Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
6 erthygl ar y dudalen hon
Esgobion Cymru yn y Ganrif…
Esgobion Cymru yn y Ganrif Ddiweddaf 11. ADDEWAIS yr wythnos cyn y ddiweddaf y buaswn yn gwneud rhai nodiadau ar ychydig o'r pymtheg a deugain esgobion a roddwyd i Gymru yn y gan- rit ddiweddaf. Pe gallaswn gael darllenwyr Y Cymro oil i'r un lie, buaswn yn gofyn i rhyw frawd yn meddu llais cryfach nag sydd yn eiddof fi i ofyn i bob un ohonvnt a welodd neu a glywodd erioed o'r blaen enwau dwsin o'r esgobion hyn i godi i fynu ei ddeheulaw. Ac mae'n amheus genyf a fuasai dwsin ohonynt yn gwneud hyny. Meddyl- ier am yr arian a dalwyd iddynt Ond pa wasan- aeth a wnaethant i Gymru ? Hwynthwy oedd yn Ilywodraethu yr Eglwys Sefydledig yn nghanrif y Diwygiad Methodistaidd; ond pwy heddyw a ddichon weled unrhyw argraph a wnaed ganddynt ar y wlad dlawd y tynent eu cyfoeth all an ohoni ? Gwnaeth un Howell Harris fwy i ddyrchafu Cymru mewn ychydig flynyddoedd nag a wnaeth y rhai hyn oil yn nghyd mewn canrif gvfan. A bydd ei enw ef byth mewn coffadwriaeth, tra y mae enwau holl esgobion Cymreig (?) ei ganrif, cyn belled ag y tnae a fyno Cymru a hwy, eisoes wedi pydru. Ond edrycher ychydig yn fanylach ar rai ohon- Ynt. Dyna bedwar wedi myned, ar ol gadael Cymru, yn archesgobion a bu dau o'r pedwar yn archesgobion yn Nghaerefrog a Chaergaint. Y ddau hyn oeddynt Thomas Herring a Matthew Hutton ac o Fangor yr aethant ill dau, yn gyntaf i Gaerefrog, ac oddiyno i Gaergaint. Yn rhestr archesgobion Caergaint, hwynthwy oeddynt yr ail a'r trydydd a phedwar ugain. Y deuddegfed a phedwar ugain ydyw yr Archesgob Benson. Y ddau eraill oeddynt John Gilbert a'r Anrhydeddus Robert H. Drummond. Aeth y cyntaf o Landaf, trwy Salisbury, i Gaerefrog a theithiodd y Hall yr un llwybr, gan gychwyn o Lanelwy. Enillodd yr Archesgob Herring enwogrwydd fel pregethwr yn Lincoln's Inn ac yr oedd yn wr digon rhyddfrydig i fod ar delerau cyfeillgar ag Ymneiliduwyr fel Chandler a Doddridge. Yn wir, yr oedd ganddo rhyw freuddwydion am Ad- Uniad Crefyddol a buasai yn hoffi cychwvn i'r cyfeiriad hwnw trwy newid pwlpudau. Nid ys- tyrid ef yn hynod am unionjirededd ac nid oedd yntau yn teimlo unrhyw duedd i gondemnio y rhai a ystyrid yn anuniongred. A chyffelyb oedd go- gwyddiadau yr Archesgob Hutton, er nad ym- ddengys fed ei ddylanwad ef mor fawr a'r eiddo ei ragflaenydd. Bu farw y flwyddyn gyntaf wedi ei Symudiad i Gaergaint. Am yr Archesgob Gilbert, dywed Horace Wal- pole ei fod yn drahaus ac anwybodus. M ab i larll Kinnoul oedd yr Archesgob Drummond, a mwy o wladweinydd ac areithydd nag o esgob nac arch- esgob. Efe a bregethodd ar yr achlysur o goron- iad Sior III. Nid oedd ond 37 mlwydd oed pan y gwnaed ef yn esgob Llanelwy ac nid oedd ond 50 pan gyrhaeddodd i Gaerefrog. Y mae y pedwar archesgob wedi gadael ar eu holau nifer o bregeth- au end pwy yn awr a ddymuna eu darllen ? A gadawodd yr Archesgob Herring gwpl o gyfrolau eraill. Llanwyd mainc esgobol yn Nghyrnru gan y pedwer archesgob yn nghyd am ddeng mlynedd ar hugain a hyny rhwng 1737 a 1761. Bydd ol v blynyddoedd hyny ar Gymru am byth ond nid oes heddyw un o gan mil o Gymry yn gwybod dim am yr un o'r urcidasolion hyn yn eu cymeriad 0 esgob'on Cymru. Dichon y dylasid galw sylw yn mlaenaf oil at y nifer bychan o'r esgobion Cymreig (?) yn y ganrif ddiweddaf oedd yn Gymry. Yn Mangor, y ddau |Vntaf yn unig oeddynt yn Gymry, sef yr Esgob Humphreys a'r Esgob Evans—ill dau yn enedigol o sir Gaernarfon. Yn rhestr esgobion Llanelwy, ceir tri o enwau Cymreig, sef Edward Jones, John Wynne, a John Thomas. Genedigol o sir Dre- faldwyn oedd y cyntaf, a genedigol o sir Fflint oedd yr ail; y mae yn amheus genyf a oedd y trydydd yn Gymro o gwbl. Yn ddigon hynod, bu tri o esgobion o'r un enw- John Thomas-yn Lloegr y ganrif ddiweddaf:— 1. Llanelwy, 1743; Lincoln, 1743—1761 Salis- bury, 1761-1766. 2. Peterborough, 1747—1757 Salisbury, 1757- 1761; Winchester, 1761—1781. 3. Rochester, 1774—1793. A gwelir i'r cyntaf ddilyn yr ail fel esgob Salis- bury. Cyn eu dychweliad i'r fainc esgobol yr oedd gan y tri fywoliaeth yn ninas Llundain. Bu y cyntaf a'r olaf yn gaplaniaid brenhinol, a'r ail yn athraw i Sior y Trydydd. Adroddir stori gan yr Esgob Newton fod rhywun yn siarad am Dr Thomas, yr hyn a aiweiniodd i'r ymgom ganlynol: At ba Ddr Thomas yr ydych yn cyfeirio ?" "Dr John Thomas." "John ydyw pob un o'r ddau." Y Dr Thomas y mae ganddo fywoliaeth yn y Ddinas." Y mae gan bob un o'r ddau fywoliaeth yn y Ddinas." Y Dr Thomas sydd yn gaplan i'r brenin." Y mae pob un o'r ddau yn gaplan i'r brenin." Y Dr Thomas sydd yn bregethwr da." Y mae'r ddau yn bregethwyr da Y Dr Thomas y mae ganddo lygaid croesion." Y mae gan y ddau lygaid croesion." Ond aeth Dr John Thomas i Lincoln cyn iddo Wybod bias Llanelwy. Nid oedd yr un Sais yn ei amser, fe ddywedir, mor hyddysg yn y Germanaeg ?•§ ydoedd efe ac yr oedd Sior yr Ail yn hynod hoff o'i gwmni, er ei fod yn llygad-groes ac yn *Vudar. Nid wyf yn sicr fod yn Llandaf na Thyddewi yr Un Cymro ar hyd y ganrif. Ceir John Harris yn mysg esgobion Llandaf, yr hwn y dywedir iddo e* es £ °kaeth am ysgrifenu llyfr dan y teitl, p ^eatise upon the Modes, or, a Farewell to rench Kicks a cheir Trevor ac Ellis yn mysg esgobion Tyddewi; ond nid wyf yn digwydd gWybod i ba genedl y perthynent. Am y ddau ymro yn Mangor, nid oes gan neb lawer o dda i'w dweYd; ac am Jones o Lanelwy, gellir yn hawdd si„ e?d cryn lawer o ddrwg. Erlynwyd ef am ^onineth ac er na phrofwyd ef yn euog, am- jj yn fawr a oedd yn ddieuog. Llwyddwyd i huTJ'11 adre^ Yr Esgob Watson o Dyddewi gy- Iv dladau cyffelyb cafwyd ef, yn wir, yn euog o esfv^6^ °'r waethaf. Am un yn unig o'r Vddi l°n- 9ymreiS y teimla Mr Abbey y gall ddefn- niewn canmoliaeth iddo, sef yr Hnapti, i ^ey 0 ^y^ewi (1713—1723), yr hwn a es«ob wer ^•iwyn yn ol y syniad cyntefig am 0 ddarllenwyr Y Cymro sydd eglw«^ • T?Wy yr esgob a wrthododd urddau Vnt we^ Harris ? Ni ddiolcha neb ohon- olen j j au^m ^dwyn unwaith yn ychwaneg i U dydd- Ei enw oedd Nicholas Claggett, a bu yn esgob Tyddewi o 1731 hyd 1743, ac yn esgob Exeter am y tair blynedd diweddaf o'i oes. Ond yr oedd yn mysg esgobion Cymru yn y ganrif ddi- weddaf ychydig wyr o enwogrwydd gwirioneddol. Wedi cymeryd ei esgobaeth oddiwrth Watson, rhoed hi i George Ball. Am o bedair i bum mlynedd yn unig y cafodd efe fyw i lanw y swydd ond y mae ei ysgrifeniadau yn werthfawr hyd y dydd hwn. Mewn un o'i weithiau ymdrecha ddangos cysondeb Paul ac Iugo ar yr athrawiaeth o Gyfiawnhad ac yn ei Amddiffyniad i Gredo Nieces" ei orchwyl ydyw dangos, mewn modd ysgolheigaidd fod ath- ra.wiaeth y Drindod yn yr Eglwys cyn adeg Cynghor Niccea. Ond yr oedd gwaith ei oes wedi ei wneud cyn ei apwyntiad yn esgob. Cyn i'r I anrhydedd hwnw ddod i'w ran yr oedd uwchlaw 70 mlwydd oed. Flwyddyn cyn ei fynediad ef i Dyddewi, apwynt- iasid Beveridge yn Esgob Llanelwy. Yr oedd yntau oddeutu 68 mlwydd oed ar adeg ei ddyr- chafiad, ac ni chafodd fwynhau'r anrhydedd am fwy nag o ddwy i dair blynedd. Fel Ball yr oedd yn wr tra dysgedig, ond defosiynol yw ei ysgrifeniadau ef, tra yr oedd eiddo Ball o duedd dadleuol. Esgob arall sydd yn dra hysbys yw Sherlock. Am saith mlynedd y bu efe yn Mangor a daeth yco yn 50 mlwydd oed. Cafodd. fyw nes yn 83 oed. Yr oedd yn Master of the Temple ya 26 oed. Yn 1830, cyhoeddwyd ei holl weithiau mewn pump o gyfrolau gan y Clarendon Press. Bu rhai ohon, ynt yn dra phoblogaidd yn eu dydd. Aeth Trial of the Witnesses trwy 14 o argraphiadau. Gwrthod odd archesgobaeth Caergaint; ond derbyniodd wedi hyny esgobaeth LIundain. Ac anhawdd yw crybwyll ei enw heb grybwyll gydag ef enw arall, sef yr Esgob Hoadly. Yn 1717 pregethodd Hoadly o flaen y brenhin bregeth ar Deyrnas Ciist,' yr hon a arweiniodd i ddadl bwysig, a adnabyddir fel y 'ddadl Fangoraidd.' Yr aedd Sherlock yn un o wrthwynebwyr Hoadly. Bu Hoadly yn esgob Ba.ngor am oddeutu chwe blynedd ond yn ystod yr amser hwnw ni roddodd ei droed gymaint ag unwaith o fewn ei esgobaeth Llydan iawn oedd ei syniadau. Yr oedd yn dra chyfeillgar â Dr Samuel Clarke, a chyhuddid ef, feallai yn unig oherwydd v cyfeillgarwch, o fod mewn cydym- deimiad a'i ogwydd at Ariaeth. Dywedir fod yr Esgob Fleetwood, a fu yn Llanelwy o 1706 hyd 1714, yn bregethwr hyawdl iawn. Gan lawer ys- tyrid ef y mwyaf hyawdl yn ei oes. Whig ydoedd o ran ei olygiadau gwleidyddol, ond apwyntiwyd ef yn esgob ar ddymuniad y Frenhines Anne. Cy- hoeddodd ychydig cyn marwolaeth y Frenhines bedair o bregethau, ac yn y rbagymadrodd gwnaeth ryw sylwadau rhyddfrydig a roddasant dramgwydd mawr i'r Llywodraeth. Penderfynwyd gan Dy y Cyffredin, trwy bleidlais o 119 yn erbyn 54, fod y rhagymadrodd i gael ei losgi gan y common hang- man. Y canlyniad fu gwerthiant 14,000 o gopiau o'r gyfrol, yr hyn a roddodd foddhad gwirioieddol i'r awdwr. Ond yma y Arfyna y llith. Nid wyf yn teimlo awydd ychwanegu unrhyw sylwaclau cyffredinol. Eglwyswyr yr oes hon ydyw y rhai mwyaf piroci o bawb i gondemnio esgobion Cymru yn y ganrif ddi- weddaf. I Oni buasai am eu hannoethineb hwy,' meddent, 'ni bussem ni yn cael ein blino'n awr gan y dannodiad fod Cymru yn wlad o Ymneiliduwyr.' Ond beth a ddywedir, tybed, yn niwedd yr ugein. fed ganrif am esgobion a deoniaid y ganrif breseno), A. B.
--0-.--Llenyddiaeth.
--0- Llenyddiaeth. Y DREFLAN EI PHOBL A'I PHETHAU. Gan DANIEL OWEN. Gwrecsam: Hughes a'i Fab. Da genym weled argraphiad newydd, gyda darlun- iau, o'r Drellan. Pumtheng mlynedd i'r diwrnod yr ydym yn ysgrifenu y nodiad hwn y dyddiai y diweddar Barchedig Roger Edwards ei 'Ragymad- rodd i'r chwedl ar ei chyhoeddiad yn llyfr. wedi ei hymddangosiad yn bennodau misol yn Y Drysorfa. Priodol oedd dodi i mewn y Rhagymadrodd hwnw yn yr argraphiad newydd. Yn un peth adgofia ni nad oes ond pnmtheg mlynedd er yr adeg yr oedd yn dda i brif nofelydd Cymru gael cyflwyniad i'r cyhoedd gan hen olygydd parchus y Drysorfa, yr hwn a lwyddasai i'w berswadio yn neillduaeth cys- tudd i dreio ei law ar nofel. Mewn cyfnod o lai na tudd i dreio ei law ar nofel. Mewn cyfnod o lai na phumtheng mlynedd y gwnaeth Daniel Owen hoJj: waith ei oes fel nofelydd. Cyhoeddasai yn 1879 gyfrol fechan dan yr enw Offrymau Neillduaeth, 'sef cymeriadau Beiblaidd a Methodistaidd.' Ac ymddangosai cynwys y gyfrol hono hefyd yn y Drysorfa. Saith o bregethau yw y rhan flaenaf o'r Offrymau ac yn dilyn y pregethau ceir pump o bennodau ar Gymeriadau Methodistaidd.' Nid annyddorol, yn enwedig i'r rhai nad ydynt gyfar- wydd a'r llyfr bychan rhagorol hwnw, fyddai cael golwg ar deitlau y pennodau —' Mr Jones y Siop a George Rhodric Mr Jones y Siop a William Thomas 'William Thomas ar ddewis Blaenoriaid; Dewis Blaenoriaid V Blaenoriaid newydd yn v Glorian.' Wrth ysgrifenu y penodau hyn y teirn- lodd Daniel Owen, feallai am y tro cyntaf, fod ganddo rywfaint o allu i ddesgrifio cymeriadau. Ond nid yw yn debyg y buasai wedi defnyddio y gallu hwnw byth pe na buasai am ei gystudd, nac ychwaith er ei gystudd pe na buasai am yr adna- byddiaeth ohono, a'r syniad uchel am ei alluoedd oedd gan olygydd y Drysorfa. Pan ofynodd rhywun i Syr Humphrey Davy pa beth oedd y dar- ganfyddiad mwyaf a wnaethai, ei ateb oedd I Michael Faraday.' A gallasai y Parch Roger Edwards ddywedyd heb betrusder, mai y dargan- fvddiad mwyaf wnaethai yntau oedd Daniel Owen. Fob parch iddo am ei graffder. Da,rllenasom Y Dreilan drosodd drachefn gyda dyddordeb mawr yn yr argraphiad hwn. Yn wir, y mae ei darllen yn ngoleuDi Enoc Hums, Rhys Lewis, a Given Tomos, yn llawer mwy dycldorol nag oedd ei d, rlIen eyn vmddangosiad y gweith- iau gorchestol hyn. Addefwn yn rhwydd Gad. ydyw Y Drefhm i'w ehymharu mewn teilyngdod ag un ohonvnt; y mae yn llawer iawn mwy syml yn ei chynllun, ond yn cynwys er hyny amryw gymer- iadau nad annghofir byth mwy yn Nghyrnru. Hawdd ydyw gwelerl ol yr un Haw fedrus yn y dar- lun o I John Aelod Jones '"ag a welir mewn lluaws o ddarluniau yn v gweithiau diweddarach. Ac i'r neb a fyno astudio athrylith yr awdwr, angenrhaH ydyw darllen yn ofaJus Y Dreflan. Rhagredegydd Rhys Lewis ydyw Noah Rees a gwelir rywfaint o gysgod Abel Huws yn Benjamin Prvs;' a gellir dweyd 'run peth am rai o gymeriadau'r Dredan.-E.
[No title]
--0-- Bn'r Tywysog Ademuyiwa yn Mangor nos Fercher. Derbyniwyd ef yn yr orsaf gan y i Maer yn ei wisg swyddogol, ac aed i'r Penrhyn Hall, gyda seindorf y Gw-irfoddolwyr yn blaen- ori. Traddododd y Tywysog anerchiad cenad- i ol, a chaed araith hefyd gan Dr CA. B. Grosart, I Dublin, ac eraill.
Yn Ngwlad Ann Griffiths,
Yn Ngwlad Ann Griffiths, AED y neb a fyno gyda'r tren neu ceffyl haiarn, gwell genyf fi, Mr Gol., dreulio fy nhipyn egwyl yn Nghymru ar y ddeudroed-cael hopian miga moga o'r naill fan i'r Hall, holi hwn ac arall hyd y ffyrdd, ac yna esgyn ambell fynydd a chlogwyn i gael gwedd gyffredinol ar bethau. Bn arnaf flys ganwaith gael trem ar ddolydd brithion Maldwyn yn enwedig gael mynedfa un waith i'w chysegr sancteiddiolaf, Dolwar Fach. Ac eleni daeth y fraint o dreulio ychydig ddyddiau yn y wlad dawel hono. Gan unioai i Groesoswallt' cerddais ar hyd y dyffryn trwy Lansantffraid hyd i bentref glanwedd Meifod, gan holi yn Gymraeg a chael fy ateb mewn math o Saesneg. Esgynais Allt yr Ancr—y pigyn uchaf yn nghym- ydogaeth Meifod-gyda machlud haul; ac nid yn fuan yr annghofiaf yr olygfa. Disgynai gwawr melyngoch yr haul ar fil clogwyni'r fro ar y Breiddyn a'r goiofn wen sydd ar ei frig; hyd i'r Wrekin dr'-cLW-y mynydd henlancaidd sydd wrtho'i hun ar wastadedd yr Amwythig. Teimlwn yn barod i waeddi, fel y dyn hwnw ar ben y Wyddfa rhyw dro, 1 Well done, God!" Yn an- fodus, yr oedd hynafiaethydd y lie oddicartref, ac felly gorfu imi ddisgyn i lawr heb esboniad anffael- edig ar yr enwau, &c. Y bore dilynol ymlwybrais yn nghyfeiriad Llan- fair Csereinion, heibio Cegydfa-Guilsfield erbyn hyn—cwmwd sydd wedi newid ei Gymraeg am y Saesneg mwyaf carbwl glywais erioed. Ffordd yma clywir y blaenor yn gofyn ar seiat nos Sul, Has eny un stoppit back from the world tw-neit?' Tybiwn ei bod yn neap tide ar y Gymraeg ffordd yma ond wedi cerdded am rhyw awr arall, yr oeddwn mewn plwy hollol Gymraeig drachefn—y plant yn chwareu yn Gymraeg, y pentrefwyr yn masnachu yn Gymraeg, ac yn son am eu cymydog- ion Seisnigaidd fel haner-barbariaid.' Yr oedd yr haul heddyw'n grasboeth, y ftordd yn ddigysgod, a chyrhaeddais Lanfair mewn lludded. Eisteddais ar ganllaw'r bont o dan yr hon y rhed yr Eiriion (neu'r Ehnwy yn ol yr Ordnance.—p'r-un sy'n iawn ?) ac yn y man daeth heibio wr caredig yr olwg. Anturiais ato yn hyderus, gan ofyn os oedd rhywbeth hen neu hynod yn Llanfair yma ?' Y pethau hynaf, mae'n debyg, ydyw'r afon a'r bryniau yma,' ebai yntau'n sycblyd a'r peth hynotaf, am wn i, ydi'r capel yna tu ol i chwi.' Troais ac wele gwL bychan dipyn mwy na carpetbag, wedi ei adeiladu ar lan yr afon, ac ar ei daleen 'Addolfa y Dysgyblion, 1863,' Pwy ydyw'r 'Dysgyblion' hyn?' 4 Wei, cyfrifant eu hunain yn Gristionogioll ac yn Ymneili- duwyr ond nid ydynt yn credu mewn Tri Undod o Ua Hanfod,' nac vn mhersonoliaeth yr Ysbryd Glan. Gog yn y frest' oedd deffiniad un o'r brodyr hyn wrthyf y dydd o'r bhen o athraw- iaeth yr Yspryd.' Beth yw rhifedi poblogaeth y plwy V ebwn drachefn. 'Tua dwy fil.' Sawl eglwys Dduw sydd yma ?' Un ar bym- theg o gapeli I' Sawl Eglwys Sefydledig ?' 'Un Un o'r plwyfi mwyaf Ymneillduol yn Nghymru ydyw Llanfair,' ebai yn mhellach, a'r teimladau goreu'n ftynu rhwng y gwahanol enwad- au.' I Ydyw'r Parch John Evans gartref f 'Nag ydyw mae ef, Mr Griffiths, Meifod, ac amryw o bregethwyr y cylch wedi myn'd am daith i Switz- erlandi weled yr ,Alpau ac i bysgota drychfeddyl- iauerbyn cyfarfodydd pregethu—pysgota dynion y byddai Crist a'i Apostolion, onide ? Hyn gyda thipyn o wen vn chwareu ar ei ddmifin. Diolchais iddo am ei hyaawaedd, ac yna cyfeiriais yn ol ychydig, gan droi i lawr heibio Tafarn y Tan- house, ac yn mlaen nes cyrhaedd Dolanog-pentref hynod brydferth, a holltir gan ffrwd fechan, gyda gofail ac ysgol un tu, ac ychydig dai y tu arall iddi. 'Doedd fawr o hwyl na. gwybodaeth i'w gael gan berchen yr efail-yr oedd ar ganoi pedoli mul. Milidir,' meddai, sydd oddiyma i Ddolwar Fach.' Dyna'r cwbl. Dilynais ffordd gul gyda godre'r foel am yspaid chwarter awr, nes cyrhaedd croesffordd acnisgwyddwn p'run o ddwy adwy i'w chymeryd. Dipyn draw, gwelwn wladwr a'i gryman yn tocio'r gwrych. Henafgwr syml, parod iawn i ateb- parotach fyth i holi-interviewer tan gamp. Mor hy' a gofyn,' ebai droion. B'le mae Dolwar Fach?' ebwn o'r diwedd. Ewch trwy'r llidiart ar y chwith, ac mi cewch o yn nghesail y bryn.' Th&nciw.' Cerddais yn araf draws bnarth Dolwar ac wedi dweyd fy neges, ces wahoddiad cynes i mewn i'r fangre gysegredig. Aelodau parchus gyda'r Wes- leyaid ydyw teulu presenol Dolwar, heb fod yn hanu o gwbl o gyff Ann Griffiths, ond yn hynod barchus 01 choifadwriaeth, ac yn groesawgar ry- feddol i bawb ymwelent a'r lie. Y mae'r tyddyn weithiau yn newydd, wedi ei ail adeiladu agos i gyd, ac heb ynddo 61 na chrair o'r emynyddes hyglod. Yr unig ddodrefnyn o'i heiddo sy'n aros, hyd y gwyddai Miss Davies, ydoedd hen gwpbwrdd; ac mae hwnw i lawr yn y Plas Isa, Meifod, gan Edward Griffiths, gweinidog y Methodistiaid.' Yr oedd belladl yn dechreu hwyrhau, ac Did oedd genyf amser i ymweled a mynwent Llanfihangel-y- gwynt, dair milidir yn mhellaeh—fe wyr pawb ond ysgolfeistr Seisnig Dolanog gerllaw mai yno y gorwedd gweddiliion Ann Griffiths, ac fod cofgol- ofn hardd uwch ei bedd. Nid af ychwaith i ymfflamychu ar ogoniant yr olygfa geir o ffrynt Dolwar Fach y mae'n hardd, bid siwr; ond wedi darllen desgrifiad gor- wych Gol. Cymru ohoni beth amser yn ol, dipyn yn siomedig yr ymddangosai i mi. Y llanerch hardd- af yn ddios ydyw Park Llwydiarth a'i goed aneirif. (Gyda ilaw, dywedent i mi, Mr Gol., fod yn yr hen bias ddarlun (oil painting) henafol tros ben ac y byddai Samuel Jones yr Agent er's talm yn taeru'n gadarn mai darlun o Owen Glyndwr ydyw. Tlybed oes rhai o'ch darllcnwyr yn y cyffiniau hyn all roi rhywbeth o hanes yr hen grair ?) Crybwyllais wrth Miss Davies fy mod eisiau eyrhaedd Meifod cyn iddi nosi. Wel, ewch i Bryn Mawr, y ffarm nesaf, ac fe gewch ben y llwybr ar hyd yr hwn y troediai Ann Griffiths i gapel Pontrobert' -llwybr cul, serth, ar hyd ceunant tywyll, ac wrth fyn'd a dod ffordd hono y cyfansoddodd ami un o'i hemjnau—hwnw'n un, Llwybr croes i natur Yw fy Uafur yn y byd.' Pigais gareg oddiar y buarth, gan ei tharo yn fy llogell; edrychais eilwaith ar y ffermdy tawel; ac wedi diolch am y croesaw caredig, troediais inau Lwybr y Ceunant hyd nes cyrhaedd y fynwent ar ei waelod-mynwent lie gorwedd llwch yr hen efengylydd rhyfedd 'John Hughes Pontrobert.' Gerliaw hefyd mae'r hen gapel lie cododd cenadwr enwog y Tahiti—John Davies. Yr wyf bellach yn ol uwchben Dyffryn Meifod ac mae'r olwg oddiyma yn hardd odiaeth, a'r ardal yn frith o enwau a lleoedd y gallesid nyddu pen- nod ddyddorol o hanes Cymru ohonynt; ond 'does mo'r gofod, ac awn i lawr heibio i Lys enwog Mathrafal-weithian yn ffermdy; heibio i Faes Cobham, lie daliwyd yr hen Grynwr digryn o'r enw gan ei terthyru yn Llundain heibio, drachefn, i Ddolobran, lie mae gweddiliion yr hen gapel fu'n noddfa i'r Crynwyr er's talm ar tin diflanu. Dychwelais i sir Gaer ar hyd y Goror, gan ddilyn yn lied agos i GUwdd Oifa—gwkd heb fawr o harddwch amrywiol ardal Ann Griffiths heb fawr ychwaith o'i hiaith na'i hemvnau hi i'w clywed ynddi-gwiad sydd meys hem ddu hyd odreu gwisg Cymru Lan. Icenhead, JE AITSH. o
Gwralchion.
Gwralchion. IT YN hanes Dr Arthur Jones, gan L. D. Jones,, Bangor, ceir y digwyddiad tarawiadol. a ganlyn am dano yn cyfarfod Williams o'r Wern wedi hir dawogrwydd rhyngddynt. < Dyna Hiraethog (fel gwneuthurwr heddwch) yn curo wrth y drws, a Williams wrth ei ochr ya rhy wan g;m gryndod i sefyll bron. Agorwyd y drws ga,n yr hen wron ei hun mewnt t;pyn o frys. Safodd y ddau am rai munydau fel dwy ddelw yn edryeh ar eu gilydd, fel pe y naill yn ymdrechu darllen y Hall, a phob un o'r ddau ofn siarad, a'r ddau yn siglo gan gryndod. Arthur Jones fentrodd gyntaf O Williams, wyt ti wedi maddeu ?' meddai. 'I erfyn dy faddeuant y daethum i yma heddyw,' meddai yntau. Syrthiodd y ddau hen gawr i freichiau en gilydd yn y drws, a wylasant yn hidl mewndystinvrwydd am amser maith.' Dyna bictiwr tlws. IT Yn ol yr hanesydd, dull swta, iawn oedd gan weinidog Bar-gor i ddisgyblu. Fel hyn y croniclai ddisgyblaeth rhyw bregethwr cynorthwyol oedd wedi taenu chwedlau annghywir am dano yn y dref er ceisio ei fychanu (iel y mae arfer y dosbarth pwysig hwnw). Yn y gyfeillach, codai y Dr ei fys a dywedai Tyr d yma -——— Ac yn mhen eiliad fel ar ail feddwl, meddai, Tyr'd a dy het i dy gan- lyn.' Tybiai y pregethwr fod ganddo rhyw genad- wri i'w chario i rywle, a phrysurodd tuag ato. Daeth yntau yn araf o'r set, cerddodd o'i flaen at y drws, yr hwn oedd yn agor i'r brif heol. Agor- odd y drws, aeth y pregethwr heibio iddo, ond cyn iddo gael amser i droi ei wyneb ato am neges, teimlai bwys gwadn troed ar ion ei losgwrn, a chlywai lais y Dr fel taran o'r tu cefa iddo. Cerdd!' meddai, gan gario y gorchvmyn adref gyda nerth ei goes.' IT Wedi i Nathan ddarlJen am y ddisgyblaeth ryfedd, fe ddywedodd Ar f'engoch i, 'toedd Arthur Jones ddim cymin Beiblwr ag oeddwn i yn feddwl, oherwydd fe ddylsai wybod awn yr adnod hono sy'n devd Arfau ein milwrÍfteth ni nid ydynt gnawdoJ.' Yr oedd i ddvn gael cic vn ei 'steddfod yn nrws capel yn too much of a good'thing J IT Rhyw ffiachiadau rhyfedd sydd yn rhedeg trwy feddwl John Jones. Cyfarfyddodd Dr ar yr heol y dydd o'r blaen, a'r haul yn ei anterth, ac a'i cyfarchodd. 'Begio'ch pardwn, Dr, ai rhag yr oerni, ai i gadw'ch urddas fel J. P. yr ydech chi'n gwisgo menyg croen ci ar ddiwrnod fel heddyw ?' Teimlodd y.meddyg fin y catecism oherwydd ddwed- odd o yr un gair. IT Daeth y meddyg o hyd i fan gwan un o'i gleif- ion y dydd o'r blaen mewn ffordd pur ddifeddwl. Wedi i Ned Wynne ainlygu ei gwyniddo, gofynodd y meddyg ( Be ydech chi'n ei yfed, Wynne ?' Siriolodd y clai drwyddo. ac atebodd yn llawn boddhad, Y peth welwch chi'n dda roi, syr.' If Yr oedd gwr y Tyddyn wedi rhoi symons i'r tyrchwr unwaith am ei alw yn ful; ac o flaen ei well gofynwyd i'r troseddwr, 'Thomas Williams, ddaru chi alw y gwr byneddig yma yn ful ?' Wel syr, mwya edrycha,i ar y dyn, mwya tebyg i ful yr ydw i yn ei wel'd o, a galle i mi wneud.' Dismiss the case oedd y diwedd, ar ol chwerthin mawr. Yn meddwl ei fod wedi taro ar gwsmer yn nrws ei faelfa, dywedodd y siopwr, yr hwn sydd yn gloff wrth hen wraig o'r wlad, Cerddwch y ffordd yma, ma.'m,' pryd y chwarddodd yr hen wraig, ac y dy- wedodd yn uchaf ei llais, or difyrweh mawr i'r rhai oedd yn pasio, Ddyn, fedrwn j ddim cered fel ene tae chi'n rhoi Rhyl i mi am nevd.' If Taenwyd y stori fod gwr Bryntirion yn curo'r wraig, ac wrth gwrs yr oedd y teulu yn ddigofus o'r herwydd a phan gafwyd hyd i'r taenwr, ei ateb oedd, Yr oeddwn i wedi bod yn eu ty lawer prydnawn, ac yr oedd y ddau bob amser yn chwareu chess, a phob tro y gwr oedd yn curo.' If Y mae bod yn swil wedi bod yn rhwystr garw i lawer cyn hyn, ond y mae gan y rhyw deg rhyw allu rhyfedd i heipu dynion allan o'r trwbL Yr c' oedd cariad Tom Evans yn gwybod fod Tom yn ei charu er's blvnyddau, ond ei fod rhy swil i 'gynyg,' ac ebe hi wrtho pan oedd yn estyn cusan ymadaw- ol iddi am noswaith, Pan briodia i, l'om, yr ydw i yn gobeithio eich gweld chi yn y wedding. Y nefoedd fawr!' atebai y carwr yn grynedig, yr ydw i yn gobeithio eich priodi fy hun, Sarah.' Wrth gwrs,' ebe hithau eich gweled yno fel priodfab oeddwn yn feddwl.' Trefnwyd y briodas yn union wed'yn. If Y mae pobl y 'pyre newydd yn ei rhoid bi yn rhy syfer ar y personiaid, druain,' ebe clochvdd y Llan, I herwy(i, tvdi eLi cvfloge nhw rwan'ddim ond yn werth 57p y cant rhagor oedd hi. Diawsfc, mae nhwn yn cael eu t&lu yn waeth na theilwr- iaid.' Ti Am fod yr Y sgrythyr yn gosod allan fod tyngu yn bechod. y rIFLe brenin y gofaint yn Clawddnewydd wedi dyfeisio twng newydd, nad oes dim perygl iddo gael ei dori o'r seiat am ei arfer, lie am hyny y mae yn ei arfer o hyd—' Yn eno'r neno,' If Eilun ei mhatn ydyw ei mherch fach-ei Pretty Jane,'chwedl hithau. Wedi ei gwisgo mewn pine un bore, fe gafodd y mochyn ryw ffit wirion i redeg ar ei hoi yn y buarth, a brathu cwt ei ffroc. Yr achlod fawr, daeth y fam allan yn llawn hwchw, a fu hi ddim yn llonydd nes mynu lladd y mochyn druan, pan nad oedd o ddim yn ffit i'w ladd. Pe buasent yn rhoddi phioled neu ddwy o flawd ceirch iddo, fe fuasent yn gallu ei ladd yn borcyn, a gadael iddo farw yn anrhydeddus fel mochyn arall. CYFARWYDD.
[No title]
-0-- Yr wythnos hon y mae ilu mawr o weinidog- ion Wesleyaidd yn newid eu cylchdeithiau. Cynaliodd Mri Dew la'i Fab arwerthiant ar ystad Dolgarrog ddydd Sadwrn. Mesurau'r y 11 ystad 3,795 o aceri a chaed prisiau uchel. yr un dydd, gwerthwyd ystad Cichle, yn mhlwyf Llanfaes, Mon, am ll,500p i Syr Richard Bulkeley.