am y prleoedd iselaf yn Liverpool, ynghyd a lie i gadw eu Luggare 7* rhad. Yr ydym ni, y rhai y mao ein hcnwau isod, yn dymuaO oymeradwyo Mr. James yn galonog i sylw ymfudwyl» gan gwbl gredu, y bydd iddo roddi pob boddlonrwydd I1* oyhoedd:— Parohedigion, W. THOMAS, Liverpool; RKE8 EVAHS Liverpoo T. E. JAMES, Olyn-nedd; W. ROBBST8 Blaenau W. HARRIS, Heolyfelin, Aberdar; J. 0 OWEN, Rhyl: J. EMLYN JONES, M.A., LL.D., Vfr- thyr; W. MORGAN, D.D., CMrgrybi; B. JEVAN8, Do*" lais; D PRICE, Blazon; J. LLOYD. Merthyr; A. J. PARRY, Everton Villuge,, Liverpool. Parchedigion B. JAMEs, Pyle; E. THOMAS, Casnewydd; J. JONBS. (Mathetes,) Rhymni; W ROBERTS, ?e!jvparc| B. A' JONES, Ahertawe.Gw«nidr>s;ioi!. y Bedyddwyr. Oddiar fy adnabyddiaeth o'r sr^tsiaidogion nohod, yll gystal a llythyrau cymeradwyaeth i dy tawel a gwedduS 8. JAMES, y mar genyf yr hyfrydwÙ o'i gymeradwyo 1 sylw ymfudwyr o Gymru. THOMAS PRICE, M.A., PK.D.. Aberdtf- Ymofyner yn Aberdar a'i ohylohoedd a Mr Morrif Morris, 11, Ynysoynon Street, Cwmbaoh, Aberd ar, aIlE Henry Davies, Upper Recent-street, Aberdar. EISTEDDFOD PONTLOTYN, BHFMI, DYDD NADOLIG, 1869. £ B. C. 1 I'r Cor o un gynulleidfa, heb fod dan 40 o rif, a gano yn oren Y Blo- deuyn olaf," gan J. A. Lloyd 8 0 0 2 I'r Cor o Blant dan 15 oed, heb fod dan 30 o rif, a gano yn oreu Rhosyn yr Haf," o Gor y Plant 1 0 0 Ail oren 0 10 0 (Caniateir chwech mewn oed i'w cynorthwyo yn y Bass a'r Tenor ) 3 I'r Cor o un gynulleidf a gano yn oreu St. Peter's'' a Mathias yn ddilynol, o Lyfr Tonau Ieuan Gwyllt. Tudalen 183 a 35 2 0 0 Am fanylion peLach, anfoner am y Programme, ceiniog yr un, neu ddwy geiniog trwy y Post. Am y dydd, i'r Esgynlawr, 2a.; Ol-seddan, Is. 5 Plant dan 15 oed, 6s. WM. LEWIS WILLIAMS, (Grwilym Craig v Tyle,) Pontlotyn, Rhnmni, yøg. TT A TS?' TT "BS' A Q EVAN THOMAST Manufacturer of all kinds of imilwinnos SAFETY -LAMPOO And sole Maker of his Patent Improved Clany EmmP With Elastic Glass Ring, Which admits of the expansion of the glaSS without the risk of Breakage. Prices and designs on application for quantites. CAMBHIAW WORK., 7, Cardiff Street, Aberdare. Clany Glasses, 5d. each Lamps Repaired at the shortest notice. SJlJLK OF gli[TIW]r]LVP# SUMMER STOCK! HENRY LEWIS IS now Selling his SUBPLTJS SUMMER STOCK of Fancy Silks, Mohairs, EeppSf Costume Dresses, Skirts, Printed Muslins, Mantle, Shawls, Parasols, Millinery, Straws* Feathers, Flowers, Broad Cloths, Pilots, Counterpanes, Sheetings, Carpets, Hearth Rugs, &c., &c. All Goods marked in plain figures for READY MONEY at Greatly Reduced Prices. Lot of Remnants of Brussel's Tapestry and other Carpets at TTAT.T? PRICE. A Lot of Mens' French Hats, 2s. lid. and4s. I id- worth 10s. 6d. and 15s. 6d. 1 v NOTE THE ADDRESS,— .r r 11, Commercial Place, ABBBDABpr Oes y byd i'r Iaith. Gymraeg." EISTEDDFOD U NDEBOL YSTBAD-DYFODWw* A GYNELIR DYDD GWYL DK^1 SANT, Mawrth y la^ 1870. Awdl ar Unigrwydd," ddim llinell. Gwobr, Cadair Wellt gwerflt* Ymddengys y gweddill o'r testynau yu fama

y dsrbodion hyn tuag at gynorthwyo hyd y dydd cyntaf o Hydref 1870, a chymer i fyny yr oil ond 40,000. Rhoddir y gweddill o'r drysorfa allan ar log ar sicrwydd da y gellir eu troi yn arian parod pan fydd angen, ac i wneud trysorfa barhaol, a renir fel y canlyn Un ran o dair i wneud i fyny Drysorfa y Gweddwon, a'r ddwy ran arall Drysorfa i'r Am- ddifaid. Bydd i weddwon ac amddifaid dder- "byn o'r trysorfeydd hyn daliadau chwarterol nes byddo v cwbl wedi darfod. Penodwyd y Mil H. B. Wright, yr hwn a barotodd yr ad- toddiad a'r rheolau, yn Gadeirydd y Cysbwyll- awd Gweinyddol. Penodwyd meichniaeth y Trysorydd yn 50,000. Gohiriodd y bwrdd i gyfarfod yn Plymouth, Hyd. 16, 1869.-0'r Drych.