Y Cymro

Liang Cymreig wedi ei Cholli. Z2 MAE'R newydd wedi cyrhaedd fod y Hong Gym- reig A/on Oefn wedi ei cholli, ac ofnir fod yr holl ddwylaw wedi boddi. Gadawodd Abertawe gyda llwyth o lo am San Francisco. A ganlyn ydyw enwau y dynion oedd arni, yn ol a ddywed Mri Hughes a'u Cwmni, Menai Bridge, arolygwyr y llong— John Hughes, capten Owen Williams, Caer- narfon, prif swyddog; Robert Williams, Felin- heli, ail swyddog Morgan A. Lloyd, Aberteifi, trydydd swyddog; F. O. Johansen, saer John Roper, hwyl-wneuthurydd Josiah Lloyd, stiwart; Sozack Pape, cogydd; a'r morwyr canlynol- Thomas A. Lewis, Castellnedd J. B. Evans, Bris- tol Thomas D. Rees, Llangennech John Phil- ips, David G. Richards, John J. Davies, James Owen, y pedwar o Gasnewydd, sir Benfro; William Jones, o Fein W. R. Evans, Crernarfon John Judson, John Southern; W. 0. Heron; Wil- liam Jones, Abergwaun D. M. Mendus, Dinas John L. Davies, Aberteifi; William Rees, Aber- tawe; Duncan M'Dougall; James Sam, a James Gough.

o Bartidoniaeth, HEN DY IOAN MEUDW Y. HEN dy lIe ganwyd loan Meudwy; mae wedi myn'd allan o drefn yn fwy nag un fan; a gafwyd yma'n gyfan. TALIESIN 0 EIFION. PRE- WRTHO'I HUN AR BEN BRYN. DACW bren ar ben y banc, -gwyrdd, ddeiliog, Ar ddelw un ieuane; Yn edrych heddyw'n ddidranc, Wrtho'i hun, ar lun hen lane. C'oedpoeth. PENRHYN F ARDD. Y MUD. ANAFUS fab tangnefedd,—ac arwr Cywrain iaith y bysedd; Gwron hygar unigedd, Ac ar ei bwnc cywair bedd. GEINYDD. MEBYD. LIE sang y gwanwyn tyner Yn ysgafn yn y coed, Lie gwena'r mill a'r lili Yn swynol wrth ei droed Lie clywir sii yr awel Fel sibrwd angel cu, Yn cludo seiniau'r Gwynfyd Ah dyna randir Mebyd— Paradwys dyddiau fu. Mae glesni'r nen yn sanctaidd, A glan yw trem y wawr, Nid oes ond cymyl gwynion Ar fron y nef yn awr, Diiialog yw y boreu. Heb arno gysgod du, Ni faidd y pell Ddyfodol Roi'i droed ar lanerch ddwyfol, Wynfydol Mebyd cu. 0 sancteiddiolaf Febyd, Wyt dlws fel llwybrau'r nef [ Mae'r dymhestl ar dy ffiniau Yn dal ei hanadl gref; Arafa'r gwynt rhag plygu Dy flodau glan eu pryd, Sy'n gwenu ar yr heulwen Fel blodau sanctaidd Eden Ar fore cynta'r byd. 0 lanerch bollf wrth rodio Ar hyd dy Iwybrau cain, Fe gasglem fel o'th flodau r Heb deimlo min eu drain Ein bywyd oedd yn dawel Fel gwyneb hafaidd llyn, Ni ddeuai acen leddfol I dori'r hedd breuddwydiol A gylchai'n Mebyd gwyn. O'n cwmpas bu Llwaenydd Yn chwareu'i delyn fwyn, Yn ysgafn fel yr awel Wrth gyffwrdd tanau'r llwyn Yn swn y gerdd, ein Gobaith A hedai draw yn mhell, Gan lunio y Dyfodol Mor llawn o Wynfyd hudol A bro Paradwys Well. Y Gwanwyn lion ddiflanodd, Y boreu ddaeth i ben, Cysgodion Amser heddyw Sy'n duo'r hafaidd nen Nid oes ond Adgof dyner, 1 Fel heulwen yn y glyn, Neu seren wen y cyfnos, Yn dal o hyd i aros Am ddyddiau Mebyd gwyn. Lcrpwl. 0. CAERWYN ROBERTS. DEIGRYN HIRAETH. M- ol fy anwyl chwaer MARTHA, yr hon a fufarw Me- licfin 3, 1894, yn 26 mlwydd oed, ac a glciddivyd yn mynwent Llcmfihangel Glyn Myfyr, Mch. 6. BETH ydyw'r fath gyffro, a'r trwm ocheneidio, A chymaint yn wylo ar aelwyd fy nhad ? Ow ow fy chwaer Martha orphenodd ei gyrfa, Gan adael Ilu yma o'i hoi mewn pruddhad 'Roedd angau'n carlamu ei farch tua'r Hetty, Gan gywir anelu i'w chalon ei saeth, O'r bwthyn lle'i ganwyd ei henaid a gipiwyd, A'i chorph a gymhwyswyd i feddrod du, caeth. Pan oedd yn safn angau, sibrydai i'n clustiau, Yn wanaidd, ryw eiriau yn ymchwydd y don— 'Rwyf fi 'nawr fy hunan, ar ol fy hoff faban, Yn myn'd i'r nef wiwlan i ganu yn lion." Ar fin tragwvddolfyd, rhwng terfyn dau fywyd, Cyn myned i wynfyd tragwyddol i fyw, Pa eiriau mwy melus, mwy llawn o'r cysurus, All lithro dros wefus un Cristion i'n clyw ? Gan ddofn siomedigaeth, a llem brofedigaeth, i, Myn hallt ddeigryn hiraeth gael gwlyehu fy ngrudd; Fy meddwl crwydredig sy'n gwibio'n anniddig, A'm calon glwyfedig yn hynod o brudd Er dyfned y rhwygiad a roddwyd i'r teimlad, At Dad yr amddifad dyrchafwn ein llef: Gall ef droi y loesion i'r teuiu'n fendithion, A'u gwneud oil yn ffyddlon hoff blant iddo.Ef. Yr Alwen furmura wrth basio'u gorweddfa, A'r gwynt a chwibana rhwng cangau yr yw; Cyhoeddant yn eglur fod llu yn ddiystyr, Yn myned yn brysur o dir y rhai byw. 0 Dduw boed i ninau oil barchu dy ddeddfau, A dilyn dy Iwybrau cyn myned i'r glyn, A dwg ni i garu dy anwyl Fab Iesu, Fu farw i'n prynu ar Galfari fryn. ROBERT WILLIAMS, ei brawd. T y'nrhyd, Ceryg-y-druidion.

Cynghor Sir Ddinbyoh. TY'R ARGLWYDDI AC ADEYSU CYMRU. CYNALIWYD cyfarfod arbenig o'r Cynghor uchod yn Neuadd y Sir, viwrecsam, ddydd Gwener, dan lyw- yddiaeth yr Henadur Samuel Moss. Daeth cynull- iad lluosog o'r aelodau yn nghyd. Y materion mwyaf pwysig i ddod gerbron ydoedd adroddiad Pwyllgor Unedig Addysg gyda chyfeiriad at Ysgol Ramadegol Ruthin, ac adroddiad Pwyllgor Deddf Llywodraeth Leol. Nid oedd unrhyw wrthwyneb- iad i adroddiad y pwyllgor olaf, a chymeradwywyd ef. A ganlyn yw Adroddiad Pwyllgor Unedig Addysg:— Ysgol Ramadegol Ruthin-Sylwadau ar y ddadl a'r achos. Ymddengys mai y cwestiwn mewn dadl yn syml ydyw hyn :-Pa un a yw Ysgol Ramadegol Rhuthin yn dyfod o fewn darpariadan Deddf Addysg Ganol- radd Cymru ai peidio. Cydnabyddir fod yr ysgol ar y cyntaf wedi ei sefydlu a'i gwaddoli fel ysgol eglwysig gan y Deon Goodman ac eraill, ac iddi ddal yn y cymeriad hWU'\T hyd o fewn cyfnod cydmarol ddiweddar. Cydnabyddir hefyd pe y buasai wedi parhau i fod yn ysgol eglwysig, yn mha un y dysgid cre- fydd yr Eglwys yn gyfangwbl a didor, y byddai o angenrheidrwydd wedi ei chau y tualian i weith- rediad y Ddeddf Gymreig. Ond cydnabyddir nad yw wedi cadw y cymeriad hwnw, a phrawf eglur o hyny ydyw y ffeithi&u canlynol- Mae'r bwrdd llywodraethol amryw weithiau wedi cydsynio i ddileu y cyfyngiad enwadol, ac wedi datgan hyny yn gyhoeddus. Cynwysai cynllun 1863 adran cydwybod" (conscience clause). Darparai na orfodid yr un dysgybl i dderbyn addysg grefyddol yn ol eg- wyddorion ac athrawiaethau Eglwys Loegr os am- lygai ei riant neu ei gyfaill eu gwrthwynebia6d i hyny mewn ysgrifen. Yn nghynllun 1863, darpara adran 13 i Eglwys Loegr ddysgu gydag "adran cydwybod." 0 dan gynllun 1881, etholwyd personau eraill, heblaw Eglwyswyr, fel Ilywodraethwyr. Datgana adran 30 m.d yw yn angenrheidiol i'r athraw fod mewn urddau eglwysig. Cynwysa adran 51 adran cydwybod." Dadgana adran 52 mai yr addysg 9 grefyddol fyddai "Y Ffydd Gristionogolni nodir unrhyw gatechism Eglwysig. Ar ddalen gyntaf y cynllun hwnw, dywedir yn eglur ei fod yn cael ei ganiata.u yn ol darpariadau Deddf Ysgol- ion Gwaddolog, 1869. Er 1881, mae cyfartaledd mawr yr ysgolheigion, os nad y mwyafrif, wedi bod bob amser yn Ymneill- duwyr. Mae yn bresenol yn yr ysgol o 60 i 70 o ysgolheigion, a dwy ran o dair o'r cyfryw yn Ym- neillduwyr. Ar yr 3lain o Ionawr, 1887, cyhoeddwyd cylch- lythyryn gwahodd tanysgrifiadau atysgoidy newydd a fwriedid godi y pryd hyny, gyda'r penawd a gan- lyn Sefydlwyd gan Gabriel Goodman, Deon Westminster, 1594. Ad-gorpholwyd gan Ddirprwy- wyr Ysgolion Gwaddolog, 1881. Cadeirydd: Y Parch. Warden Rhuthin, M.A., R.D. Rhoddir hefyd enwau y 14 llywodraethwyr a weinyddent y swydd ar y pryd, dau o leiaf o ba rai ydynt An- nghydffur fwyr." Cynwysa y cylchlythyr hwn y mynegiad can- lynol Mae adran yr Ysgolion Gwaddolog o'r Ddirprwyaeth Elusenol yn cymeryd yr un golwg ar annghymhwysder yr adeiladau hyn i gyfarfod yr angheniou presenol, ac yn dadga.n eu dymuniad unol i gydweithredu gyda'r Llywodraethwyr yn eu hamcanion presenol. Gellir sylwi hefyd fod yr ysgol, dan gynllun 1888, yn anenwadol, ac nid yw y dysgyblion dan orfod i fyned dan unrhyw brawf crefyddol." Gwnaed yr apel uchod "at drigolion Rhuthin, llwyddiant pa rai a all gael ei ddwYll yn mlaen trwy ysgol flofjeuog, ac at y boneddigion hyny addysgwyd yn Rhuthin, ac sydd yn awr yn trig- ianu yn y Dywysogaeth neu rywle arall, ac at bawb sydd yn meddu rhyw ddymuniad i hyrwyddo addysg ganolradd yn Nghymru," Arwyddwyd y cylchlythyr gan William Lloyd, clerc trefol, a C. E. Jones, trysorydd bwrdeisiol, ysgrifenyddion mygedol. Mai 12, 1888, cyhoeddwyd cylchlythyr arall yn gwahodd tanysgrifiadau i gronfa adeiladu yr ysgoldy newydd, yr hon yn ddiweddar a gwblhawyd, yn mha un yr ymddengys y mynegiadau can- lynol :—" Mae'r ysgol yn anenwadol, ac nid yw y dysgyblion yn agored i unrhyw brawf cref- yddol." "entra y llywodraethwyr ddwyn y ffeithiau hyn i'ch sylw, mewn gobaith y cant eich ystyriaeth garedig, ac y bydd i'ch cynorthwy hael gael ei roddi yn ffafr eu cynygion. Arwyddwyd y cylchlythyr hwn gan y boneddwyr canlynol :-W. Cornwallis West, cadeirydd Bulkeley Owen Jones, is-gacleirydd J., St. Asaph (y diweddar Esgob), John H. Puleston." Ad-arwyddwyd gan David Jones, ysgrifenydd." Ar ol i'r cylchlythyr gael ei anfon derbyniwyd cryn symiau oddiwrth bersonau, y rhai, wrth gwrs, gyfranent ar y ddealldwriaeth ei bod yn (0 ysgol anenwadol." Y flwyddyn ddiweddaf (1893) dygwydallangylch- lythyr gan y llywodraethwyr, ar ddalen gyntaf pa un yr ymddengys darlun o'r ysgol. 0 dan y dar- lun ceir y mynegiad hwn :—Sefydlwyd Ysgol Rhuthin gan Gabriel Goodtiian, Deon Westminster, yn 1595, ac fe'i hadgorphorwyd yn 1881 gan Ddir- prwywyr Ysgolion Gwaddolog fel ysgol gyhoeddus o'r radd flaenaf. Mae cwrs addysg yn cynwys yr Ysgrythyr Sanctaidd, a'r ieithodd Seisnig, Groeg, &c. (Ni ddywedir un gair am Gatecism nac Addysg Eglwysig). Gellid hefyd yn hyderus sylwi na ddysgwyd y Catecism yn yr ysgol er pan y daeth cynllun 1881 i rym. Prin y rhaid i ni ail adrodd fod y ffeithiau uchod yn profi yn derfynol i'n meddyliau ni fod yr ysgol yn un anenwadol i bob bwriad a phwrpas ac o dan Ddeddf Ysgolion Gwaddolog, ac felly na ddylasai gael ei chau allan o'r cynllun gan Dy'r Arglwyddi. Wrth ddweyd hyn, nid ydym am foment yn tybio y buasai eu harglwyddi yn gweithredu fel y gwnaeth- ant pe buasent yn feddianol ar holl wir ffeithiau yr achos. Ni a ychwanegwn un ffaith bwysig arall, yr hon, yn ein barn ni, ddylasai gael ei hystyried yn ddi- gonol ynddi ei hun, i atal llywodraethwyr ysgol Rhuthin rhag myned yn mlaen fel y gwnaethant; ac yn neillduol y boneddwyr sydd wedi cymeryd y rhan fwyaf amlwg mewn gwrthwynebu y cynllun. Yn nechreu 1892, cyflwynwyd yr achos gan Lywodraethwyr yr ysgol i Syr Edward Clarke, Cyfreithiwr Cyffredinol yn Ngweinyddiaeth Argl- wydd Salisbury, er cael ei farn. A ganlyn yw yr amgylchiadau fel eu gosodwyd ger ei fron gan y llywodraethwyr— I I Yr ydym ni, sydd a'n henwau islaw, wedi ein hawdurdodi gan gorph llywodraethol ysgol Rhuthin, o ba un yr ydym yn aelodau, i gyhoeddi I adroddiad o'r sefyllfa y gosodwyd yr ysgol ynddi gan Bwyllgor Unedig Addysg Sir Ddinbych a'r Dirprwywyr Elusenol, ac i wahodd cynorthwy barn gyhoeddus i wrthwynebu y rhag-gynllun, yr hwn ni ddesgrifir mewn rhyw dermau cymeradwyol iawn. Yna cyfeirir at amryw o'r darpariadau yn y Ddeddf Gymreig, a'r moddion fabwysiadwyd i barotoi y cynllun. "Yna rhoddir hanes yr ysgol o'i chychwyniad, a desgrifiad o adeiladau'r ysgol. Ni chyfeirir ond at ddau gynllun yn unig yn yr achos hwn, sef rhai 1863 ac 1881. Yn ol y blaenaf, edrydd y llywodr- aethwyr nad y w safle grefyddol yr ysgol yn cael ei gyffwrdd,' er ei fod yn cynwys 'adran cydwy- bod. Ond cydnebydd y Llywodraethwyr fod cynllun 1881 yn cyriwyg 'adran cydwybod yn y geiriau canlyrol -,N"ae'r ysgol wedi ei gweithio yn llwyddianus gan y corph llywodraethol a apwyntiwyd dan gynllun 1881, gydag adran cyd- wybod.' Ynarl oddir hanes yr ymdrechion a wnaed i ddar- paru adeilad newydd, ac y mae'r camwri y cwyna'r llywodraethwyr o'i blegyd pe deuai'r cynllun yn ddeddf, yn cael ei ddesgrifio. Wed'yn rhoddir barn y Dirprwywyr Elusenol ar safle yr ysgol, pa un sydd fel hyn :—Fod yr ysgol, o 1595 hyd 1866, yn sefydliad perthynol i Eglwys Loegr; ond "fod cyfiwyniad yr adran cydwybod yn 1886 wedi tori parhad y gyfundrefn crefyddol ac wedi atal yr ys- gol rhag derbyn y nawdd i ba un yr oedd ganddi hawl dan adran 18 o Ddeddf Ysgolion Gwaddolog, 1869. "Ni chydnabyddodd y llywodraethwyr y cyfan- soddiad hwn yn gadarn. Darfu iddynt, mewn can- lyniad, geisio barn Syr Edward Clarke. "Mae'r acbos yn dwyn.enwau y llywodraethwyr canlynol:—W. Cornwallis West, Arglwydd Rag- law A. G. Llanelwy (yr Esgob presenol) Bulkeley O. Jones, M.B., K.S. Warden Rhuthin; Win, D. Jones, M.R.C.S.. Cadeirydd." Mae barn Syr Edward Clarke ar yr achos fel ei gosodir uchod fel y canlyn :— Mae'r cwestiynau (1) pa un a oedd Ysgol Ram- adegol Rhuthin, fal ei cyfansoddwyd gan osodiad y sefydlydd, yn ysgol unrhyw eglwys neillduol o fewn dealldwriaeth Adran 18 o Ddeddf Ysgolion Gwaddolog, 1869 ? a (2) pa un, os oedd yn meddu y cyfryw gymeriad a fuasai telerau Cynllun-ddeddf 1863 yn cyffwrdd a. hi ? yn gwestiynau anhawdd, ond yn awr y maent yn hollol ddibwys. Nis gellir cwcstiyno cadernid Cynllun 1881 yn awr, oblegyd, trwy adran 47 o Ddeddf 1869 gwneir darpariad fod "archiad y Cyfrin Gynghor yn cymeradwyo cynllun yn dystiolaeth derfynol fod y cyfryw gynllun o fewn cylch, ac yn unol a thelerau, y cyfryw Ddeddf; ac ni ellir mewn unrhyw erlyniad cyireithiol, an- mheu cadernid y cyfryw gynllun a rheol." Nid ymddengys 1'1' Corph Llywodraethol, er iddynt basio penderfyniad a'i anfon i'r Dirprwywyr, ddeisebu y Frenhines i atal ei chymeradwyaeth i'r cynllun-ac y mae yn awr yn rhy ddiweddar i godi'r cwestiwn Mae'r ysgol yn awr yn anenwadol, ac mewn unrhyw achos yn glir o fewn darpariadau Deddf Addysg Ganolradd. Nid wyf fy hun yn gweled unrhyw fodd drwy ba un y gellir rhoddi cymeriad o ysgol eglwysig i Sefydliad Rhuthin."

1_ o Cohebiaethau. At Olygydd y Cymro. CYMDEITHASAU LLENYDDOL LIVERPOOL A'R AMGYLCHOEDD. SYR,—Caniatewch i mi ychydig ofod i ddwyn gerbron eich darlienwyr un neu ddau o gwestiynau mewn cysylltiad a'r cymdeithasau uchod a'u gwaith yn ystod y gauaf dyfodol. Nid wyf yn gwybod pa nifer o'r cymdeithasau sydd i'w cael ar hyn o bryd yn Liverpool a'r am- gylchoedd y maent, mi wn, yn lluosog. Ond nid wyf wedi digwydd clywed am unrhyw gais i'w dwyn i undeb a'u gilydd. Gwn fod amryw ohon- ynt yn ymweled a'u gilydd yn achlysurol, ac yn cael cyfarfodydd gwerthfawr iawn ond ni chlyw- ais am unrhyw gam ymarferol pellach yn nghyf- eiriad undeb. Yr wyf wedi teimlo er's blynyddoedd y gallai fod yn fanteisiol mewn mwy nag un ystyr pe ffurfid math o Undeb o'r gwahanol Gymdeithasau yn mysg nob euwad crefvddob .L 1. Gallai iin Pwyllgor Cyffradinol dynu allan raglen ato bob tymhor, yr hon a wasanaethai i bob cymdeithas wrthi ei hun. Byddai hyn yn arbed- iad llawer o lafur; ac nid yw yn anmhosibl y gallai ddwyn i mewn welliant yn ansawdd y gwaith a gyflawnir. A byddai yr ystyriaebh fod aelodau pob cymdeithas yn cymeryd i fynu yr un materion yn debyg o greu dyddordeb ychwanegol ynddynt. 2. Gellid trefnu yn well gyda'r anerchia.dau agoriadol nag y gwneir yn awr. Gallai amryw gymdeithasau ddod yn nghyd i'r un lie i wrando yr un anerchiad; a phan na byddo hyny yn ymar- ferol, gellid trefnu i gael yr un anerchiad mewn gwahanoi leoedd ar wahanol adegau. 3. Gellid trefnu i ddwyn y cymdeithasau yn ys- tod y gauaf i gysylltiad agosach a'u gilydd trwy ymweliadau mwy cyson nag sydd yn bosibl dan y gyfundrefn bresenol. Yr wyf yn dwyn y mater i sylw yn awr am fod I y cymdeithasau ar hyn o bryd yn gwaajid eu paro- toadau at y tymhor dyfodol. Oni ellid cael cyn- rychiolwyr yr holl gymdeithasau yn nghyd i gyn- I adledd yn y Common Hall, neu rywle arall cyfleus, i drafod y cwestiynau canlvnol- 1. A fyddai flurfiad y fath Undeb yn fanteisiol? 2. Pa fodd y gellid ei llurfio, a pha orchwylion a vmddiriedid iddo ? Os ceid yr atebion i'r cwestiwn cyntaf yn gad- arnhaoi, gellid myned yn mlaen at y gorchwyl o'i ffurfio a dewis ei swyddogion a'i bwyllgor. Ac nid wyf yn anmheu na byddai y fath gam yn foddion i luosogi y cymdeithasau, ac i ddyrchafu y gwaith a wneir ganddynt. Mi hoffwn, wrth derfynu, wneud yn gwbl eglur mai nid am fy mod yn gweled bai ar y cymdeithas- au yr wyf yn taflu allan yr awgrymiadau presenol, ond yu hytrach am fy rnod yn credu y gellir eu gwneud yn offerynau i gynyrchu llawer mwy o ddaioni i leaenctyd Cymreig Liverpool hyd yn nod nag a gynyrchant yn awr. Yr eiddoch yn gywir, Bootle. GRIFFITH ELLIS. NEEPAWA, MANITOBA. S'yR,-Me genyf awydd anturio gyru ychydig o linellau i'ch newyddiadur gwladgarol, yr unig gyfrwng argraphedig Cymraeg trwy ba un yr ydym yn cael hanes ein cydgenedl gartref, a dyfodiad yr hwn a fyddwn yn disgwyl yn aiddgar, yn enwedig yr wythnosau hyn. Difyr ydyw gwylied symudiad- au yr hen wlad yn y cyfwng pwysig y mae'n myned trwyddo yn bresenol. Wrth ddarllen y Cymro yr wythnosau diweddaf, yr oedd hiraeth dwfn yn codi yn ein mynwesau na fuasem gartref, nid i weled y Tywysog yn cael ei urddo, ond yn hytrach i weled yr arwr barddonol yn cael ei gadeirio a chael cyfranogi o'r hen Wyl Genedlaethol. Wyr y Manitobiaid ddim mwy am Eisteddfod nag a wn inau am chwareu cricet. Mewn ystyr gyffredinol, mae y Manitobiaid yn mhell iawn ar y blaen (gyda champau difyr) i'r Cymry ond mewn Ilawer o bethau eraill yn mhell iawn ar ol yr oes. Mae golwg pur addawol ar y gwenith eleni yn y parth yma, Ilawer gwell na'r llynedd disgwylir y bydd yn bwrw i lawr tuag 20 bwsiel yr erw ar gyfartaledd. Mae y cynhauaf yn gynarach eleni nag y bu er's blynyddau bydd llawer yn barod i'w dori yr wythnos nesaf. Pe buasech chwi yr ochr yna yn bwyta chwaneg o fara gwyn, gael i bris y gwenith godi tipyn, buasem yn gallu fforddio treulio yr hir a'r garw auaf nesaf yn weddol hapus, gyda thori coed a'u cario i'r stof ac eistedd o'i chylch i fwynhau gwres yr elfen dwymnol. Ter- fynaf fy nhruth gan obeithio mae yn uwch o hyd yr a hoff wlad fy ngenedigaeth. BACHGEN 0 FEIRION. Ty Helig, Awst 4, 1894. NEWID CYFENWAU. SYR,—" Tra mae'r haiarn yn boeth mae taro," medd yr hen ddywediad. Dichon, Mr Go]., y can- iatewch ofod fechan yn y Cymro i John "Jones ddweyd ei brofiad a'i farn ar hyn. Nid profiad newydd ei wneud wrth ddarllen gwaith eraill yn traethu ar y pwnc mohono. Oddeutu 1862, cof genyf ddarllen erthygl o waith yr hen ysgrifenydd enwog J.R. ar y testyn uchod, ond gan fy mod yn lied ieuane y pryd hyny, ychydig iawn wyf yn ei gofio o gynwys yr erthygl ond hon fu yn gych- wyniad i mi feddwl fod cyfenwau eraill yn bosibl heblaw y rhai cyffredin hyny oedd yn ein plith, megis Jones, Williams, Roberts, &c. Ond ar ol i mi groesi Clawdd Offa yr agorwyd fy llygaid ar fyd y cyfenwau, ac yr argyhoeddwyd fi yn llwyr o'r angen am eu newid. Nid eu newid am luaws o gyfenwau y Saeson, peidiwch a medd- wl, Mr Gol-gwarchod ni, nage Gwell genyf gael fy ngalw yn John Jones am byth, na chyf- newid am enw John Tinker neu Richard Maddick, a chant a mil o gyfenwau gwrthun eraill sydd gan- ddynt. Ond mae yn hen bryd i ni fel Cymry efel- ychu y Saeson mewn cael mwy o amrywiaeth cyfenwau a phe caem newid ein cyfenwau am rai gwir Gymreig, fe symudai yr annhrefn a'r annghyf- leustra presenol, yn nghyda'r enwau drwg a geir ar lawer yn ein gwlad, ac adnabyddid pob dyn yn syml wrth ei gyfenw wed'yn. Fel y mae yn awr, rhaid cael cymhorth enw trigle llawer Jones a Williams er gwybod pa Jones a feddylir ac yn fynych yn mhlith y chwarelwyr, ac mewn ardal- oedd poblogaidd, nid ydynt yn adnabod eu cyd- weithwyr wrth eu cyfenwau priodol, ond wrth lys- enwau diraddiol, y rhai sydd yn dilyn o dad i fab. Sylwa Cymro Gwyn" yn y Cymro am yr wythnos cyn y ddiweddaf, y buasai Cwrs y Byd wedi gwneud cymwynas fawr pe buasai wedi rhoddi rhyw amcan i ni, yr anwybodusion, faint gyst newid "surnam;" ac mae R. J. Derfel, yn y Cymro diweddaf, yn ein hysbysu nad yw yn costio dimeu goch, am fod arfer gwlad yn meddu ar rym cyfraith. Y mae ein hen gyfaill Derfel yn addef ar yr un pryd ei fod mewn yspaid o 40 mlynedd wedi methu cael gan neb ei gredu fod hyn yn bosibl, neu o'r hyn lleiaf ni ddarfu i neb ddilyn ei esiampl. Amlwg felly, os ydym am gael newid ein cyfenwau, fod yn rhaid i ni wrth gynllun newydd mwy cyffredinol er cario hyn allan yn effenhiol. A'r un sydd yn cynyg ei hun i feddwl John Jones ydyw, fod i'n cymdeithasau cenedlaethol a Chymru Fydd gymeryd y mater mewn Haw yn ddioed ar ddechreu tymhor y gauaf, a bod i bwyllgor pob cymdeithas apwyntio personau neillduol i drefnu ac i gyfarfod eu gilydd mewn rhyw fan canolog i dynu allan gynllun, y cyfryw gynllun i'w anfon i Syr G. O. Morgan, llywydd ein haelodau seneddol Cymreig, yr hwn a'i dygai o flaen ei gydaelodau fel y tynont allan fesur syml pwrpasol i'w gyflwyno i'r Senedd ddechreu y tymhor nesaf, a chredwyf y gellid ei basio yn bur rhwydd gan y Llywodraeth bresenol. Cai pawb ddewiso wed'yn newid ei gyf- enw "heb gostio dimeu gcch." Fe agorai pasio y mesur waith gwir genedlaethol i'n cymdeithasau i drefnu cario allan yn gyffredinol trwy yr holl wlad newidiad ein cyfenwau. JOHN J. CYNWYD.

:o: Mae'r dynion sy'n gweithio yn Nglofa Bettisfield, Bagillt, wedi derbyn rhybudd y gostyngir 10 y cant yn eu cyflogau. Cynaliasant gyfarfod i ys- tyried eu sefyllfa, a pheaderfynodd y glowyr a'r llwythwyr dderbyn y gcstyngiad, ond gwrthoda y dynion sydd yn gweithio ac yn cael eu talu wrth y dydd. Ofnir y cymer streic le. Yn Nglofa Point of Ayr, cytunodd y dynion oil i dderbyn y gos- tyngiad. Gwneir darpariadau mawr at Ryfelgyrch y Dad- gysylltiad, a bydd yr holl aelodau Seneddol yn bryaur wrthi ar ol terfyniad y Senedd-dymhor. Bydd Cymdeithas Rhyddhad Crefydd yn cynal cyfarfodydd yn yr etholaethau Seisnig, er cael y Saeson i bleidio rhyddhad yr Eglwys oddiwrth y Llywodraeth.