Y Cymro

CYMRU AR KHYFEL. LLEF O'R TRENCHES. Dewch draw, gydw.:hwrs, dewch draw; Rho'wch help i ni fynd o'r fan hyn, Mae'r trenches yn wlyb ac yn oer, A'r rhyfel yn para yn dyn. Nid oes dim sense yn y peth— Ein bod er ys blwyddyn mewn gwed, A ch'ithau yn trampan y stryd, A'r pafyns yn gyfan dan dred. Pe bai ni'n depyg i ch'i, Beth ddela o'n gwlad, ac o'r byd? Fyddai Cymru, ein gwled fach ni, Fel Belgium, yn yfflon i gyd. Yr ydym ni yn caru fel ch'i, Ein gwragedd a'n mamau a'n plant, A'n cariad, 0 cretwch fi 'nawr, A barodd i ni fyned bant. Dangoswch fod gyta ch'i barch I ni sy' mewn trenches mor Bin, Er mwyn diogelu ein rights, Sef iawnder a rhyddid i ddyn. Yn llai mae ein partners yn myn'd, A mwy yr a beddair y tir, 0, fechgyn, gwrandewch ar ein cri, Ac unwch yn rhengoedd y Gwir. Dewch draw, gydwithwrs, dewch draw, Mae'n rhaid i ni fynd o'r fan hyn, Mae'n galed i wmladd mewn trench A'r gelyn yn elyn mor dyn. Llanelli (Ebenezer). T. ORCHWY BO WEN, Mae y Capten T. H. Parry, A. S., wedi gwella, ac wedi ail-ymuno, a'i fyddin yn Gaili- po,li,-neu rywlie arall. Mae y Parch. Ceitho Davies wedi symud i Gonwy i wasanaethu fel caplan ynglyn a'r gwersyll yno. Cddir hut o bwrpas i gynnal Ysgol Sul yng ngwersyll Kinmel Park. Mae Ysgol Sul yn cael ei chynnal yn y gw:ersyll ar Forfa Conwy hefyd. Gyda'r Y.M.C.A. y mae Mr. Edgar Jones, A.S., yn gweithkx Tybiodd rhywun yn Nhy y Cyffredin ei fod wedi cael swydd dan y Llywodraeth, a phrysurodd i ofyn cwestiwn. Mae curad 01 Landysul, Mr. H. R. Evai.s, mab Dr. a Mrs. Ei. R. Evans, wedi cael comis- iwn yn y Fyddin. Gadawodd ei guradiatili yn Llangollen i ymuno a'r fyddin dro yn ol. Mae 1°4 0 Ymneilltuwyr wedi ymuno a'r Fyddin yn Llanfairfechan. O's yw ffigyrau Ar- glwydd Elsgob Llanelwy yn gywir, rhaid fod nifer yr Eglwyswyr sydd wedi ymuno- yn Llanfairfechan dros 900! Mae dros wyth cant 0 filwyr yn Beaumaris, y Royal Anglesey Royal Engineers. Ychydig iawn o Gymry sydd yn eu plith:; daw y mwy- afrif mawr o Loegr a Scotland-Heoedd fel Sunderland, Birmingham, Dumbarton, & c. Ar fore Sul cynhelir y Church Parades,' pan yr äy milwyr i'r addoldai a ddewisant. M'ewn pedwar addoldy yn y dref y ceir Satesneg Eglwys St. Mair, eglwys y Pabyddion, eglwys Saesneg y M.C., ac eglwys y Weslieaid; Cym- ireig. Mae cyfeillion y lie olaf wedi troi y gwasanaeth yn Saesneg fore a hwyr y Saboth, er dechreu y rhyfel, er mwyn y milwyr fynych- ant eu capel. Daw nifer rhag'orol o filwyr i'n heglwys Saesneg ni (M.C.); ambell i fore Sul bydd dros drugain yn bresennol. Yn yr hwyr deuant yn wirfoddol, a da gennym ddweyd fed tua phymtheg ar hugain yn bresennol nos Saboth diweddaf. Elrys ychydig o honynt i gyfranog'i o Swper yr Arglwydd. Rhoddir entertainment' yn ysgoldy y capel Saesneg bob nos Fawrth, yn bennaf i'r milwyr sydd yn mynychu y capel, er na wrthodir neb a ddaw. Gwerthfawrogir y cyfarfodydd hyn gan y bechgyn, a deuant iddynt yn dyrfaoedd mawr- ion. Unwaith yn y mis rhoddir refresh- ments,'—y cwbl yn rhad ac am ddim i'r mil- wyr, y rhai, a haeddant wneuthur o honom hyn iddynt. Ymunodd Mr. J. T. Davies, ysgrifennydd cyfrinachol Mr. Lloyd. George, o dan gynllun Arglwydd Derby. Gan fod ganddo wraig ac un plentyn, caiff eistedd yn nes i lawr i aros ei dro, ac yn y cyfamser wasanaethu ei hen feistr fel y gwnaeth mor ragorol. Dywedodd Mr. Jones Roberts yng nghyfar- fod cyngor trefol Bangor, na ddylid cysylltu y Rhyfel a Chrefydd. Bydolrwydd a hunan- oldeb sydd yn dylanwadu arnom, ac yr ydym yn gofyn bendith yr Arglwydd ar uchelgais bydol. Rhoddodd y Llywodraeth £600 i Goleg Bangor ,i wneud i fyny am eu colled oherwydd y rhyfel. Bwriedir gwneud rhywbeth hefyd dros y colegau eraill, os bydd y cyfraniadau oddiwrth eraill i fyny a'r hyn oeddent cyn y rhyfel. Anfonodd ysgrifennydd y Dirp.-wywyr Vs- wiriol yng Nghaerdydd lythyr at yr oil o'r clercod yn dweyd y disgwylid iddynt ym- restru. Yr un dydd yr oedd pwyllgor meddygol Morgannwg yn pasio- penderfyn:l yn annog uno y gwaith yswirio drw''r deyrnas. Felly gallai pawb ymrestru! Mae Cymro gwladgarol wedi ei swyno gymaint gan apel y Cadfridog Owen Thomas at wladgarwch Cymru fel y mae yn cynnyg gwobr o Bum' Punt am yr aralleiriad goreu 01 hono mewn barddoniaeth rydd (Cymraeg neu Saesneg), cymwys i'w ganu neu ei adrodd mewn cyfatrfodydd cyhoeddus. Gwneir enw'r heirniad (bardd Cymreig o fri) yn hysbys eto, a gellir anfon y cyfansoddiadau i'r Swyddfa hon cyn y 18fed o'r mis hwn. Y mae y Caplan Geitho Davies, Kinmel Park, yn adrodd hanesyn am ddyn a choes bren yn gwneud ymgais bedair gwaith i en- listio. 'Methai ddeall paham nad allasai dyn a choes bren ddefnyddio dryll. Dywed- odd y Caplan wrth annerch cyfarfod y byddaTn well ganddo gael coes o bren na bod yn feddiannol ar y pennau pren a'r ealonnau o flawd Ilif oedd yn meddiant rhai safent ar y cornelau." Credwn ni y byddai coes o bren yn fantais dirfawr i filwr, oblegid pe digwydd- ai iddi gael ei chwythu i ffwrdd ni theimlai efe o'r herwydd. Hefyd galla.sai gael y saer i wneud coes arall yn fuan iawn, tra nas gall yr un surgeon wneuthur coes newydd. Yn ddiweddaf, buasai yn fantais i gael bataliwn o goesau pren yn y trenches byddai y milwyr, a dweyd y lleiaf, uwchlaw y dwfr, ac ni fyddai perygl iddynt ddioddef gan frost- bite. Y mae swyddfa ganolog y Y.M.C.A. yn galw am gynorthwywyr o blith dynion nad ydynt mewn oedran milwrol neu'n anaddas at waith milwrol. Apelir gan hynny at weini- dogion i roddi eu gwasanaeth hyd y gallant, er bod y gorchwyl yn galed a llafurus, ac yn golygu llawer iawn 0 wasanaethu byrddau. Haedda'r alwad hon bob sylw, ond nid gwiw celu'r anhawsterau. Achwynir am rai o'r canolfannau mai ychydig iawn yw'r cyfleus- terau a geir yno i gyiflawni gwaith crefyddol yn ystyr gyffredin y gair, a da fyddai i'r aw- durdodau ddwyn hyn mewn cof. Clywir weithiau am wyr ieuainc o'r Colegau Diiwin- yddol yn gorfod llafurio'n galed iawn o fore hyd hwyr mewn adeiladau mawr, yn gyfyng- edig i waith y dylesid cael lleygwyr i'w wneuthur, a neb o'r cyfryw wrth law i'w cyn- orthwyo. Hwyrach mai prinder dynion yw'r achos, a byddai llai o ludded i'r gweithwyr gwirfoddol hyn pe ceid ychwaneg i roddi eu hysgwyddau dan y baich. Hwyrach nad ydyw'r eglwysi wedi sylweddoli eto y bydd raid iddynt hwythau, hefyd, ac i raddau mwy na chymdeithasau bydol, wrth hunan-aberth o wahanol fathau er mwyn cynnal y gwaith neilltuol sydd yn ofynnol iddynt ei gyflawni ymysg y lljuoedd o wyr ieuainc sydd wedi eu cynnull ynghyd mewn cyni,fier o leoedd. Dymunol iawn fyddai cofio ar brydiau, mewn ffordd sylweddol hyd y galler, y cyfeillion hynny sydd y'n gorfod torri eu cyhoeddiadau oherwydd eu gwladgarwch neu eu hymrodd- iad i wasanaethu'r milwyr mewn pethau cre- fyddol. Y mae'r cynhaeaf yn fawr, a'r gweithwyr yn anaml. Yn Ffrainc mae'n rhaid i'r merched sy'n gwasanaethu gyda'r Y.M.C.A. ymrestru fel barmaids.' Dywedodd yr E-sgob Welldon y byddai'n dda ganddo ef wisgo'r teitl. Y mae'r Y.M.C.A. yn rhoddi1 yn rhad 12,000,000 o ddarnau o bapur bob mis i'r milwyr i ysgrif- ennu adref, ac yr oedd 50,000,000 0' lythyrau wedi eu pastio ganddynt. Gwariwyd X200,000 ar huts, &c., ^98,000 ar y gwaith yn Ffrainc, yr Aifft, India!, a'r Dardanelles, a ^54,000 ar bapur ac inc, &c. Bieth fydd sefyllfa pethau ar ol y rhyfel sydd yn annodd dweyd. Ond ar waetha'r oil, nid breuddwyd diflanedig yw y syniad am undeb cyffredinol y frawdoliaeth ddynol fel un teulu; ac er am led. y rhwystrau, ac er dued y cymy'l- au, pwy wyr na welir y breuddwyd hwn un diwrnod yn cael ei sylweddoli. Llawer a gyniweiriant, a gwybodaeth a amlheir." Fe ddaw adeg pan y gwel y cenhedloedd fod eu perthynas a'u gilydd yn rhy agos, a'u dibyn- iaeth ar eu gilyd'd, a'u tynged gyffredinol, y fath fel na allant edrych ar eu gilydd mwyfèl gelyn ion ond fel brodyr. Cyn i'r rhyfel ddechreu yr oedd cylch cyf- leusterau y merched i ennill eu bywioliaeth yn gyfyngedig i raddau mawr. Os y byddai geneth o'r wlad neu y dref yn dewis aros yng ng-hyffiniau ei chartref, byddai raid iddi geisio He yn siop y draper neu y milliner yn y pentref neu' y dref nesaf. Os methai gael hynny, elai i'r ffactri agosaf i geisio gwau neu wnio, neu ryw waith arall. Erbyn hyn y mae pethau yn newid yn gyflym yn ein gwlad, mae drysau fu yn hollol gauedig i'r merched yn cael eu hagor, a hwythau yn cael eu gwahodd i mewn i lanw swyddi pwysig mewn ariandai a swyddfeydd. Gwelaf hefyd ganmoliaeth uchel i'w gwasanaeth yn y cylchoedd maent yn eu llanw. Gresyn fod lie i neb gwfno ychwaith oherwydd fod- rhai yn cymryd man- tais ar y ffaith mai merch yw hi, i dalu llai 0 gyflog iddi nag a fyddai raid dalu am was- anaeth mab o gyffelyb alluoedd. Credaf fod y merched yn dod i mewn, nid hyd ddiwedd y rhyfel, ond y byddant yn aros ar ol hynny, ac y ceir eu bod yn anhebgorol i fasnach y dyfod- 01 o bob math.