Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

9 erthygl ar y dudalen hon

NODIADAU CYMREIG.

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

NODIADAU CYMREIG. STANLEY YN Y CANOLBARTII. DRANGFA WYIITIIIOL Y GWRON. Gan MORIEN." (PARHAD). ✓ Yr oedd tymhor fy arosiad gyda'r Brenin Mtesa ar ddyfod i ben," medd Stanley, a gofynaia am ei ganiatad i yniadael, a cban ddwyn ar gof iddo ei addewid y gwtiai roddi i ,mi ddigoa o fadau i'n cyfleu i Ugandi. Rhoddodd ei ganiatad, Yr oedd yn awyddus am weled y rhoddion oeddwn wedi ddywedyd fod genyf yn y lie ar Ian y mor o'r lie y daethum. Gorohymynodd i Magassa ddyfod a thri deg o fadau at fy ngwasanaeth. Ar Ebrill 15 yn y badau, o dan lywyddiaeth Magassa, yr oeddym yn barod i'n taith, Yr oedd Magassa erbyn hyn a tbyb fawr am dano ei hun. Yr oedd et' a minnau wedi treulio pymthe^ diwrnod yn ffafr y brenin, ac yr oedd hyny wedi rhoddi y bendro i Magassa. Mynai i mi aros dau ddiwrnod yn hwy ac nid cyn i mi fygwth aohwyn wrth y brenin yeydsyniodd i gychwvn boreu dranoetb. Ar DOS y 14t"g, terfynais fy llythyr i'r Daily Tele- graph a'r New York Herald, yn mha un yr awgrymais am anfon cenadou i ddysgu Crist- ionogaetb i Mtesa a'i bobl. Yr oedd Mtesa yn barod wedi eanfod rhagoriaeth yr egwydd- orion Cristior.ogol, ac yn dechreu cadw'r Sabbath. Wedi i'r Jlythyrau gaol eu selio i fyny rboddwyd hwynt i of&l y eadlywydd Liuaut, yr hwn oedd yn dychwelyd i'r A ipht. Nid oedl Magassa yn barod i gychwyn yr ail ddydd; yr oedd un o'i wrngedd wedi ffoi ymaith, neu yr oedd un o beuaethiaid Mtesa. wedi ei dj gid' hi. Yr oedd y bachgen mewn ffwdan angbyffredin, er fod ganddo baged o rai eraill ar ol. O'r diwedd cychwynasom t'n mordaith. Ond uid oeddym wedi morio mwy na deg milldlr pan aeth bunanoldeb Magassa tuhwnt i bob rheswm. Govchymynais ef i ddyfod ataf. Ni wnelai. Gwnaeth ystumiau j a'i wyneb ao ysgydwodd ei beu yn fygy thiol. Pan gyrhaeddasom ynys glaniaaom a chydiais, ond nid yn drwsgwl, yn ngorpws Magassa. Gosodais ef i eistedd wrth fy ochr, a dar- luniais iddo y petbaa gwerthfawr ag oedd ar ei gyfer yn y dyfodol ond iddo ufuddhau i orchymynion Mtesa a chyd dynu a ni. Addawodd wneyd. Aeth y noson hono yn ei fad gydag eraill, a glauiodd mewn ynys, a dycbelodd wedi y&- peilio benyw ieaanc ar ol rhwymo y penaeth. | Tranoeth yr oeddym yn iriorio yn ngolwg gwlad hyuod o brydterth, a'r bryniau a'u penau yn wastad. Cyrhaeddaaoin draetb ynys. Yr oedd tua deuddeg o'r brodorion inewn gwisg- oedd o grwyn geifr yn eistedd ar y traeth yn sugno firwythau a ddalient yn eu dwylaw. Cynygiasallt ffrwytbau "I iittiau. Derby masom hwynt yn ddiolchgar. » "Daeth yr hwvr. Dywedasom I iios da' y naill wrtb y Hall. Ar ganol nos clywem ddrwms yn seinio. Beth sydd yn bod ? A oes rbywbeth o'i le ? gofynais. 4 Oh, nac oes/ ebai y brodorion. Ond parhau o byd a wnelai sain y drwms, ac yr oedd cws, yn pallu. Yr oedd fy ngwyr i o gwmpas cyn toriad y \V a. r. Yr oedd y drwms yn arwyddo fod rbywbeth o'i Ie. Yr oeddsvn yn fy mad a'r gorchuddion wedi an bagor. Gwelem y brodor- ion yn dyfod. Gosodais fy nrylfiau yn barod. Erbvti hyn yr oedd o ddau i dri chant o'r brodorion mewn llawn arfog- a-th, au wedi gosod eu p:wnt ar en gwynebau, yn cadgyrchu tuag atom. Carient yn eu dwylaw fwaau a saethau, ao yr oedd eraill yn eario matb o grymanau a choes bir i hot un o honynt. Ar eu breichiau aswy carient darianaucoed. Safodd y Itu pan taa tri deg o latbeni oddirrtbym. Lly«adrythenfc ar- nom, ond ni ynganent air. Torais ar y dis- tawrwydd. Cerddais yn y blaon tuag at hyn- afgwr ag oedd wedi rboddi gwin i mi i'w yfed y dydd o'r blaen. Gofyuais beth sydd j yn bod, fy nghyfaill ? Atebodd yn frysiog Y11 en hiaith, Beth yu- eioh amean wrtb osod eich badau ar ciii traeth ni Atebais mai i'w cadw allan o ddioystr yn y nos. Gofynodd, A wyddost ti mai eia gwlad ni ydyw hon ?' b IOwn,' ebun yn ol, 'ond pa ddrwg a wnaethom? A dorasom ni i latir eioh ffrwythau? A ddaethom ni i'oh tai chwi?' Dywedodd, Ymaith a chwi, nid oes eich heisieu yma ? ¡ Ga-Ihvn wneyd Lrny yn hawdd,' ebwyi, a phe bnasech wedi dywedyd neitbispi* am i ni fyned ni fuassjn wedi aros yma o gwbi. '0 'ble i chi'n dod r" oedd y gofyniad nesaf. Yna dywedais, 'Caiffy brenin Mtesa gly wed am hyn. ( IS ydych am luniaetb,' ebe yr hynafgwr, anfonaf ef i chwi i'r ynys nesaf, ond rhaid yw i chwi tyned oddiyma, canya y mae y dynion ieuainc am ymladd a chwi.' ¡' Ni a wthiasom ein bsdao dan ganu i'r dwfr, ac es i a'r dynion ag oedd yn pat-thyn i fy un i ar y bwrdd. Ond yr oedd Sentura, un o bobl Mtesa, yn ddigllawu wrth y brodorion, ac yr oedd ef a'i ddynion yn cweryla a, hwynt. Bloeddiais arno doycbwelyd i'w ganw. Gwnaeth ef a'i bobl hyny gan ohwyrnu. Rhwyfasom i ynys dftir milldir oddiyno, a ohawsom yno yn ein baros goffi ao ymenyn, ond nid wedi eu darparu i ni. Rhuthrodd Seutum ao eraili, ao ymaflasant yn y pethau yn ddigllawn. Yr oedd y perchen- ogion yn gynddeiriog o'i herwydd, a gwnaeth un o honynt appel ataf fl. Cawsant y pethau yn ol yn union,a bygythiais Sentum a r net! Am ddeg o'r gloob bu penaeth y He arall yn unol a'i addewid; anfonodd luniaeth i nL Anf.modd ddigon o fwyd i cbvvech deg o ddynion am ddau ddiwrnod. Es i'r coed toreithiog a phrydferth, gan f wynbar, f hun fel baohgenyn. Yr oedd unigrwydd » dis- tawrwydd y goedwig wrth fy modd. Yr oeddwn yn rbydd i ganu, i ddringo coed, i ymrclio ar y gwyrddni, neu i Befyll ar fy rnhen, os dewiswn. Neidiwn, gan ymaflyd yn y col- fenau uwch fy mben. Nid oedd yn ofynol bod yn ddifrifol yn fy unigrwydd fel yr oedd yn ayighenrheidiol pan yn flaener ar ddynion. Y r oedd yco forgrug du, gwyn, coch, nielyn yr oedd yno nythau adar, ao yr oedd yno goed o wahanol lathan. Dringais y bryniau gan oddi yno syllu ar y mor canoldirol odditanodd. Oddiar y bryniau gweiwu hefyd ar y gwap- tadedd ddiadelloedd o anifeiliatd yn pori, ao yn y peilder gwelwn mai brychau ddefaid a geifr. Gwelwn frodorion a cholofnau mwg yn codi oddiwrth eu tanau. Ychydig f maent yn feddwl fod llygaid yn sylwi arnynt o ben y bryniau uchel, mwy nag y mae dyn yn sylweddoli fod Duw yn sylwi arno o'r uchelderau! Pa byd, tybed, y bydd yr ynys hon-y wlad hon-yn anwybodus am yr Ilwn a greodd yr haul ac a liwiodd leni ei fachlud- iad! Pa hyd y bydd oynddeiriogrwydd dyn yn rhwystr i ledaeuiad yr Efengyl yn y gwledydd byn ? "Llosg, trywana, a bratba Mtesa ei elynion. Y mae yr ynyswyr yn sefyll ar eu traethau a:u bwaau a'u saethau alu ffvn-tafl i ergydio at vmwelwyr; yn wir, y mae y. byd n llawn o drigfanau trawsder. Vlsgyns oddiar ben y Icr mynydd ffordd arall, a gwelais yn awr fod yn yr ynys eUtydd a tharenydd. Canfyddwn Magassa a un deg a phedwar o ganws ar y iner. A Hfonaisato am iddo ddyfod atom. Y noson hono gwersyllasom o dan graig. Wedi gadael y lie hwn, daethom i ynys arill yn cynwys llawer o bentrefi a phoblogaeth o tua phedair mil. Yr oadd diadelloedd yn pori ar y llechweddau, ac yr oedd y tir wedi ei aredig i'w blanu. Torodd y bobl allan i ganu ei her i'r gad Hohu-a-ht!hua-u-u ebent yn hirleisiol. Yr oedd y dorf yn cynyddu, ao yr oedd y gau ryfelawg yn cynyddu mewn grym. Yr oeddym yn haner newynawg ac yn oer, ond yn dechreu cynhesu wedi'r nos erwin o'r blaen. Cyfeiriason ein cychod i gilfach yn y tir. Yn union rhedodd y brodorion i lawr ar byd yr ochrau gan herio yn fygythiol. Pan tna haner can' llatb o'r tir gorchymynais i'r vhwyfyudion i aros. Ond Safeni a Baraoa. a ddywedasant nad oedd aohos ofni; y byddai i'r anwariaid dawelu ond iddynt ein clywed yn siarad. Heblaw by-ny, os na chaem lun- iaeth yma y byddai hi ar ben arnom. Pan tua adeg llath o'r tir decbreuodd y ddau a en- wyd siarad a'r anwariaid. Siaradasant, ao ar yr un pryd, dangosent eu genau agored, gan awgrymu liewyn. Bi-odyr, cyfeillion, dyn- nion da,' ac yr un pryd, yn dawel, enwent Mtesa. Yr oedd effaith daionns i'w ganfod yn union. Gwelid yr anwariad yn taflu i lawr y cerrig o'u dwylaw. Yr oedd llinynau y bwaau yn cael eu lliniaru, a'r gwaewffyn yn cael eu gosod i lawr, ac yn cael en defn- yddio mal ffyn. Trodd Safeni a Baraca ataf gan ddywedyd, Beth a ddywedwch yn awr, meistr ?' Yoa gwaboddasant y ddau cant o anwariaid i ddyfod yn nes atynt. Siaradodd yr anwariaid ychydig a'u gilydd, ac y na daeth nifer o honynt, gm wenu eu hunain yn awr, i'r dwfr nes cyrhaedl blaen y bad. iSiarad- asant yn fwynaidd am ychydig, ond yn ddisymwth ymafiasant yn y bad a gyrasant ef i dir. Yna gwthiasant ef tuag ugam llath dros y cerrig. Yr oeddwn bron wedi fferu gan syndod. Yna. bu golygfeydd anarluniadol. Rhuai yr anwariaid fel cythreuliaid o'n liaitig lob. ,y Yr oedd galit o waewtfyn yn cael eu hauelu, a saethau lawer tuag atom. Yr oedd pastynau rhyfel yn esgynedig uwoh ein penau. Yr oedd y ddau cant o Negroaid aow-ar yn cloch- darian o'n hamgylch, gan wthio y naiil y Ilall. Yr oedd pob un yn ymgastadleu a'r lieill am ddyfod atom. Yr oeddwn wedi llamu ar fy nhraed, a revolver yn mhob Haw, i ladd cyn cael fy IIad fy hunan. Dymunai 6afeiii arnaf fod yn amyneddgar. Yna cymerais arnaf fy mod wedi rhoi i fyny, ond yr oedd y revol- vers o hyd yn barod idanio. Gosododd Safeni ei freichiau yn groes i'w gilydd, fel mertbyr yn myned i farw. Baraca a ddangosai dor ei ddwylaw i'r anwariaid ofnadwy a chyn- ddeiriog, a gofynai, I Gyfaillion, beth sydd ariioch chivi ? A oes arnoch chwi ofu divy- law noeth P Cyfeillion ydym ni wedi dyfod yma i brYlJu Ilunmeth genyeb.' Yr oedd ein tawelwch wedi cael effaith i'w llonyddu, pan ddaeth baner cant ychwanegol a thorodd y storom allan drachefn. Codwyd yr arfau wed'yn. Cafodd Safeni ergyd ag a'i dan- foncdd bendramwnwgl. Cafodd Karango, yr hogyn, ergyd ar ei ben a gwaewffon. Saramba a lefodd pan ddisgynodd pastwn ar ei gef n. Neidiais i fyny yn awr gau ddal y ddau revolver yn fy Haw aswy ao yn appelio a fy Haw dde. Yr oedd henafgwr yn c&isio perswadio yr anwariaid i dawelQ. Dangosais "belenau gwydr lliwiog :1' enwau Mtesa, ao Alita-ra., eu brenin: I ond ni wnaelh golwg ar y beads ond dihnno eu trachwant. Decbreursant siarad a u gilydd yn ngbylch yr offerynau bychain ag oedd yn nwylaw y dyn gwyn. Cododd yr henafgwr ei ffon i fyny, a gyrodd yn 01 y dorf gythreulig. Pwy oedd ef ond Shekka, brenin Bumbirseh. Cynorthwyid ef gan benaetbiaid. Yna awgrymodd Shekka ar haner dwsin i fyned y tuul i gviial I shuari I (siarad). Aeth haner y dorf ar ol y brenin a'i gynghor, ond aros- odd y lieill i'n gwawdio a'n bygwth a'u barfau. Daeth un o'r anwariaid y tool i mi, gan wneud gwofl ofnadwy o saliv arnaf. Ymallodd un arall yn fy ngwalft, a thynodd wrtho. Cydiais yn ei law, a chan ei pblygn yn ol bum bron a'i dadgymalu iddo. Ysgrechiodd ober- wydd y poen. Ei gyfeillion yn awr a wnaent anelu en ffyn brathu, ond gwenu o hyd a w 11 awn arnynt, a'r liawddrylliau o hyd yn barod i waitb. "Daeth negesydd oddiwrth y brenin a'i gynghor. Awgryiu dl ar Safeni. Dy- wedais, Dydd gall, Safeni.' '0" Duw a'i myn,' ebe Safeni. Aeto yr hon dorf ar ol Safeni. SafodJ-cododd ei freichiau i fyny. Auer- chai y dorf. Yr oedd ei wyneb a -gwedd hynaws arno. Yroedd yn ymbil am gyliawn- der a tbrugarodd. Dychwelodd Safeni ataf a dywedodd, Nid oes dim i'w ofni, ond dywedir fod yn rhaid ) ni aros nes yfory. A werthant hwy fwyd i iii ? Gwnant ebe Safeni ar ol gorphen y shoari' (siarad). ran oedd Safeni yn siarad a mi rbathrodd dau Negro a cbym- erasant feddiaut o'n rhwyfau. Codaiant eu pastvnau i'w daro. Gad iddynt.' ehwn a gwnaeth yn ol fy ngorohymyn. Daetb cenad or 'shu;ri I yn gofyn pump o frethynau a necklaces. Rhoddwyd hwynt. Aeth y milwyr yn awr i gael lluniaeth, a daeth benywod i edrycb arnom. Buom yn garedig wrthynt. Dyvredasaut wrtbym ein bod i gael ein Iladd os na allein Iwyddo i wneyd i Shekka fwyta niel gyda ni; neu gyfnewid gwaed a ni. Am dri o'r gloch wele swn mawr v drwms. Delai llu mawr mewn llawn arfogaeth tuag- atom. Yr oedd eu gwynebau wedi eupaentiova ddu a gwyn. Yr oedd eu tarianau ar eu breichiau. Llefodd Safeni a Baraoa, Paratowch, meistr; dynia ben arni, yn wir l' Yr wyf,' ebwn yn ol, 'yn barod er's teirawr. A ydyoh chwi yn barod— eich drylliau a'ch revolvers yn llawn ?' Ydynt, ayr.' 'Safeni, cerdda yn hyf i ben y twyn yna at Shekka, a chynyg idde y sypyn beads yma, a gofyn am iddo gyfnewid gwaed a thi.' Aeth. Nid oedd fawr perygl iddo ofewu cant a haner o latheni i ffroenau fy nrylliau. lJawnsiai y milwyr gan drafod eu barfau. Dychwelodd Salem. Yr oedd Shekka wedi pallu. M Yr oedd yn awr o'n luaen dri chant ofilwyr anwaraidd. Rhedodd baner cant at ein bad ar y serrig, a cbymerasant ein drwm. Can- molwyd y weithredgan y Ileill. Daeth dau ddyn i yru gwartheg ag oedd yn pori rhyngom a'r llu. Pa'm yr ydych yn gwneyd byna ? gofynodd Safeni. Y maent ar ddeohreu yr ymladdfa,' oedd yr ateb. Rhoddais ddau ddernyn 0 frethyn coch i Safeni, a gorchy- mynais iddo fyned a hwynt yn mlaen am yohydig, ond yr eiliad y clywi fy llais, rhed yn ol., Wrth y rhwyddfion dywedais,' Yn awr, fy mechgyn i, gosodwoh eich |bunain bobochr i'r bad, a phan floeddiaf, gyrwch y bad a'ch lioll egni.' 'Gwnawn, os myn Duw,'ebe'r boys. Aeth Safeni haner can' llath ar ol y dynion a'r gwartheg. Bloeddiais, Yn awr, boys.' Wele y bad yn llithro tua'r dwr. 'Safeni!' ebwn. Yna llamodd Safeni yn of. Ysgrechiodd y milwyr ar y twyn, a rhedai y tri chant i lawr tuag atom. Rhuth- rodd y bad i'r dwfr. Cyrbaeddodd Safeni lan y dwfr. Yr oedd llawer o waewffyn yn oael eu hanelu. Neidiodd ar ei ben i'r dwfr, ar eiliad nesaf yr oedd fy mhelenau plwm yn rhuchiotrwy gyrphyr anwariaid. Yr oeddym yn awr yn ein bad, a Safeni gyda ni yn mar- ohogaeth ar y don. Anfonais ddau ergyd o shots man i ganol yr anwariaid gydag effaith dychrynllyd. Rhedodd rhai at fwa yn y tir i geisio dyfod yn nes atOlP, ond yr oedd fy nrylliau yn ysgubo y fan. Defnyddiwyd y drylliau yn awr yn rhwyfau. (rw baihau.)

[No title]

PORTRAIT GALLERY.

18tories for the New Year.

Advertising

-——«——— !--SALE OR EXCHANGE.…

- WANTED.

Wr,, NEED MORE SLEBP.

Advertising