Y Cymro

Cynhaliodd eglwys Jerusalem (C. JVL), Fforest ^•ach, ei gwyl bregethu llynyddol y Sul a Llun, '^edi 12, 13. Y pregethwyr ydoedd y Parchn. J. H. ^illiams, Porthmadog, a *W. Rawson Williams, "■A. (gweinidog). Caed pregethau neilltuol o rymus ac ,eff.eithiol o ('W.asanaethwyd yug- nghyfarfod pregethu blyn- yddoi Weston Rhyn Saboth, Medi 12, gan y Parch. M. Jones, Birkenhead,

OR DWYRAIN DRAW Mae'r haul yn codi acw dros ael y bryn, ac wrth fendithio daear a newydd ddydd, yn galani uwch- ben galanaistra gwaedlyd faes brwydr gerllaw, a dynoliaeth ddrylliedig ar bob Haw. Gwaed-gocli yw'r bryn o dan. belydrau brenin y dydd, gwaed- goch yw'r didôl" y maes, a'r mor, ar y gorwel draw. Ar gwynt rydd brudd alargan mewn oer gwynfanus gri," wrth dystio i gynhaeaf ofnadwy ysgarmes waed- lyd y noson flaenorol. Ofnadwy yw rhyfel, ac yma yn y ffosydd ynghanol. y meirw a'r clwyfedigion mae gweddi feunyddiol yn esgyn o ddyfnder ein calon- nau i'r nef am i'r cledd gael ei ddychwel yn fuan i'w wain, ac am i wahaniaethau teulu dyn trwy gyrrau'r ddaear gael eu penderfynu mewn dull mwy dynol a gwareiddiedig na, rhyfel. Yr ydym ytrna er ys tua mis bellach, ac yn y cyf- amser y mae'r mwyafrif mawr o honom wedi bod ynghanol brwydrau pwysica'r glaniad newydid, ac wedi cael ein harbed trwy funudau anfarwolir mewn hanes ymhlith. y rhai caletaf a'r rhai mwyaf dyrus y bu r fyddin Brydeinig erioed trwyddynt. Fel y cxybwyllais mewn llythyr anfonais o'r blaen, os y cyrhaeddodd ben ei daith, cefais i fy mhrofiad cyntaf o wynebu'r gelyn ar brynhawn Sul, ac fel y chwibianai'r bwledi uwchben, ac y croch- lefal 'r shells ar eu cenhad,a,etli ddinistriol, cymerai'r meddwl aden dros for oedd m.aith a phellter eithaf i Gymru annwyl, dawel, hedidychiol, a'i :p|harad<wys -y Sabothau hyfrydol ag y cawsom ninnau sydd yma yn y ffosydd unwaith eu mwynhau. Tywynai'r haul ar ei oreu pan i rowd y gorchymyn i fyned ymlaen, ac o ben y bryn wrth inni roddi rhyw drem yn. ol amben dro gwelem ei belydirau yn disgyn mewn afiaeth yn nyfroedd y bau draw, gan beri. inni resynu mwy nag erioed bod angen rhyfel. Ystyriwch am ennyd Yma 'does dim ond tawelwch. yn meddiannu'r olygfa. Duw mewn natur ar ei oreu; heddwch sanctaidd ddydd yn. cysegru daear a nei--a'r funud nesaf dyma ddynoliaeth gyfan yn ngyddfau eu gilyddi, y tangnefedd yn ddymchweledig gan dwrf ofnadwy dieflig ddarganfyddiadau dynion i Ladd eu gilydd, a phrydferthwch natur yn halogedig gan farbareiddiwch melltigedig oes oleuedig. Eithr milwyr ydym. hvy na hynny, milwyr yn ymladd brwydr oreu oesau'r ddaear ni gredwn. Ac ymlaen yr aem trwy'r tan a'r uffern i gyd. DisgSn- nai dynion o'm hamgylch ar bob Haw, taranai'r magnelau yn fyddarol—ein magnelau ni ac eiddo'r gelyn, g,an garthu allan, farwolaeth ymhob cyfeiriacl. Eto cadwyd ni trwy'r cyfan. Disgynnai'r cawod- ydd bwledi ymhob man ond yn ein cnawd personol, a rhyfedldem at wyrthiol allu Duw i gadw-rhag peryglon personol. "Wrth dy ystlys y cwymp mil, a deng mil wrth dy ddeheulaw, ond ni ddaw yn agos atat ti," fydd un o 'realities' inwyaf ein bywyd o hyn allan,. Yr wyf newydd fod yn darllen hanes yr angylion ym Mbns yn y Cymro,' yma yn nyfn- der a thywyllwch fy ffos,, ac y mae pob cord yn fy nghalon yn ategu'r gosodiadau am wyrthiol allu Duw i waredu. Nid yn unig Efe a all, ond Efe 0, wared. Yma yn y ffosydd mae deall cyfrinach byd arall. Mae pob calon yn curo gan bryder eirtioes bob munud awr o'r dydd, ond mae'r ffydd yn Nuw yn cryfhau bob dydd a'r teimlad o ymddi- byniaeth arno Ef yn, dyfnhau. Mae mwy o grefydd yn un o ffosydd byddin Prydain yn ymladd' mewn estron wlad 'nag mewn ami i ddarn helaeth o sir- oedd! masnachol Lloegr heddyw. 'Glywch chwi'r cenhadon difa yn ffrwvclro, y dwndwr di-ddiwedd; glywch1 chwi ocheneidiau'r clwyfedigion a gwaedd y syrthiedig; ie, glywch ch.wi'r weddi daer yn disgyn oddiar wefusau Cymro mewn ing—y pwt o bennill o waelod calon ddewr mewn cyfyng le- Wrth law 0 hyd i wrando cri, Nesau at Dduw sydd dd.a i mi." Ac y mae bechgyn Arfon a Meirion wedi profi gwirdeb y llinellau yn ystod y pythefnos diweddiaf I yn helaethach nac y gwnaethant erioed or blaen. O'nd y frwydr! Mae gwroniaeth' a phenderfyniad ein milwyr yn anghredadiwy, ond i'r sawl fu'n llygad dyst o'u gwaith., pan wyneb yn wyneb a'r gelyn. Pan laniwyd yma un hwyrnos dawel lai na mis yn 01, cadwodd y fyddin. laniodd draddodiadau goreu igwlad ac ymherodraeth yn fythol wyrdd, ac o dan dan difaol machine-guns y gelyn gwnaeth, y dyrnaid o filwyr rheiny wrhydri nas anghofir byth. Cysgod- w}'d hwynt gan, ynau ein llongau rhyfel cadarn yil y bau, ond nid oedd gallu hyd yn oed y rhai'n yn fddigonol rhag peri i1r gelyn wneud difrod ofn- adwy yn rhen.gau ein milwyr eofn. Ar y traeth. Ibrori wrth fin y don mae'r lie y syrthiodd y rhai cyntaf o'r gwroniaid hyn yn achos rhyddid, ac yno mewn dinod fan heb garreg na marmor i deiangos eu bedd yr hunant yn dawel. Bydd eu coffa yn fyw byth. Mae haul tanbaid estron wlad yn tywynnu ar y twmpath anaddurnedig, ond pob ryw fyddin newydd laniant ar eu ffordd i ymladd a'r infidel, ,arhosant uwchben y beddau dinod, a chan ddiosg eu pen-wisg talant deyrnged ddistaw ysbrydoledig i'r milwyr aberthasant eu bywydau ar allot gwlad a buddugoliaeth rhyddid. !Ma,e'r lluoedd ddilynant yn ol eu traed; hefyd yn cadw r traddodiadau'n fyw, ,ac wrth imi atgofio gwroldeb bechgyn Gwalia pan n wynebu'r tan allan yma am y tro cyntaf yn ystod yr wythnosau diweddaf. mae'r galon yn llawenhau ac yn ymfalchio nad yw etifeddiaeth Llewelyn eto wedi diflannu o'n plith. Mae bechgyn glew Sir Feirionydd, er gofid i mi, ,ac"i Gymru ond odid, wedi dioddef yn annhraethol mewn colledion; ond os yw'r golled yn peri cur i'r galon, mae eu dewrder a'u penderfyniad di-ildio, yn deilwng o'u gwlad, o'u cartrefi, a'u traddodiadau mwyaf cysegredig, Araf yw'r vmgyrch yma. ;\1,e gennym dasg an- ferthol o'n blaenau, ac y mae yn rhaid inni sylwedd- oli hynny i'r eithaf os am ennill y dydd. Mae pob mantais gyda'r gelyn-mantais bod yn ymladd yn ei wlad e.i hun, mantais gwybodaeth beiffaith o i lamgylclroedd a natur y tir, mantais o fod wedi cael amser i gyfnewid y bryniau sy'n naturiol gryfion fel pwyntiau c.aerog yn fil cadarnach. Ond y mae ysbrydiaeth a chalon ddewr wrth y gwaith o oresgyn y rhai'n, ac un diwrnod yn y dyfodol agos daw'r newydd i IGymru gan ddawnsio dros y gwifrau Gorchygasant bob rhwystr, gyras,ant elyn rhyddid a Christionogaeth ar ffo, mae buddugoliaeth ogonedd- us yn eiddo iddynt. Buan y gwawried y dydd! C. Ct. JONES. 26, Awst, 1915..

CAERNARFON A'IZ CYLCH IJawenydd oedd gennym ganfod enw Mr. J. T. Roberts, Bodaethwy Dinorwic St., Caernarfon, yn sefyll yn drydydd yn yr arholiad ymgeiswyr am y weinidogaeth gydar M.C. Codwyd ef i bregethu yng nghapel Engedi. Y gwr ieuano a safai yn gyntaf ar y rhtestr ydoedd Mr..I. Llewelyn Williams, N,ant Peris, Llanberis. Hu Mr. Williams am rai biynycld.au yn gwasanaethu yn yr Aft Aur, Caernar- fon. Yr oedd yn aelod selogiawn, tra yma, o'r Demi Ddirwestol, &c. Cyfarfod Ysgol.—i]>ydd Sul diweddaf, yng nghapel Siloh, Caernarfon, cynihaliwyd' cyfarfod ysgol M.C. Dosbarth Caernarfoni o dan lywyddiaeth Mr. W. C/wenlyn Evans, Engedi. Agorwyd y mater, Yr angen am gymhwyso y gwirionedd," gan Mr. J. T. IT Pontrhythallt, a siaradwyd ymhellach gan Capt. Richard Jones, Castle Square. Mri. W. J. Griffith, B.Se., Siloh, Owen Owens, Ceunant, John, Thomas, 1,lanrug, .a'r Parch. H. Rawson Williams, Bettwsycoed..—E-nwyd i fod yn llywyddion am y ddwy flynedd nesaf, Mri. R. W. Ellis, Llanrug, John Ellis, Groeslon, a John Owen, Caeathraw ac i fod yn ysgrifenyddion, Mri. W. T. Williams, Beulah (yr ysgrifennydd presennol), a 1. Owen, Caeatbraw. Caed gair o hanes yr Ysgol Sabothol yn S"iloh a Siloh Bach, gan Mri. W. J. Griffith, B.Sc.. Richie Morris, a Thomas Jones, Gelert St. Yn y pryn- hawn holwyd y plant a'r rhai mewn oed gan, y Parch. R. T. Williams, B.A., Llanrug, yr arholydd. Yn ystod y cyfarfod canwyd gan gor, dan arweiniad Mr. Robert Jones. Mr. T. O. Hughes chwareuai yr organ. Nos Wener, yr wythnos ddiweddaf, sefydlwyd Mr. R. M. Roberts, B.A., o Goleg Diwinyddol Aberyst- wyth, yn, weinidog ar eglwysi Tabernacl, Maesgwyn> a'r Groes, ger Croesoswallt. Codwyd Mr. Roberts i bregethu yng nghapel Moriah, Caernarfon. Y mae yn fab i'r diweddar Mr. R. E. Roberts. Llan- beris" Road, Caernarfon. Cynrychiolid eglwys Moriah ar yr amgylchilad gan Mr. T. S. Thomas, Llanbeblig Road. Y mae yn ffaith deimladwy ma; gwr ieuanc o Gaernarfon. (y diweddar Barch. Evan Evans), oedd cyn-weinidog yr eglwys. ILLS CARD. Cyfarfod vSefydliad y Parch. Emlyn James, B.A., B.D.—Nos Iau diweddaf yr oedd gwragedd Eglwys Saesneg Martin's; Lan,e wedi,gwneud darpariaeth gyf- lawn gyferbyn a phresenoldeb ymwelwys a'r eglwys ynglyn a sefydliad eu gweinidoe newydd. Wedi gwneud cyfiawnder ,a'r dyn oddimewn awd i'r capel yn yr hwn yr üeddcynulhad ardderchog. Yr oedd y I'.wyfan wedi ei ei haddurno- i fesur. Chwareuodd Mr. Hughes amryw ddarnau yn ardderchog ar yr or- gan felus sydd yn y capel. Cadeiriwyd gan y Parch. Sidney O." Morgan, B.A., B.D. Wedi canu emyn, darllenwyd ac arw,eini wyd mewn .gweddi gan y Parch. R. iL. Powell..Darllenodd yr Ysgrifennydd amryw lvtbiyrau oddiwrth amryfal weinidogion yn datgan Úl gofid am eu hahsenoldeb, ac yn eu pli,th lythyrau oddiwith Parchn. H. Harries Hughes, B.A., B.D., William Henry, Lodwig Lewis, &c. Galwyd ar y Parch. Talog Daviesl ar ran 'Presbytery Lancashire a and Cheshire i roddi derbyniad gwresoglawn i Mr. Em:yn James1. Gwnaeth Talo.g ei waith. yn rhagorol. Wedi hoyn cafwyd araith feddylgar gan y Fwffeswr David Williams, Aberystwyth, cyn atihraw Mr. James.. Dywedat yr Athro ei fad dros v Coleg yno, a chyn- rychiolai lawer o rai oedd wedi bod a llaw yn nar- pariaeth Mr. James i fod yn weinidog. Yr oedd yn ,amhosibl i ddyn fod mewn coleg gyda gwr ieuanc fel Mr. Jaimes am dair IbIynedd heb ddod o hyd i bethau goreu dyn. Yr oedd wedi, ennill ei r ad dau, ac wedi llwyddo i ennill. parch ei athrawon. Yn ei sefyTia newydd yr oedd ganddo hawl i ofyn am gydwe-it-h. rediad calonnog aelodau a swyddogion yr eglwys. Yr oedd wedi ei gymliwyso i'w arwain hwy, a gweddiai am iddo gael nerth corff a meddwl i'w gwas:anaethu am hir ddyddiau. Yn absenoldeb Mr. John Owen, Y.H., Caer, oedd yn v Gymdeithasfa ym Mhwllheii, galwodd. y cadei.rydd ar Mr. T. James, Porthcawl, i'w annerch. Yr oedd Mr. James yn evvythr i Mr. Emlyn James. Cafodd dderbynrad cvnnes a chiymeradwyaeth neilltuol pan eisteddodd. Yna galwyd ar yr Henadur W. Swanwick, Maer \VaMasey, oedd yno yn gwisgo ei addurnodau swyddog'ol. Dywedodd y M.aer ei fod yno i groesi- awu Mr. James fel dinesydd, a dymunai, Dduw yn rhwydd iddo. Yna cafwyd, ychydig eiriau gan w-eiini dogion yr eglwysi cylcWynol—Presbyteriaid1 (Scotch), Bedyddwyr, Cynulleidfaolwyr, Cadeirydd Cyngor yr Eglwysi Rhyddion, &c. Yr oedcl Mri. David Evans, W. P. Jenkins, a Daniel Thomas, Ab-ercynflig, cyfeilf. -I y a ioni, Mr. Jaimes, yn cynrychiod yr eglwys y daeth o honi. Mac. Mr. James yn ar ei weinidogaeth gyhioeddus mewn man eyrnwys i ddyn cym'vys i weithio ynddo. Ychydig oedd ei eiriau pan gyfod- odd i ateb. Dywedai mai ychydi.g oedd ganddo i'w fynegi y pryd hwnnw. 11 yderai y ca;, ha.mdden i ddw-eyd Hawer wrthiynt yn y dyfodol. Te^ynwyd y cyfarfod. g,an y Cadeirydd.

dclynt, i ffurfio y gronfa, a'i defnyddio wedi ei ffurfio. Ond gall pwyllgor fethu cael allan y g'wirionedd, oblegid fod y mwyafrif ohono yn erbyn. Math o bwyllgor oedd y d'deuddeg an- fonodd Moses i chwilio ansawdd gwlad yr addewid. Yr oedd gandd'ynt farn Duw am y wlad cyn myned yno; ond wedi gweled y wlad, a dyfod a'u hadroddiad i'r gwersyll, nid oedd ond dau yr un farn a Duw am dani. Yr amcan wrth ethol pwyllgor yw cael allan y gwirion- edd; ond ni ddylai yr un aelod o bwyllgor fod yn rhy benderfynol ei farn ar yr achos dan sylw, cyn gwneud ymchwiliad, gall barn, felly fod yn rhwystr i ffurfio barn gywir. Ac ni ddylai neb tu allan i'r pwyllgor fod yn rhy benderfynol ei farn, gall barn felly fod yn rhagfarn, ac wrth sefyll ati, rwystro barn y pwyllgor i gael cym- eradwyaeth, a chyrhaeddyd ei amcan. Bu peth tebyg yn. yr achos hwn, rai blynyddoedd yn ol, pan yr aed mor bell a thynnu allan gyn- llun oedd yn cymryd yr achos yn ei holl ag- weddau, a'i osod gerbron. Ond beth ddaeth ohono, a beth wnaed iddo, nis gwn; y Parch. J. T. Davies, Llanidloes, yw y tebycaf i wybod pa beth a wnaerUag ef, gan ei fod ef a'r llaw flaenaf yn ffurfiad y cynllun. Yr wyf yn deall fod pwyllgor yn awr eto yn astudio y mater, ac ar osod y cynllun gerbron y Gymdeithasfa. Gobeithio yr wyf y derbynir ef ac y rhoddir ef mewn g'weithrediad, pe na byddai ond ar brawf am hyn a hyn o amser. Drwg gennyf am yr hyn ddywed ysgrif arall yn yr un Cymro,' sydd yn. rhoddi hanes f- arfodydd Misol yn myned i wneud prawf ar drysorfa gynaliaethol iddynt eu hunain. Gall hyn brofi fod pawb yn gweled angen gwneud rhywbeth tuag at iGynhaliaeth y Weinidogaeth; ond gall fod yn rhyw atalfa i gael cynllun mwy teilwng o'r Cyfundeb. Pa fodd byiinag, erbyn Cymdeithasfa Rhymney, byddai yn dda i'r Pwyllgor a'r holl frawdoliaeth gofio, fod en- wadau eraill wedi llwyddo i gael eronfa, o'r faih ag yr ydym ni yn amcanu ati, er gwneud trugaredd a'u' heglwysi gweiniaid ynghyda'u gweinidogion. Ac os ydynt hwy sydd a'u heg- hvysi a'u gweinidogion yn. annibynol wedi llwyddo, mae yn hawddach i ni wneud, sydd a n. heglwysi a'n gweinidogion i gyd yn un. Os ydynt hwy, sydd yn hollol annibynol mewn proffes, yn gallu ymffurfio yn gorff at y gwaith mawr hwn, gwnant gywilydd mawr i ni sydd yn Gorff proffesedig" fethu. Na, ni chawn y gywilydd hwn, mi obeithiaf yn fawr, bydd yn ormod o warth i'w ddioddef, pan yr ydym yn gweled bod ein heglwysi gweiniaid yn cael cam Wrth gael eu gwasgu gan dlodi, ac eglwysi mawrion yn cad, yn anymwybodol, fwy o gam wrth fyw yn foethus, a helaethwych beunydd. Cofier gwersi maes llafur yr Ysgolion Saboth- pl y flwyddyn hon, beth mae Paul yn ddysgu i'r eglwysi am y cymhwystra," ac am y modd y mae yn dysgu yr eglwysi i ofalu am eu gilydd fel y byddo cymhwystra." Mae yn beth ar- dderchog iawn i gyrchu ato, ac yn beth anheb- gorol i'n llwyddiant dyfodol Beth all rwystro ? Pwy feiddia rwystro am- can mor anrhydeddus? Nid wyf yn credu y bydd neb, ond pawb yn un ysgwydd o. blaid. Bum yn meddwl fod yn naturiol i'r eglwysi mawr fod yn erbyn, ond yr wyfwedi newid fy marn, ac yn. ofni y ceir mwy o drafferth cael yr pglwysi lleiaf, ac ail, a thrydydd cymharol leiaf, 1 ddyfod i fyny a safon y casgliad. Ond cym- yyd amynedd i ddangos pwysigrwydd y mud- lad, a'r angenrheidrwydd am gydsymud gyda'r achos, yr ydym yn. credu na fydd neb ar ol. Gwneler y prawf fyddo llais unol pawb.