Y Cymro

VERHAEREN YN ABER- YSTWYTH. GAN PROFF. J. YOUNG EVANS, M.A., B.D. Emile Verhaeren yw prifardd Belgium. Ffoadur yw yntau, hefyd, yr awr on, fel cynifer o oreugwyr ei genedl. Ymwelodd ag Aberystwyth yr wythnos ddlwaethaf, a, thraddododd ddwy ddarlith yng, Ngholeg y Brifysgol. Braint ydoedd gweled a chlyw. ed y igwr slydd yn anad odid ,neb arall yn y byd yn- fardd gwerih, igweithiwr a gwyddor.. Yn ystod y misoedd alaiethua hyn y mae. ei en)" a'i waith, wedi dyfod yn llawer mwy adnabyddus na chynt yng nghylchoedd llenyddol y deyrnas, er nad oeddynt yn ddieithr 'hyd yn oed yn'g Nghyhnru. • Yn yr haf enillodd Mr. P. 'M. Jones, un o efrydwyr Coleg Aber. ystwyth radd 'M.A. am draethawd feirniadol sydd newydd ei chyhoeddi, ax farddoniaetb Verhaeren yn ei pherthynas ag eiddo'r bardd Americanaidd Wait'Whitman. Drwy haelioai ;Missi Gwendoline Davies, Llandinam, y trefnwyd; i gael ,y !harcÍd:i draddodi IN ddwy ddarlith; y igyntaf 'ar "Ysbiyd Belgium," a'r ail ,ar 'Drdydd Ibychain Belgium." Y Prifathro 'Roberts, a lywyddai'r dydd cyntaf, a Mr. T. Gwynn Jones dirannoeth., 'Mawr ed'mygid a chanmolid! hynawsedd a boritddigeiddrwydd y Prif- athriO yn ei waith o alw ar ei gydathr.o,,ilr gada-ir, fel y gal la i'r mwyaf lei athryhth a'i wy bo daeth a'i ■grebwyll o feirdd ICymru 'heddyw roesawu'r enwoc- af o feirdd: lcenedl fcchan araal. Dangosodd Gwynn Jonjes ei fedr fel ieathydd, hefyd1, d!rwy gyfarch ei gydfardd, yn niwedd ei anerchiad, yn Ffrangeg. Bu- asiai wedi, gwnenthnr yn well fyth pe roesaa gyfle i: Verhaeren alit Huaws oN igydwladwyr, oedd ynjo glywed araith. '(iymraeg, yn Ille Saesneg. gan un o feistriaid yr, iaith. • Ar ei eisid y darlithiai Verhaeren..Darllenai'n gyflym, ond yn dra hyglyw. Fel y eodai ei hwyl, symudai ei fysedd toeinion, celfydd: yr olwg arnynt, ar y ford o'i (flaen,, a byddai ei oslef. o ihyd mewn cydgiord a'i hwric. Canai, 8Ir holl dannau'r teimlad- au. Crynhoai alluoedd y bardd a'r hanesydd, y gweledydd a'r athronydd, yr arlunydd a'r llefaTydd, Mynych y darllenai rai o'i ganeuon ei hun. Gwnai. hyn ar ei sefyll, gyda grym dramodyddol datigenyd-d chwareugerdd. Wedi iddo eistedd drachefn a phar. hau ei ddarlith, canfyddid debyced i liifeiriant ei f arddoniaeth fawreddoig oedd rhediad ei ryddiaeth arddunol. Diau mai'r (bywio-caf oli ddarlleniadau ibtardldonol oedd ei arwrgerdd ar Siarl, due Bwr- gwndi, sef y "Byrbwyll" (Le Tdimeraire). Yn y ddairlith gyntaf d:adla'I1'sod!dai'n fanwl nod. weddion gwahaniaethol dwy ran ibeigium, WalTony a Flanders, y naill yn Lladin o> genedl. a Ffrangeg ü iaithi, y Ilall yn Diwtonaidd o genedl, ac Isiell- niynig o iaith. Traethai ar lawer o'r pynciau yr ys,gtrifennodid Fabr-ice PoldeTmaTi arnynt yn. y 'Welsh. Outlook' am Hydref, He ceir 'hefyd, y bennod gyntaf o ysgriif ragoml ar Verhrueren ei hun. 'Cynhyrfus odiiaeth oedd y disgrifiad a roesi yn y ddwy ddatlitli o'i-ymddiddan A chyfaill yn ,un .0 heolydd Brussells yn, neohreu'T rhyfel, pan deiimlent taiegisi drwy ys- Ibrydoliaeth anrhtaethol fod Belgium yn gyfan mlwyach, nid dwy genedl, ond un bob 1. O cheid y gwladweinydd a'r meddyliwr gan mwy. af, y,n, y ddarlith, gyntaf, !mab yr awen a'r wlad a d'dtatguddid yn yr ail. Darluniai el feibyd ei bun- yQ y pentiref y 'magwyd' 'ef ynddo, -sef 'Saint Amand, ger Antwerp, a swynol oedd ei sylwadau am ragoxiaeth manteision plant y wlad ar,eiddo plant y dref, gan agosed at anian yr oeddynt hwy wrth y 'lleill. Man. ylai- atr degwch a thawelwch y trefydd: bychain Nieu, port, Dixmude ae Ypres icyn: y rihryfel, a thrafodai gymeriad.a:u'r trigolion igydag arabedd direidus a digrif. Yna daeth( at eu cyflwr presennol. Rhoes hanes ei ymweliad a'r- airdaloedd hyn, dair wythnos yn ol, pan yrrwydi ef mewn kmodiir ync) 00 'Boulogne. Yma efelychai ei leferydd, hwyrac'h yn ddiarwy<bod iddo, gyfiymdra'r cerbyi bu.an y tcludid ef ynddo, ac anodd oedd- i neb ei ddilyn oddigerth y Ffranc- wyr a'r Belgiaid oedd yri ei w-rando,, tra ddisgrifiai ei hynt chwyra i faes y gvvaed. Gwelodd y ffos- gloddiau, canfu -adfeilion y trefydd, ,edrylchodd ar egTwysydd yn garne-ddau. Ond cysurwyd ef hyd yn oed. yno. Teiml-ai'n sicr mai- Belgium a'i nodd- v wyr a gariai'r dydd. Terfynoddei araith huawdl gyda chonde'mniad urddasol -miniog o'r ysbryd Prwssiaidd, nes pexi i bawb* lawenhau na cho. leddid gan, neb yn Y sefydliad y syniadau enfbyd hynnv sydd wedi dwyn -cymaint dinistr a di- frod air y byd, ac yn hygWthi dymchwelyd Cristion- ogaeth. ei hun. Fel y dywedair Prifathro -gwladgar, adeg i,lw chofio yn hanes Aberystwyth yw ymweliad Ver- haeren, tynrydhiioTydid awen y deymas a aberthodd y cwfoMros Tyddid a igwirioniedd. Gobeithio, Jwfyd, y dygir ar gof yma yn ineilltuol ddadleriiad y bardd, o ddrygioni'r Almaen. Nid oes idiiim yn fwy an- niod-defol na'r mursendod Phariseaidd neu grach- ionheddig sydd!, yn wyneb yri echryslonderau a ad- roddid mor fyw gan Verhaeren,, yn gwneuthur cyn- ifer o ddynion layfrifiryn gyfxifol yn ein plith mor ;gydwybodoill a thyner rhag bod yn debyg i. friwo teimladau'r un. Ellmyn neu Ellmyn-garwr a dditfhon fod o fewn clyw iddynt. Ar hyn o bryd y mae mil. wyr yn dylifoi i Aberystwyth. Cofier fod y ioochgyn hyn o blith lluoedd sydd i gadw Aberystwyth, fel lleoedd cyffelvb, trihag ei dileu, fel Louvain, gan y genedl ddigred sydd ye we'll gan-d-di Nietzsche na Nazareth, trawsedd .na thangnefedd, ysgelerder na chyfiawnder. Nos Fercher daeth Verhaeren ir wyl a ddarpar- asai'r Dixwestwxagedd Prydeinig i'r ffoaduriaid Belgiaidd yn festri Siloh. Oyfarchodd ei gydwlad- wyr ynoi' Ia ,gwrtaethpwyd hynny, hefyd, yn un o'-u hieithoedd hwy eu hunain, gan Mrs. T. F..Roibert.s a IM[s.s;Mryl1)avies. Y mae Miss Davies fel y cof- nodwyd eisoes yn y 'Cvmro,' wedi gwneuthur gwas- ;y. -mawr ynglyn a'r alltud^n clodwiw hyn.

yn nepynog ac yn oer. Ar u,nwqith. neidiodd eglwysi y Symudiad. Ymosodol i'r aclwy, a thaiflasant yr 'ystafelloedd cvsylitiedig a'r neuaddau yn agored i'r ymrestrwyr, darparas- ant iddynt welyau glan a chlyd, os caled. Ni buont yn brin ychwaith mewn darpar cyflawn- der o ymborth. Yn raddoi gwellhaodd trefn- iadau yr awd.urd'odau, o'nd y mae ein heglwysi hyd yn awr yn caclw ystatfelloedd agored ar gyfer y milwyr, lie y gallant d dar lien, ysgrif- ennu, ac ymddiddan, heb neb yn aflonyddu arnynt.. Darluniai un trwy, y wasg yr olygfa a wel- odd mewn ystafell gysylltiedig a Heath Hall ar noson waith. Yr oedd rhai ugeiniau o filwyr wedi tro-i i mewn yno. Darllenai rhai, ysgrifennai eraill, tra yr ymroddai eraill dra- chefn i chwareuon diniwed. Yn y man dyma nifer o'r chwiorydd yn dod a bara ac ymenyn, a chwpanaid o goffi i bob un. A mawr fel y mwynheid y cyfryw. Yr oedd rhai dynion ieuainc.O' For annwg- yn blysio am deisien, fel .9 yr arferent gael gartref, ac yr oedd teisen wedi ei darpar. Heb fod yn hir daeth Mr. Cole, yr ,efengylydd, i mewn, :a;dywedodd ychydig eiriau tyner o groesaw nes cyffwMd a chalon pawb. Daw rhai Oo'r milwyr i'r Ysgol Sabotbol, ac ugeiniau o honynt i'r addoliad cyhoeddtis yn yr hwyr. Un nlo's Sul cafwyd cyfarfod i'w gofTo, byth yn Heath Hall. Yr oedd rhyw naws hyfryd' yn treiddio- trwy y gwasanaeth o'r cychwyn, a chryn nerth \v deimlo yn y weinidiogaeth. Ar y terfyn gof- ynodd y fgweinidog a oedd yno neb am ym- restru i fyddin yr Arglwydd Iesu. Ar hyn dyma bump neu chwech o'r milwyr ar eu traed, ac yn dweyd eu bod r gychwyn i'r ffrynt trannoeth, a'u bod am wneud proffes gyhoeddlus o Fab, Duw cyn gadael eu wlad., Z, 9 Gwefreiddi-wyd y gynulleidfa trwyddi, a thafl- wyd hi i fath 0 berlewyg, ac yno y buwyd am gryn amser yn canu mewn gorfoledd. Mewn undeb a chyfundebau eraill yr ydym wedi gwneud ein goreu i symud y temtasiyn- au a beryglent iechyd a moes y milwyr. Pan ddaeth y catrodau cyntaf i'rddinas dioddefas- ant ynddirfawr oddiwrth ddau elyri, sef y ddiod feddwol a benywod aniwair. Dywedir fod dros drigain 0 fi'lwyr perthynol i un gatrawd dan driniaeth yn y clafdy oherwydd clefyd arbennig. Yn ychwanegol yr oedd llawer o yfed yn myned: ymlaen yn y canteen o fewri y g-Aersyll, ac elai benywod yno gan honni eu bod naiil ai yn wragedd ynte- yn ber- thynasau agos i rai o'r milwyr. Cynhyrfodd hyn yr eglwysi1. Anfonwyd dirprwyaethau at yr Arglwydd Fa-er, at y Prifgwnstabl, ac at yr awdurdodau milwraidd. Teimlai pawb y rhaià gwneud rhywbeth ar unwaith gan fod Caerdydd fel yr ydoedd ar y pryd yn fwy peryglus i'r milwyr na maes y brwydrau yn Ffrainc. Gorchymynodd y Cyrnol, yn unod a'r hawl a fedd fel y swyddog llywodraethol, i'r hodl dafarndai gael eu cau bob nos am naw o'r gloch, a bod gwyliacliwriaeth fwy manwl i gael ei chadw ar y merched a geisient fyned i'r gwersyll. Ymhellach penderfynwyd cau y tafarndai y tu allan i'r ddinas ac 0 fewn i Sir Fynwy, ar y Saboth, yr un fath ac y gwneir yng Nghymru. Oherwydd hyn y mae y fford'd o Rhymni i'r ddinas wedi newid ei chymeriad, ac1 yn lie y berw a'r twrf ceir tawelwch teilwng 0 ddydd Duw. Yr ydym wedi parhau yn ein hymdrech i lyfetheirio galluoedd y tywyllwch, ac wedi bod yn dra llwyddiannus. Yn awr, mewn canlyniad i orchymy milwraidd, ni oddefir i ferch na dynes fyned i dafarn gwedi saith o'r gloch yn yr hwyr. Ac nioddefir i'r merched a arferent rodio yr heolydd i bwrpas arbennig fod allan o'u tai gwedi saith,yn yr hwyr. Os anufuddhant, cymerirhwynt i fyny gan yr heddgeidwaid. Ac nid gan yr ynadon eu profir, ond gan lys milwraidd, lie nas gallant ddisgwyl llawer o dynerwch. Y canlyniad yw fod lliaws o'r cymeriadau gwaethaf wedi gweled y-goleu coch; ac wedi ffoi, a bod y ddinas mewn canlyniad yn llawer glanach, ac yn Ilai profedigaethus. Nid wyf am hawlio1 yr holl glad am hyn i'r Symudiad Ymosodol. Unodd eglwysi a gweinidogion y cyfundebau crefyddol eraill yn galünnog yn yr ymdrech. Arweiniwyd yn yr ymgyrch gan y Gymdeithas ragorol a elwir y Citizens' Union, i'r hon y mae y Parch. John Thomas yn ysgrifennydd. Bendith annhraethol i'r milwyr Cymreig sydd wedi cael eu hanfon i wahanol rannau 0 Loegr, er mwyndisgyblaeth yw y gweinidog- ion o'r Dywysogaeth sydd! wedi myned atynt. Profa yn anghamsyniol i'r dynion ieuainc fod eu heglwysi gartref yn teimlo dyddordeb dwfn ynddynt, ac os ydynt allan oolwg- nad allan o feddwl. Nis gwyr, neb faint dylanwa-d hyn arnynt dros weddill eu hoes, pan fo y rhyfel wedi dod: i'w derfyn, a hwythau wedi dychwel- yd i'w cartren. Canmoliaeth ddifesur a glywir i'r Parchn. D. Hoskins a J. H. Williams am eu gwalth yn Northampton. A dyma y Parch. C. L. Perry wedi ei apwyntio yn gaplan i'r adran yn Salisbury Plain, na'r hwn nas g,ellid cael neb cymhwysach. Y mae siriodeb ei dymer ynghyd a'r gallu sydd ganddo i ymgyfaddasu at wahanol amgfylch- iada'u yn ei gymhwySo mewn modd arbennig i'r gwaith. Ar ei fynediad yno adwaenwyd ef ar unwaith gan liaw's mawr, rhai;\yedi bod yn gwrando arno yn y Central Hall yng Nghasnewydd,ac eraill wedi cael eu hargy- hoeddi trwyddo yn ystod ei genhadaeth yng- Nghwm Rhondda. Yn enwedig i'r dynion ieuainc a ddalient berthynas a'r Symudiad Ymosodol, o ba rai y mae, llawn fil wedi ym. restru, bydd gwasanaeth Mr. Perry o werth amhrisiadwy.