Y Cymro

"p" Y DIWEDDAR BARCH. EDWARD MORGAN ATGOFION. GAN Y PARCH. ELIAS JONES, DREFNEWYCD. --+- Y mat- yn rbyfedd medtlwl mor yeh-ydig ydyw •ni'fer y rhai sycid erbyn: hyn yn ineddii unrhyw atgofion personol am Ediwa-rid 'Morgan. Nid oes ond ychydig iawn oj flaenoriaid yn ei gofio; ac nid oes ond dau neu dri o'r rhai a ddiechreuasarit breg- ethu ybgi 'N:gorlLewin ileirio.niydd yn ei ddyddiauef yn aros. I'r yohydiig hynny y mae ei enw yn annwyl. iawn, a'i goffiadwriaeth yn fendigedig. Teimlafi yn dkiiolchgar am gyfle i fwrw fv hatli-ng i'r drysorfa mewn ffordd) oi aigofion am dlano. De- allwn y bydd brawd arall yn ysgrifennu erthygl ar ei athrylith a'r gwaith mawr a gyflawnodd, ac mai yr hyn a ddisigwyliir yn benrnaf oddi wrthymi ni fydd, ychydig artgofioax personoi mn diaaio; Teimlwn mai gorchwyl anh,awdldl ydyw ychwanegu llawer mewn ffordd1 o atgofion nad y4ynt wedi eu croniiclo yn ei fywgraffiad rhagorol .gan y diweddar Barchedig! Gri- ffith Ellis, M.A. Bootlie, un oedd yn meddu y fath fantaisi i'w adnabod1, ac un nad1 arbedtodd' un- f rhyw lafur am chwarter canrif i gasigliu deinycldiau Cofiantiddb. Bydki y igyfrol hon yn gofadail deil. wng i goffadwriaeth Mr. Morgan, yn gystal ac i laiur ac athryiith yr awdwr. Teimla y llluaws1 pregethwyr a godasant yng Ngor. llewiii Meixionyddl yn ei ddyddi,au ef, a than ei ofal, eu bod o d'an fwy o rwymedigaeth iddo ef na neb y daethant i gyffyrdldiad' a hwy yn eu hoes. Y mae Gorllewin Meirionydd yn 'fwy dyledus iddío am y sefylMa lwyddiannus y codwyd ein heiglwysi iddd nag unirhyw un fu yn ei g,waslanae'thu. Ac nii pihetrusiwn ychwanegu a dyvvedyd fod Methodist iaid Gogledd Cymru yn fwy dyledus iddo ef (ac eithxio efallai un person arall) am ei sefyllfa lwydd i an mis na neb o few.n y ganrif bresennol, Heblaw i ei bægelhau anghydrntarot, nidi arlnabuom neb mwy rhagoro 1 fel cynllunydd, neb a ymroddai mor llwyr i gario allan ei gynillunrau na neb yn meddii ar fwy o 'tact' a phendlerfyniad dii-ildio i'w C.ar:i0 allian i fuddugoliaeth. Taflai ei holl enaid i'w waith, ac er ei holl lesgeddl a'i wendid corfforol nid adnabuom neb yn gallu cyflawni cymaint o waith ag ef. Y fath gyfrol o waith, a gyflawnodd mewn oes Diad oedd ond-,cydmia.Tol fer, a hyTiny Ylliwyne-h y fath rwystrau ac anhawsterau. J'4r. Morgan, a Hugeiliaeth ac Addysg. Niis gellir oisjgoi y demtasiiwn, o gyfeirio at ddau orchwyl mawr ei fywyd, sef ei lafur dirfawr gyda'r Syiii,udi,a;d, Bugeiliol,' a chydag Addysg y Weinid- ogaeth.' P;e gofynid inmi pa beth oedd d'rychfeddwl mawr ei fywyd!, a'i hyn y cysegrodd ei holl annser a'i alluoedd iddo? Yr ateb fyddai, Gweinidogaeth effeiihiol. Dyma ei ddelfrydi, a chanolbwynt ei holl weitbrediiadau. Drychfeddwl mawr ei fywyd ef ei hunani yn bersonoi oedd gweinidbgaeth effeithiol. Nid oedd un Hafur yn cael ei arbed ganddo i baratoi gogyfer a'r pulpud eii hunan, ac wedi esigyn i'r pulpud taflai holl ymadferthoedd ei enaid a'i gorff i wneud y bre,geth mor effeithiol ag y gallai. Dyma. yr hyn! a'i ihysgogai yn ei lafur dybryd1 gyda'r ,v Syimiudiad Bugeiliol, a Chronfa yr Athrofa,— effoithiolrwydd y pulpud oedd yr Alpha a'r Omega, y de-chreu a'r diwedd. A phwy a wnaeth fwy yng nghyrhaeddiad yr arncian hwnnw nag a wnaeth ef. Ni phretruswn ddweyd na buasai dylanwad y pul- pud ymhlith y Methodist iaid. yr hyn ydyw heddyw onii buasai am ei ymiroddliad diflrno ef i'w ddyarchafu. Yr atgofion persoaiol cyntaf sydd igennym am dano ydyw yr adegy deuai ef a'r Parch. Richard Humphreys i'n hen garbref i gadw society.' Yr oedidym ar y pryd yimhlith y plant ar y llawr yn adrodd ein had'nodau ar ddeohreu y cymilliadiau. Ac y mae gennym atgofion byw am y symbyIioo: a roddai ei hiOliadiau a'i gynghoriion in meddwl ieuanc. Wrth gyf'eirio at yr adeg hon yn ein han-es, nis gallwn lai na dhyifeiriio at y syniad ffol ddaeth i rai o'n. heglwysa—mai ofer ydyw myned. a phlarut i'r society'; a bod, goruchwylion erailH srydld gan y plant i'w gwneuthuT gyda'u hadklysig fydol yn cyf- iawnhau rhieni roddi heibio yr hen arfer dda o ddwyn eu plant i'r 'society.' Ai onid ydym, eisoes yn miedi ffrwyth y camigymexiad! hwn yn y diffyg archwaeth sydd yn. ein pobl ieuainc ar ol tyfu i fyny at y cvdl-gynhu Iliad ? Yr oedd Mr. Morgan ar yr adeg bresennol yn cario allan y ffurf gyntaf fu 'ar Fugeiliaeth Eglwysig ynlgi Ngorllewin Meir- ionydd. Ac nis gellir yma yagoi y demtasiiwn_ o gyfeirio at ddechreuad bychan,. ynghyda dlatblygiad Y Symudiad Bug-eiliol yn y Sir. Pan y dechreuodd Mr. Morgan, ac eraill, geisio cario allan eu delfryd ,gyda goltwIg 'ar y Fugeiliaeth, buan y canfyddwyd fod pridd lawer ar eu ffyrdd, ond fel pob diwygiwr d'oefh, ni ddiystyrodd' ddydd y pethau bychain." Bu tair "ftuirf ar Fugeiliaeth Eglwysig yng, Ngor- llewin Meirionydd. Y ffurf gyntaf, yr hon y llwydd- wyd i'w phas,io dirwy y Cyfarfodl Mlsol: yn 1853, ar ol. Ilawer o ddadleuon brwd. ydoedd, fod' i bob etglwys alw un, o, weinddbgioni neu bregethwyr y Sir i ddyfod yno o leiaf unwaith bob mis i gtydymgyng. ,hori am awr gyda'r blaenoriaid' gyda gollwi, ar am- gylchiadan yr achos y y lie, ac i gadw cyfarfod eglwysig, Yng -nghof lyfr y Cyfarfod Misol fe geir rhestr o'r rhai a' alwyd gan y gwahanol: eglwysi i'w gwa.saniaethu. 'Fel y galliesiidi disigwyl, ym giyimaint a bodi yr egl'wysi 3.teu rhyddid i alw y neb a ewyllys- ient, fe gafodd Mr. Morgan ran lied helaeth yn y galwadau. Nid oedd, y cynllun hwn o angtenirheidrwydd ond amherffaith, ac nisi bwriadwyd i fod ond rhagfiaenor i rywbeth. gwell. Un rhagoriaeth neilltli-ol ynddo fel diwygiwr ydoledd, boddloni ar yr amherffaith ftl

'Ç. _= RWSIA A HEDDWCH GAN Y PARCH. HUGH TSLLIS, MAENTWROG. AM Rwsia heddyw y mae mawr ofal oalon Yr ydym yn dweyd 'pe buasai Rwsia ar ei thmed y buasai rhagÖlwg am heddwch—a hynny yn fuan.' Ond ymddengys eanlyniad- au y chwyldroad megis yn troi yn ei berbyn a pho fwyaf pybyr ydyw ei barweinwyr i ad- fer disgyblaeth ac unodiaeth ysbryd yn ei ibyddin a'i llynges m\\ yaf ydyw yr anrhefn a'r terfysg. Etc wrth edrych dan y wyneb, a gwy lio symud,iiadau a rhoi y naill beth ar gyfer y llall, nid oes gennym seiliau digonod, hyd yma o leiaif, i anobeithio am ei dyfodol. CaJ- odd nerth i gychwyn yn yr iawn gyfeiriad, taflodd iau Ciaerthiwed a gormes megis mewn am rant dad oddiar ej hysg'wyddau, ac os cafodd nerth i gychwyn yng nghyfeiiriad, rhyddid ac iawnder er ei boll anfanteision, caiff mental hefvd i fyned rhagddi. Odid nad oes ganddi Iwybr g-arw i'w glerdded, a gagendor perygius i'w bontio, ond cyhyd ag yr arweinir hi gain wirdonedd fe gyfyd golieuni yn y ffordd y cerddo, ac os cyfiawnder i'r werin yw y nod i gyrchu atOl, fe gaiff y ffrwytih. yn heddwch yn y diwedd. Mae rhai" pwyntiau arwyddocaol yn hanesl gafwy Rwsia. sydd yn arwyddo< mad trwyddi hi wedi',i' owbl y da.w heddwch'—er fod yr ymddangosaJdalu yn anffafriol. Vii, un peth nid yw wedi llaoio yn ei tbeyrngiarwch p ly i undeb y Cynigrbeirwyr; ni ellir dweyd ei. bod wedi rhoddi un cam yn Oil er dyteisiau mail y igieiyn. i hau hadau anghydfod ac anymddiried- aeth yn ei phobl y naill tuag at y llall. Peth i'w ddisgwy 1 oedd llawer o rwystrau ar ei ffordd-y mae yn oolstio ymdrech ac i,ng i i fywyd newydd' fyned rhagddo, ymhob cysyllt- iad. "Rihaid i ni wneud addefiadau," medd Mr. Lloyd George, "ynglyna cbenecfl wedi ei I!Y rhyddhlau fel y rhyddhawyd Rwsia, megis a fflachiad mellten. ar ol canrifoeddx o ormes. Mae yn cymiryd cymaint o amser i genledl wedi bod mor hir mewn caethiwed i gynefino a rhyddid, g- a gymer i genedl rydd i gynetino a chaetihii. wed." Ond y mae y ddeHryd-neu yr addewid fel y buasem yn, dweyd yn iaith crefydd—yn ei thynnu ymlaen i obeithio1 ac i gredu yn grYlfaldh yn yr egwyddoirion y miae 9 wedi sefyll drostynt: a gwyddom yn iaith ein crefydd fod ffydd yr un peth a buddiigoliaeth. Dychlamodd calon y byd drwyddo pan gafodd Rwsia neirth i ysgwyd gwiber wenwyn- ig yr Almaein oddiwrth ei Haw, er mai yn ffurf un; o'i brodyir ei hun a'i llywodraelihwyr yr ym- ddang-osai y wiber, a rihy barod ydym ninnau i adael i'r wyrthi f'yned heibio1 heb wieled ei rhyfeddod. Ganwyd Rw&iia mewn un dydd: ond o'r foment y dechreuodd rhyddid Rwsia aniadlu, ymddangoisodd acymgyffrodd y gel- ynion i fyn'd a biywyd y newyddanediig oddi,- arno. E,i ddoigelwoh pa fodd bynnag ydyw ei hundeb a'i Chymgrhieiriadd: rii fynn, ac ni ifaidd Rwsia be 1 tech edryoh yn o! na chwenych cucumerau yr Airffrt :pe bai yr Almaien yn dod i mewn i Rwsia trwy yr un drws ag- yr aeth gallu Ymherodrol Rwsia adlian,, byddai yr am- ryfusedd olaf hwn yn waietih na'r cyntaf. Can- lyniad gioiresigyndad- Rwsia gan yr Almaen fu- aSlaieadairnhau gorseddfainc gorme-s yn, f'wy nag erioed a gwneud a;be;rth. Rwsia yn y goiriffennod yn ofer. Ac nid oes argoelion tebyg y goddelfai Rwsia hynny yn enwedig 9 gan mai hi aeth aHari gyntaf (yn yr ymdrech ihon) sef i arnddiffyn Serbia, ac wedi.dwyn F frainc a Ph rydiain ac Itáli i gydymdnechu o blaid yr un amcanion, ni buasai yn troi yn an- ffyddlon iddynt pan y mae sicrhau yr amcan- ion hynny ymron wedi dyfod yn ffaith. Pwynt nrwyddooaol arall sydd yn, gweithio! i'r un cyf- eiriad ydyw fod Germani o'r cychwyn yn ofni bywyd newydd Rw:sia-yn-ei.oifni ynddo ei hun oblegid beth mor giryf a gwlad yn gystal a pherson: unigod sydd yn ymwyibodol o'i bywyd a'i. hadnoddau mewnol ei hun heblaw ei ofni ar gyfrif arald, sef y gallai bywyd new- ydd Rwsia—gadwer ef yn ddemocrajtaidd, ofblegid anhaavdd fydd'ai cael enw gwell-- ddylanwadu mewn amsier os nad mewn byr amiseir i lefeinioi gwerin 136bil Germani, i geis- io'yrunpethL a Rwsia, sef rhyddid. Y maie, yr ofn hwn yn gafael mor gryf yn Germani heddyw ag yr oedd ei hutobeligais am awdur- dod a goruchafiaeth yn gaifalel ynddi ddwy a thiair blynedd yn 011. Elr cael Rwsia i lawr aim- ryw wieithiau yn ystod y rhyfel ac er ei ohael ♦ :=:P.=:=- i lawr yn is nag erioed yn yr ymgyrch yn erbyn Riga, etoofn Rwsia sydd amlycaf heddyw, otfn bywyd newydd Rwsia. Hyn sydd wrth wraidd hold gyfundrefn yr Alimaen pan yn paratoi eiffordd trwy ys'biwyr—pa rai yn llechwraddd sydd yn hau hadau niweidiol er cael y Cyngrhedriaid yn erbyn eu gilyidd, ac nid yn unig hynny, ond-er cael y gwiahanol bleid- iau yn y gwahanol wledydd yn erbyn eu gilydd. "Witfy did' not Germany invade Russia months* ago'?' gofynai Mr. Lloyd George yn ei araith yn Birkenhead. "They did—not with armies but with agents. Bat- talions of them covered the land to. sow dis- trust, suspicion, and hatred of the Allies of Russia." Ois yw Germani heddyw yn gor- esigyn Rwsiia gyda'i gynnaiu, hynny sydd am ei bod yn gwybod fod mo,ddion eraill wedi methu. Trwy ei chyf!rwystra fe geisiodd Ger- miani ei goreu ddadwneud effeithiau y chwyl- droad pan y methodd trwy amcanion cyf- rwysi, ymae yn awr yn neidio i'r adwy gyntaf sydd yn agored (oblegid dywedir wrthym y gallasai oresgyn Riga fisoedd yn. ol) i rag- flaenu trychineb mwy iddi allasad ddilyn mewn canlyniad i Gynhadledd Moscow. Gall hyn fod yn foddion yohwanieigol i ddeffro Rwsia fawr i'w pherygl. Nid yw "ofn" un amser yn ernes 0 o,ruchiafiaeth-- oblegid y mae i ofii boenedigaeth—ysigatfydd fe all "uchelgais" ambell waith fod yn ernes o oruchafiaeth. Ond ofn yn unig sydd yn cymell i holl gynllwynion Germani ar dir, yn yr awyr, ac 0 dan y mor, ac yn He: bod yn ernes o orucbafiaeth y male yn arlw- idd sicr o fethiant; fel pan ddaiw heddwch fie: ddaw ar hyd ei lwybrau ei hun, a da gennym welied fod Rwsia yn prysuir ddyfod i'r llwybrau hyn-sef ffydd, iawnder, a rhiyddid. Gall rhywrai ameu gwanedddiad a ybodaeth R wia- haerir fod y werin yno yn dywyll a dd-syndad am yr hyn. sydd iawnond amiheuer faint a fvnner y mac yn eglur fod ei gwyneb tua'r wawr, "a rhaid' wrth amynedtl, fel wedi iddi wneuthur ewyliys Duw y derbynia yr addew- id." Pwynt arall arwyddocaol ydyw fod yr America yn' dyflod' aJIaill o blaid y Cyngrheir- wyr mor f,uran a.g y gwnaeth Rwsia ei. meddwl Z!1 i fyny. Fel pe dywedasai yr America yn iaith yr Ysigrythyr, "Deuwn gyda chwi, canys clyw- som fod Duw gyda chwi." Gwnaeth yr Am- erica ei rman i ryddhau Armendia—jhelpodd Rwsia hi. Erbyn heddyw y miale y ddwy wlad ,yn ymafiyd yn nwylaw eu gilydd ar dir cyff- redin democratiaeth—;ic os nad oes heddwch fe fydd heddwch os cedwir ni yn ffyddlon i'n delfrydau ac nid yn cyd-ddisgyn eto i faterol- iaeth ac annuwiaeth. "There is a long, long way to' Tippcrary" ydyw byrdwn nodweddiad- ol y rhyfel hwn; ond y mae yn bryd i ni ei newid am arwyddair mwy cadarn, "Arglwydd y lluoedd sydd gyda ni: ainddTtilynfa i ni yw Duw J,aoo.,b. Os' ydym aim weled mor an- hawdd ydyw cael hieddwch edrychwn ar Rwsia, oblegid arf.erern ddweyfl am Rwsia mai efe oedd brawd tall y CyngiheiriaidaiC y byddai ei ,allu didrai yn fuan wedi llethu y gelyn; eto dyma fe "wedi ei glwyfo, ac yn anatUuog- i ym- lwybro yn y filwriaeth. O'r ochr alraH os yd- ym am weled mor hawdd ydyw cael heddwch "edryahwn ar Rwsia, oblegid y bywyd newydd sydd wedi ei eni ynddo' ydyw unig amod hedd- wch, ac fe'i ganwyd mewn. un dydd. Nid y pethiau y meddyliem lawer ohonynt ar y dech- reu, ac y cyif-rifem am y fuddugeliaeth drwy- ddynt, nid trwy y pethau hynny y oawn hedd- wchmiegiis ein byddinoedd cryfion a'n llyng- esoedd darparedig, er mai da. ydyw -id-dynt gyd-weithio: ond trwy y pethau nad oeddern wedi meddwl ond ychydig am danynt, "barn, cyfiawnder, gwinioned'4," dyna'r nerthoedd a sicrha heddwch; a chynrychiolir hwy (neu feHy yr ydym yn tybied) ym mywyd newydd Rwsia.