Y Cymro

PWLPTJDATJ CYMREIG MANCHESTER, IONAWR 18. Y METHODISTIAID CALFINAIDD. Moxts Side--Am 10.30, Parch Henry Jones am 6.30, Parch W Glynne, B. A. Pendleton-Am 10, Parch E. Hu; iphreys am 6, Parch W. James. B.A. Heywood Street-Am 10.30, Parch W. Glynne, B.A. am 6, Parch Henrv Jones. Higher Ârdwick-Am 10.30, Parch W. James, B.A. am 6, Parch E. Humphreys. Y BEDYDDWYR. Upper 111edloclc Street-Am 10 a 6, Tyldesleij-Am 10 30 a 6, Parch John Lewis. Broughton—Am 10.30 a 6, Parch R. Parry, Ffestiniog. YR ANNIBYNWYR. Booth Street East-Am 10-30 a 6.15, Parch D. John. Chorlton Road--Arn 10.30 a 6.15, Parch R- Roberts. Queen's Road--Ain 10 a 6, r West Craven Street, Salford-An, 10.80, Parch J. 0. Williams (Pedrog) am 2 30, Parch Richard Roberts am 6 Parch J. O. Williams (Pedrog). WESLEYAlI). St David's, Hatdman Street. Deansgate-Am 10.30, Parch William Roberts am 6. Parch J. O. Parry. Collyhurst St., Teignmouth St., Oldham Rd.-Am 10.30, Parch Da"id O. Jones: am 6, William Rowlands. flore St., Lloyd St., Qreenheys—Am 10.30, Parch J. Owen Parry am 6, Parch 1). O. Jones. Opens/taw, Apsley Street, Old Ashton Road—Am 10.30, Cyfarfod Gweddio; am 6, Parch William Roberts. YR EGLWYS SEFYDLEDIG. lIewi Sant, Tuer Street, Oxford Street-Am 11, Parch James Price, y Caplan.

CYNHEBRWNG DR. HUGH O. THOMAS- CLADDWYD y meddyg poblogaidd a galluog, bryd- nawn Sadwrn, yn Nghladdfa Smithdown Road ac yr oedd y mitoedd ymgynulledig yn profi pa mor eang oedd cylch ei adnabyddiaeth a'i gyfeillgarwch. Anfynych iawn y gwelwyd yn Liverpool gynheb- rwng mwy-cyrhaeddai'r cerbydau am tua haner rnilldir ond y gwyr traed, fel y gallesid disgwyl, oedd y lluosocaf. 0 ben Parliament Street i lawr at y fynwent,yr oedd dwy res ddifwlch o edrychwyr. Cyrhaeddasai canoedd lawer i'r cemetery beth amser o flaen yr orymdaith angladdol; Cymry gan inwyaf; a threulient yr amser, ar garped o eira claerwyn, yn y prudd fwynhad o syllu ar gofgolofnau enwogion Cymreig sydd yn britho y Maes Macpela hwn. Cofgolofn y Parch. John Hughes, awdwr Methodist- iaeth Cymrit-y mae efe yma er's tros ddeng mlyn- edd ar hugain; un arall i'r Parch. Thomas Pierce, y bardd, yma er 1857; cofgolofn y Dr. William Rees (Hiraethog); a chofgolofn y Parch. Noah Stephens nid yw beddau y pedwar Cymro enwog hyn nepell oddiwrth eu gilydd ac ami i un arall llai adnabyddus, ond ei goffadwriaeth yn irlas ac yn anwyl. Gerllaw y bead agored heddyw i dderbyn Dr. Thomas gwelwn fod colofn hardd wedi ei chodi ar iedd y Cymry-garwr, Mr. John Lovell, golygydd y Mercury; dau dra gwahanol o ran corph, ond yn ddigon tebyg yn eu nodweddion meddyliol. Cyrhaeddodd y cynhebrwng i'r fynwent ychydig wedi dau o'r gloch; a chymerwyd y corph i'r Capel Ymneillduol, lie y darllenwyd y gwasanaeth claddu arferol gan y Parch. D. P. M'Pherson, Capel Myrtle Street (olynydd y Parch. H. Stowell Brown), a thraddodwyd Araith Angladdol yn Saesneg gan y Parch. Abel J. Parry, Cefnmawr. Dywedai Mr. Parry :—" Yr oedd y gwr yr ydym ar fedr cyflwyno ei ran farwol i'r bedd yn ddyn nodedig mewn llawer ystyr. Dyn o athrylith dianmheuol, ac yn gyfun- edig a hyny dwfn ddifrifoldeb dyben, ewyllys gref, diwydrwydd diflino, a mawr ddaioni calon. Cyf- lwynodd y teithi hyn, y rhai a geir mor anfynych gyda'u gilydd, i alwedigaeth y ceir ynddi gyfleus- derau neillduol tuag at eu rhoddi ar waith a'u dad- blygu. Galluogwyd ef trwy ei athrylith i ddyfeisio ami i ddull a llwybr newydd i drin toriadau ac ar- chollion; a thrwy ei ddiwydrwydd llwyddodd i wneud y dyfeisiau hyn o wasanaeth parhaol a ehyff- redinol. Enillodd trwy ei diriondeb a'i hynawsedd barch, serch, ac ymddiried pawb a ddeuai i gydna- byddiaeth ag ef. Gwelir ei haelioni dyngarol yn ei barodrwydd i ddefnyddio ei fedr meddygol er budd y tlodion, ac yr oedd ei lafur fore Suliau er eu mwyn yn engraifft deg o hyn. Cynyrcha ei farwolaeth gymharol gynar alar cyffredinol, a chyfrifir hi yn golled, nid i dref Liverpool yn unig, ond i'r wlad o'r tuallan i Gymru, lie yr oedd ei enw yn air teuluol; i Scotland a'r Iwerddon, a manau eraill, lie y deuai ugeiniau o tan ei driniaeth fedrus. Beth bynag arall oedd ein cyfaill ymadawedig, nid oes anmheuaeth nad oedd yn onest ac yn ddyn da. Er nas gallai rhai ohonom, a gawsom yr anrhydedd a'r fraint o'i gyfeillgarwch, gydweled ag ef ar bynciau Cristionogol; ni chafodd yr un ohonom erioed le i feio ei ymarferion Cristionogol. Ie, os yw gonest- rwydd a phurdeb buchedd, os yw gweithredoedd trugarog, yn deithi Cristionogol, yn wir yr oedd ein cyfaill ymadawedig yn un o'r dynion tebycaf i Grist a adnabum i erioed. (Ami i Amen, a murmur o gymeradwyaeth). Yr wyf yn dywedyd hyn yn hyderus, ac ar -ol adnabyddiaeth agos am 28ain mlynedd. Yn ystod y cyfnod hirfaith hwn, mi a ddysgais, fel gweinidog yr Efengyl, lawer oddiwrtho ar yr hyn yw Cristionogaeth ymarferol. Yn ei holl gysylltiadau teuluaidd, pa un bynag ai fel priod, brawd, neu rhyw berthynas arall, yr oedd yn berffaith-hyny ydyw, mor berffaith ag y dichon y dynol fod. Fel cyfaill, gall y rhai yn ei alwedigaeth ac allan ohoni, dystiolaethu yn ddiragrith mor gywir, teimladwy, a chymwynasgar ydoedd. Gwers fawr bywyd Dr. Thomas ydyw, mai y bywyd ar- dderchocaf ydyw yr un defnyddiol, ac mai'r ffurf uwchaf ar ddefnyddioldeb ydyw hwnw a gyflwynir. i leddfu poenau y ddynoliaeth druan ac ar y maes hwn, gadawodd ymdrechion Dr. Thomas i ni esiamplau ysplenydd. Bydded y Tad Nefol, yn ei raslonrwyddd, yn dirion wrth ei weddw alarus. yr hon am 27 mlynedd a fu yn gydymaith mor ffyddlon a rhagorol iddo." Wedi gorphen y gwasanaeth yn y capel, cludwyd y corph ar ysgwyddau hyd fin y ffordd ganol sydd ar draws y fynwent, lie yr oedd y bedd. Dywedai un sydd yn gynefin a thorfeydd mawrion fod erbyn hyn yn rhywle o bump i chwe' mil o bobl yn bre- senol. Cerddai dwy res o dock gatemen, un bob ochr i'r arch, yr hon oedd o dderw gloew, ac yn gerfiedig arni: Hugh Owen Thomas. Ganwyd Awst 23, 1832. Bu farw lonawr 6ed, 1891." Y prif alarwyr oeddynt: Cerbyd laf, Dr John Thomas, Southampton (brawd) Mr Lewis Hughes, Tanybryn, Conwy (brawd-yn-nghyfraith); Dr a Mr Roberl Jones, nai a nith ail gerbyd, Mr a Mrs James Evans, nai a nith; Mr a Mrs Thomas Hughes, Conwy, nai a nith trydydd, Mri. John H. Jones, E. V. Griffith, a J. Williams, neiaint; pedwerydd. Dr Carter, Mr William Evans, Y. ff., Parchn. Abel J. Parry (Cefnmawr), a D. P. M'Pherson, B. D.; pumed, Dr Hughes (Caergybi), Mr John Hughes (Felin Esgob), cefnderoedd Dr Hughes (Bala), a Dr Parry Jones (Gwrecsam). Gwelsom yno y meddygon canlynol, heblaw y rhai a enwir uchod Dr Richard Williams, Paul, Kellet Smith, Nathaniel Roberts, Hugh Williams, Bowen, James Edwards, H. E. Jones (Princes Road), E. T. Davies (Shaw Street), Nevins Canavan, Barr, a thua deugain eraill. Yr oedd hefyd yn bresenol y Parchn. 0. Jones, B.A., Chatham Street; G. Ellis, M.A., Bootle Josiah Thomas, M.A., James Davies, M.A., Dewi Sant; J. Sheels, Eglwys St. Michael; Thomas Jones, Newsham Park John Williams, Bangor, &c. Mri. J. Roberts, A. S., Henadur John Hughes, Y.H., John Davies, C.C., D. Hughes, Y.H., Wil- liam Jones, Y.H., Bootle Samuel Davies, Alfred T. Davies, D. M. Davies, Capten Lewis Davies, W. Davies, Major Evans, Mri. John Evans, William Evans, R. Edwards, Thomas Edwards, 1. Foulkes, O. Ll. Griffith, W. Jones, 1. E. Jones, Hugh Jones, W. Pryce Jones, R. E. Jones, G. Jones, John Lloyd (Ullet Road), J-, Wesley Lloyd, Morris Owen, Jonathan Parry, W. R. Parry, 0. P. Roberts, J. Thomas (Everton Terrace), Owen Thomas, John Williams (Moss Bank), H. M. Wil- liams, R. Williams (Edge Lane), Ryder Williams, S. Williams (Holt Road), David Williams, Herbert Watts, Lloyd Williams, &c., &c. Yr oedd nifer mawr o Glybiau Gwaith a Cliym- deithasiu Cleifion wedi danfon cynrychiolwyr i'r angladd er dangos eu parch i'w diweddar feddyg megys Cymdeithas Gyfeillgar Everton Village, yr hon a gynrychiolid gan Mri. J. H. Phillips, R. Humphreys, a Phillip Davies. Dywedidfodyrholl gynrychiolwyr hyn yn rhifo 400, yr hyn a ddengys pa. mor helaeth oedd yr alwad am wasanaeth Dr Thomas. Wrth y bedd, yr oedd y gwasanaeth yn fyr, a hyny yn ddoeth oherwydd yr oerni. Adroddodd Mr M'Pherson Weddi yr Arglwydd, a thraddododd y Fendith arferol. Wedi i'r prif alarwyr ymadael, ymdroai canoedd oddeutu'r bedd, gan edrych ar yr arch a gynwysai weddillion marwol eu cymwynaswr mewn llawer amgylchiad cyfyng, ac a fu yn dyner a charedig wrthynt mewn llawer adfyd. Cyn dybenu ei bregeth y nos dranoeth, sef y Sul y cyflwynir casgliadau bron holl eglwysi a chapelau y ddinas tuag at Drysorfa'r Clafdai, cyfeiriodd Mr M'Pherson yn hynod o effeithiol at y golled drom a gafodd meddygiaeth yn Lerpwl yn marwolaeth Dr. Thomas, gan fod ei haelioni a'i ddyngarwch o'r nodwedd dawelaf, ac uwchaf. Daliai, yn ddiau, safle ddigyffelyb yn serch ac ymddiriedaeth, nid yn unig y mawrion, ond hefyd y dosbarth tlotaf o'r tlodion. Yr oedd yn hynod o weithgar, gwaith oedd ei fwyd a'i ddiod, gwaith o'r nodwedd fwyaf ymarferol, ac angenrheidiol. Gweithiai bob dydd fel pe buasai y cyfleusdra olaf iddo, ac ni wastraffai amser o gwbl. Meddai ar enaid llawn yni byw, ac yr oedd ei gorph gwanaidd yn gaethwas i'r enaid hwnw. Meddyliai yn gyflym, gwelai yn gyflym, a gweithredai yn ei ffordd ei hun gyda chyflymder. Ni ddarfu ei addysg ladd ei wreiddioldeb, ac ym- ddangosai wedi ei eni i weinyddu cymwynasau." Cofiodd yn ei awr olaf am fachgenyn yr addawsai ddyrchafiad iddo, a chyflwynodd ef i ofal a chariad y byw pan oedd ef yn marw. Yr oedd ei gymwyn- asgarwch yn ffynonell o'r hon y rhedai ei weithred- oedd da yn hollol naturiol a didor, ac nid rhywbeth wedi ei gynyrchu gan gelfyddyd. Cyflawnai lawer o weithredoedd haelionus pwysig heb yn wybod iddo ei hun. Nid gweini am dal oedd uchafnod ei uchelgais ef. Ni edrychai ar wisg dyn, ond cy- ffyrddai mor dyner, caredig, a boneddigaidd a'r tlotaf ac a'r cyfoethocaf. Nid oedd yn Gristion yn yr ystyr dduwinyddol a ffurf- iol, ac ni ymunodd erioed ag unrhyw eglwys weledig. Ond bwriodd allan yn ei amser ami i gythraul, a rhyddhaodd lawer oddiwrth eugwendid. Gwnaeth hyn, beth bynag y gellwch ei alw, er nad oedd yn canlyn gyda ni. Mewn llawer o bethau, yr oedd yn hynod o debyg i'n Harglwydd, Mab y Dyn, y meddyg da, cyfaill publicanod a phechadur- iaid. Nid oedd yn dod i'r eglwys, buasai yn dda genyf, efallai, pe buasai yn dod, ac eto, mewn un ystyr, yr oedd yn yr eglwys. Nid oedd yn cysgu ei Sabbathau heibio, ond gweinyddai i gynulleidfa o dlodion a chleifion oedd ganddo ef ei hun. Yr oedd yn iachau ar y Sabbath, ac yn dangos fod y Sabbath wedi ai wneuthur er mwyn dyn, ac nid dyn er mwyn y Sabbath. Yr oedd y dyn ei hunan yn well na'i gredo, ac y mae ei weithredoedd o drugar- edd mor glir a sylweddol a goleuni y dydd, ac y mae gweithredoedd o drugaredd yn llefaru yn uwch na chredoau ffurfiol. Nid yw ein cyfaill wedi marw, oblegyd y mae ei weithredoedd yn byw ac yn llefaru eto.

o NEWiDDION CYMREIG. Y MAE Capten Verney, A.S., wedi datgan ei fod yn bwriadu rhoddi ei swydd i fynu fel cadeirydd Chwarter Sesiwn sir Fon. Cynygiodd Mr. Lloyd, y Berth, yn nghyfarfod diweddaf gwarcheidwaid Undeb Ruthin, eu bod yn cymeradwyo, mewn modd ffurfiol, gynllun Mr. Booth. Yr oedd y Parch J. F. Reece, rheithor Llanfwrog, yn erbyn. Ni ddeuwyd i un pender- fyniad. Caniataodd Iarll Powis ostyngiad eto o 10 y cant i'w denantiaid ar ystad Castell Powis, sir Drefal- dwyn. Cynhaliwyd cynhadledd o danysgrifwyr trysorfa amaethyddol Prifysgol Bangor, cyfarwyddwyr Ysgolion Llaeth ac Ymenyn Gogledd Cymru, ac aelodau pwyllgorau amaethyddol y coleg, ddoe, o clan nawdd y Cynghor yn Mangor, a IJywyddiaeth y Prif-athraw Reicliel, i'r dyben o sicrhau cyd- weithrediad rhwng y coleg a'r Cynghor Sirol gydag addysg amaethyddol, pan yr ymdriniwyd ag amryw faterion perthynol i amaethyddiaetl). & Dirwywyd yr Uchgapten Sandbach, Hafodunos, un o'r ynadon, i bum' punt a'r costau yn llys ynadol Llanrwst, am wisgo peisarfau heb dynu allan y drwydded angenrheidiol i hyny. Profwyd ei fod yn gwisgo modrwy gydag arfbeisiau y teulu wedi eu cerfio arni. Bu golygfa gyffrous yn llys ynadol Llanrwst ddydd Mercher. Dygwyd Mr. D. Davies gerbron tan y cyhuddiad o fod yn feddw nos Nadolig. Cyhuddid gan yr heddgeidwad Wright, ac amddiff- ynid y cyhuddedig gan Mr. David Jones. Ymos- odai Mr. Jones yn lied finiog yn ei amddiffyniad ar yr heddgeidwad, a dywedai Mr. Blackwall, yr ynad, ei fod ef yn benderfynol o gael chwareu teg i'r hedd- geidwad. Mr. Jones a atebai ei fod am chwareu teg i bawb. "Nid wyf am aros yma i ddadleu a chwi," ebai yr ynad, a ffwrdd ag ef gan adael y xainc a thaflu yr achosion i'r cwrdd nesaf.

o DYFFRYN EDEYRNION. CORWEN.-Hae,lioiti.-Yii ddiweddar, rhanodd Mr. R D. Roberts, Ysw., Y.H., Bron-y-graig, lawer o dunelli o 16 rhwng y tlodion, perthynol i bob enwad yn ddiwahaniaeth. Bendith ar ei ben am ei galon gynhes, yr hon a ddaeth a chynhes- rwydd i lawer aelwyd. Mae Mr. Roberts yn ym- godi i sylw a dylanwad. Ymddangosodd darlun rhagorol ohono mewn cyhoeddiad Seisnig yn ddi- weddar. Llwyddiant Eisleddfodol. Llongyf- archwn ein cymydog, y Parch. W. G. Owen (L/lifon), ar ei waith yn enill cadair yn Nghaer- narfon ar bryddest ar y testyn "Yrlesu a dawodd." CYNWYD. Darlitk. Traddodwyd darlith yn nghapel y Bedyddwyr, nos lau, gan y Parch. H. Cernyw Williams, ar Emynwyr, ac Emynau Cym- reig." Cafwyd elw da at leihau y ddyled. Methodd y cadeirydd apwyntiedig—W. F. Jones, Ysw., Y.H.-a bod yn bresenol, ond anfonodd bunt at amcan y cyfarfod. Llywyddwyd yn ei le gan y Parch. D. Lloyd (Llivyd o'r Nant). Pregelhau. -Nos Fawrth, yn nglyn a Chyfarfod Chwarterol y Bedyddwyr, pregethwyd gan y Parchn. 1. James, Rhuthyn, a L. W. Lewis, Lerpw 1. Jjyfrdmyfab. --0-- Y diwrnod olaf o'r flwyddyn, bu farw y Parch

William Morris, pregetl-iwr poblogaidd gyda'r Meth- odistiaid Calfinaidd yn Llandudoch, sir Benfro. Dechreuodd y Parch E. T. Davies, M.A., rheithor Aberdyfi, ar ei waith fel Ficer Pwllheli, yn olynydd i'r Parch D. Jones, M.A., yr hwn a apwyntiwyd i fywoliaeth Llandegai.

Ambrose S Cocoa, the best made. use no other

Y DIWEDDAR BARCH. JOHN PUGH, B.A. GANWYD Mr. PughynCefn-Coed-y-Cymer, Merthyr, Mehefm 19eg, 1819, felly yr oedd 71 oed pan y bu farw. Enw ei dad oedd Edward Ebenezer Pugh, yr hwn hefyd oedd weinidog pur gymeradwy gyda'r Trefnyddion Calfinaidd ond bu ef farw yn mlodau ei ddyddiau, tra nad oedd ond 40 oed, gan adael pump o blant yn amddifad. John oedd yr hynaf, ac nid oedd yntau ond 13eg oed. Enw ei fam oedd Eleanor—dynes gall a rhinweddol; ond ni chafodd hithau aros ond wyth mlynedd ar ol ei phriod. Yr oedd yn ein harwr awydd angherddol am wybod- aeth, a llafuriodd yn galed ac nid oes neb a wyr faint o anhawsderau a achosodd amgylchiadau fel yr uchod ar ei ffordd, ac ni fuasai yn werth ceisio dirna.d onibai mor ddymunol gweled fel y mae ymdrech deg yn gorchfygu anhawsderau. Yn y flwyddyn 1840, pan yn un ar hugain oed, dechreuodd bregetliu yn Hermon, Dowlais. Yn mhen pedair blynedd aeth i Goleg Trefecca, a bu yno am bedair blynedd arall. Bu wed'yn yn bugeilio eglwys Llan- fair Muallt am oddeutu blwyddyn; oddiyno aeth i Athrofa Llundain, lie y graddiodd yn B.A. 0 Lundain aeth i r Drefnewydd, sir Drefakhvyn, lie y bu yn pregethu am rai blynyddau, yn benaf yn y Capel Seisnig, ac yn achlysurol yn y Capel Cymraeg. Yn 1858, symudodd i Lanfyllin, yn fugail ar yr eglwys yn y dre £ hono, ac eglwysi eraill yn y cylch, sef Llanfechain, Llansantfifraid, a Meifod. Tra yn gofalu am yr un eglwysi, symudodd i fyw i Lan- fechain, ac yn 18(14, priododd Miss Elizabeth Owen, Pentre, Penybontfawr, yr hon a fu yn wraig ragorol iddo. Cymerwyd hi ymaith dymor o'i flaen ef. Bu iddynt dri o blant. un ferch a dau fab. Tua 1868, symudodd i Dreffynon, ac yno y bu hyd o fewn dwy flynedd yn ol pan, ar ol colli ei briod, ei unig ferch ac un mab, y symudodd i Seaforth, ger Lerpwl, er cael gwell manteision addysg i'w unig fab. Pan yn gadael Treffynon, anrhegodd y cyfeillion yno ef a. phwrs o aur, yn arwydd o'u parch a'u hanwyldeb tuag ato. Wedi ei sefydliad yn Seaforth, gwnai ei gartref gyda'r cyfeillion yn Waterloo, ac yr oedd yn gaffaeliad gwerthfawr iddynt. Ond wedi wythnos o waeledd, ar fore y 3ydd o lonawr ehedodd ei enaid llafurus i freichiau yr Hwn a wasanaethodd am agos i 60 mlynedd gyda llwyddiant a dyfalwch mawr. Credwn mai tair nodwedd amlycaf ei gymeriad oeddynt lledneisrwydd, caredigrwydd, a duwiol- frydedd. Yr oedd y rhai hyn ar unwaith i'w gweled a'u teimlo yn ysgydwad ei law a gwedd ei wyneb ac nid oedd hir adnabyddiaeth ag ef ond dadblygiad o'r argraphiad cyntaf. Nodaf un dystiolaeth i brofi y gosodiad hwn. Y nos Sabboth cyntaf ar ol marwolaeth Mr Pugh, gwnaeth Mr W. J. Hughes, un o ddiaconiad Waterloo, y sylw a ganlyn yn y seiat, wedi darllen papyrau aelodaeth cyfeillion ieuainc a ddaethent yno Y mae y papyrau hyn yn c'trio fy meddwl yn ol at 28ain mlynedd i heno, a dywedaf i chwi paham. Y noson hono, yr oeddwn inau yn fachgen dibrofiad yn cyflwyno fy nhocyn aelodaeth i eglwys fechan yn sir Drefaldwyn. Nid oeddwn yn adnabod yr un gwyneb yno, ond yr oeddwn wedi clywed son am y gweinidog oedd yn gofalu am yr achos ac wedi darllen fy mhapyr, daeth ataf, gan ysgwyd Haw yn gynes a mi. Echnos yr oedd yr un Haw yn gwasgu fy Haw inau lawer gwaith a chyda yr un anwyldeb, ond ei bod hi y pryd hyny yn dechreu oeri yn angau. Llaw ein hanwyl frawd Mr Pugh oedd hono. Cefais y fraint o ymgydnabyddu llawer ag ef er ein cyfarfyddiad cyntaf, a phob cyfleustra yn fy nwyn i'w hoffi yn fwy." Nid raid myned yn mhell i chwilio am gyfrinach nodwedd mor ddymunol yn y gwr da—yr oedd yn Gristion yn ystyr uwchaf y gair—yn weddiwrmawr -yn caru Duw yn angherddol, ac felly, o angen- rheidrwydd natur, heb derfyn i'w gariad at ei gyd- ddyn. Wedi claddu fy mam," meddai ei chwaer, methai John a chysgu, cyfodai yn y nos, a Ilawer gwaith y bu ar ei liniau am oriau yn dweyd ei deiii-iladau wi-tii ei Dad Nefol." Gyrfa o "nesau at Dduw" oedd ei fywyd, a mynych y teimlai ei wrandawyr ei fod yn gweddio yn ymyl yr Anfeidrol; dyn dedwydd" oedd efe mewn gwirionedd; nid dyn heb drallodion a phrofedig- aethau, ond dyn yn gorfoleddu mewn gorthrym- derau. Heblaw ei lafur fel gweinidog a bugail yr oedd yn awdwr coeth, ac yn gyfranwr helaeth i'r Traethcdydd, y Drynorfa, a chylchgronau eraill. Yn mysg ei weithiau cawn "Oesau Cristionogaeth," The Happy klan," a Make the best of it:" a'r nail] a'r I ",II yn Jlefaru yn uchel am dano. Nid oedd dyddiau wedi cyfyngu dim ar ei weithgarwch. Yr oedd ganddo ddwy bregeth newydd wedi eu bwriadu i'w traddodi yn nghapel Waterloo, y Sul cyntaf o'r flwyddyn newydd ond fel y cyfeiriwyd eisoes yr oedd ef erbyn hyny wedi ymuno a'r gynulleidfa fawr lie nad oes angen pregethu nac argyhoeddi. Foreu dydd Mawrth, y 6ed cyfisol, hebryngwyd ei gorph i Dreffynon gan dyrfa luosog. Gweinyddwyd wrth y ty gan y Parch E. J. Evans, Walton, a'r Parch Griffith Ellis, M A. Y prif Walton, a'r Parch Griffith Ellis, M.A. Y prif alarwyr oeddynt Mr Ebenezer Pugh (mab), M r a Mrs Williams (chwaer), Acrefair Miss Williams (nith), a'r Parch Eleazar Williams, Llandrillo (nai). Yr oedd hefyd yn bresenol Mr W. J. Hughes, un o ddiaconiaid Waterloo Mri D. Parry, D. A. Morris, Owen Williams, R. T. Jones, William Humphreys, Owen Jones, a nifer eraill o aelodau capel Waterloo- ymunwyd a hwy ar y Landing Stage gan y Parchn. William Jones, Abraham Roberts, Owen Owens, David Williams, anifer eraill o ddiaconiaid ac aelodau y gwahanol eglwysi yn y dref. Cyrliaeddwyd. Treffynon erbyn 12.30, ac aed a'r corph i'r capel; dechreuwyd y gwasanaeth yno gan y Parch Hugh Roberts, Llanerch y Mor, ac arweiniwyd gan y Parch R. Owen, Wycklgrug, a chafwyd anerchiadau gan y Parchn. E. J. Evans ac E. Pierce, Trelogan ■; D. Oliver, a'r Mri John Williams, W. J. Hughes, P. Pullford, ac Owen Jones; diweddwyd drwy weddi gan y Parch D. Jones fDruisyn). Yna cychwynwyd tua'r gladdfa (Zion Cemetery), lIe y dodwyd ein diweddar frawd i orwedd yn ol ei ddymuniad yn ymyl ei anwyliaid oedd wedi ti ragflaenu. yr oedd y dyrfa luosog yn dystiolaeth o'r parch cyffredinol a deimlid tuagato. Yn eu mysg, heblaw y brodvr a nodwyd eisoes, yr oedd y rhai a ganlyn Mri R. Davies, Seacombe E. VV. Jones, O. H. Jones, Seaforth D. Roberts ac R. O. Roberts, Waterloo Charles Roberts, Bootle; a Mr P. Lloyd Jones, 10, Stanley Road, Bootle, dan ofal medrus yr hwn yr oedd trefniadau yr angladd. Nid oedd y parch a ddangosid i'r ymadawedig yn gyryngedig- i'w gyd-grefyddwyr, ODd i-r oedd y rhai a I wahaniaethent fwyaf oddiwrtho mewn credo yn gwneud a allent o barch i'w goffltdwriaeth-tynai Pabyddion y dref orchudd dros eu ffenestri. Yn. ddiau, hyd y mae yn ngallu dyn i argyhoeddi pob z, dosbarth o burdeb ac ardderchowgrwydd Cr;stion- ogaeth, dynion o gymeriad y diweddar John Pugh a. i lwyddant.

anrhydedd i Gymru ei hun, ac nid yn unig yn deilwng o'i thraddodiadau goreu, ond ei fod yn eynwys yr addewid o ddadblygiad meddyliol a fydd yn y dyfodol o bwysigrwydd anfeidrol i'r byd. Ond tnewn trefn i gyflawni yr addewid yma, rhaid i Gymru fod yn ffyddlawn iddi ei hun. Yn awr, y mae dadblygiad y genedl ar linellau Cymreig yn ymddibynu i fesur mawr ar gadwraeth yr iaith genedlaethol. Y mae Mr. Mathew Arnold, yr hwn a. ystyrir yn gyffredin yn gyfaill y genedl Gymreig, wedi dweyd wrthych pa bryd bynag y bydd gan y Cymro ddim o bwys i'w ddweyd, y bydd yn rhaid iddo ei ddweyd yn Saesneg. Dyna yr Efengyl yn ol Mathew," ac efengyl wael iawn ydyw, er ei bod yn dyfod oddiwrth awdurdod mor uchel mewn beirniadaeth lenyddol. Pan ddeuwn at yr hyn Sydd fwyaf nodweddiadol o'r meddwl Celtaidd, sef barddoniaeth, areithyddiaeth, a theimlad crefyddol, paham y byddai raid i'r Cymro ddefnyddio Saesneg? Gall ddweyd yr hyn sydd yn ei galon yn well ac yn fwy effeithiol o lawer yn Gymraeg. Deuwn i'r amser diweddar pryd yr haera rhai fod yr hen dan barddonol wedi diffodd. Ni byddai yn anhawdd crybwyll nifer mawr o bryddestau o haeddiant uchel, effaith neillduol y rhai y byddai yn an- nichonadwy eu troi i'r Saesneg. Cymerwch, er engraipht, Gyflafan Morfa Rhuddlan, gan Ieuan Glan Geirionydd. Yr wyf yn gofyn i'r neb sydd yn adnabod y penillion yna yn dda, ai nid oes ynddynt rywbeth annesgrifiadwy, nas gellir ei gyfieithu i'r Saesneg. Rhyw acen drist-gwynfanus-hiraeth- lawn, sydd yn perthyn yn hollol i'r geiriau, ond sydd yn dyrchafu ac yn lliwio yr ystyr mewn modd tra nodweddiadol o'r Gymraeg. Y mae rhagolygon Cymru yn fwy gobeithiol o lawer nag y buont ugain mlynedd yn ol. Ar hyny o bryd cymerid yn ganiataol fod yr iaith Gymraeg wedi ei chollfarnu, a pho cyntaf ei cleddid, goreu oil, ae nid oedd dim gobaith i Gymru nes y byddai wedi myned. Felly y dywedai y doethion Seisnig, a'r Dic-Sion-Dafydd- ion Cymreig a adseinient eu cri ond er yr amser hyny, Gweriniaeth yn siarad Cymraeg sydd wedi dyfod i allu. Nid yw Dic-Sion-Dafyddiaeth yn cael ei phregethu yn hwy fel efengyl gymdeithasol i Gymru, y mae yr iaith Gymraeg wedi cael ei throed i mewn i'r ysgolion elfenol. Ca hyny eto yn yr Ysgolion Canolraddol, ond ni wna hyny y tro. Rhaid cael Prifysgol Gymreig, yna ni orfodir Cymro sydd yn awyddus i gael graddau i ystyried yr amser a dreulia ar ei iaith enedigol fel amser wedi ei golli, ond y bydd i wybodaeth o hen lenyddiaeth y Cymry gydrestru a gwybodaeth o lenyddiaeth y Groegwyr neu'r Rhufeiniaid. Pan ddaw y cyflwr yma ar bethau oddiamgylch—pan ddaw y Gymraeg i gael ei hystyried, nid fel tafodiaeth ddiwerth, ond fel offeryn diwylliad, yna y cymer yr hen iaith brydles newydd ar fywyd, a phwy a wyr na chaiff yr hen brophwydoliaeth ei chyflawni, Oes y byd i'r iaith Gymraeg. Cynygiwyd diolchgarwch gwresog y Gymdeithas i'r boneddwr dysgedig am y-papyr rhagorol a ddar- llenodd, gan y Parch. Hugh Hughes (W.), Mynydd Seion yr hyn a eiliwyd gan Mr Isaac Foulkes, a gadarnhawyd gan Mr Edward Jones, B.A., acafab- wysiadwyd yn wresog. Cynygiodd Mr R. W. Jones, a chefnogodd Mr Jonathan Parry, ddiolchgarwch i'r cadeirydd, a therfynodd y eyfarfod.