Y Cymro

YMADAW IAD Y PARCH. G. H. IIAVARD, M.A., B.D., RHYIL. Y mae yn hysbys er ys tro bellach, fod y Gweini- dog adnabyddn, uchod wedi datgan c-1. fwriad i dder- byn yr alwad daer, ac unfrydol a roddwyd iddo gan eglwys y Methodist laid yn Abercarn. Bydd ei ym- adawiad o'n mysg, nid yn unig yn goiled i'r eglwys yn Clwyd Street, ac i eglwysi y cyfundeb yn y Rhyl, ac o fewn cylch Cyfarfod Misol Dyffryn Clwyd, o ba un yr oedd yn aelod mor ddefnyddiol a chymer- adwy, ond hefyd mewn cyichoedd pwysig eraill yn y dref a'r ardaloedd cyfagos. Bu yn Llywydd "Cyngor Eglwysi Rhyddion y Rhyl," y tymor di- weddaf, ac y maent hwy eisoes, wedi datgan eu gwerthfawrogiad o'i wasanaeth tra yn eu mYSlg, ac wedi anfon at Gyngor yr Eglwysi Ymneilltuol yn nhref Abercarn at at Gyfarfod Misol Sir Fynwy eu syniadau uchel am ei gyrneriad, ei alluoedd a'i was- anaeth i foes a chrefydd yn ein tref, yn gyffredinol, gan ddymuno iddo ef, a'i. annwyl deulu bob ben- dith, yn y maes newydd 0 laiur y mae a'i wyneb arno. Bydd hefyd, goiled dirfawr am dano fel aelod ffyddlawn o ''Gymdeithas Gweinidogion Ymneilltu- ol y dref," ac y mae y penderfyniad basiwyd gan- ddynt ar yr achlysur, eisoes. wedi ei gofnodi gennym ar y pryd. Y Cyfarfod Ymadawol. Yn unol d dymuniad Mr. Havard, trefnwyd i'r cyfarfod beidio a bod yn un cyhoeddus iawn, ac felly, cyflwynwyd yr anrhegion nos. Fercher yr wythnos ddiweddaf yn y Cyfarfod Eglwysig, pryd y daeth cynulliad rhagorol ynghyd wrth ystyrried fod cymai'nt o brysurdeb yn. y dref, mewn canlyniad i luO'SOgrwydd yr ymwelwyr yr wythn.osau hyn. Dar- ilenwyd llythyr o.ddiwrth Mr. J. T. Jones, Bod Aled (yr hwn sydd oddicartref ar hyn o bryd), yn datgan ei ofid nas gallai. fod yn bresennol, oherwydd sef- yllfa ei iechyd, a'r hiri. ar y pryd yn anffafriol di- olchai i'w gyd-swyddog;on am drefnu iddo y pleser a'r fraint o gyflwyno y rhoddion ar ran yr Eglwys j i Mr. a Mrs. Havard. Yn absenoldeb Mr. J. T. Jones; galwyd ar Mrs. Jones, Llys Aled, un o ael- odau hynaf yr Eglwys-, i gyflwyno 'yr anrhegion o oriawr aur i Mr. Havard, a 'bracelet' aur i Mrs. Havard, a diolchodd y naill a'r Hall, am gaedig- rwydd yr eglwys tuag atynt, gan ddatgan eu teim- adau hiraethlawn wrth feddwl datod y cysylltiad j rhyngddynt a chyfeillion Clwyd Street, a'u dymun- iad am i'r eglwys barhau i "lwyddo yn y dyfodol. Yna galwyd ar Mrs. Price, High Street (gweddw y diweddar flaeno.r ffyddlawn, Mr. Robert Price), i gyf- lwvno yr ai.rhegioh o "fountain pens" i Miss Enid Jones—nith Mrs. Havard—yr hon__a fu yn hynod o j was,anaethgar mewn llawer cyfeiriad—^yn arbennig felly gyda'r Achosion Cenhadol, .yn Mill Bank, a } IMorfa Bach, gyda'r offeryn. Hefyd i Augustine, unig fab Mir. a Mrs. Havard, ynghyda 'brooch' i ] Joan, eu hunig ferch. Yr oedd Augustine yn Ep- worth College, ac er nad yw ond i,euanc, pasiodd yr Arholiadau diweddaf gydag anrhydedd. Credwn fod dyfodol disglair iddo fel ysgolor, ac y bydd mewn amser, ymysg y graddedigion, yn deiilwng ol- ynydd i'w annwyl dad. Treuliwyd y gweddill o'r cyfarfod mewn cyfarchiadau gan y Parchn. E. James Jones, M.A., R. Richards, a blaenoriaid yr Eglwys, ynghyda Mr. Caledfryn Jones, yr oil yn datgan teimlad hiraethlawn yr eglwy-s,, wrth feddwl ymado a Mr. Havard a'i annwyl deulu, ac yn dymuno iddynt bob bendith yn eu cartref newydd yn Aber- carn. Bu Mrs. Havard, er heb fod yn gryf ei hiechyd. yn dra ymroddgar yn holl rannau gwasan- aeth y Cysegr, ac mewn cylcho-edd eraill yn y dref, gan fod yn bob cynorthwy i'w annwyl briod yn ei ymdrechion llwyddiannus ym mhlaid pob moes a rhinwedd. gan ddangos cydymdeimlad gweithredol, a phob dosbarth yn eu cyfyngder a'u trallod. i

XOIHOX OR GLWYD Y mae gweinidogion ag eraill fu ar ymweliad o'r Glwyd wedi .dod yn ol i'r Glwyd. Y Parchn. G. Parry Williams, M.A., Wyddgrug, ac Owen ;,oulkes, Bettws, fu yn cynnal cyfarfod pregethu Pencefn Iau a Gwener diweddaf. Aeth llu o'r Glwyd i'r Show i'r Cerrig yr wyth- nos ddiweddaf. Nid oedd mor lluosog ag arfer. Y mae amryw frodyr ieuainc wedi uno a'r fyddin yn y cylch, ond nid o fodd, digon 0 waith i'r am- aethwr sydd yn y wlad, a rhy fach o weithwyr.

GWRECSAM. Parheir i gymryd dynion ieuainc a gwyr priod i'r fyddin, fel mai ychydig yw nifer y dynion a welir yn siopau y dref a'r cylch. Gwelir gwahaniawth mawr hefyd yn yr eglwysi, a daw y gwahaniaeth yn amlycach a chyfrifoldeb yr eglwysi yn fwy eto yn ystod y gaeaf. Derbynia rhyw deulu hefyd yn bar- haus y newydd trist fod mab neu ddau iddynt wedi ei ladd yn y rhyfel. Ofnwn hefyd y dychwel llawer wedi coll; e-L-L hiechyd, ac fod gofal yn ofynoil rhag i'r rhai hyn gael ei gadael yn ddiamddiffyn. Medd- ylier am dad i bump 0 blant ar ol colli ei iechyd yn y fyddin yn ca,el ei anfon adref gan ei hysbysu nad oedd dim 'pension' iddo. Gwir na fu allan yn y rhyfel, ond collodd ei iechyd pan yng ngwasanaeth ,ei wlad, ac felly oni ddylai y llywodraeth ofalu am dano ef a'i deulu nes y gwella os y gwna. Ofnwn y ceir llawer o achosion tebyg yn y dyfodol os na chymerir eu plaid yn gryf gan yr aelodau seneddol ac eraill. Dechreuir trefnu cyfarfodydd y ga,eaf, ond ofnir y Ilesteirir llawer arnynt gan hrinder pobl ieuainc a'r 'restrictions' gyda'r goleu. Gofaler am y plant a'r bobl ieuainc beth bynnag arall raid ddioddef.

NODION 0 FON. Gwnaeth Mr. R. L. Edwards, Y.H., Is-lywydd llwyddianmli, i Show fawr y Groesgoch yn Amlwch. Dygnwch dr-ildio ydyw nod amod Mr. Edwards, araf i'w symud, ond di-orffwys wedi cychwyn. Bu yn pregethu trethi a gwaddoliad Penrhos Llugwy am 7 mlynedd i'r Cyngor Sir—"fel pererin. wrtbo'i hun." Ond "wedi bod hir ddirwest weithian," cychwynodd y mudiad, ac enillodd i'w blwyf £40 yn y flwyddyn tra rhed y dwr. Felly hefyd am gof-golofn y Morris- iaid. Bu hwn yn "bwnc y dydd" ganddo am dros to mlynedd, and daeth i bee dan lawn hwyliau 4 blynsdd yn ol, er clod i'r ardal, y wlad, a'i hathrylith A phwy ond efe i hyrwyddo buddiannau y Groes- goch yn Amlwch. -Bu yu ddiwyd, gwydn, ac ym- drrechgar gyda'r holl waith, a chyflwynodd anifail gwerth £15 i'r Sale. Rhagorol "RiL." Cawsant Show a Sale hynod gymeradwy—a'r broffit oddeutu £ 200. Clod hefyd. i'r chwiorydd efo'r byrddau a'r Ocsiwniar rhadlon Mr. David Jones, yr hwn a was anaethodd hefyd fel Ysgrifennydd yn rhad ac am ddim. Well done Amlwch. Nid yn ami y bu'cyn- ifer o ymwelwyr ar lannau Gemmaes, Amlwch, Llaneilian, a Bull Bay. iLlenwir pob cilfach a glan. Y mae pobl y mynyddoedd hefyd o Arfon a Meirion yn dechreu adnabod glannau ein moroedd —lie y ceir llond safn o awyr iach mor a mynydd na lyncwyd mono erioed o'r blaen. Daw pobl y dref am dro i Bull Bay, mewn afiaith y bloeddiant "3 cheers hwre." ac wedi cael saig, hwy nofiant yr aig, ac ambell hen-lencyn fel hynny'n cael gwraig—a'r pysgod yn chwerthin o amgylch y graig. A Jones Cemaes School, yn dysgu y Rule, "nad da dyn ei hunan," os na bydd yn ffwl. Gwneir dwsin o Ynadon newydd yn y wlad y "chwarter" nesaf, ac yn eu mysg bydd Mr. O. Roberts, C'aergybi. Dyna compliment haeddiannol 1 urdd yr Athrawon, Gwnaeth Mr. Roberts athraw dan gamp am fiwyddi lawer, a choron cyfiawnder teg ydyw ei ddyrchafiad i'r Fainc. F lwydda yno fel y gwnaeth ymhob man arall. Bydd ymesgusodwyr y fyddin yn cael eu rowndio i fyny rai o'r dyddiau neaf Dyma'r tylwyth mwy- af gwrthodedig a fedd y wlad. a mawr a rhyfedd yr ystranciau a gyflawnir yn enw crefydd. Ba ryfedd fod pobl yn gadael ein Cymdeithasfaoedd wrth wel- ed blaenoriaid anffyddlon yn llunio anudon.

MEIRION A'R GLANNAU. Daeth y newydd prudd yr wythnos ddiweddaf fod Pte. Griffith Evans, ail fab Mr. a Mrs. Griffith Evans. Liverpool, ac wyr i'r diweddar Mr. William Griffith, Glanrafon, Dolgellau, wedi ei ladd yn y Rhyfel. Byddai yn treulio. llawer o'i wyliau yn Nol- gellau gyda Mr. a Mrs. Morgan, Victoria Buildings, ac enillai serch pawb fel gwr ieuanc dymunol iawn. Cydymdeimlir yn fawr a'r teulu oil. Gadawodd y Milwriad Evans Lloyd, wyr i Simon Ufwyd, y Bala, eiddo oedd yn werth ^36,890 15s. 4c. O'r siwm yna mae 65oo i fyned at Ysbyty Caer, a Lioo at Gymdeithas y Bieiblau. Gyda mis Awst ciliodd cannoedd o ymwelwyr y glsnnau., Caed cynhaeaf da ymhcb ystyr ym Meir- ion a'r Glannau. Chwith gan lawer yn nhref y "Cymro" yw colli y Parch. Conwy Pritchard, gweinidog y Gwnaeth lawer o gyfeillion tuallan i gylch ei eglwys tra yn y dref. Pob llwyddiarit a gwell iechyd iddo ef a'i deulu yn eu cylch newydd. Y Saboth diweddaf traddododd y Parch. Joseph Jenkins, Bilaenau Ffestiniog, ei bregeth ymadawol yng nghapel y' Garregddu. Teimlir colled fawr ar ei 01 ym mhulpudau'r Gogledd, a gellir dweyd hefyd ei fod yn pre.gethu mor rymits gartref ag yn unman. Collwyd mam yn Israel ym marwolaeth Mrs. Ed- wards, Bank House, Abermaw. 'Nid hir y bu heb ddilyn ei hannwy1 ferch i'r nefoedd. Bu yn un o'r colofnau yn eglwys Park Road er cychwyniad yr achow. Claddwyd ei gweddillion yn mynwent y Gwynfryn ddydd Llun, Awst 28ain, pryd y'gwasan- aethwyd gan y Parohn. J. Gwynoroi Davies ac E. Afonwy Williams (ei gweinidog). Yr un dyddiad, a M'm. Edwards y bu farw ac y claddwyd Mrs. Williams, Cellfawr. Yr oedd y chwaer hon yn aelod ffyddlawn yn eglwys Caersal- em, Abermaw. Bu yn ddiwyd gyda'r ddau fyd. Merch ieuanc dduwiol a hawddgar oedd Mass Jane Williams, gynt o Gyfanedd Fawr, yn Saron, y Friog, rhoddodd wasanaeth gwerthfawr gyda chwareu yr offeryn ac yn Rehoboth, Islaw'rdref, trwy godi y canu pan na byddai yr arwainyddion arferol yno. Merch ydoedd i Mr. Cadwaladr Williams, yr hwn a fu am flynyddoedd yn flaenor gwerthfawr yn Seion a Saron. Cydymdeimlir yn ddwys a'r te.tÜu ac a'r iliaws perthynaslaii sydd ye ardal Trawsfynydd yn eu galar ar ei hoi. Bu yr hynafgwr hynaf yn Nyffryn Ardudwy farw yr wythnos ddiweddaf yn 95 mlwydd oed, sef Mr. Griffith 'Parry, LJlwyngriffi. Da-eth yn wr ieuanc o Sir Gaernarfon i'.r Haeldref, y Dyffryn. Difyr oedd ei atgofion am y Parch. Richard Idumphreys ac Ed- ward Morgan, a meddai barch mawr iddynt.

O'R YSTWYTH I'R DDYFI. Galw i'r Gad.—Parhau i alw i fyny i'r gad y mae yr awdurdodau milwrol drwy y Tribunlysoedd yn yr ardal hon fel mannau eraill. Yn ddirweddar nod- weddir gwaith y llysoedd lleol a sirol gan fesair heliaethach o ofal rhag estyn ymwared i'r rhai a ddauant gerbron, a gelwir i fyny amryw oeddynt gynt.. wedi eu gwrthod gan y meddygon, llawer o ba rai a anfoniir i'r fyddin yn awr yn dra diymdroi. Mae yr amgylchiadau hyn yn dechreu. gwasgu yn ddifrifol ar fasnach mewn llawer ciylch, a'r cy- hosdd yn dechreu ymholi, beth fydd diwadd y peth- au hyn? Lloingyfarchiadau.—'Mae swyddogion yr Eistedd- fod wedi derbyn nifer mawr o longyfarchiadau o wahanol gyfeiriadau ar drefniadaeth yr wyl, ac ar y llwyddiant mawr a ddilyn odd ei llafur; diau i hynny fod o fawr galondid iddynt yn wyneb ymos- odiad ambelil feirniad. na wel irinwedd mewn unrhyw beth os na bydd iddo ef ei hun law (helaeth yn y gweithrediadau. Parodd ymweliad yr wyl genedl- aethol i lan y mor adnewyddiad hoen, nerth ac i,echy-d i'r hen sefydliad, ag a fydd yn galondid i'w lletywyr nesaf ar lannau'r afon fawr drafniidiol. Gobeithio y cant hwytihau gystal hwyl ag a gafodd trigolion glannau y Rheidol. Pregeth nodedig ydoedd yr eiddo y Parch. John Williams, Brynsiencyn yn y Tabernacl, nos Saboth cyn y diweddaf ar y geiriau. hynny "Cyfiawnder a ddyrchafa genedl." Pregeth ydoedd ag y byddai yn dda i bob ardal yng Nghymru ei chlywed. Hon oedd y bregeth a draddododd yn Kinmel Park wrth agor Neuadd yr Eglwysi Rhydd. Arddangosfa Talybont.—Cynhelir hon eleni ddydd Marcher yr wythnos hon, er y rhyfel a'i. holl ddyr- yswch. Mae hon wedi arfer bod yn un o'r arddang- osfeydd mwyaf llwyddiannus yn y cylch. Mae hynny i raddau helaeth i'w briodoli i ddylanwad a llafur yr Yswain poblogaidd Syr Edward Pryse, Gogerddan. Eleni teimlir chwithdod am ei Lresen- oldeb siriol gan ei fod ef yn gwneud ei 'ran yn helaeth dros ei wlad yn Ffrainc, er ei fod mewn oedran y gallasai yn hawdd hawlio1 ei eagusodi; ond mae ysbryd yr hen deulu yn rhy gryf ynddo i fwyn- hau bywyd tawel gwledig pan y mae ei- wlad mewn angen am ei wasanaeth. Mae ei briod hefyd yn ddiflinc yn ei hymdrechion. dros y milwyr clwvfedig yn yr ysbyty yn y mor, trefna i gludo yr oil sydd yn alluog i ymweled a'r arddangosfa i dreulio y dydd yno. Achos teilwng.—Trwy ymroddiad nifer 0 fonedd- igesau ac eraill yn gwerthu arwyddnodau ddydd Llun, Awst 21, "cafwyd y swm o L-52 10s. 11c. i gyllid yr Infirmary lleol. I'r Dwyrain.—Mae Mias Beryl Morgan, Heol y Drindod, wedi -rhoddi i fyny Ie ennillfawr fel athrawes ooginiaeth o dan un o'r awdurdodau add- ysig Seisnig, ac wedi hwylio am Salonica i wasan- aethu i'r milwyr yn y fangre anghys.bell honno. Mae ei thad Mr. John Morgan yn un o flaenoriaid Siloh, ac yn aelod hefyd o Fwrdd y Gwarcheidwaid. Pla y Cwn.-Credir fod mwy o gwn yn ol rhif poblogaeth y dref yn Aberystwyth nac odid dref yng Nghymru. Ar adegau mae eu cyfarthiadau a'u hym- iaddfeydd yn gryn bla i'r cymdogion cyfagos ac i'r ymwelwyr. Yn ddiweddar mae yr heddgeidwaid wedi cymryd camrau i gael allan a oes perchenogion iddynt ai peidio.

AT EIN GOIHEBWYR. 1 Bu raid gadael allan hyd y rhifyn nesaf, oherwydd prinder gofod, adroddiadau cyflawn ein gohebydd o brif Gyfarfodydd Cymdeithasfa Bangor, ac amryw lythyrau, Cymraeg a Seisnig Nodiadau ar y Gym- -j deithasfa gan ein Gohebydd Arbennig Tipyn dros Ben, gan Bodfan; Coflech Ponrhydfendigaid; Blaenoriaid yn Dal i Siarad;" Dr. Ethe a C'holeg Aberystwyth, &c., &c.