Y Cymro

NODIADAU WYTIINOSOL. + — Araith Mr. Asquith. Mae'r holi w'laci -,x-,ecli darllen araith fawr Mr. Asquith yn y Ty nos Fawrth; ac er na thafilal oleum ar amryw bethau v caresid eu gwybod, llwyddodd i dawelu cryn lawer ar anesmwytbtcr a phryderon ocdd yn blino ca,lonnau fyrdd. Yr oedd y Ty yn llawn o wrandawy; aiddgar, a siaradodd y Prifweini- dog am fwy nag' awr a thri-chwarter, heb un- rhyw argoel fod ei afiechyd diweddar wedi gwanhau dim ar el nerth. Cyweirnod cryi darawodd Mr. Asquith ar y cychwyn, pan y datgancdd ci fod yn gwrthod gwneud unrhyw ymddiheurad dros y Llywodraeth, nac ym- ddang-os fel troseddvvr i gynnvg esgusion dros y gorffennol. Aciticfal fod rhai cymylau duon yn yr awvr v dyddiau hyn, t, am arnynedd a holl adnoddau ein dewrder a'n gwroldeb. -Nid oedd bryd y Llywodraeth ar gelu dim a wyddent eu hunain; yr amod fawr oedd na ddadlenid dim a allai fod yn fantais i'r gelyn. Ithai Gorchestion a wnaed. Gyda balchter cwbl na Lurid a chyJreithlon eyfeiriodd v Pr-ifweinidog1 at rai o r pethau an- hygocl wnaed-gan y wlad hon er tori ad allan V rhyfel. Erbyn hyn. y mac gan Syr John French fyddin sydd bron yn filiwn orifedi, cr fod y coiledion yn y rhan h011110 o'r maes yn 377,ooo'. Adran ddyddoroi o'r araith oedd yr hon roddai'r ffigyrau am y Treledigaethau; a'r cyfrif am waith amhrisiadwy'r Llynges mewn gwarchod a chludov Vchydig, gyda blwyddyn yn ol yr ocdd yr holl ddi-gwy^Jiadau a chyflawniadau hyn o'r tuallan i gyich ein Z, dychymyg gwylltaf; a da y gwnaeth Mr. As- .I ",b ) b quith grvnhoi nifer o'r gorchestion a'u dwyn g-er bron yn eu lie yn ei araith. Dyrna'r hyn sy'n cyfrif yn bennaf oil am lwyddiant datgan- iad olaf Mr. Asquith, fel ei holl ddatganiadau yn y Ty ar adegau pwysig a pheryglus. -+- -+- Addef Methiant. Er y gwrthodai'r Prifweinidog' ymddiheuro na chrefu am facldeuant, eto ni cheisiodd gelu dim ar gamgymeriadau'r gorffennol. Bu'n onest iawn ynglyn a'r ymgyrch yn y Dardan- elles. Hysbysodd fod y Cabinet oil, ac yntau fel Prifweinidog, wedi cymeradwyo''r cynllun i geisio agor y Culfor gyda'r llongau yn unig. Yr oedd Arglwydd Fisher ar y- pryd yn am- t,Y s heus am yr anturiaeth; ond ymddengys i'r Cabinet droi ei amheuon ef o'r neilitu, ac ym- gymeryd a'r fenter fawr. Dyma ddigon i ddistewi dyiornwyr Mr. Churchill, pe bai hynny'n bwysig. Llawer mwy pwysig vw i'r anturiaeth droi allan mor siomedig. Dyma siom fwyaf Mr. Asquith yn holl gwrs y rhyfel, meddai ef; am, yn un peth, y buasai l'lwyddiant yn y Dardanelles wedi cadw Bwl- garia rhag ymuno a'r gelyn. Ni wnaeth yr araith yn glir .beth a wneir yn y rhan hon o'r Ul maes. Atgofiodd Mr. Asquith fod ein milwyr yn Galtipoli yn cadw dau gan' mil o filwyr Twrci yno. Dan ystyriaeth ddifrifol y mae'r sefyllfa yno, a hynny nid fel lie arno'i hun, ond fel rhan o'r holl sefyllfa yn y dwyrain. Gyda golwg ar ein hanallu i helpu Serbia mewn pryd yn erbyn y rhuthriadau gelynol arni, yr oedd pob rheswm i'r funud olaf dros ddisgwyl y byddai i Groeg ddyfod allan gyda Serbia yn of ei chytundeb. Gwnaeth Mr. Asquith yn glir benderfyniad y Llywodraeth i amddiffyn Serbia; a dyvvedodd fod perffaith ddealltwriaeth rhwng F'frainc a ninnau am y ffordd a'r model i wneud hynny. Cwestiwn Gorfodaeth. Ar fater gorfod-aeth filvvrol siaradodd NIr. Asquith yn union fel y disgwyliem idclo wneud, ac yn hollol grocs i'r fel y ceisiai'r wasg felen a'r dyrnaid o wleidyddwyr gorfod- 0] yn y Ty gcisio ei wthio i wneud. Datgan- odd mai cwestiwn ü angen ymarferol yd oedd Vn ei o!woi. Nfi plir\'derai na lwyddai cynllun Arglwydd Derbv, fel na byddai raid cvmi\d unrhyw gam pellach. Fodd bynnag, meddai'r Prifweinidog, gydag un o'i fflachiad- au cvffrous, "nid NNvf yn mynd i arbed dim. Yr wyf yn benderfvnol y rhaid in.m ennill^ y rhyfel yma, ac yn hytrach na pheidio ennill, ni phetrusaf ddyfod i la.wr i'r Ty gyda chyn- bvgion erail'l fydd yn cynmvys rhy\v ffurf o r\\ ymedigaelh gyfreithiol." Pwyllgor o'r Cabinet. Gyda golwg ar y cyfrifoldeb ynglyn a'r rhyfel, awgrymodd rhyw gymaint o gyfnewid- iad. Ystyriai na ddylai'r Pwyllgor fo i ofalu am drefniadau a chynlluniau y rhyfel fod yn Ihi ei nifer na thri nac yn fwy na phump. Ar yr un pryd ni fynnai i bethau pwysig na chyf- newidiadau mawr gael eu penderfynu gan unrhyw bwyllgor 0'1' fath heb i'r holl Gabinet eu hystyried. Yn ei holl araith danghosai Mr. Asquith ei fod yn fyw iawn i'r ymosod- iadau personol arno ef ei hun. Cyfeiriodd at hynny yn nechreu ei araith, gyda gwatwareg ddeifiol, gan alwr ei feirniaid yn griw bychan 0 wyr cwynfanllyd a gyiflwynent i'r gelyn brydiau dyddiol a gelwyddau. Ar y diwedd, drachefn, dywedodd, gyda hyfder mawr, nad oedd yn mynd i symud y baich od'diar ei v's- gwydd ei hun nes y methai ei ddwyn; a thra y mwynhai ymddiriedaeth y Brenin a Thy'r Cyffredin nad oedd am roi i fyny ei dasg. Y Grwgnacliwyr a'r Beirniaid. (ran iddo ymddiswyddo <-),"r Cabinet, tcimlai Syr Edward Carson fod yn rhaid iddo egluro a beirniadu, a dilynodd y Prifweinidog' gydag Z, araith weddol faith. Ond chwarae teg iddo, bu n deg a chymedrol, ac ni cheisiodd unrhyw lantais bersonol, er yn gwahaniaethu oddi- wrth y Prifweinidog Cabinet ar gwestiwn y Dardanelles a'u polisi yn y Dwyrain. Tra gahanol oedd pethau yn Nhy'r Arglwyddi, He y gwnaeth yr anfarwol Arglwydd Wilkmghbv de Broke ymosod-iad personol bustlaidd ar y Prifweinidog. Gwell fuaisai iddo beidio, gan i Arglwydd Crewe ei rostio yn y modd mwyaf eft ei thiol. Llawn gwaeth fu ei dynged yn nwylaw Arglwydd Lansdowne, pan y dygodd fesur ymlaen i sicrhau pleidlais i'r milwyr a'r morwyr. Y rnarn Arglwydd Willoughby, gallai etholiad cyffredin ol gymryd lie cyn i'r rhyfel derfynu, a danghosai fawr sel am i'r rhai sydd oddicartref yn yml'add brwydrau'r wlad gael rhoi eu llais yn newisiad olynwyr i'n senedd- wyr a'n harweinwyr presennol. Gwnaed byr wraith ar 'ei wag-dwyll gan Arglwydd Lans- downe, ac nid oedd gan yr ysbrigyn balch ond tynnu ei gynhygiad a'i fesur yn ol ac yswatio mewn siom a soriant. Adroddiad y Cadfridog French. Cyrhaeddodd adroddiad am y symudia,d Prycleinig yn y gorll'ewin yr wythnos olaf ym Medi odiwrth Syr John French ddydd Mawrth yr wythnos ddiweddaf. Nis gallwn yma roi'r manylion a geir yn yr adroddiad; ond y maent wedi eu darllen gyda dyddordeb mawr trwy'r holl wlad. Ymgymerwyd a'r symudiad wedi trafodaeth lawn gyda'r Cadfridog Joffre, a chyda llawn ddealltwriaeth gyda'r arweinwyr Ffrengig. Er i'r symudiad brofi'n lhvyclcl- iannus ar y cyfan, eto gwelir na chaed y ffrwyth disgwyliedig oherwydd diffyg cyf- nerthion, a llwyddodd y Germaniaid i yrru ein milwyr yn 01 0' Fryn 7° a lleoedd eralll a ysgubwyd gan ein rhuthr cyntaf. Nid yw'r adroddiad yn rhoi esboniad boddhaol ar y diffyg mewn cyfnerthion. Ar yr 8fed 0 Hyd- ref gwrth-ymosodwyd gyda grym mawr gan y gelyn, ond ymhob rhan o'r llinell oddigerth dwy, taflwyd y gelyn yn ol gyda cholledion anferth, ac amcangyfrifir iddynt adael 0 wyth i naw mil o laddedigion ar y maes 0 fllen ffosydd y Prydeinwyr a'r Ffrancod. Rhydd y cadfridog" y gair uchaf i waith y cyflegrau, ac er fod y coiledion yn hanner can' mil, nid ystyriai hynny yn or-uchel yn wyneb y gwrthsafiad 0 eiddo'r gelyn, a nerth y cyfl'egr- au oedd 0'1' tu ol iddynt. Un 0 eiriau mwyaf trist yr adroddiad yw fod cyfartaledd y niweid- iau ysgafn yn yr ymgyrch hon yn isel iawn. Cwymp Llywodraeth Gr,oeg, Am y pedwerydd tro. yn ystod y flwyddyn daeth Groeg i argyfvímg gwleidyddol pwysig yr wythnos ddiweddaf, a phan ysgrifennwn nis gellir proffwydo ei ganlyniadau. Aelh gweinyddiaeth M. Zaimis yn ddrylliau y nosan o'r blaen, wedi dadl boeth ar gynhygion mil- wrol. Cofir rhai Llywodraeth lleiafrif y Senedd oedd Llywodraeth M. Zaimis, wedi ei rhoi mewn awdurdod am na fynnai'r Brenin Cystenin dderbyn polisi M. Venizelos., y gwladweinydd enwog oedd y wlad wedi ei ddychwelvd gyda mwya.frif o'i ddilynwvr i'r Senedcl. Yn ystod y ddadl yr wythnos ddi- weddaf, aeth y Gweinidog Rhyfel yn rhy hyf i M. Venizelos allu ei ddioddef, a chododd yr olaf i gyhuddo'r Llywodraeth 00 sarhau'r mwyafrif yn y Ty, gan alw am ymddiheurad. I I t, Cymerodd y Prifweinidog blaid y Gweinidog Rhyfel, gan geisio cyfiawnhau ei sylwadau, ac yn y diwedd mentrodd1 alw am bleidlais 01 ymddiriedaeth yn y Llywodraeth. Ond saf- odd plaid Venizelos eu tir a gorchfygwyd y Llywodraeth gyda mwyafrif 0' 33, yr hyn a arweiniodd i ymddiswyddiad M. Zaimis. Y cwrs naturiol i'r Brenin yn awr fyddai galw ar M. Venizelos i ffurfio, gweinyddiaeth, ond nid yw yn debyg a wneud hynny, am fod Venizelos wedi datgan yn bendant na bydd idd!o ymgymeryd a'r dasg ond ar yr amod fod rhyfel yn cael ei gyhoeddi ar unwaith yn erbyn Bwlgaria. Mor bell ag y gellir barnu, gwna'r Brenin bob ymgais i gadw M. Zaimis a'i Lyw- odraeth mewn enw o awdurdod ac hwyrach i ddatgorffori'r Senedd. O's y cymer 'v cwrs olaf, llwydda i ohirio popeth hyd nes y bydd yn rhy ddiweddar i Groeg ddyfod allan i helpu Serbia,. Mae'n amlwg fod Cystenin am ddefnyddio pob ystryw i gadw Groeg rhag ymyryd yn y cweryl a Germani, yn ol ei gyt- undeb a'i frawd-yng-nghyfraith, y Caisar. Cyn v darllennir y svlwadau hyn, dichon y bydd datblygiadau newyddion wedi cymryl lie, ond ofnwn na symudir y Brenin o'i ben- derfyniad i wrthod cvmryd unrhyw gam yn erbyn Germani yn Serbia. Arglwydd Kitchener. Cvffrowyd yr holl wlad ganol yr wythnos gan waith y Globe,' un o- bapurau hwyrol Llundain, yn cyhoeeldi fod Arglwydd Kitchener wedi ymddiswyddo, ac ymledodd y newydd dros yr holl fyd gyda chytflymder mawr. Gwad'wyd y peth yn swyddogol y dydd dilyn- Z, 01, ond yn anffodus yr oedd yr hysbysiad yn rhy anghyflawn i atal lledaeniad ac ymled- iad y chwedl. Dywedid fod Arglwydd Kit- chener yn myn'd i ffwrdd dros dymor ar neges gyhoeddus, a bod Mr. Asquith yn ymgymeryd a gofal y Swyddfa Ryfel yn ei absen. Yr oedd yr hysbysiad hwn mor ben-agored fely rhodd- odd gyfle ardderchog i'r wasg g ffr-o-us i gy- hoeddi pob math 0' ddamcaniaethau am yr hyn oedd wedi digwydd. Cyhoeddai rhai fod Z, y Kitchener yn gacia-el ei swydd yn y Weinydd- iaeth, ac yn mynd i arolygu'r ymgyrch yn y ffrynt. Ar yr un pryd yr oedd llawer yn cysylltu'r symudiad a'r sefyllfa newydd yn y dwyrain, yr hon y dy wed ai'r Prifweinidog yn ei araith oedd dan y'styriaeth ddifrifolaf y 'Cabinet. Yn 01 yr hysbysrwydd swyddogol diweddaraf pan ysgrifenwn, y mae'r esboniad uchod yn lied agos i'r gwir. Cyhoeddwyd yn swydogol nos Sadwrn fod ei Arglwyddiaeth wedi ei anfon ar neges i'r dwyrain, a theimla pawb fod y cam yn un priodol a doeth. Wrth gwrs cyfyd y wasg wallgof bob math o fwganod1, a chondemniant waith Mr. Asquith yn ymgymeryd a gwaith ychwanegol y Swyddfa Ryfel at ei ddyledswyddau fel Prif- weinidog er nad yw ond trefniant am amser byr. Y¡r Ymgyrch yn Serbia. Ymholir yn bryderus <0 bob cyfeiriad beth fydd tvnged Serbia. Mae Groeg yn amhvg yn anobeithiol, a rhaid i'r Cynghreiriajdi wynebu'r sefyllfa heb ddisgwyl unrhyw help y z, oddiyno. Fel yr addefodd Mr. Asquith, teifl hyn yr holl drefniadau blaenorol o'u lie, a chyfyd broblem newydd spon yn y Balkans. Mae hon yn ddiau yn rhan 0< gynnwys cenhad- aeth Arglwydd Kitchener yn y dwyrain, cr hwyrach fod cwestiwn y Dardanelles yn galw am ei syl'w uniongyrchol. Yn y cyfamser, beth sydd, yn mynd i ddigwydd i Serbia? Mae'n amlwg fod y Serbiaid dewr yn vmladd yn lew, ac yn gwneud ymdaith y lluoedd o Germani ac Awstria yn llawer arafach nag y clisgwyliai y goresgvnwyr idcli fod. Ar yr un pryd addefir mai encilio y maent, a bod y gelvn vn vmvl Nish, lle'r oedd Llywodraeth Serbia wedi cilio. Yn ol adrodd'iadau'r gelyn y mae Nish erbvn hyn wedi ei chymryd. Yr oedd v newydd wedi cyrraedd rai dyddiau'n fla.e4iorol fod v gelyn wedi1 cario Kragnvevatz, un o dd in as oedd pennaf Serbia, a phrif 'ar- senal y wlad. Disgwyliwn y llwydda'r Slerbiaid i -zadlw'r gelyn mewn llawn waith, nes v daw vmwared iddynt o gyfeiriadau annis- gwvl i'r gelyn.