Y Cymro

HELBULON ANEURIN HYWEL. [Gan Ap Cyffin.] PEN. II.—ANEURIN YN Y TREN. Boreu tywyll enbyd i dad a mam Aneurin oedd hwn. 0 mor anhawdd siarad cynwys calon mam yn yr orsaf tra'i chyntafanedig yn gadael ei gar- tref am y tro cyntaf erioed. Dicich i Geiriog am amcanu mor dda i'w ddangos yn ei linell an farwol, Ti wyddost beth ddywed fy nghalon." Wedi i Aneurin godi tocyn a chanu ffarwel a'i fam a'i dad a myn'd i'r treo, mae'n rhoi ei ben drwy'r ffenestr i edrych yn ol, ac ni adawodd oim gy maint o effaith arno a'r gipolwg olaf a gafodd ar ei fam yn ei phryder yn edrych yn ddyfal ar ol y tren a'i dygodd ymaith fel pe na buasai byth i ddych- welyd yn ol. Wedi cyrhaedd Llandudno Junction, bu raid iddo newid ei drea i linell Caergybi a Chaer. Ex press oedd hono, a'r unig le iddi aros er codi a disgyn teithwyr oedd yn ngorsaf Rhyl. Yno aeth pawb allan o'r cerbyd lle'r oedd Aneurin, oddigerth dau Sais ac yntau a gofidus dweyd, yr oedd y ddau o dan effeithiau diodydd meddwol yn lied drwm. 110 yn gwaethygu o hyd ar y daith—pob un a photel o frandi yn ei logell, ac yn drachtio ohoni bob > hyw funyd neu ddau, ac yn ymgecru a'u gilydd o filldir i filld.r fel y teithient, nes oedd Aneurin wedi myned yn anesmwyth iawn yn eu cylch. Yn wir, yr oedd ganddo ofn bod yn agos atynt. Fodd bynag, cyn iddynt gyrhaedd Treffynon, y mae ub yn tynu ei biball allan i ys mocio, tra'r Sais arall yn gwrthdystio yn erbyn I hyny gar. ddweyd, Please notice that this is not a smoking compartment." Own hyny'n eithaf da," meddai'r Hall, ond yn sicr 'does yma neb yn y cerbyd hwn mor ferchedidd ag y buasai ganddo wrthwynebiad i mi gael smoc fach oddiyma. i naer." Yr wyf fi'n gwrthod yn bendant gan- iatau y fath beth," atebai'r Hall, gan ychwanegu y byddai raid iddo roddi ei dan allan neu yate y byddai'n edifar ganddo. Yna mae'r ysmygwr yn ei ateb yn lied groes, ac yn dweyd na ddylai rhyw wlanen o ddyn fel efe byth drafaelio mewn tren, neu ynte y dylasai deithio yn un o gerbydau'r dosbarth cyntaf, neu logi tren arbenig iddo'i hun. Tra'n liefaru fel hyn, y ma.e'r ysmygwr o bwrpas yn eyoyrcbu cyma-iot o fwg ag a ailai i gynddeir- iogi ei wrthwynebydd, a hwnw drachefo, wrth wrando'i araith a chaafod ei ymddygi&d, yn nghyd- a'i sarhad ohono, yn neidio ar ei draed gan ddweyd os na thynai'r bibeli o'i safn y muayd hwnw, niai trwy'r ffenestr y cawsai'r bibell fyn'd. Erbyn hyn yr oedd Aneurin druan mewn liewyg broa rhag ofn cyflafan. Gwelai rtad oedd modd dianc, a phenderfyuodd ymyraeth gan ddefnyddio hyny o north corph a Saesneg a feddai i geisio eu perswadio i beidio ymrafaelio ond nid oedd dim yn tycio—ysmygu fynai'r ysmygwr wnead deued a ddelai. O'r diwedd, mae'r gwrth ysmygwr yn gwneud caia i daro ei bibell allan o'i safn a'i ffon, ond bu ei gnis yn ofer, a thsrawodd ffenestr y cerbyd nes oedd yn deilchion. Wedi byn, bu'r ddau yu ymlrd(I â'u gilydd fel daeargwi), a baeddwyd y cerbyd yn ddirfawr. Yr oedd eu gwaed i'w ganfod ar bob peth, a golwg dychry ollyd ar y ddau. Yn wir, nid oedd Aneurin nemawr gwell yr olwg arno. Yr oedd yntau yn waed fel y lleill, er nad o dan gymamt briwiau. Wedi cyrhaedd gorsaf Oaer, bu raid i'r tri roddi cvfrif ohonynt eu hunain i'r awdurdodau Yr oedd teithwyr y cerbyd nesaf atynt wedi achwyn arnynt wrth yr heddgeidwaid-fod eu hymddyg- iad yn y cerbyd yn warthus i'r eithaf, a chan fod y cerbyd ei hunan yn tystio yr un petb, bu raid i'r tri fyned i'r carchar ac i sefyll eu prawf foreu dranoeth. Diamheu y buasai Aneurin yn cael dyfod yn rhydd pe buasai ganddo ddigon o Saesneg i am- dddIyn ei hunan, ond nis gallaL Yr "oedd yr ys- mygwr wedi tyngu ei fod wedi helpu'r gwr a'r ffon i'w faeddu—er nad oedd Aneurin druan wedi gwneud dim o'r fath beth. Yr unig beth a wnaeth oedd ceisio dangos i'r ysmygwr mai. efe oedd allan o'i le, am mai corbyd non smoking yd oedd. Hon oedd yr awr fwyaf difrifol fu erioed ar ei ben, ond yr oedd cael ei iusgo i'r carchar yn y fargen yn bvofedigaeth ddwbl iddo. Meddylier am yr helbul a'r trybini yr oedd ynddo !—y teimladau a'i llanw- ai ar y ffordd i'r carchar !—yr iasau oedd yn myn'd trwyddo pan y ehwilid ei iogellau cyn ei osod yn ei gell Meddylier am dano yn ei gell dywell ar ei ben ei hunan yn dyfalu beth fussai ei dad a/i fam yn ei feddwl pa buasent yn gwybod fod profedigaeth mor lem wedi ei gyfarfod cyn pen dwyawr wedi eu gadael Yna mae'n cofio am ei gist a'i ddiilad oedd yn y luggage van heb ddim cyfeiriad arni ond Manchester Exchange. Dylid dweyd hefyd fod ganddo gydnabod yn byw yn Manceinion, yr hwn oedd i'w gyfarfod yn yr orsaf, a'r hyn a'i poenai fwyaf oedd ofn i hwnw arifon at ei dad a'i fam ei fod heb gyrhaedd. Ac ofnai na chawsai byth mo'i gist, yn yr hon yr oedd ni. t yn unig ei ddiilad ond hyny o arian a feddai. Pryderai. yn fawr yn nghylch y prawf dranoeth, yn un peth am mfeddai dd goc o S resaeg i amddiffyn ei han, ac ofnai y buasai yr ynadoii yn credu yr hwn oedd wedi tyngu eamdystiolaeth i'w erbyn. Ni chysgodd hunell drwy'r dos, and cynlluniai beth i'w w»Hud yn y prawf, Penderfynodd beidio siarad S ;es eg o gwbl, mewn hyder y cawsai wasanaeth cyfieifchydd yn y llys. Deg o'r gloch a ddaeth. Galwyd y carcharorion i fod yn batod. Aneurin aeth gerbron gyntaf. DerUenwyd y cyhuddiad ar goedd y llys, a gofynodd yr ynad, "What have you to say?" Atebodd Aneurin, "No English," a bu raid ymorol cyfieith- ydd. Yn ei amddiffyniad dywedodd Aneurin:- Yr oeddwn i ddoe yn hollolsobr, ac yn digwydd bod yn trafaelio yn yr un cerbyd a dau ddyn meddw. Cododd ymrafael rhyngddvnt; aeth pethau o ddrwg i waeth, a dechreuasant ytnladd. Mentrais inau fy mywyd. bron wrth geisio sefyll rhwng y ddau rhag ofn iddynt ladd eu gilydd. A dyma'r tal wyf wedi ei gael am wneud yr hyn oeddwn yn ei ystyried yn ddyledswydd rhwng dyn a dyn." Ond," meddai'r ynad, "yr ydych yn cael eich cybuddo o fod yn gyfranog a'r ddau arall yn y niwed woaed i'r cerbyd, a'r dychryn achoswyd i'r rhd oedd yn y cerbydau agosaf atoch." Nid oes genyf ond fy ngair. Male'r cyhuddiad yn anwiredd noeth," ebai Aneurin, a thorodd i lawr i wyjo. Y diwedd fu iddo gael ei ollwng yn rhydd heb staen ar ei gymeriad. Ar ol cael ei ryddhau penderfynodd orphen ei siwrnai i Fanceinion gyda'r tren cyntaf. Cafodd gwmni difyr ar hyd y ffordd, ond yr oedd helbul y diwrnod o'r blaen, y coll cwsg, a'r pryder yn nghylch y gist, wedi gosod gwedd o ddigalondid ar ei wyneb! Wedi cyrhaedd Ordsall Lane, casglwyd y tocynau, a gwelwyd fod tocyn Aneurin wedi ei dyddio am y diwrnod cynt. Hawlid t&l eilwaith ganddo, a chan nad oedd ganddo ond ychydig bres yn ei logell cymerwyd ef gerbron y gorsaf-feistr fel I un yn ceisio twyllo'r cwmni. Ond gwelodd y swyddog ar unwaith nad oedd twyll yn y llanc, a chaniataodd iddo fyned i ben ei daith. Ac felly, wedi Ilawer o brofedigaethau, cyrhaeddodd Aneurin i'w gyrchfan. Yr oedd ei gydnabod wedi cyfarfod y tren y diwrnod cyut, a chael ei gist yn yr orsaf, gan fod brawd Aneurin wedi ysgrifenu ei enw arni yn ddi- arwybod iddo. Ni raid dweyd fod gweled y gist wedi cyrhaedd beb ei pherchen wedi gosod y gwr mewn cryn benbleth a phryder ond fel bu'r goreu, nid oedd amser iddo yru llythyr i Gymru wedi i'r tren olaf ddod i mewn, ac felly arbedwyd rhieni Aneurin o'r gofid o glywed fod rhywbeth wedi dyg- wydd iddo ar y ffordd. PEX. III.—ANEURIN AT LE CYNTAF. Cafodd Aneurin le i lettya yn Strangeways, gyda theulu parch us o Gymry. Yr oedd un ochr o'r heol o'r naiil ben i'r Hall yn cael ei thrigianu gan Iuddewon yn unig, a'r ochr arall gan mwyaf gan Wyddelod. Yr oedd byw felly yn nghanol cynifer o Iuddewon yn beth dyeithr annghyffredin iddo, a hyny wedi cyffwrdd ei chwilfrydedd yn fawr. Gwyddai fwy am hanes yr Iuddewon a \f11 nag am lianes y Cymry Fu cyn iddo ddud i'r ddinas, mae'n wir, ond yr oedd eu gweled hwy yn eu syuagogau, a'u clywed yn addoli DlIW eu tadau ar ddydd Sadwrn yn hytraeh Da dydd Sul yn peri iddo deimlo fel pe buasai w^di cael ei drosglwyddo o ganol Cyraru, nid i ganol Saescm Manceinion, ond i ganol gwlad Judea, a'i daflu yn ol megys i amser Crist. Bu am gryn amser cyn gallu dygymod a dull yr Iuddewou yn treulio ein Sabbath ni-pob un yn myned at ei waith fel diwrnod arall; eu siopau yn agored, a'u peirianau gwnio yn cadw mwy o dwrw nag erioed ar y Sul. Cymerai ddyddordeb neill- duol hefyd yn eu dull o fyw, yr hwn sydd mor wahanol i bawb arall yn wlad hon. Treuliodd Anearin yr wythnos gyntaf i edrych tipyn o'i gwmpas yn y ddinas. Talodd ymweliad ag amryw Gymry oeddynt mewn safleoedd pwysig, i edrych a allai neb ohonynt roi gwaith iddo. neu "ei gyn- orthwy i gael He mewn masnachdy. Gwelodd yuf; an mai gorchwyl anhawdd iawn oedd c--iel lie a fuasai yn gwneud y tro iddo. Ei am can yn dyfod i Lo.gr ydoedd gwelia ei hunan, ac nid oedd am dderbyn unrhyw waith os na fuasai yn gweled rhyw fantais i bunan-ddiwylliant ynddo, ac wedi amryw ddyddiau heb Iwyddo, tarawodd ar Gymro tra adnabyddus iddo o ran ei enw pan yn Nghymru. Disgwyliai gryn lawer oddiwrtho, ond hysbyswyd ef gan y gwr nad oedd ganddo hanes dim ar ei gyfer ar y pryd, ond y gwriai ei oreu iddo, ac am iddo alw gydag ef wed'yn. Meddai— Paid a thori dy galon, 'maehgen, pe baet ti heb le am fis; yr wyt yn sicr o lwyodo ond i ti ddyfal- barhau, a chwilia dy hunan o'r naill fasnachdy i'r Slall. Mae'n y ddinas yma y fath nifer o fasnach- dai, fel pe baet yn dechreu eu cerdded o un i un, ac iti ddechreu yforu, a threiilio rhyw chwarter awr yn mhob un ohonynt. ni fyddet wedi gorphen dy ymweli&d mewn tii mis o amser." Bu y geiriau hyn o gryn galondid i Aneurin. Derbyniodd y cyoghcr a chydymflfarfiodd ag ef, ond bu y S'aith nad allai yn briodol ofyn yn Saes- neg am waith yn aofantais iddo. Aeth gyda theulu y ty y llettyai ynddo y Sul i gapel Pine Street, a chafodd groesaw calonog gan y gweinidog, y blaenoriaid, a'r arol-gwr, a llawer eraill o ae:odau yr eglwys. Bu y croesaw a gafodd yn un brwd tm y parbaodd, fel y cai pawb eraill o newy dd-ddyfodiaid. Yr olaf a dd lai a gaffai y croesMV mwyaf yn debyg fel y ca'r baban ieu- engaf yn y teu;i, fwy o sylw na phlentyn hynach, ac mae hyny yn cithaf naturiol. Diau y eafodd ugeiniaa siomiant yn nfcrefi Lloegr am nad oeddynt yn deall y dirgeiweh hWD. Profedigaeth fawr i Aneurin oedd na fedrai fwy o Saesneg—iaith ei fan)., a chaws yn Manchester, wrth gwrs a meddyliodd y buasai yn myned i Ysgol Sul Seisnig er mwyn dysgu yr iaith, ac felly fu. Yr oedd capel Seisnig yn yr heol agosaf i'r hon y llettyai ynddi; ond methiant fu hyn-fe'i siomwyd yn ddirfawr y Sul cyntaf. Rhaid oedd iddo ymuno a. dosbarth Ilawer ieuengach nag ef ei hun ar gyfrif yr iaith ond yr oedd yn barod i ddygymod a hyny pe buasai yr Ysgol ¡l rhyw- beth yn debyg i'r hyn oedd ef wedi arfer weled yn Nghymru o ran ansawdd ond gwelodd yn amlwg na buasai yn dysgu nn. Saesneg na dim arall ynddi —son am football a cricket y byddai y plant yr holl amser, Yn vstod yr wythnos wed'yn cafodd Aneurin le siop groser drwy garedigrwydd boneddwr o G'tmro fu yn offerynol i gael, gwaith i ugeiniau o fechgyn o Gymru o'i flaen. Wrth gwrs yr oedd yn rhaid iddo gychwyn yn ngwÐ-elod y grisiau, a dringo i fynu yn raddol yn ol yr amgylchiadau a ddeuai i'w gyfarfod. Efe oedd i lanhau y ffenestri, ysgubo y Iloriau, a chario nwyddau i'r cwsmer- iaid, &c, Yr oedd yno tua dwsin o ddwylaw, a rhai ieuengach nag ef, ond gan mai A; eurin oedd yr o!af a ddaeth i mewn, caniateid i'r oil bron o'r gweision eraill awdurdodi arno, ac er nad oedd hyn yn beth a hoffai, yr oedd yn barod i ymaberthu tipyn ar y dechreu. (I barhau). -0-- Although Flour is much dearer, the prices

or Cornubia Self-Raising Flour have not been fraised.

COLEG Y GOGLEDD, BANGOR (Un o'r Colegau yn Mhrifysgol Gymru). Fbifathraw H. R, REICHEL, M.A., gydag Unarddeg o Broffeswyr,Tri o Ddarlithwyr, a. Dan ar bymtheg o Athrawon eraill. Dechreua y t-ymhor nesaf Hydref 5, 1897. Parotoir ar gyfer Arholiadau Prifysgol Cymru, rhai o eiddo Prifysgol Llundain, y Cwrs Meddygol yn Mbrifysgolion Edinburgh a Glasgow, ac arholiadau eraill. Rhoir addysg arbenig mewn Amaethydd- iaeth ac Electrical Engineering. Mae yn y Coleg Adran Norrnalaidd i athrawon elfenol a chanol- raddol. Cynygir dros 20 o ysgoloriaethau, yn amrywio mewn gwerth o £ 40 i £ 10 y fiwyddyn i'r rhai fyddo'n ymaelodi yn y Coleg gyda dechreu y tymor nesaf. Bydd haner yr Ysgoloriaethau yø gyfyngedig i Gymry. Dechreua yr arholiad am danynt Medi 21.-Ceir pob manylion gan JOHN EDWARD LLOYD, M.A., Ysgrifenydd a Chofrestrydd.