Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

13 erthygl ar y dudalen hon

--NODIADAU CYMREIG. ....

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

NODIADAU CYMREIG. Gan MORIEN GWYLIAU Y NAJK)LirV. Gadawaf y daith Amerioanaidd yr wythnos hon,a tbraethaf ar Wjliauy Nadolig. N'd gair Cjmreig yw Nadolig," ond un ynhann^r Lladin, sef Natalis," ao yn golygu perthyn i •nedigaeth, Gwyl baganaidd ydoedd gvryly Nadolig hyd amser Gystenyn Fawr, yr hwn a flodeuodd yn nechreu y bedwaredd ganrif *?'r cyfnod Cristionogol. Arwyddai yr wyl hon yn y cyfnod paganaidd enedigaeth haul blwy- ddyn newydd; ond y CriBtiouogion a'i traws- nlWldlasant i gofnodi genedigaeth Haul mawr y Cyfiawnder. sef yr Arglwydd lesn Grist. Yr oedd dau beth neillduol yn cael eu cofnodi gan y paganiaio, drwy yr wyl hon, sef marwolaeth Sadwi-n- hyny yw, yr ben haul, a genedigaeth Hu Gadarn (Appolo), yr haul ieuano. Dylid oofio mai trwy ddelweddau barddQUQl fel hyn y dysgai hen athronwyr y byd. Oherwydd marwolaeth ddamegol Sadwrn. a genedigaeth ddamegol Hu Gadarn, oymerai }fwyl y Nadolig ddau gymeriad-galar a iiawenydd. Ac i hyny y mae i'w bnodoli *gwedd gjmvsgedig yr wyl yn ein plith ni feddyw. Oddiwrth Sadwrn a Hu Gadarn y "enthyciwyd y ffigyrau o hen ddyn »r dyn newydd" yn y Testament tfewydd. Hefyd yr ymadrodd, It Yn Adda y mae pawb yn meirw: yn Nghrist y bywheir pawb. Yr oedd yn rhaid i Gristionogaeth wrth '4^h a brawddegau adnabyddus a daearol i osod allan "irioneddau newydd a nefol, 1 mae anfFyddwyr wedi codi yn yr oesoedd diweddaraf Jyn oherwydd anghofio y ffaith bwysighon na thrwy unrhyw ffordd arall. y cyfnod paganaidd yr oedd yn arferiad larosifjny drwy v nos ddiweddaf or hen flwyddyn i wylied codiad haul 7 fiwyddyn newydd fooreu dranoeth. Diau mai y nos ho«o j canai yr hen feirdd Derwyddol r gan *»lwir genym "Nos Oalan. Dlchon 111(11 pan, ganfyddid yr haul newydd yn oodi dros y terfyogylch, y canai yr hen feirdd y Can Codiad yr Haul." Y mae petbau hena- "ol wedi dyfod i lawr o'r hen oesoedd gyda J1 y Uymry, ag sydd yn taflu goleuni ar yr amser gynt," ao a wnelant, pe byddai y yn «u gwjbod, wefreiddio y byd gwar- •ladiedig, Gosodax y paganiaid allan, yn eu crofydd arddonol, fod dau allu mawr yn y greaai^f- •etti yn elyniaethas iawn i'w gilydd. Ga u J Tywyllwch( a Gallu y Goleuni. Y Diafo » nen, yn olei enw Cymreig, y Fagddu, oedd penllywydd y oyntaf, a Duff, o dan yr enw ATglwydd (Ar-Goleuydd), oedd penllywydd nolat Yr haul, yn ol eu tybiaeth bwy, oedd aualygiad canfyddadwy o allu Duw, ao edrycbent ar yr haul fel cydgyfarfyddiad o toll hatifodion y Duwdod, fel y tystiolaethir *m Grist, fod holl gyflawnder y Duwdod yn preswjllo ynddo yn gorfforoi, ali fod ar wir lonei berson, a dysgleirdeb Ei ogoniant- yaadroddion ffigyrol eto, wedi eu benthyoio o iaith farddonol y Cenedloedd, Ond am y Fagddu nid oeeld dim yn weledig ond tvwyllweh o'i hanfodion. Credai yr fien- anad ei fodef a'i wraig, Annhras, yn presw^lio 1 lawr yn rhy wle yn y gorHewm-lle y auddai jr haul iddo yn yr hwyr—a 1 fod ef a'i wraig yn melltenu i fyny yn nmonyr ai yr haul o r .'u bod yn ceisio dmystno ar y ddaear fr hfajr oedd y Creydd wedt ea oreu trwy ShZ-ilurthyrbml. hrnxn oael eu gosod allan mewn" dram- gan yr ben bob). Y Fagddu a'i wraig, Annrhas, yw Pwns a Siwan rialtwch y Madolig. Gelyn y ddau, wrth gwrs, yw tan a ffoleuni, a'r peth oyntaf a wna Pwns yw gyru y tan allan a'i booer. a gorohwyl Siwan yw 1.tubo y llwob i offern. Dyna yr en" a rydd pobl Sir Fon i'r 110 o dan y grat. » Yn jr hen amser chwareuid ohwareu-gamp yn gosod allan haf a ganaf. Cynryohiolid y gauafgan ohwareuwyr carpiog ft gwedd^ yr hif gan chwareuwyr mewn dillad gwynion a dillad amryliw, wedi eu haddurno abloden. Nid oedd y Plygain borenol yn eglwyai Jihufain a Lloegr, a ohapeli y Meth- odistiaid jn Nghymrn ond hen wylnos 1 aros oodiad haul blwyddyn newydd, a bod yn barod j'w roesawn ar ei ymddangosiad. un o'r pethan oyntaf yr wyf fi yn ei gofio yw bod 7 Plygain ar foren N^Jolig. Yr oedd y pwlpnd TO frith o ganwyllau wedi en hadd- nrno « lliwiau o bob math. Yr oedd y can- wyllbren orogedig yn nghanol Jl>benezer yn Uwythog o ganwyllau pert j ao yr oedd hefyd arffedi yr holl ffenestri mai gardd llodati drwy ganwyllau wedi eu harddwisgo. Wedi i mi ddyfod dipyn yn tenach oeisiwn ddyfalu pa gysylltiad oedd rhwng gonecligseth y baban yn Methlehem a cbatrwyllau wadi eu gwisgo mor drwsiadus. 'kn mhen blvnyddoedd ar ol hyny, daethum i ddeall mai hen wyl y Derwyddon oedd y Plygain ar y deohreu, ao mai arwydd o barob i olenni a Uawenydd, oherwydd, nid yn unjg Ciad aV y dydd yn fwy byr nag ydoedd y pryd hwnw, ond fod ydyddy boreu bwnwyn yniestyn "cam ceiliog." Yn J ebwn wrthyf fy bnn, pa beth sydd a y sCAM ceiliog å'r peth ?" W Mi ddywedaf wrthyt yn rhad, er fod y wybodaeth wedi oostio llyfrau a 1"^f-v^da" i mi. Gosodai yr hen athronwyr y ddaear" yn y ganaf, allan yn gyffelybiaetbol ar wedd wy. Y mae yr holl hadau a syrthiodd S ddaear Tnhydrefyflwyddyn yn aros yn Jjw dfw, y gauaf, « ,n?irySy«ddnowdd.oh bmd jn ^1 yn methu ag ysgogi, ao eto yn peidio a marw I "GweWn," medd yr hen athronwyr, yr un M peth yn yr wy. Y mae ef yn fyw, ond y teae ei fyjyd yntau megis w«di ei atal f{i>, it tvip/ldpnt vn Rhyw wy mawr, meaaeny yy "yw y ddaear yma. Daw yr iar » el dymhor ar yr wy, a gwna yn raddol ddad yg yn mhen ychydig, a daw cyw b. > 7 Hawn plu, a'i gor £ f yn beinanwaitb oelfwaith, allan o bono. Beth sydd yn y1* hefyd, yr hadau yn y ddaear F Ysbryd Daw, gosodeut yr Ysbryd hwnw. yr hwn a aiweu yn Ceridwen, ar lun iar, ao weithiau, e y gwnelai y dwyreinwyr, ar wedd colomen wen. Credent mai peth o'r rhyw fenywaiddI yw y uefnvdd awyrawl ag syddo amgylch y ddaear, y hwn a elirir "ether,"acmai hanfod fenyw- Jidd y Creydd ydyw. Credai y Derwyddon fod Anian a Duw Dad yn on, fel y mae gwr a gwraig yn un. Yr aohos o'n hanbawsder ni i anogyfEred pethan fel hyn yw ein bod wedi *rfer priodoli benywdod a gwrywdod 1 ■Benywdod a gwrywdod ysbrydol a fep^yliai y* athronwyr pan yn son am Dduw Dad a r Anian. w < Ar ol gosod allan fel uohod, y gallu bywiol amanol ar Inn yr iar Ceridwen, naturiol oedd Soaod yr haul, oyfrwng yr yni tadol o Dduw, wedd oeiliog. Enw, medd rhai, wedi hanu °r I-ladin, Pul Cantos (Can Ceiliog), yw yr fpr Ply8»in » a gredant mai Plo Cam Gwyn), yw Plygain. Beth bynag am f«rMyVy 1X140 yn am^wff mai y ceiliog a £ ilr wrth yr enw. Gwelai* wedi ei 6 fvnor- vn Harc\sar = rreiliog oerfiedig, ao arno mewn llythyrenau naddedig, "Zeus Seter»-hyny jw, Duwr laohawdwr. Yr haul, fel iachawdwr y gread- igaeth anianol, a feddyhd. Wrth ddywedyd fod y dydd yn "estyn cam ceiliog dydd y Nadolig, awgrymiad yw fod yr haul wedi dechrea ei daith yn ol o'r pwynt gauafol. » ft Perthyn i hen gyfundrefn arwyddluniol orefydd y mae holl arvvyddluniau y Nadolig. Dyna addurno y tai a chelyn a bythwyrddion eraill, nid yw ond gvveddill o'r hen ffurf o osod allan yn arwyddluniol fod bywyd eto aT gael, er gwaethaf y gauaf marwol ag sydrt yn teyrnasu yn aidser y Nadolig. it.* Un o arwyddluniau mwyaf oysegredig ein hynafiaid yn Mhrydam oedd y neu ochelwydd (mistletoe). J* » wy<ddost, ddarllenydd, nad yw y pren hynod hwn'by yn tyfu o'r ddaear, ond ei fod bob amser y tyfu ar golfen rhyw bren neu g'ljdd, a1 wd ,n ei flodau ddyddiau dyfnaf y gauaf brawn Jwrnion yw ei "flodau." Defnyddiai y Derwyddon y pren hwn i^sod allan fywy nefol, ao heb fod yn ymddxbynol am ei barhad ar bridd y ddaear, yn yr awyr I Arwydd- luniau fel y rhai uchod, oedd aduodau y tadau, trwy ba rai y dysgent athroniaeth grefyddol i'w gilydd. I mi y maeyr adnodau," trwy olenni gwaiiaidd pa ra y gwelent drwy wyll y oyn oesoedd, obwthibyw byth ar ol marwolaeth y oorff, yn swynol a ohysegredig I Gofynir i mi weithiau pa beth a feddylir wrth Mari Lwyd," y pen oeffyl addurnedig, a wna pobieuainc ei gario o dy i dy yn amser v Nadolfg. Y mai yr enw « Man Lwyd" yn ar- wyddo oysylltiad y gwrthddryoh a thyw ddefod yn nglyn a Mari-addoliad. Alair y *orwyna feddylir. Yrenwau Cymreiggynt am santaidd oedd ewyn (gwrywaidd), a gwen (benywa>dd). Ymdclengys mai "Hwyd" oedd yr enw ar aefvllfa gymysgedig o dda a drwg, yr honyw sefyllfa pawb yn y byd hwn. Gosodai ein hynafiaid y lliw ttwyd— cymysgedig o wyn a 5^f ««odr allan sefyllfa .nn.herfia.tb. Pan roddoM J Cymry yr enw llari i Mair y Forwyn, y mae yn eithaf amlwg na olygent hi, fel y gwna y Pabyddion yn bre- senol yn ddibechod o ran ei natur. Ymddengya mai un o wrthddrychau ™r\ (" drama ") vn gosod allan o'r dwyraiu l weled y Mab byona y tua Bethlehem ar tri cheffyU Un or oeffylau hyny yw yr byn ft osodir allan yr eiiw "Mari l,wyd.ly M Terfynaf trwy ddymuno gwyliau dedwydd i'r darllenydd. Paid, da ti, a bwyta nao yfed i ormodedd. Byddai hyny yn annheilwng o dy urddas fel dyn. Bydded i ti dangnefedd a mwyniant.

"HEALTH SERMONS FOR THE PEOPLE."

Christmas-boxes.j

NEW YEAR'S EVE.

THE CAUSE DISCOVERED.

[No title]

.. New Serials for the New…

Advertising

PEOPLE WE READ ABOUT.

[No title]

I"Qgmpu r n:" .

[No title]

•• WEEKLY MAIL." DECEMBER…