Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
2 erthygl ar y dudalen hon
Cuddio Rhestr Erthyglau
2 erthygl ar y dudalen hon
Pregethau Noson Waith.
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
Pregethau Noson Waith. PREGETH 1. Cyfod, rhodia trwy y wlad, ar ei hyd, ac ar ei lied; canys i ti y rhoddaf hi."—Gen. xiii., 17. I'n pwrpas presenol, y Cymro sydd yn cael ei an- erch yn yr adnod hon; wrth u y wlad" yr ydym i ddeall Cymru a Sir Fynwy. Er mai baich yr adnod ydyw y gorchymyn yna am y dyfodol, mae'r gair cyfod yn taflu rhyw lygedyn o oleuni yn ol. Mae'n dangos, beth mae'r Cymro wedi fod yn wneyd hyd yma. A lie iawn ydyw Cymru wedi fod i gysgu a breuddwydio a breuddwydiwr da ydyw'r Cymro. Mae wedi dych- mygu gyatal darluniau ag a roddwyd ar lian neu mewn geiriau erioed wedi gweled cymaint o bryd- ferthwch anian ag a welodd unrhyw artist erioed, ac wedi dyfeisio wrth ei ben a'i bastwn ei hun, ddigon o plots i lonaid gwlad o ffugchwedlau. Ond mae wedi ei ddigoni ar hyny. Nid ydyw wedi tros- glwyddo ei freuddwydion ar na phared palas na ffenestr eglwys, i na llyfr na chareg nadd. Nid ydyw wedi trin Iliwiau na gweithio cun. Mae ei feddwl wedi bod ar waith a'i law yn ei gesail. Mae wedi bod yn gelfyddydgar i'r glust, fel y prawf ei englyn- ion, ond nid i'r llygad, fel y prawf ei lyfrau a'i gapelau. Ond mae'r adnod yma yn gafael yn ei war, ac yn ei godï ar ei draed. Cyfod. rhodia trwy y wlad." Yr ystyr gyntaf ydym yn gofio i fyn'd i rodio," ydyw myned am holidays," ac er fod Cymru'n burion lie i dreulio'r rheiny, mae'r rhan olaf o'r adnod yn dangos fod y rhodio yma yn fwy difrif na hyny, a bod y dyn i fod yn gvfoethocach yn lle'n dlotach ar ol rhodio. Y meddwl ydyw, perchenog yn myned dros ei ystad, a'i cherdded o benbwy gilydd nes adnabod pob rhan o honi a gwybod i'r dim sut un ydyw, a beth yw ei therfynau, fel na all -neb o hyny allan roddi mwgwd ar ei wyneb a'i hocedu o honi. Ac er mwyn sicrhau yr adnabydd- iaeth lwyr yma, y mae yn siarsio arno rndio-mynecl ar ei draed debygwn ni. Ni a dybiwn y gwelwn yma hefyd, rhwng y llinellau, brotest yn erbyn y dull presenol o drafaelio :-myned ar olwynion, ac ar hyd yr un hen ffordd bob amser, a hono yn ffordd wastad; hefyd myned yn finteioedd i'r un lleoedd, ac yn yr un misoedd bob amser—yn yr haf. 'Toedd fawr o wahaniaeth rhwng gyru gwartheg yn yr hen amser a thynu dynion yn y dyddiau hyn drwy y wlad. Ond rhag ofn i rywun fethu darllen rhwng y llinell- au, mae'n dweyd yn eglur'yn y geiriau nesaf am fyned ar ei hyd ac ar ei lied." Dyna ar unwaith daflu'r bicycle i'r ffos, a'r tren oddiar y rheiliau, a chwalu dynion fwy ar led o olwg eu gilydd, er mwyn iddynt allu clywed eu meddyliau eu hunain yn siarad wrthynt. Dyna ein cychwyn i ranau ang- hysbell Cymru; dyna daflu mynydd ar draws y ffordd a'n gyru drosto dyna ddweyd fod prydferth- wch mewn cors, a bod llwybrau defaid yn dyferu barddoniaeth, ac fod llawer o adar na welsom eto erioed, yn nythu ac yn canu ac yn hedeg yn manau anhygyrch ein gwlad dyna oeri i ni wneyd ffrindia o'r Wyddfa, a Chader Idris, a Phumlumon, a'r Ddyfrdwy, a'r Hafren, ac eithin a brwyn, a brain, a grug, a defaid mynydd. Chwi' sylwch nad oes yma son am ffordd o gwbl, llawer llai ffordd-fawr, gyda cherig milldir yn eich adgoffa fod tref o'ch blaen a thref o'ch ol. Mae'n amlwg mai'r bwriad" yw gadael i ni fyned, heb na ffrwyn na phenffyst, dros gloddiau a thrwy ganol caeau os dewiswn, a thynu 'sgwrs a'r hogyn gyru'r wedd, ac a dynion-trin-y-ddaear. Mor werthfawr yn eich golwg, onide, ydyw yr adnabyddiaeth sydd genych o gloddiau, a phyrth a chaeau ardal eich mebyd? Maë-yn eich galluogi i gymeryd i fyny y papyr newydd a dilyn hanes cwn hela Syr Hwn a Hwn, neu Arglwydd Fel a'r Fel, fel pe baech hefo nhw, ac am hyny yn llawer rhatach i chwi ac yn llawer saffach. Etto. Wrth fyned i mewn i'r adnod, o dan y geiriau, cawn ei fod jn ein dysgu i beidio gwneyd y gwahaniaeth a wnawn mewn perthynas i'r tymor yr eir drwy Gymru. Nid oes yma air am fisoedd yr haf. Mae'r adnod, drwy ei distawrwydd, yn dweyd fod y gauaf yn gystal a'r haf. Adnabu neb ei wlad yn iawn, yn enwedig gwlad a wyneb tebyg i Gymru, ac ni dderbyniodd chwaith yr holl wersi sydd gan- ddi, os na welodd hi bob tymhor arni. Dylem fyned ar ein holidays haf a gauaf, bob yn ail. Mae i bob tymhor ei brydferthwch neillduol ei hun. Pa bryd y gwelwyd yr hen Ddyfrdwy yma yn fwy prydferth yn yr haf nag ydoedd y noson oleu leuad hono ddeu- fts yn ol pan oedd tin o honoch, gynulleidfa barchus, gyda ni yn rhodio ei glan, oddiyma i Bont y Creyr ac yn ol? Yr un ydyw daear Cymru pa un bynag a edrych- wn arni gyda'i chnwd ar ei gwyneb, ynte a'i chroen i lawr, ac mae eisieu i ni, er gwneuthur dynion Ilawn o honom ein hunain, feddwl am dani gyaa'r wedd yn araf dynu'r gwydd drwyddi—a'r dyn wrth ei gyrn yn ceisio ei oreu i wneyd i fyny am chwaeth annghelfydd rhai sy'n rhodio llwybrau uwch nag ef -yn ogystal ag am dani dan ei chnwd. Ond mae eisieu rhodio trwy y wlad, nid yn unig er mwyn adnabod, ond hefyd er mwyn teimlo- teimlo curiad ei chalon ymhob ardal. Ac mae eis- ieu cymysgu ein hadnabyddiaeth bresenol o honi A.In gwybodaeth o'i Kanes, oes ar ol oes. Hefyd dylem gael i'n canlyn goffadwriaeth gwron y lie y byddwn ynddo ar y pryd. Mae cymaint o ymdrech wedi bod yn angenrheidiol i gadw Cymru a'i phen i fyny, fel y cawn ar ein ffordd wrth rodio, hen gartrefi a lleoedd gorwedd lliaws mawr o'r rhai fu yn ymladd drosti, neu yn ei dysgu a'i harwain, neu yn canu iddi. A son am fymventydd, mae mwy o hyawdledd yn dod o'r llanerchau distaw hyn y dyddiau yma o blaid yr Eglwysi nag o enau yr un Esgob. Ond pwysicach o lawer na'r gorchymyn geir yn nechreu'r adnod, ydyw y mynegiad sydd yn ei di- wedd Canys i ti y rhoddaf hi." Dyna un o'r brawddegau mawr sy'n gwneyd Hanes. Rhaid ed- rych yn ol i amser Abraham am ei chyffelyb. At hona y mae cenhedlaeth ar ol cenhedlaeth wedi bod yn edrych ymlaen, ac yn sicrwydd y deuai ryw dro, y caed y nerth angenrheidiol i ddal y galon i fyny. Dyna'r wobr am lafur a lludded y tadau dyna gyf- lawniad proffwydoliaeth eu harweinwyr; dyna or- ffwysdra. Mae Cymru i fod yn eiddo i ni yn yr ystyr oreu ac eangaf—yn lie i fyw, i ddysgu, i addoli-yn gar- tref. Mae ei daear i fod yn eiddo i ni i'w thrin a'i throi'n hyfrydwch; mae'r llafurwr i gael darn o honi iddo'i hun os myn, i fagu ei blant a'i hunan- barch yr un pryd. Mae'r plant a'r ieuenctyd i gael eu dysgu, ac mae pob gweithiwr tlawd i gael siarad Cymraeg ynddi. Mae'r llyfr wedi dweyd. Yn ngwyneb hyn y rhoddir y marching order i ni fyned trwy Gymru, i edrych beth sydd eisieu wneyd i'w hadgyweirio. Mae llawer o'r hen der- fynau a osododd ein tadau wedi eu symud, a rhaid eu symud yn ol; mae ein coedwigoedd wedi eu dad- wreiddio, a rhaid eu hail blanu mae tai ein gweith- wyr yn aros i'w hadeiladu, a rhaid chwilio'r chwar- eli am y cerig goreu (dim brics) a gwneyd i'r cyn- lluniau rhagoraf dyfu allan o'r ddaear dan ein traed wrth gerdded, ac ymagor o'n blaen rhaid i ni dderbyn y fath ysbrydiaeth wrth rodio nes bydd lluniau'r dynion sydd i sefyll mewn mynor yma ac acw yn eu magwyrau, a'r groups sydd i gynrychioli helyntion ein gwlad yn y ffenestri lliwiedig, yn ym- rithio i'n golwg.
TRO I'R AMERICA.
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
TRO I'R AMERICA. I. Bum inau ar ymweliad a gwlad fawr y Gorllewin. 'Dyw croesi cefnfor a chyfandir ddim llawer o beth yn awr wrth yr hyn ydoedd unwaith. Mae'r cyfleus- derau digymar ar for a thir, wedi gwneyd gwledydd dieithr yn gymydogion a chydnabod, ac wedi tynu cyrau'r ddaear i ymyl eu gilydd. Mae cryn wahan- iaeth hed, wedi cymeryd lie yn y dosbarth o bre- gethwyr sy'n ymweled ag America heddyw, rhagor yr hyn fyddai flynyddau yn ol. Y pryd hwnw, rhyw ychydig o'r tywysogion fyddai yn mynd, un yrwan, ac. un rywbryd eto, fel ymweliadau angylion. Yr oedd yr America yn rhywle yn eithafion byd, ac ynfydwydd fuasai cyrchu pregethwyr cyffredin i'r fath bellder. Buasai taith o Gaergybi i Gaerdydd, y pryd hwnw. braidd yn rhyfyg i bregethwr cyff- redin, ond 'roedd mynd i'r America, bron, fel mynd i'r nefoedd, fel mai ychydig oedd yn deilwng i an- turio'r daith, a'r rheiny o blith y goreuon i gyd. Aent yno, fel rheol, ar wahoddlad taer prif lysoedd y Cyfundeb; a byddai raid i'r gwahoddiad ddod ddwywaith neu dair, ac yn daerach bob tro, cyn y gallent, rywfodd, wel'd eu ffordd i gydsynio ond fel taer weddi'r cyfiawn, felly hefyd, llawer a ddichon taer wahoddiad y' Cyfundeb, ac yn y diwedd llwydd- id i g,ael gan ryw angel disgleiriach na'i gilydd, i roi cyhoeddiad i ymweled a'i frodyr yn y byd newydd. Wedi rhoi a chael cydsyniad, yna bydd- ai'r udgyrn yn dechreu canu, a chanu v byddent am fisoedd, yr ochr yma, a'r ochr draw i'r dwr, ni chollodd Cymru, ac ni chafodd yr America erioed y fath freintiau o'r blaen. Anfonid I" eirchion ami ri," am i'r Hwn sy'n llywodraethu ymchwydd y mor ostegu ei donau tra fyddai'r fath lwyth gwerthfawr yn nofio ar ei wyneb mawr, bradwrus ei wen, a pheryglus ei wg. Ond erbyn hyn, mae goruchwyliaeth yr anfarwol- ion wedi myn'd heibio, a chyfle'r pethau distadl wedi dod. Peth digon cyffredin bellach. ydyw gwel'd tri neu bedwar o bregethwyr bach, diniwed, yn croesi yn yr un llong, heb wahoddiad na Chyf- arfod Dosbarth, na Chymanfa, a'u Dyddiaduron yn haner gwag, ac y maent yn myn'd mor ddistaw a llechwraidd, fel na chlywir na lief geiriau, na sain udgorn, a byddant yn eu hoi, bron, cyn i neb wybod eu colli. Ni raid i mi ddweyd, mai yn y frawdol- iaeth ffyddiog hono yr oeddwn i yn wynebu ar y machlud pell. Wn i ddim pa'm, ond rhaid i mi ddweyd fod yn well genyf fi ddynion cyffredin na neb, nid yw hyny, wrth gwrs, ond gwirio'r hen air, pob cyffelyb a ymgais." I mi, mae dynion cyff- redin yn llawer mwy dynol; mae'r urddasolion yn gorfod cofio o hyd eu bod yn urddasol, ac wrth ofalu am eu hurddas, y maent weithiau yn colli eu dynoliaeth. Y maent yn ormod i fod yn ddynion, a chryn dipyn yn rhy fach i fod yn gerubiaid. Ond dweyd yr oeddwn fy mod i yn myn'd allan ymhlith y dosbarth hwnw, sy'n rhodio wrth ffydd, ac nid wrth olwg, beth bynag, mor bell ag yr oedd trefn- iadau'r daith yn y cwestiwn. ac ni chefais achos i edifarhau. Yr oeddwn yn teithio ar fwrdd y Lusi- tania,' chwaer y Mauretania,' y naill a'r Hall ym. hlith y llongau ardderchocaf sydd yn nofio mor y Werydd. Wedi cael fy hunan ar ei bwrdd, daeth rhyw ias o ganu droswyf, er fod fy nghalon ar y pryd yn drwm gan hiraeth, a dyma'r penill:— Y Lusifania ar wyrddlas tonog, Eanged ydyw y Hong odidog. Difyra'i hunan hyd for ewynog, A rhychia wyneb y dwfn trochionog, Yn ei hagwedd fawreddog-tyr gywrain Adwyon llydain drwy donau ll'idiog Pe buasai rhywun yn gofyn i mi ddarlithio, yr hyn nid yw yn debyg o ddigwydd, buaswn yn ymdroi cryn lawer gyda'r llong yn cychwyn. Ond mae peth gwahaniaeth rhwng darlith swllt ag ysgrif i newydd- iadur, felly rhaid peidio difrodi amser a dawn i chwareu gyda manylion. Mi erlywais am Hwfa Mon yn darlithio ar ei daith i'r America ac yn ol, ac iddo eistedd i lawr, ar ol bod wrthi am deirawr, wedi methu myn'd ymhellach na glanau'r Iwerddon, heb son am ddod yn ol: a diau y gallsai'r Hwfa nyddu am deirawr wed'yn cyn cyrhaedd New York. Ond nis gall pawb o honom fod mor wastraffus a hyny, oblegid ma«'r ddawn ddesgrifiadol yn un werthfawr iawn, ac fel y rhan fwyaf o bethau gwerthfawr, yn tueddu at fod yn brin. Digori i mi vw dweyd, nad anghofiaf y rhawg y munudau rhyfedd hyny, pan oedd y Hong yn parotoi i gychwyn. Yr oedd yn bump o'r gloch brydnawn, y Ilwyth yn barod, a'r teithwyr wedi dod i fewn i gyd. Y gangways yn cael eu tynu yn ol, "a'r cadwyni'n myn'd yn rhydd," a chysylltiad y llong a'r lan yn gwahanu, fel yr oedd pob cadwyn yn cael ei datod, y tir yn gollwng ei afael ynddi, a'r mor yn tynhau. Y peth tebycaf i farw a welais er. ioed, ac mae'r darlun yn fyw yn fy meddwl byth. Yr oedd y bywiogrwydd, a'r difrifwch, a'r parotoi i gychwyn-, yn bortread i mi o oruchwyliaeth angeu, yn datod y cylymau rhwng corff ac enaid. a'r enaid yn cael ei ollwng i'r moroedd dieithr, dilanau y gwahaniaeth mawr oedd, fod un yn fordaith am ychydig ddyddiau, a'r llall yn fordaith dragwyddol. Dacw dorf ar fwrdd y llong, ac un arall ar y Ian, wyneb yn wyneb a'u gilydd, ac er nad oedd yno ddim i'w glywed, na dim i'w weled ond gruddfan- au'n dianc, a da,grau'n llifo, eto i gyd, yr oedd y ddwy dorf yn edrych i fewn i eneidiau eu gilydd, a phob calon fud yn deall beth oedd y llall yn ei ddweyd. Mae son am hyawdledd distawrwydd. ac mae'r peth yn bod, mi a'i teimlais y diwrnod hwnw, a'm profiad i ydyw, nad oes gan neb syniad clir am hyawdledd nes dod o hvd iddo mewn distawrwydd, nid yn y gwynt, na'r tan, na'r ddaeargryn, ond yn y llef ddistaw fain," mae'r hyawdledd o hyd, a distawaf y lief, mwyaf dwyfol yr hyawdledd. 'Doedd neb yn dweyd nemor o air, y munudau yr oedd y Lusitania yn cychwyn o Liverpool y diwrnod hwnw, ac eto yr oedd pawb yn siarad a'u holl egni. Yr oedd calon pob un yn ei wyneb, a hono yn dat. guddio'i chyfrinach i gyd, i'r neb fynai ei ddarllen. Yr oedd yno rai yn myn'd i ffwrdd i wneyd lie i eraill eu dilyn, a rhai yn myn'd allan i ddod yn ol ymhen ychydig fisoedd, ac eraill yn cychwyn i beidio dychwetyd-byth. Ond dyma ni yn cychwyn, y llong yn symud, a'r tir a ninau yn deehreu pellhau oddiwrth ein gilydd. Mae cadachau'n chwifio, gwefusau'n crynu, a chalonau'n curo yr oeddwn yn son am farw, ai tybed fod hyny yn llawer gwaeth na'r rhwygo sydd ar ambell galon heddyw, mewn llong ac ar dir? Beth bynag am hyny, dyma'r olygfa fwyaf calon- gyffyrddol a welais yn fy myw, os yw gair fel yna yn air 0 gwbl. Gwelais ddynion cawraidd yn wylo fel babanod yr oedd yno ddwylath o ddynoliaeth, neu chwaneg am wn i, yn sefyll wrth fy ochr, yft pwyso ar ganllaw'r llong, yn y fath bangfa o hir. aeth, nes yr oedd ei natur yn cael ei hysgwyd i'w gwaelodion, a'i holl gorff yn crynu fel deilen. Mi welais lanciau gwrol, iach, yn rhoi'r ffrwyn i deim- ladau dilywodraeth, a genethod llednais mewn llewygfeydd; ac ni waeth i mi gyfaddef na pheidio, 'doedd fy hiraeth inau yn ddim llai na rhywun arall, hwyrach ei fod yn fwy na llawer, ond yr oedd iddo ei ffurf arbenig ei hun. Hiraethu 'roeddwn i am ryw bethau pell, am Dduw a byd ysbrydol, ac mi gefais y ddau mi deimlais yn yr eiliad ryfedd hono fod Duw a byd tragwyddol yn bod, ac yr wyf yn sicrach ar y pwyntiau mawrfon yna nag yr oeddwn cynt. Llithrodd y llong i lawr yr afon collwyd golwg yn fuan ar bigdyrau dinas Lerpwl; a chyn hir, daeth y nos ddu ar ein gwarthaf, fel cysgod angeu, a chyda hi ystorm o wynt a gwlaw, ac i mi, y noson gyntaf ar y mor, yr oedd yn dymestl ar- uthrol, ac ofnwn ein bod mewn dirfawr berygl o gael ein claddu yn y dyfnder mawr. Rhuthrai ton ddigofus yn erbyn ystlis y llong, a dilynid hi gan TO arall, fwy bygythiol fyth, a'r hen long yn nghan- ol y berw, yn ymladd am dawelwch, ac yn grwgnach yn gyfiawn yn erbyn triniaeth mor anfoneddigaidd ar ddechreu'r daith; a waeth dweyd y gwir na'i gelu, daeth ton fawr o edifeirwch dros fy enaid inau, oherwydd anturio o honwyf i wyneb peryglon diangenrhaid, yn lie myn'd i nghyhoeddiad at y Sul. Dau gyhoeddiad yn unig oedd genyf yn yr America, ac ofnwn mai Suliau gwag fuasai'r rheiny, ond y buaswn i yn rhy bell erbyn hyny, i neb fy ngalw i gyfrif am eu tori. Tua'r unfed awr ar ddeg, aethum i chwilio am le i orffwys yr oeddwn mewn cryn bryder pwy oedd yn myn'd i gysgu yn yr un ystafell a mi. Gwyddwn fod yno dri o honom i fod, ond nis gwyddwn ar y ddaear, pwv neu pa fath rai oedd fy nau gydymaith, ac yr oedd hyny yn pwyso yn drwm ar fy meddwl, oblegid mae cysur neu ang- hysur dyn ar fordaith, yn dibynu cryn lawer ar pwy fydd ei gydletywyr. Aethum i lawr i'm hystafell- ystafell i bedwar, ond buasai un, a hwnw heb fod yn rhyw Anacaidd iawn, yn ei llanw yn hwylus, a thipyn dros ben. Er fy mawr lawenydd, 'doedd yno hanes am neb. Penderfynais ar unwaitfi fod rhyw- beth wedi rhwystro'r ddau arall ar y funud olaf, ac mai rhyw ragluniaeth dyner oedd hyn oil, yn trefnu i'r proffwyd gael ysafell iddo'i hun. Ond byr fu fy ngorfoledd, oblegid yn Queenstown fore dranoeth, daeth dau wyddel i fewn, a'u celfi i'w canlyn vr oedd un o'r ddau yn offeiriad pabaidd, gwr corfforol. graenus, tagellog. ac os oes rhyw gyf- atebiaeth rhwng yr allanol a'r mewnol, mae hwn yn cael y byd yma yn lie da i fyw tynddo. Os oes rhyw. beth yn ei flino o gwbl, gallwn feddwl mai ei floneg," chwedl yr Archdderwydd. ydyw hwnw. Fu nemor ddim cyfathrach rhyngwyf fi ag ef ar hyd y daith, ond mi welais ddigon o hono i'm hargy- hoeddi yn lied lwvr, fod. yr offeiriadaeth babaidd, yn alwedigaeth sydd yn deffro newyn a syched mewn dyn am rywbeth heblaw cyfiawnder" a thebyg mai dyna'r esboniad ar ryw bethau ynglyn a'r tad sanctaidd hwn. Bydd genyf air ymhellach am dano eto, ac felly, gwell i mi derfynu heddyw yn y fan hyn. R.H.W.