Y Cymro

>»»ff«B»aw«iiiawyfeiiwM*a«a!aa3aHB«isaa3g^ ,i' .f.t: cyfrwng i gyrraedd y perffeithiar.h. Dyma y ffurf ■anelwigoedd ar y Fugeiliaeth1 yn ei chychlwyniad. "Gainwyd allan y cynllun, hwn yn, ffyddla-,A,d am, heth .amser. Byddai Mr. Humphreys neu Mr. Morgan y yn dyfod yn gyson yr holl ffordd o'r Dyffryn., ei hen Saxtref, ugain milltir o ffordd.. ar bob) math o dyw- ydd, i ddim ond cadw Society' am awr a hammer o amser! Ond er ma!i amberifaith ydoeddi, bu yn foddion i- gyrTaedd' yr amcan i godi a.wydd yn. yr eglwysiam gynllun mwy perffaith.. Yn y flwyddlyn 1858. fe Iwyddwyd i hasio cynllun riewydd, yr hwn a elwid, Y Genbadaeth Sirol." Cynlltun- ydoedd hwn i sicrhau gwasanaeth. gweinid- ogion a roddeat eu holl, amser i wasanaethu eglwysi gwekvlaid, ac i gael eu eynorthwyo gan. Fund Sirol. Os ydym yn cofio yn iawn, y brodyr cyntaf a fu yn gwasarraethiu o dan y cynllun hwn. oeddynt y -Parchn. Owen Roberts, o Ffestiniog, Evan Roberts, Dolgellau,, a Davidi Jones, 'Garregdd'u. Yn fuan sefydlwytd amryw erall-1, fel ag y daeth hoUeglwysi gweimiiaid. y Sir yn fuan o dan. o,falaeth Fugeilio,]. Byddai: y Bugeiliaid hyn yn rhbcPdi cyfrif o'-Li goruch- wyliaeth mewm ffordld o a!dro(dtdiiad- cyhoe,did,.us o'u gwadth unwaith yn y fiwyddyni yn y Cyfarfod \I isoh Yr oedd yradroddîadau bynf mae'n ddiau wedi eu bwriadiu i dldiau amcan,—,i gadw y. Bugeiliaid yn fyw i'w dyledsiwyddlalU ar y naill law, ,ac ar y Haw arall i gynhyrchu sel yn< yr eglwysi cryfaf dros gyn- orthwyo yr eglwysi gweiniaid merwn ffordd; o 'gyf- ranmu at y Gronfa. Bu y drefn horn mewn arferiad am dlymior Fled faith, ac yr ydymi yn cofio yn dda am y dyddordeb a deimlidi yn; yr adroddiadau hyn, aiC mid oedd neb a deimlai fwy o dldyddlordeb yu- ddynit na Mr. Morgan, Otadi mewu amser deuwyd! i deimlo fod y cynllun hwn yn tueddu i wneud gwa- haniaeth rhwng dan ddosbarth o fugeiteaid, y rhai oeddynt, a'r rhai nad oeddynt mewn cysylltiad a'r Gemhadaeth Sirol, a rhorklwycl yr adroddiadlau o'r neilltu. Ond parhaodd y cynllun m'ewn gweithred- i.ad hydi nes y symudÓdd y GyimdieithiasiSa i gael "Cronta Gynorthwyol (Auxiliary Fund). Mia,wr y llafur a'r ymdireoh a gaed i gychwyn Y ,C;x.onfa, hon. Fe fu y Gvmdeithasfa o'r flwyddyri 1845 hyd 1856 mewn ryw dküuUneu gilr/dd yn rhoddi sylw arbennig) i Fugeiiliaeth, a Chynhaliac.-th y Weinidbigaefh, 'yn annog ac yn cymell y gwahanol Gyfarfodydd Misol1 i gymerj'dl y mater i fyny a'i gianio allan, gan roddi pwysllais^ un adeg ar yr angen- rheidirwydd am» ymgeleddu yr eglwysi igweiniaid, a phryd arall a'r! y priodoldeb o> sicrhau l^ugeiV'aeth Eglwysig yn gyffred'inCJ'], nes o'r diweddi y llwydd. wyd i giael bron yr oil o'r eiglwysi i alw bugeiliald ac i siefydlu y Grontfia GynorthSwyol." Rhyfedd me,dd:w,ll y fath anhawsterau dybryd oedd ar ffordd y syimfudiadau hyn. Dywedlir y biu raid i Mi. Morgan gymryd niesurau putr eithafol cyn ;i Eglwys v: Dyffryn ei gydjpabod ef fel ei .bugail. Dywedir y bu raid iddo u^wedy-d wrth yr eglwys a'r swyddoigion nad oedd gan.ddo ef ond lie aelodi cyffredin yn unrig yno, nesy gelwid ef i fod yn weinidog ami gan yr eglwys ei hun. Y blaenoriaid meddai oedld ei huniig swyddagon; hyd yn hyn. Aeth ei hunan allan o'r sedd fawr. i eisftedd gyda'i deulu yn eu seddl hwy,, gan adael i'r blaenori'aid fyned ymlaen oreu y gallient gyda gwaith y cyfarfod! eglwy^iig.. 'Bu yr oruchwyli'aeth hDn. yn -off,eithdol i'w symud. R.hoddwyd galwad ffurfiol iddo fel eu bugail, a rhyw ychiydlig o gydhabydd- iaeth aim ei lafur. N'id: oedd y gydnabydtliaeth i wr e'i safle yn werth s'onam dani; ond edrychai ar y mtater, nid yn gvmaint ynj ei berthynas ag ef ei hunan yn bersonol, ond- fel inateil q egwyddor. Nid oedd y Grontfa Oynorth-wyol." i fyny a'i ddelfryd ef. Ei idteal ef, fel' Dr. Lewis Edwards, oedd C'ronfa 'Gynhaliaethioli (Sustentatioiru Fund). Yr oedd digon o fawreddigrwyddi ac anrhydedd yn y ddlau arwr hyn yn eu dy ddiau' hwy i welted mai Cronia. Gyd'-gynhaliol, ac nid Gronfa Gynorthwyol, syclld yn deihvngo y:s,bryd! Cristionogol ac undeb yr eiglwya. Ond y mae y genedil1 eto, ar oil deug,a,inl mlynedd yn amgylchu y Mor Coch ac yn crwydro yn yr anialwch, yn methlu myned i mewn i wlad yr add- ew.id, a hynny oblegdd anghirediniaeth ac nid oblegid ddffyg gallu. Er holl hyawdllledd.a dcniau Mr. WheHon a'i' gydweit.h'iwr rhagorol, Air. Roberts, Llaneltwy, nidi y-d,ym eto wedi galliu myned i mewn, ac nid yn umgi ^lynny, ond) yr ydlym yn ymddiangos fel wedi colli y d'elfryd heb sion, am; ei giario allan. Pa bryd y cyifodSr inni Josuah iÍ 'n harwain bellach i wlad yr etifeddiaeth ? Mr. Miorg-axi a'r Athrofa. Nid oeddtym, wrth gychwvn, ym bwriadu ond yn unig grybwyll ei waith m,awr gyda'r Athrofa, ond rywfodid nid ywyn bosiibt ysgr.ife'.Tnu dim am Mr. Morgan nacll yw casgliatJ yr Athrofa yn dyfc.d ar unwaith i'T meddwl. Anlhawdd dweyd pa un o'r didlau waith rnawr a igyflawnodd oedd y pwysiicaf. lOnd fe ddaeth yn fwy adtnabyddlus, ac i gyffyirdd- iad mwy uniongyrohol a chorff mawr ein cynull- eidlfaoedd yn ei deithiau1 gydia'r Gronfa, Fe deimlai pawb fod ynddo y cydlgyfarifyddiad hlapusaf o'r cym- wysterau angenrheidiol i wneud y igwaith* 1.1 n cymthiwystter arbennig yndd>o ydo'edd eii arabedd a'i ffraethineb dig^ffeiyb, trwy yr hyn y rhodld'ai yn fuan unrhyw gynullteidfa rruewn tymer dldla, Yr oedd hefyd yn fedldiannol ar ewyllys gref, a phen- derfyniad di-drai,-yn-ol, -Ac nid' ydym, yn sicr na bu gwendiidei gorff m:ewn llawer amgylchiad yn fantais iddo ei eid'dilwch, yr olwg welw, ar ei wedd, a'i Jaw deneu, bu y pethau hyn lawer adieg yn olew ar iambell i dldor rydiyd ac yn help iddo ei hagoryd. Ac yn ychwanegol at yr oil, credai-credai a'd holl enaid, ac am hynny llefarai inior ry,-mus. Credai fod yn rhraid "i'irAfglwydd: wrtho, Fod yn rhaid i arihos yr Argliwydd ymhlith y Methodistiaid: wrth Groinfa os œ,gididdal'ei.dtiraUwydåo; Credai hefyd1 yn ddiysgog y bvddai iddo lwyddo, ,a llwyddo a wnaet'h y tohwnt i dkiiisgwyjiadau neb, a thuh.wnt ni obeithiwri i% ddisgwyliadau ef ei hunan.v Nid: gormod dweyd iddo fod yn { weledydd a • gwarr-d wr i ?vJethodiistiaid;. yn un o gytnodta u. .p.yi yiipaf 3d haries. Yn ein Imtgofion persenol am (ianio, nid yvi fwy bj-w yn ein profiad ,na'i dynerwch ,a' i gyd- ymdermlad ag/ymgeiswyr am y 'weiinidtogaeth. Teim- 9 lai yn w:a.st'adlddydidordieb dwfn ynddynt; ac os credai fod ynddynt rtaddau o gymhv/yster.au .i'r gwaith" gofa,lai ami iddlynt gael p-ofi chwanae teg yn yr eglwysi gartref ac yn y Cyfarfod. Misol. Mi< Morgan fel Dyn a Cliyfaill. 'NOi,d\ oedd! pawb yn cael mantaisi i weled a theimlo y tynerwch dwfn oedd yndido. Yr oedd. cyma.l'nt 00'[ diedldfwr ynddo, y fath ffyddtondleb i'w 'argyhoedd- iadau, a'r fath. gywiirdleb' yinddo, fel ag y traeth.ai ei fedd'wl yn onest a'di-gel! wrth y' gwyr ieuainc, fel y byddai rhai yn. barod i dyibi-ed ei fod yn, rhy lym. Orud camgymeriiad'-0''r miWyaf oedd tybied hyn, gwnai yr oil gyda'f amcan mrwyaf anrhydedtius ac i'r diben- ion goreu, er sicrhau llwyddiant y ¡gwyr' ieuainc yn y dlyfodbl, C'redai eiri'au. yr Apostol! yn y cysyl't- iad ymá- Pa, fab- sydd yr-hiwn nid yw ei dad yn ei gjaryddb1, ac yni fflangeEu pob mab ,a dderbynio." Gwnai yr oil oddiar y tenlmlad! goreu, a,c ar-yb.r.e,C,,(i- ai y gwyr ieuainc mai eu g-well.a.a.'u pefffeithr-o oedd ei amcan. Xi welwyd, un gwr aeuaiic teilwng na byddai yn y diweidd yn enniil! ei' serch a'i ymdd'iried.. Os credai fod dawn y .wein'idogjaethl mewn gwr ieuanc, gwae y neb a. geis-iai sefyll ar ei ffordd, "Vn, ei holl yimvnieud a, hwy gwnai ei oreu i'w calonogi a'u symbylu i gyrraedd nod uehel: nidi bod yn bregeth'wyr o ryw1 fath, ond! o'r fath fwy.af rhagorol. Nid llai n ode dig ydoedd1 ei ymddygiadau anrhvci eddus tuag at eii fr-odyr yn y weinidogaeth,. Siarad- ai yn ba.rc.htus aim ei frodlyr ileiaf yn y weinidogaeth, a gwnai yr hyn sydd yn amhaws: ni byddlad un amiser yn dweyd. nac yn gwneud dim ii geisio lleilhau- neu gymylu dim. ar ragoriaethau y brodyr enwocaf. Nid oedldull: arlliw o eiddigudd rlla. chenifigen' yn cael ert I -f w hanilygu ganddo t'nag atynt. Hyfrydwch pennaf ei a "011, galon fyddai eaelcyfie i:'w gwr.ando' yn pregethu, ac 'ni phetrusai ddatganl ei fawr gymeradiw'j'aeth' ohon- ynt ymhoh cyl'ch. Yr oedd yn eiddigeddus dros enw da ac anirhydedd ei holl frodyr yn y weinjidogaeth.- Yr oedd; parch i'r swydd 0 weinidlog yn nodediig o gryf,ynddo-, mor gryif fel y tuedd,ai bron i'w bamddMffyn yn eithafol. Cofus ggnnym am amgylchiad neilltuol felly pan, y cyhuddid brawd yn y weinidogaeth. o fod yn achos cynen ac ymb'eidiio me:wn eglwys neilOtuol. Nid oedd y brawd hwnnw yn ffafrd'diyn gaiuido (yr oedd yn wir ymhelJ .awii. o fod felly)' eto, pan ddaeth yr achbs ger brovi yn y Cyfarfod Misol, y fath oediel' ei gydymd'eiim'lad ag ef amei fod yn weiniidog yr Efengyl, fel y safoddl i'w amddiffyn yn:wynie,b teim- ladla.u gwrtbwyniebol bron, yr oil o'r frawdoliaeth, Atffof Porsonol. Y miae gennynii atgofion tyner ia;wn am y trolon cynta; y da,ethom i ffyrddliad pers-onol. ag ef, pan oeddym yn hwylio at ddechreu pregethu yn hen eglwys Bethel. Cofiwn yn dda am- y waith gyntlaf y cawsorn ein iniroducio iddo fel u-n oedd yn bwriadiu ymgeisio am y weinidogaeth, Fe'n cyflwynwyd iV sylw gan yrhen; fiaenor anniwyl ac enwog William- M WilliamiS, yn h-ein barlwr ty c-ap,el': Ile yr edrychem armo gyda rhyw' barch cYSlegredig, Nid oedd neb yn cael m\ned i- mewn yno end yr offeiriaid a'r Lefiaid, ac ambell Gihe-oniad yni achlysiuirol. Yn yr ymdfcliddan y nosfwaitb honno gofynwyd cwest- iwn iddo gan y brawd! hynod Thomas Jones, Rhos. ydd, ,fel ei gelwid y pryd hynny. M!r. Morgjan," rneddai, "beth ydč 'ch batn, chi. ar y priodO'lde-b o roi pob pregethw r fri ei dro i hregethu yn y Cyfar- f(?dryddl 'M,i,so]!. Yr oedd gypla ni yn C wmorthin iacw y Saboth' o'r blaen, ac mi bregethodd YID, rhag- orol, difai pregeth mewn Cyfarfod Misol, neu Sasl. iwn aimi wn i, ac eto- nidI yw byth ym caelj pregethu mewn, Cyfarfod Misol. Ai, oinid gw-ell fvddai inni gael y drefn o 'ha.wb yn ei' elm '?" "We1," mieddai yntau., gw-ell, i chwi dreio- y cynlluni:, gael i chwi weld, beth fydd' y canSynd-ad;Nid yw y Brenin mawr wedli gweled yn dda ein gwneud yr un faint, ac nis gellwoh chwithau mio^n. giwneud felly." AT hiyn tro-es- atom, a, dywedodld, Wlych chwd'n clywed fy machgen i; penderfynwoh y myn.wch fod y'n bregethwr na byddi yn ras ichwi gael pregethu mewn Cyfarfiod- MiisolL Rhaid cofio," meddai wrth y bmwàJ ofynorld y, cwestiwrn, "fod. y pregethwr wedi ei. ordeinio -er mwyn y gynullieidfa, ac nid y gynulleidia) esr mwyn,- y pregethwr. Y mae y pech- adiur i fod yn. g,adwedig trwy raisi, and rhaid cyf. iawnhau pregethwr trwy we;ithredoedd„ 011 ide ni bydd fawr #o vverth," "Beth ydiych yn fedidwl, Oft. M-OTgan., mfeddai brawdi arall, "o'r gwr ifanc yrna,, y mae yn deyd- fod arwydd pregethu arnio, ac etc ni wneith' o ddiim, pregethu ond pan leicith o ei hun. NidJ ydiw i yn gallu deall' peth fel hyn." Ni wnaeth fawr sylw o'r cwestiwn a,r y prydf, ond) pan oeddym' yni troi allan, galwodd ni yn ol, a dywed- odd, Peidiwch gofa.I.u eu hod ym eich. beio am nacau pregethu pani aliwant arnoch: yn ddhlrybudd i wneud. Peidi,wich, byth pregethu os na. fyddwch wedi paratoi oreu y gal-loch, gwell i chwi iddynt ddweyd eich hod yln- nacau prege-ihu na dweyd eich bod yn pregethu yn salw." Gallasem: nodi llawer o amgy lcihiadiau bycham pers'onol' y daethom i gyff- yrddiiad ag ef. Ein hai-gyhoeddiad dliffuant "iyd yw na welsKHtt neb mw)" oaredig, mwy teilwng o ym- ddiriediaethi, na nleb a garai Iwyddiant ei frodyr yn fwy/ llwyr nag ef. life dldtanfoniwydi i gynnryd 1 la-is yr eglwys pan oeddym yn dechreu preigethu, a chawsom y fraint o bregethu gydg ef y tro ddwedd- af y pregeth odd yn y Cyfarfod, MisloJ. Yn Peniel yr oedd y cyfarfod, a dyma, meddai y Parch. Robt. Owen, M.A., y tro cyntaf i mi bregethu yif y Cyfar- fod Misol a'-v tro olaf iddo- ynitau. Yr wyf! yn cofio yn dda am y noswaith. Eidestun oedd y'cyntaf yn y gyfro! gyntaf o'i bregcthau. j' Os mab, etifedd hefyd." TIfr. Morgan fel Pregethwr. Nia gaHwn derfynu hyn o ysgrif heh gyf-eirio at ei bo-blogrwydd meilltuol fel pregethwr o fewn cylch y Cyfarfod Misol, ac yn arbennig yn Nosbartli Ffesrtin-iog. ÐÐe yn anad un pregethwr a fu yn offeryn. i gasglu a chynhyddu cynuilendlfaoedd. Ffes- tiniog. Byddai yni eu gwasanaefhiU yn fynych Lawn ar y Sabothau, a diau ei fed mor ffyddlon i'w gwiasainaethu ami «i fod yta gweled y fantais nieilltuol !oedd. ar y pryd i gynhydldu a chryfhau yr eglwysi yn gymaiint a ibod y tri'golion. ar y pryd yn miawr luosogi. Nid oedd neb a dynai gynuletidfaoedd mwy nag ef, hyd yn oed o'r enwogion a, v/iasanaeth- ent yn achlys-urol, mieigis, y Parchn. John Jones, Tal- sarn., David Jones, Caernadom" JohinPhinips, Ba'n- gor, josie, h; ThoniaS, Carno, ia,c eraill!. Pan; yn z!1 P gwaisanaeth-u. yn nhaith Tanygriisiau a -Rhiwbryfdir, byddai y cape-lau ar nos Sabothau. yn orlawri o wrandawyr, y rhai a gyr-chenit o'r cape-lau cylchyn- ol. Nid rhywbeth; achly siu-roli a, tlhros aimser ydbedl hyn, ond parhaoddl yn eiboblügnvydidi hyd y dliwed-d. A phan y deuai i'w1 cyfairfodydd pregethu, nidi oedd rueb a werthfawroigid1 yn fwyi nag; ef gaini y cynull- eidlfaoedd. Credent yn eu calon yr hyn a ddiywediai un ohonynt mewn dadil boeth, wedi i rai o. weini- dogian enwoc.af yir1 Annibynwyr fod yn y gyrnydog- aeth yn pregethu, "Nid wyf i yn dlweyd) dim am eich piregethwyr chwi, James, ond ni aned o fei'bion gwraigedd) erioed well pregetliwr na Morgan bach." Dyna oedd argyhoeddiad; cyffredin ei wrandawyr. Nid hawddianghofi-,o ei' bregethau rhagorol yn hen gapel Bethel! ar yr uchel wyl, yr! hon a gynhelid ar ddlydld Nadoligi. .y mae gennyim at Igofion byw iawn am' ddwy yn arbenriiig hyd heddyw. Pregethiai unw,aithl gyda'r Parch. John James,, Talisarn, a'r tro arall gyda'r Parch. Joseph Thomas. Y noswaith y pregethai gydla John JOllies, yr oedd y oapei wedi ei orlenwi, a'r cwrt o flaen y capel yn 11 awn. Meddylieir am nos Nadolig yn y fath gymydbgaeth uchel ac oer ffenesttri y capel. yn ago red er mwytii i'r rhai oedd alilan allu dywed, ac 'eto y fath, didy,l,ainwad nerthol gan y weinddogaefh fel ag i' gadw y -llluaws mawr oedd allan i aefyIT yn. yr celrni am diadr awr a hanner heb syflyd oddiyno, heb flmo, na theimlo dylanwad yr oerni. Pa mor ryimrus- a nerthol raiÍd fod dylan wiad eu gweinidbgaeth rhaidi eu bod y tu hwnt i bobdesgrinadL Testuni Mr. Morgam- y noswatithi h¡QInna oedd, Nac ofUla" cred yn unigj." Yr oedd! y bregeth,, felei-gwel.il- yn y gyfrol' gyntaf o'i bregethau, yn gyfansiodidiad mianwll, yn llawn 0. ymresymiadau, ac eto- fe'i tradd- iodlid gydia'r fath, ysbrydoliaeth a gwres angerddol fel y cyrhaeddai gallon y rhai gwianaf eu hlamgyffred- ion yn y doirf. Pregethai y Pardh. John, Jones bregeth fawr' ei flynyddoedld diweddaf. os nad yn wir bregeth fwyaf ed e,eisi,-y Darfodediig a'r Tra- gwyddol: y brageth olaf yn y gyffiol gyntaf o'i breg- ethau. Ondl er holl hyawdil'edd, a rhagoriaeth: llais a medldlyiliau aru-chel pregethwr y bobl," nid oedd yn llwyddlo i guddio dylanwad trydlanol y bregeth gyntaf. Bu y N:aeo.fna, cred yn unilg," yn swnio yng- nghlbstiau y dlorf fawr am amser maith. Y noswaith arall yn yr un lie, ac ar no-s Nadolig, pregethiai gyda'r Parch. Joseph Thomas. Er destun y noswaith honno oedd, Dyma gyfraith y llofrudd, yr hwn, a ffy yno d fyw- Aic O, runudau benddgedig nas gellir eu hanghiofio Yr hen frodyr anmwyl, N- n, y sedid fawr a lleoedd eraill bron wedi llwyr ang- hofio eu hunain, ac anghofio poh peth daearol, yn nofio mewn cariad a hedd, yn w-ylio dagrau vmelus iawn, wedi eu llenwi hyd yr ymylon a gorfoledd yn yr Iachawdwiriaetih. Deddf i gadlw, cyfmith i ddiogelu. Pan y dlaeth at gydimariaeth yr 'under- ground railway' yini America, nid oedd modd ym- atal1 yn hwy, torrodd yr argae, a rhoddwyd vent i'r teimlad'au cryfion- oedd yn ymgroni er ys mtaityn. Y mae rhai pethau," meddai, yn cael eu goddef mewn gwDadl, a llythyren y gyfraith yn eu herbyn; y mlae y gyfxaith yn winkio arnynt. Peth fel yna oedd mrvned, fr neio-ed-d 0. dan. yr Hen D'estam.ent. Cvn adeg rhyddlhad y eaethioD! yn. America, yr oedd ganddlynt rywbeth a alwent yn under-ground rail- wa:y: set dull dirgeliaidd o. drosiglwyddo caethion o'r Taleithiau i Canada rydd. Yr oedd cyfraith y wliad yn gwahardd y peth; eto yr oedd milbedd yn dlianc yn ddirgelaidd fel' o'r tu cefn i'r gyifraith. O'nd pan, hasiwyd yr 'Emanoipati'Oll! Act 'dieddf gollymgdod y caethion., fe ddiatodwyd eu cadwynau gan y 11ywodflaeth. 'Under-ground Railway oedd yn myned ag eneiddau i'r nefo-edd cyn i cyaawndex yr amser.' Fe éliethnÜloedidl yn ddisitaw ar hyd-ddi o'r dalaith gaeth, i'r Jerusalem- uchod, Y1:1 hon sydd rydd. Yr oedd -cyfiawnder fel yn 'winkio ar y' peth-—ddim- yn cymryd arno weled. Ond fe basiiodld act y rhyddhad ar y GroeiS, ac yn awr y mae cyiraith i olliwng y caeth yn rhyddl, fel y byddai Efe yn gyfiawn, ac yn cynawnhau y neb sydd o ffydd Ies-u.' Yr ydym yn cofio- fod yr hen gyfaill twymgalon, Robent Rowlandsi,, yn eisitedd yn ein hymyl, ac m-eddlai yn ein clust wedi iddb orffen. "Wel, wel, beth all Joseph ei wneud ar ei oj,? Yr oedd yn anhawdd, mae'n ddiau, we,dii "'r fath 'excitement I am, awr o- amser, gael gafael yn y gynulleidfia. Pregethodd Mr. Thomas yn rhagorol i.awn, ond Cyfraith y llofrudd' a'r under-ground railway oedd yn meddwl pawb, ac a fu yn destun ymddiiddan melus itawnamamser m-aplth'. Efalilai na byddai Mr. Morgan yn ,cyrraedid un ams'er y fath ucheMerau ag gyrhaedldlidi yn. aichlysurol gan rai o'i frodyr, megia Henry 'Rees, Owen Thomas, a William Roberts, ac yn arbennig John, Jones. Ond i wxandaw amo yn fynych y mae yn gwestiwn a oedd neb yn rbagori Imiewn diylanwad arno. Gwnai ei oreu bob amser, ac y mae hyn 0 bosibl yn an fantais i wneud gwrirydiri mawr yn achtysturol. Clywsom am frawd yn l.landrindod vn ceisio ganddo bregethu i'r ymwelwyr pan oedd yno am ychydig •