Y Cymro

OR DWYRAIN DRAW. ANFARWOL HANES DEWIRION GWALIA AR FAES Y GAD. Mae Cymru a'r byd bellach yn gydnabyddus a hanes glaniad newydd byddin Prydain ym mau Sulva yn y Dwyrain. agOiS, ac er hwyrach. nad yw many] ion gorchestion y gwahanol gatrodau yn tyci-o dim i fwyafrif llu darllenwyr gwlad, -eto bydd yr hyn ysg- rifennir yma yn annwyl i galonnau canoedd o deu- luoedd bryniau Arfon a Meirion. 'Cynlluniodd yr awdurdodau y glaniad newydd er hyrwyddo ein hachos yn erbyn y Twrc a cheisio bygwth ei gyswllt lineilau o gyfeiriad holiol annis gwyliadwy, ac felly y trodd yr anturiaeth allan i raddau helaeth iawn. Wrth astudio da-ear y rhan yma o wlad y gelyn fe welir fod yr ymgyrch new- ydd wedi' ei wneud o'r gogledd orllewin i G.al'li- poli ym Mor yr Aegean. gyda'ra;mc,an yn ddiameu o eangu llinell gwrthsafiad y Twrc a chysylltu ein llinellau ninnau yn y de mewn symudiad cryfach a mwy effeithiol yng nghyfeiriad pwynti,au cadarn,a'r gelyn. Llwyddiant fu'n glaniad er i'n coll-edion ni fod yn drymion yn y brwydrau cyntefig ac wedi i'r corff mawr o filwyr gymerodd ran ymwthio i'r tir, rai mill- tiroedd, y cyfan erys i'w sicih.au bellach yw'r gad- wen o fryniau sy'n coroni'r rhan yma o'r wlad, ac yna galhiogir ni 'i gysfltu rh-engau a'r Awstraliaid ymhellach i uwr. Dyna'r safl-e yn fyr Ond y mae ein hymwneud ni yn bennaf a'r gl,ani:ad ei hun a',r rhan anfarwol gymeiodd bechgyn bryn- iau Cymru yn y frwydr ar ol hynny. Cymerodd y glaniad; cyntaf le ar ddydd Gwener, Awst y chwech- ed, ac heb inni fanylu, digon fydd dwey-d mai t-ebyg iawn (fu hw,n i'r anturiaeth.au' cyffely'b wnaed g.an ein byddin ar wahanol ,annau o'r 'peninsula.' Glan- iai'r milwyr o dan gysgod tan v rhyfe" longau, caw- sant y gelyn yn gryf ryfeddol ar y lan, a chroesawyd hwynt gan dan dinystriol 'er gwaethaf cynortbwy gwerthfawr llongau'r Llynges. 'Doedd dim a'u rhwystrent wrth gwr.s-'does na dwr na than nac ofn rwystra filwvr Prydeimg byth—ond yno o dan ha1J1 crasboeth estron wlad syrthiaht yn llu wrth law y gelyn. Carthai'r fagnel a'r dryll farwolaeth i reng- au ein milwyr yn ddiddwedd, ond wedi i'r dyrnaid cynt,af ohonynt gael v tan 'doedd dim safai o'u blaen.au, a chyn pen bianner awr yr oedd banner milltir o dir y .ge: yn yn ein dwylaw. Nid Cymry oedd y rhain gyda Haw. Teimlem ni wrth i'n sawdl sangu gw'ad y Twrc am y tro cyntaf gymaint oeddem yn ddyledus i'r gwroniaid hyn am raniad cymharol ddioge'l gydag eithrio ergyd neu ddwy gan fagne'au'r gelyn. Tvw- yntti'r haul tanbaid ar fangre anaddurnedig beddau ugeiniau o'r bechgyn a rhwng y dagrau fyrlyment i'r lan o eigion calon wrth edrych ar y man y cwymp- asant deuai geiriau'r bardd i'r imeddwl gyda chyf newid ychydig arnynt, "Tawel noddfa rhag terfysgoedd Ydyw'r bedd i'r milwr tlawd." Wedi adgyfnerthiu ein safle trwv lanio lluoedd ychwanegol o filwyi* cymerodd ein byddin anadl megis oyn ymddeffro i'r symudiad mawr. Erbyn y Su: yr oedd ein cryfder yn ddigonol i warantu ym- gais bellach i wthio ymlaen. ac ymhlith y catrodau gymerent ran yr oedd y Fusiliers Brenhinol Cym- reig-tair batali'wn ohonynt—llanciau'r (iogledd, | l Arfon, Meirion a Fflint. Pr}-nhawn Sul oedd hi. yr I hin yn berffaith a'r ffurf.a/fen yn weledigaeth g'ir r heb gwmwl ac heb niwl. Ilalogid distawrwydd y f Saboth hyfrydol gan dv/rf annynol rhyfel, a bran y f cyfnewidiwyd yr oilygfa deg yn frodir gwae a thru- f eni a thywallt gwaed ofnadwy. Yr oedd yr adran i"; Gymieig ar v blaen a'm cydwladwyr o dan orch vmyn i ymosod ar ystlys, dde y gelyn. Anhawdd yw dychmygu ansawdd vr antur, ac er clod bvthol i fechgyn. Gwalia llwyddasant yn wyneb colledion torcalonrs. nid yn unig i hyrddio'r gelvn o'u safle- oedd ond i dd.al y pwynt er gwae'haf pob croes ymosodiad o eiddo lleng y Twrc. Duw yn unig wvr ing enaid y bechgyn hyn a'r nef yw'r unig dyst o'r chwys a'r ewaed gostiodd eu penderfyniad a'u sel i wthio ymlaen. Allan o fataliwn Swydd Faldwvn a Meirion—y seithfed, ni erys ond ycbiydlg dros ddeu- cant o'r nerth cyntefig, ac ymhlith y rhai ,ahert1J,a,s:ant eu bywyd ar allor gwasanaeth gwlad v Sul byth- gofiadwy hwnnw y mae enw'r Capten Lloyd Jones o Landinam, un o. ddisgynyddion yr anfarwol Daly- aarn yn peri loes i'r galon ac yn dwyn deigryn i'r ^Does ryfedd bod Cymru yn wylo Dyma felld-ith rhyfel-y medi afnadwy ar ddynoliaeth mor wych. v torrii lawr di drugaredd ar bersonoliaeth mor fendigedig a h'on. M,achludai'r haul mewn llawn gogoniant dwyrein- iol, a thaenai mantell yr hwyr ei chysgodion tros dir a mor pan y rhowd y gorchymyn i iynd ymlaen. Cyn hiir ,goleuid yr olygfa gan be:ydrau disglair loer a draw acw trosi ysgwydd y bryn symudai colofn faith reolaidd ddistaw o wyr y Fusiliers. Tawel ond penderifynoJ, distaw end ffyrnig ac eofn iawn. Dynion o yehydig eiriau, gwethredoedd yw eu bar wyddair—dyna fu erioed ac .felly ar v nos Sul fyth. ■gofiadwy honno nid oedd; neb yn yngan gair, ond filachi.ai llygad a symudai'r l"u ymlaen ymlaen o hyd. Wedi croesi ael y bryn a chyrraedd gwastad- edd yr ochr draw yr oedd y tair batalliwn wyneb yn wyneb a lline'.lau'r gelyn draw. Ceisiweh ddych- mygu am ennyd. Yn union ar eich cyfer; saif cad- wen o fryniau tebyg i'r clogwyni arweiniant i uchel- derau hen ifviiyddau iMeirion. Rhyngoch a'T bryn- iau mae gwastadedd am tua thair milltir o fforidd yn ovchuddiedig gan Iwyn a glaswellt hir adraina mien, ac y mae rhan dd,a o'r gwastadedd yn wely i rhyw fath o lyn dwr hallt r.hyfedd. Ond yn lie tang- neifedd a mwynhad goJygfeydd clogwyni Gwalia mae'r bechgyn yn wynebu Ilinef:au arfog y gelyn. Mae pob clogwyn yn guddfan magne'au'r Twrc, pob llwyn a chysgod yn fan crynhoi nerth y gelyn, ac o bob bryn a thwmpath mae angeu yn gwgu a'r bwledi yn chwibianu a'r shells, yn ffrwydro uwch- iben ar bob tu. Mae dinystr vn ehedeg uwchben, a-c. o'r ddeutu, ac ofnadwyaeth yn meddianu'r fro. Ymlaen yw'r nod fodd bynnag. 0 dan belydr.au cras-boeth h.aul y Dwyrain mae gw e'.y'r :yn y cyfeiriais ato. yn sychu i fyny yn ystod misoedd yr haf, ac yn ymddangos i'r anghynefin. fel cors eang, ddiogel er hynny, neu ryw hen ffordd- wen e.ang yn yr ,anial. Ond bu'r llyn hwn yn fan imedi cannoedd o fechgyn Cymry, oherwydd rhoddwyd iddynt v gwaith ca'.etaf o holl filwyr y glaniad. Cynt-ed i'r goloifn gyntaf ddechreu croesi'r llyn agor. wyd tan dinystriol arnynt gan fagnelau, cyflegrau a dryl'.iau fit o'r bryniau a'r ffosydd yr ochr draw. Cwympai dynion wtthi y dyrneidiau megis ond o'r rhai arhiosent ymlaen yr aent o hyd. Cyn bod y gol. ofn banner ffordd ar draws y llyn yr oedd y dynion yn ymdrechu yng ,nghrafangau bradwrus y gors i fyny at eu glini.au mewn dwfr a "laid. Sigai'r rheng- au ond fel pe mewn a'teb i ryw ryfedd awel o ys- brydiaeth o fryniau eu gwlad ymnerthent drachefn,, a ihuthrent yn rheolaidd, eofn, ar draws y llyn'ac i wynebu'r -e,yn. 0>'r doreth anturiasant i groesi'r llyn yr oedd yn dorcalonnus gwe.ed y difrod ofn- adwy wna-ed ar y rhiengau gan dan y gelyn. itle yr oedd dueddeg cant o'r blaen pedwar cant neu lai. hyrddient eu hunain ar y gelyn ond os ymladdodd dynion erioed gwnaeth v rhain, ac o dan oleuni ang- hyfeillgar loer gwlad y gelyn ysgubasant y Twrc o'u blaenau a sefydlasant eu hunain ar y codiad tir cyntaf, yr ochr draw i'r Tyn dwfr hallt "'Does"dim ond degfed ran o'r gwroniaid hyn yn aros, ond bydd hanes ymdrechion llanciau'r bryniau vn .anfarwol byth. Mae Cymru yn falch ohonynt. Yn gvmvsg a dagrau cysegredig aelwydydd gwlad y gan bydd balchter yn ymwthio i'r fron a gweddi ddwvs ddofn o eigion eneidiau cyfeillion a cher-, aint fil yn esgyn i'r nef gan resynu'r torri i lawr ond c'odfori lor am y marw mwyaf gogoneddus o bob marw—Marw er mwyn gw'ad a chartref a rhin- wedd. Gadewch imi sydd yma, ddim ond tafliad carreig o'r man v svrthiodd fy nghydwladwyr dewr, berilinio yn wylaidd uwchben rhai o'r beddau di-nod. di- argraff. di-addurn, ac uno yn nheyrnged gwlad gyf- ■an" Dyma'r man y syrthiodd dynion yn achos eu gwlad. Rhoddasant ddykd-swydd o flaen pob peth, ie o flaen eu heinioes eu hiun. O wroniaid byddwch fyw byth! Medi 14, 1915. C. G, JONES. MARWO'LAETH' MiR. R. NORMAN DAVIES, CAERNARFON. (yda gofid dwys y cofnbdwn farwolae-th Mr. Rob. ert Norman Davies, QueMyn, Caernarfon, yr hyn gymerodd le yn Uundain, dydd Mawrth. Beth am- ser yn ol bu Mr. Davies dan weithred lawfeddygol, ond vmddangosai yn gwella yn dda. Yr oedd Mr. Davies oddeutu 60 mlwydd oed, ac yn fab i Mr. Corne"lius Davies—v mab a'r tad yn flaenoriaid gwei'hgar vng nghapel Moriah (M.C.). Caernarfon. Yr oedd Mr. Davies vn un o gvfarwyddwyr Chiwar- el Lechi enwog Dorothea, ac efe reolai y Swyddfa yng Nghaernarfon. Yr oedd vn aelod o Fwrdd Ymddiriedolwyr v Porthladd, a bu am lawer o flynyddoedd yn aelod o'r Cyngor Tref, ac yn Gadeirydd y Pwyllgor Ariannol. Galiasai fod wedii llenwi y swvdd o faer y dref. pe dymunai, ond gwrthod wnaeth bob- tro y cafodd y cynnvg. Bu am beth amser, hefyd, yn cynrych ioli rhanbarth Llandwrog ar y Cyngor Sir. Yr oedd yn Rhyddfrydwr egwyddorol, er na chym- er,ai ran .amlwg ar liwyfannau y blaid. Yr oedd vn un o golofn.au yr achos crefyddol ym Moriah, a bydd colled, anadferadwy ar ei ol. Llan- wodd y swydd o flaenor am flynyddau lawer hvd yr ymy on. Cyfrannai yn hael at yr achos yn y lie rc at holi achosion y Cyfundeb. Yr oedd yn aelod o Bwyll?or Co'egf v 'Bala, a PhwyKigorau Cyfundebol erailb Rhoddodd flynyddau lawer o'i oes, hefyd, i weithio gyda'r achos cenhadoL yn Siloh Bach, pan vr oedd vr achos fciwnnw dan nawdd Moriah a Siloh. Bu ef a William Parry yn selog gyda'r achos yma am flynyddau lawer. Yr oedd y Quellvn yn agored i bob gweinidog gyda'r M.C., ac vno yr oecld Mety arhosol llawer o weinidogion y Cyfundeb, megis y Parch. John Hughes, M.A., Lerpwl, &c. Creodd v newvdd am ei farwolaeth sydyn fraw yng Nghaernarfon a'r cylch. Cymerodd yr angladd le ym Mynwent Llanbeblig brynhawn dydd G wener—anc'add lluosog i ddynion. Yr oedd nifer fawr o weinidogion a blaenoriaid y dref a'r cylch yn. bresennol. Gwasanaeth wyd yn y ty gan y Parch. J. E. Hughles, M.A., B.D., ac ar lan v bedd gan v Parchn. Tohn Owen, M.A., Engedi, D. Hoskins, M.A., a D. O'Brien Owen.