Y Cymro

Cohebiaethau. ENWAU LLEOL. SYR,—Caniatewch i mi ddiolch i'r Prifathraw Rhys am ei erthygl ddyddorol bythefnos yn ol ar y pwnc uchod. Y mae'r wlad, yn enwedig ei phobl ieuanc, yn hoff o'r math yma o efrydiaeth a phe deallid ystyron enwau lleol yn well, hwyrach y caem wared o'r pla hwnw sydd wedi syrthio ar lawer o'n cenedl o roi enwau Seisnig ar eu tai. Mae'r pla hwn yn waeth yu y parthau o Gymru lie mae'r trigolion slafaidd yn mvn'd i gysgu i'r spensh, y cwt mochyn, corn y simddeu, neu rhyw dwll annghynes arall, er mwyn gwneud tipyn o bres o'r ymwelwyr Seis- nig o Brimijim a lleoedd goleuedig eraill, trwy osod iddynt eu holl ystafelloedd gwelyau. (Rhwng cromfachau), wyddoch chwi beth, Dr Rhys, dyma'r agwedd salaf fyddaf i'n gael ar geiedl y Cymry. Tua Rhyl, Llangollen, a ffordd yna, 14 byddigions mae nhw'n galw rhyw fan glarcod dirmygus sy'n sportio'u modrwyau a'u cigarettes ac er mwyn rhyw grach bethau fel hyn rhaid galw'r ty yn Mount Pleasant yn lie Bryntirion rhag ofn i mi o'r byddigions chwedl hwythau roi clicied eu gen bropor o'i lie. Crow Castle pe bai mymryn o wladgarwch yn Rhaith Plwyf Llangollen mi fyneu newid yr erthyl ftol hwn o enw am yr hen enw anwyl Dinas Bran." Ond rhaid i mi beidio myn'd ffordd yna, neu ni ddeuaf byth i ben. Bwriadu gofyn i chwi, Dr Rhys, yr oeddwn i, os byddwch mor fwyn, pan gaffech egwyl, pa beth ydyw ystyron y geiriau 1, Clwyd, 2, Clywedog, 3, Elwy, 4, Aled,5, \Vhylar, 6, Dwrial neu Wyrial. Yr wyf yn meddwl mai dyna'r oil o lawforwynion I y Glwyd, neu'r aberoedd y mae enwau arnynt sydd yn rhedeg i'r Glwyd. Y mae'r Aled fel y gwyddoch yn colli ei henw ar ei hymuniad a'r Elwy, lawer o filldiroedd cyn cyrhaedd y Glwyd ac y mae amryw afonydd cryfion yn rhedeg i'r Glwyd heb arnynt enwau ond y manau y byddont yn myned iddynt ar y .pryd, megys afon Ystrad, afon Llanrhaiadr, &c. Bydd gair eddiwrthych yn dderbyniol iawn gan ganoedd heblaw eich ufudd was, RICHARD DERNION. Y TAFODIEITHOEDD. SYR,-Yn y rhifyn diweddaf o'r Gymro, fe ymddangosodd llythyr at y Prifathraw Rhys, ar y mater dyddorol uchod gan un o'r enw "Brodor." Tra yn cytuno a Brodor" yn ei sylwadau ar ranau neillduol o'r sir, nis gallaf gytuno ag ef pan y dywed mai dyma fel y seinir y geiriau canlynol yn Ffestiniog ciant,5 'cianu,' ciaws, nhad, « mam,' &c. Yr wyf wedi fy magn yn Ffestiniog, ac wedi gweithio am fiynyddan yn en mysg, ac ni chlywais unwaith seinio y geiriau uchod ond yn briodol, sef cant,' canu,' &c., ond gan y gweith- wyr o gyfeiriad Penrhyn a Trawsfynydd. Mae tafodiaith Ffestiniog yn perthyn yn nes i sir Gaer- narfon nag ydyw i ochr ddwyreiniol sir Feirionydd, gan fod mwyairif poblogaeth Ffestiniog ya frodorion o sir Gaernarfon. Blaenau Ffestiniog. G. W. JONES. CERDDOUFA GYMREIG I LERPWL. SYR,-Gyda'ch hynawsedd arferol, dymunaf ychydig o'ch gofod i longyfarch fy nghydgenedl yn Lerpwl am eu bod o'r diwedd wedi symud yn mlaen er ffurfio cerddorfa lawn yn y ddinas ac yn 01 a ddeallaf, rhaid i'r oil o'r aelodau fod yn Gymry glan gloyw. Y mae llawer o son a llawer o gym- hell wedi bod o dro i dro, ond dyma'r drychfeddwl o'r diwedd yn ffaith, a bechgyn ieuainc talentog a sobr wedi cymeryd y peth mewn llaw. Cawn wel'd bellach pa gefnogaeth a gant gan luaws Cymry Lerpwl. Y maent yn rhoddi eu hunain dan draul a llafur uiawr, canys nid chwareu ydyw ceisio bod yn feistriaid ar yr offerynau llinynol yma. Deallaf hefyd fod arnynt angen ychydig yn rhagor o ael- odau er gwneud y gerddorfa yn gyfiawn. Dyma gyfleustra ardderchog i'r rhai sydd yn hoff o gerdd- oriaeth, onide ? ac hefyd i rai sydd ganddynt ysgyfaint digon cryf i chwythu y cornet, y trombone, a'r euphonium, &c. Rhoddir cyfleustra hefyd i'r sawl sydd yn alluog i dauysgrifio er rhwyddhau y mudiad, a chael cerddorfa fydd yn anrhydedd i'r Cymry. Ofer fyddai i mi geisio nodi yr amrywiol gerddorion sydd wedi cymeradwyo y syniad o dro i dro oddiar lwyfanau ein cymanfaoedd canu, a lle- oedd eraill. Gyda hynyna dywedaf rhwydd hynt i'r symudiad. Ceir pob hysbysrwydd am y cyfarfodydd, ae hefyd os bydd rhywun yn teimlo ar ei galon danysgrifio, derbynir y cyfryw, yn nghydag ymgeisiaeth am aelodaeth, &c., gan R. S. Roberts, 20, Carisbrock Road, Walton, neu L. J Lewis, 92, Kensington ac y mae eich ufuddaf was yn foddlawn gwneud cymaint fyth ag sydd yn ei allu gyda'r DRUM FAWR.

-0: Dyfyniadau o Lyfrau. CENEDLAETHOLDEB: gan y PROFF. HENRY JONES.—" Yn fy marn i, mae yr ymgais i (Mirlethu gredafau cynhennid, i ddadwreiddio iaith, i anwy- byddu llenyddia th a hanes, neu gyfyngu dyheadau unrhyw bobl pwy bynag, yn gamgymeriad difrifol, uid yn unig i'r bobl hyny, ond i ddynolryw. Pa gyfaill i natur na olygai y byd yn dlotach o ddifod- iad unrhyw un o'i ffurfiau ar fywyL neu na edrychai gyda goSd ar ddiflaniad y violet, llygad y dydd, neu y rhosyn gwyllt ? Dymunwn ya hytrach eu cadw. Pam ynte y dylai unrhyw generll gael ei diffodd, a chan golli ei neiliduoiion arbenig ei hun, gael ei suddo yn y pentwr dynol cyffredin ? Y mae yn bosibl y gall gwirionedd a daioni, a phrydferth- weh hefyd, gymeryd amrywiaeth di ben draw o ffurfiau teg, ac fod arnynt eisiau holl genedloedd y daear i ddadguddio eu galluoedd. Mae cynydd dadblygiad dyn yn gweithredu, nid er un math o unrhywdeb cyfftedinol, ond er gwahaniaethu o fewn vr undod, y rhai byth a ddeuent yn fwy arwydd- ocaol. Mae perffeithrwydd y dyfodol i fod, nid yn un don, pa mor felus bynag, ond yn gynghanedd lAwn-leisiol llawer o donau. Ni allwn wneud i irwrdd ag amodau cenedl, bach na mawr, heb ysbeilio y byd o ryw ran o'i ystyr a'i werth. Ac yr ydym yn gwneud yn iawn wrth amddiffyn a cheisio dal i fynu y meddianau cenedlaethol hyny sydd yn ein gwneud yr hyn ydym, mewn rhyw ffyrdd yn bobl ar m-ahan.Y Traethodydd. -:0:-

Canghellydd newydd Prifeglwys Tyddewi yw'r Parch William Harrison Davey, Prebendary Ty- ddewi, ac athraw eynorthwyol Coleg Llanbedr. Y mae Canoniaeth Drigianol hefyd yn nglyn a'r penodiad hwn.

Llangynog. GOSOD SYLFEINI CAPEL NEWYDD. MEWN hin nodedig o hyfryd, daeth cynulliad llu- osog i Langynog wythnos i ddydd Llun-rhai o bell fforcid--i weled gosod i lawr geryg sylfaen capel newydd i'r Annibynwyr. Canghen o hen eglwys Penybontfawr ydyw achos Llangynog. Soniwyd am gael capel newydd +ua dwy flynedd yn ol, a rhoddwyd grym lawer i'r penderfyniad trwy i frodor o'r ardal, Mr T. A. Jones, yn awr o Wil- liamsburg, America, addaw y rhoddai ef lOOp at yr achos os casglai y frawdoliaeth yn y lie 150p mewn amser penodol. Cynllunydd y capel new- ydd ydyw Mr Taliesin Rees, Birkenhead, a'r adeil- adydd Mr D. Mason, Llansantffraid. Bydd ynddo le i tua 150 eistedd yn gysurus, a chyfrifir y draul yn rhywle tua 420p. Agorwyd y gwasanaeth trwy weddi gaa y Parch D. Jones, Llansilin a chanwyd yr emyn adna- byddus Gosod babell yn ngwlad Gosen." Yr Hybarch Wm. Roberts, cyn-weinidog Penybont- fawr a thwr o eglwysi eraill yn yr ardal, ac un o'r pregethwyr mwyaf dyddorol yn Nghymru, a ddywedai iddo ef ddyfod i'r cwr hwnw yn weinidog ar eglwysi Hirnant, Penybont, Pedair- ffordd, Pentrefelin, Llanrhaiadr, Maengwynedd, a rhai manau eraill, yn 1842, fel olynydd i'r Parch David Price, yr hwn oedd wedi symud i Ddinbych, ac a aeth oddiyno yn fuan wedyn i'r America. Cyfeiriai yr hen efengylydd yn effeithiol at yr oedfeuon gwlithog a fwynhaent yn yr hen gapelau distadl hyny. Wedi ychydig eiriau pwrpasol an y Parch W. L. Evans, gosodwyd y meini gan Mri T. A. Jones, Williamsburg; A. C. Humphreys Owen, A.S., Edward Lloyd, Y.H., Lerpwl a Penygarnedd ae E. Evans; a Mrs C. R. Jones, Llanfyllin; Mrs J. Lloyd Jones, Llanrhaiadt Mrs Roberts, Llan- gynog; Miss Edwards, Penybontfawr; a Mrs Lloyd, Liechweddgarth. Cyflwynodd y Parch W. L. Evans drywel arian i bob un. Cyfranwyd 50p mewn rhoddion ar y ceryg. Siaradwyd yn mhell- ach gan y Parch G. Griffiths, Llanrhaiadr, a'r Parch 0. Baldwyn Jones (M.C.), a Mr Humphreys Owen, A.S. Cyfeiriodd Mr Humphreys-Owen at yr arwyddion fod rhagfarn sectol yn graddol ddar- fod, a dynion yn gweled nad yn eu sect hwy y mae pob daioni yn cartrefu. Ni oes un seremoni fel hyn yn gyflawn heb De- parti a chafwyd un tan gamp yn yr amgylchiad hwn yn Ysgol y Bwrdd. Yn yr hwyr, pregethodd y Parch J. C. Jones i gynulleidfa luosog yn nghapel y Methodistiaid. Llwyddiant a bendith fo ar waith mor dda, medd BERWYN. o

Eisteddfodwyr Llandudno a Cweddi'r Orsedd. Nos Wener, cynaliodd Pwyllgor Gweithiol Eis- teddfod Llandudno gyfarfod tan lywyddiaeth Mr John Jones, Central Buildings.—Derbyniwyd tel- erau Dr Roland Rogers i arwain cor yr Eisteddfod. -Mr Littler a gynygiodd fod gwasanaeth crefyddol mawreddog i'w gynal yn nglyn a'r Eisteddfod, yr hyn ddylanwadai er budd y sefydliad, ac a roddai arbenigrwydd arall ar Eisteddfod Llandudno.-Mr Elias Jones a ddywedodd fod gwasanaeth crefyddol yn cael ei gynal bob boreu yn nglyn a'r Eisteddfod pan yr adroddid y weddi brydferth yn yr Orswdd. —Ni eiliodd neb y cynygiad.—Yna cynygiodd Mr Littler fod y pwyllgor yn cymeradwyo yr Orsedd i wella y weddi trwy ei gwneud yn gyson a'r grefydd Gristionogol, yr hyn nad oedd yn bresenol. Meb- law hyny, nid yr un oedd y weddi yn y Gogledd ag yn y Deheudir. Dylai'r weddi gynwys cyfeiriad at wirioneddau mawr Cristionogaeth, megys yr Ymgnawdoliad a'r lawn.—Eiliwyd hyn gan Mr John Roberts.—Mr T. W. Griffith a honai nad oedd gan unrhyw bwyllgor lleol hawl i ymyryd a'r mater. Yr Orsedd yn unig oedd a'r gailu i yrn- wneud a chwestiwn o'r fath. Daliai yn bendant nad oedd yn y weddi ddim oedd yn annghyson a'r grefydd Gristionogol. Gwir y gellid rhoddi ystyr ddeublyg i rai ymadroddion ynddi ond yn ei ffurf bresenol yr oedd yr iaith yn ddetholeaig, y drefn yn brydferth, a'r erfyniadau yn daer. Yr oedd yn uniongred ac yn hen ac o ran cyfansoddiad yr oedd yn well na 70 y cant o weddiau offrymid yn eu clyw. Cynygiodd nad oedd y weddi i gael ei hadolygu. Eiliwyd gan y Parch R. Peris Williams a chariwyd hyn.

0 Nodion o'r Rhos. DDYDD Llun, aeth dosbarth Mr Isaac Jenkins, o'r Capel Mawr, am drip i Gaerlleon ac ar eu ffordd ymgynullasant yn nghapel Johnstown i roi anrheg i'w diweddar athraw, sef Mr J. Tysilio Jones. Brydnawn Llun, cafodd plant Ysgol Dysgybl- ion Crist," Campbell Street, eu te blynyddol; ac ar yr un pryd plant Mynydd Seion, Poncie. Nos Fawrth, agorwyd yn ffurfiol Gyfrinfa y Gwyr Ieuainc, Johnstown. Yr oedd y lie yn or- lawn. Bu string band y lie yn chwareu yn swynol rai o'r alawon Cymreig. Gobeithio y bydd yr hyn ddigwyddodd i Solomon Evans yn rhybudd difrifol i feddwon yr ardal. Aeth o'r ty yn gynar brydnawn Sadwrn diweddaf, a dychwelodd yn feddw tua 11 30. Cododd ym- rafael rhyngddo a'i wraig; ymyrodd y mab a'r ddau, ac wrth geisio rhedeg ar draws yr ardd syrthiodd ar draws rhes o datws. Ymlusgodd i'r ty rywtodd, rhoddwyd ef yn ei wely, ac yno y bu mewn poenau mawr hyd fore Mercher, pryd y bu farw, a chladdwyd ef ddydd Gwener. Nos Wener, yn y Neuadd Gyhoeddus, cafwyd cyfarfod o holl weithwyr ycylch a chyn y diwedd daeth nifer dda yn nghyd. Cymerwyd y gadair yn mhell wedi amser dechreu gan Mr Benjamin Davies, Bersham, a thraddododd anerchiad byr ond gwir dda ar ein sefyllfa fel gweithwyr. Yna galwyd ar Mr loan T. Williams, goruchwyliwr. Mater ei anerchiad ydoedd y pwysigrwydd o ym- uno a'r Undeb. Aeth a ni at yr angylion, ac i lawr at y boda u isaf mewn bodolaeth, i ddangos fod natur yn dysgu undeb i ddyn a therfynodd mewn hwyl dda. Yna galwyd ar Mr Peters, y goruchwyliwr arall, i anerch y cyfarfod. Baich ei anerchiad ef ydoedd egluro darpariadau y mesur fwriedir ei ddwyn yn ddeddf yn fuan, sef Mesur Llwch y Glofeydd a'r Danchwa, Yr oedd yn bwyllog a hynod dda, a therfynwyd cyfarfod gwell nag a gawsom lawer gwaith. Yr un noson cafwyd cvfarfod ymadawol i Mr R. W. Evans, yn festri Bethlehem. Mae Mr Evans yn ein gadael am Goleg Aberystwyth. Llywydd- wyd gan Mr Roberts, a chafwyd anerchiad llawn o gynghorion buddiol ganddo ac yn mhellach gan Mri John Parry, Wm. Edwards, Jas. Edwards, Acwila Williams, a Jacob Edwards. I GOMER JONES.

Ein Genedl yn Mancelnion. DYDD lau, y 19eg cyfisol, ar ol hir nychd, bu farw Mr. D. G. Williams (Dewi Mawddwy), yn ei breswylfod, Stove Street, Greenheys, yn 44 mlwydd oed. Gadawodd weddw a tri o blant a lluaws o berthynasau a chyfeillion i alaru ar ei ol. Brodor o Ddinas Mawddwy oedd Dewi. Daeth i Man- chester oddeutu 20 mlynedd yn ol, a bu ar hyd yr amser bron yn ngwasanaeth y Mri. Rylands & Sons fel warehouseman. Bu yn aelod ffyddlon gyda'r Annibynwyr yn Booth Street, ac yn hynod ddefn- yddiol gyda'r achos, yn enwedig yr ysgol Sul, ar ba un y bu yn arolygwr am amser. Nid llawer o farddoniaeth a gyfansoddodd, ond yr oedd yn fardd da ac yn englynwr campus. Yr oedd yn ymhyfrydu mewn llenyddiaeth a hynafiaeth Cymreig, ac enill- odd lawer o wobrwyon am draethodau. Yr oedd yn wladgarwr pur, yn caru ei wlad, ei iaith, a'i genedl. Yr oedd yn un o'r saith o Gymry a ym- unasant a'u gilydd i gychwyn Cymdeithas Genedl- aethol Cymry Manchester. Fel hyn y canodd yr hyglod fardd, John Jones, Tynybraich, pan glyw- odd am farwolaeth ei gyfaill Dewi:— Un o dymher dyneraf—oedd Dafydd, Difyr gyfaill puraf Ag awen hoff fel gwen haf—yn Ngwynfa Heddyw una a'r dorf ddianaf. Claddwyd Dewi Mawddwy yn y Southern Cemetery, ddydd Mawrth. -0- Ychydig yn Manchester a wyddent fod William Williams, tad Dewi Mawddwy, ar lawer o ystyron, yn un o ddynion hynotaf ei oes. Yr oedd yn en- graipht nodedig o ysgolhaig gwlad," dosbarth o bobl a geid yn ami yn nghilfachau mynyddoedd Cymru, pan oedd ysgolion yn anaml ac annghelfydd, a dim son am golegau a phan ystyrid fod rhoi chwarter o ysgol i blentyn yn beth i'w ryfeddu. Brodor o ardal Corris oedd William Williams, ond yn nghymydogaeth Dinas Mawddwy y treuliodd y rhan fwyaf o'i oes. Yr oedd yn dduwinydd cadarn ac yn Eglwyswr selog, ond ai i Ysgolion Sul yr Ymneillduwyr. Ystyriai ei gymydogion ef yn uwch awdurdod fel dehonglydd Ysgrythyrol na'r un esboniad oedd wedi ei gyhoeddi. Yr oedd yn Gymreigydd rhagorol ac yn ramadegwr tan gamp, ac er o bosibl na chyfansoddodd linell gynghaneddol yn ei oe&, eto astudiodd y gynghanedd yn drwyadl oherwydd ei chywreinrwydd, ac os byddai rhyw ddadl yn mhlith y beirdd parthed rheoleiddiad ambell i glee, yr oedd dyfarniad Wm. Williams yn derfynol. Meistrolodd yr ieithoedd Saesneg, Groeg, a Lladin, a meddai wybodaeth o'r Sanscrit ac ieithoedd eraill, ond hoff bwnc ei astudiaeth oedd mathematics. Teithiodd lawer o Fawddwy i'r Bala ar ei draed i gael gwersi gan Dr. Lewis Edwards, ond er fod ganddo allu anhygoel bron i dderbyn addysg, nis gallai gyfranu dim— gwylltiai a thaflai y gwaith i fynu ar unwaith. Ni wnaeth un ymdrech i droi ei wybodaeth helaeth yn fantais arianol iddo ei hun. Bu fyw wrth ei ddiwrnod gwaith, fel gweithiwr tlawd cyffrediu arall. Yr oedd dysgu yn nwyd ynddo, a gwybodaeth oedd gwrthrych ei serch, yr hon a garai a'i holl galon, ac ynddi hi yr ymhyfrydai.

--0-- Barddoniaeth. DEWI MAWDDWY. ENEINIOL naws awenol nwyd-Dewi Yn y diwedd gollwyd Cymro diwyro ddaearwyd Pan aeth i lawr i'r llawr oer llwyd. Rwy'n ameu welir yn am ai-well un Mewn llu, os un cystal: Un llai sydd yn ein lie sal, 0 nodwedd dianwadal. Un llawn oedd o'n llenyddiaeth,—un medrus Am adrodd barddoniaeth Un garai wir ragoriaeth Awdlau ffres ac odlau ffraeth. Diau meddwn, Dewi Mawddwy—a fn 0 foes cymeradwy A'i roi i'r glyn yra oer glwy 0 drymedd ar led i dramwy. Yn iach, Dewi bach, diau bydd--i ti Enw teg fel prydydd 0 alar dant lawer dydd Daw enw dy awenydd. I dy angladd daw englyn-i gofio Am gyfaill di wenwyn A rhoddi serch o'i wreiddyn Yn glir glwm ar glawr y glyn. R. J. DEIIBEL. O TYR'D YN OL. (Cyfieithiad o "Ahn Mabon* CEIRIOG). I'LL try once more to sing a strain To bring thee back, my Menna Rhen, Into thy rocking chair again, On the hills of Aberdovey. O why, my darling, tell me why From me and children thou didst fly? Poor Arthur has done nought but cry With vexing for his mammy. The two young pet-lambs still are here, The children frolic far and near 0 do return, my. Menna dear, To the hills of Aberdovey. Black, lonely nights, I plainly see, Await me now, while without thee Come, make thy home once more with me, On the hills of Aberdovey. 0 couldst thou hear the pretty prayer Of little Arthur, by his chair. And see his tears, 'neath golden hair, When crying for his mammy. Thou often vexed me, Menna dear, And I vexed thee too oft, I fear But let that pass, and do come here, To the hills of Aberdovey. And thus it is I sing my strain, To bring thee back, my Menna Rhen, To grace my fireside once again, On the hills of Aberdovey. I don't forget thy parting wild, But still I know thy heart's too mild To spurn the prayer of a child Who's vexing for his mammy. Our parting tiff was but child's play But let us both forgive to-day. And, dearest, come without delay To the hills of Aberdovey. E. R.

-0-- Dydd Gwener, anrhegwyd Mr A. C. Humphreys- Owen, A.S., ag anerchiad a darlun hardd ohono ei hun fel cydnabyddiaeth o'i wasanaeth cyhoeddus i sir Drefaldwyn. Gwnaed y cyfhvyniad gan larll Powys, a siaradwyd hefyd gan Capt Mytton a Mr R. E. Jones—yr oil yn rhoddi teyrnged uchel i lafur Mr Owen.

Cwibnodion o Ddyffryn Maelor. MAE Rhaith Plwy' y Rhos yn ceisio dilyn camrau y Cefnwyr, trwy benderfynn anfarwoli eu hunain. Y gwaith da mae y rhai hyn wedi gychwyn ydyw rhifo tai y Rhos—hyny yw, rhoi ffigiwrs ar y drysau. Ni fu gymaint o angen am hyny erioed yn unlle. Bellnch, Mr Cymro, gellwch yn rhwydd ddod o hyd i'ch flryndiau yma, heb y ffwdan a'r drafferth fel y bu y tro diweddaf y buoch yma. Bendith ar y P.O.'a Son yr oeddwn yr wythnos ddiweddaf onide ? am yr organ maent i gael yn y Capel Mawr wel, mae y clefyd wedi dechreu lledu, ac wedi ymaflyd yn Annibynwyr y Ponciau. Maent hwythau wedi penderfynu na fyddant ar ol o gael organ ardderchog i'w cysegr. Da iawn Gobeitbio yr a y clefyd yn ei flaen i blith enwad- au eraill y Dyffryn, a chyn bo hir, ni fydd un capel heb offeryn teilwng o'i fewn. Yr unig ofal raid gymeryd wed'yn fydd cael chwareuwyr eymhwys, a pheidio cael rhyw chwibanogl dyn fel sydd yn rhai o gapelau Gwrecsam. Cedwch eich llygaid yn agored yn y dechreu, ffryndiau, fel na bo raid i chwi edifarhau ar ol hyny. Mae yma rai bechgyn da am chwareu, wyddoch, a merclied hefyd o ran hyny, nodweh chwithau hwy allan. Yr enwog Tom Mann oedd yn Pentre Brough- ton ddydd Llun yn pregethu iachawdwriaeth dymhorol i'r coliars. Ond gresyn na fuasai wedi cael gwell cynulleidfa. Er fod Seindorf Bres Brymbo yn arwain yr orymdaith, ychydig iawn oedd yn dilyn ac er fod y cyfarfod yn yr awyr agored, dyrnaid bychan oedd yn gwrando. Er hyny, siaradai Mann yn ardderchog. a buasai yn werth i bob glowr yn Nyffryn Maelor ei glywed. Ei destyn ydoedd "Organisation," ac yr oedd yn gallu trin ei destyn yn ddeheuig a hyawdl. Gresyn na fuasai ychwaneg, ie yr oil, o'r glowyr yn ymuno a'r undeb. Dywedai Mann wrthym nad oes ond haner ein glowyr ni yma yn perthyn i'r undeb. Mae son fod y tram yn myned i gael ei rhedeg oddiyma i Wrecsam eto. Mae y cwmni wedi pen- derfynu ymffurfio yn Limited Company, a rbedeg tramau i bob pentref o amgylch Gwrecsam Mae hi'n gwella, ac ni fydd raid i ni boeni ein hunain am reilffyrdd mwyach Ond pa le mae hyrwyddwyr yr 'East Den- bighshire Railway' arni? 'Chlywaf fi yr un gair am danynt. Y chwi sydd yn cysgu, deffrowch Dyna yspleddach oedd yn Ngwrecsam ddydd Gwener Wyddwn i ar y ddaear beth oedd yn bod. Yr oedd yno gotiau cochion ganoedd- rbai ohonyot o Manchester, dau neu dri o sein- dyrf pres, Maer y dref a'r Cynghorwyr yn eu dillad goreu, a'r toivn clerk yn ei ferwig, per- soniaid a chrach-foneddigion lawer. Yr oeddwn i yn dechreu edrych o gwmpas a holi beth oedd y rbialtwch i gyd. Hawyr bach, betb feddyl- iech chwi ? Yr holl clwrw i ddim ond oodi'i? lien oddiar ffenestr newydd yn etjlwys y plwyf. Ai dyna ydyw crefydd ? Ie, dyna'r hyn a elwir yn grefydd sefydledig Cymru a ffermwyr tlod- ion Cymru yn gorfod cynal llabystiaid penwan i fyn'd trwy ystranciau mwy gweddus i founte. banks na chrefyddwyr Mae y 1 Boy's Brigade' y soniwn am dant ychydig yn ol, wedi myn'd yn fwrn i'r dref. Pan fyddo pregethwr yn gweddio neu yn pre- gethu yn y capelau ar foreu Snl, dyma'r rat-a- tat tat," a'r swn mwyaf aflafar a glvwodd dyn. erioed, yn pasio'r drws, nes boddi llais y pre- gethwr druan yn lan. Pa hyd y rhaid goddef lol fel hyn yn Nghymrn, a hyny gan estroniaid 1 Oes arnochi eisiau eirin yn Lerpwl yi,a ? Mae digon i'w cael yma am yn ail i ddim. Ni weMs. erioed fath beth yn fy nydd. Dywed y garddwyr n&d yw'nwerth eu casglu. Ond mae'r tlawd wrth ei fodd. Ar y gair, dyma'r wraig yma wedi dod â. basgedaid ohonynt o'r farchriad—llon'd bashed am dair ceiniog a rhaid i minau sychu y pin i gael gwljdda. Felly, da boch. Nos Sadwrn. SAMWEL JONES,, o

Coleg Duwinyddol y Bala. CYNALIWYD yr arholiadau am fynediad i mewn i'r coleg uchod ddyddiau Llun a Mawrth. Yr arhol- wvr oeddvnt v Parchn J. O. Thomas, Aberdyfi, & J. Owen, Gerlan. Yr ymgeiswyr llwyddiallus:- 1, Owen Ellis, Ffestiniog Owen R. Owen, Blaenau Ffestiniog 3, ltj, P. Hughes, Caergwrle; 4, E. W. Roberts, Clynog; 5, Alun T. Jones, Brvnrefail; 6, R. Ernest Jones, Lerpwl; 7, R. O. Hughes 8, John Williams, Liandrillo; 9, W. Cramp Jones, Clynog. Dvfarnwyd yr ysgoloriaethau o lOp yr un yn Ngholegau'r Prifysgolion i-I, Richard Williams, Bala 2, Samuel Owen, Fron 3 (cyfar- tal), Morgan W. Griffith, Talsarn, a W. V, Jones, Waenfawr. Cafodd y rhai canlynol dderbynia.d i'r Ysgol Ragbarotoawl :—Edwin 'Rowlands, Aber- gele, i'r drydedd flwyddyn H. H. Roberts, Cwm V g!o, i'r ail D. R. Jones, Owen Thomas, R. Roberts, T. J. Jones, E. J. Willinms, J. Lloyd Jones, E. L. Morris, a Robert Davies, i'r flwyddyn gyntaf.

-0- Colygfa Ryfedd mewn Eglwys Cymreig. CYMERODD golygfa ryfedd le yn Eglwys St. K*th^ erine, Castellnedd, y Sul diweddaf. Y Sul blaenoro_ dywedodd y curad, Parch J. T. Hosbons, wedi darllen y llitlioedd, na fyddai iddo bregethu gan iddo gael ei anmharchu gan yr Archddincon Griffiths, yr hwn a drefnodd y cyfarfodydd diolch- am y cynhauaf yn Eglwys St. Katherine heb ymgynghori ag ef. Felly ni chafodd y gypulleidfa bregeth y Sul hwnw. Teimlai yr Archddiacon yn ddigofus am yr amgylehiad, a gofynodd i'r curad beidio myned yn mlaen gyda'i weinidogaeth cyn iddo ef yn gyntaf wneud ymchwiliad i'r achos. Ddydd Sul, nid oedd y curad yn ei le arferol, ond aeth y gwasanaeth yn mlaen yn hwylus nes i gurad dyeithr fyned i'r pwlpud i bregethu. Pan wclwyd hyn, aeth lluaws allan o'r eglwys, dilynwyd hwy gan v cor, ac nid oedd ond un yno i fyned i wneud V casgliad. Digwyddodd yr un peth yn oedfa'r hwyr, ond yr oedd Ilawer mwy o annhrefn. Mae'r curad cyndyn wedi ei wysio i ymddangos gerbron yr esgob ddydd lau.