Y Cymro

DIWEDD Y RHYFETyilTcOWa YN ol pob arwydd presenol, y mae'r ysgar- mes-prin y gellid ei alw yn rhyfelawd- rhwng yr Unol Daleithiau a Spaen, o dru- .garedd, yn tynu at y terfyn. Po hwyaf y pery, mwyaf a welir o wendid un wlad a chyflawnder adnoddau y Hall. Nid oedd yr un o'r ddau AHu yn barod i ryfel pan gyhoeddwyd rhyfel, mae hyny bellach yn eithaf amlwg ond pan aed i hel offerynau dinystr at eu gilydd, cafwyd, er nad oedd gan yr America nemawr wrth law, fod ganddi ddigon o fodd i'w ceisio tra nad oedd gan ei gwrthwynebydd nac offerynau ond ychydig a rhydlyd, nac ychwaith fodd- ion i bwrcasu eu hamgen. Fel y gwyddai'r byd yn burion, Gallu yn crino uwchben ei draed er's rhai oesau ydyw Spaen, er mai prin y credai neb ei fod mor grin-fod ei ddeiliaid ei hun yn ei drefedigaethau mor elyniaethus iddo a'i elynion chwerwaf, ac y byddai raid iddo, er enill buddugoliaeth, eu darostwng hwy cystal a gorchfygu ei el- ynion. Ond y mae Spaen o'r dechreu wedi gweithredu'n rhagorol ar egwyddor yr hen ddiareb, Os nad wyt gryf, bydd gyfrwys." Os na allodd -hi wneud fawr niwed i'w gelyn, gallodd ami dro ei ddychrynu bron i farwolaeth. Taflodd hug fawr cyfriniaeth drosti, a gwaedodd Bw! nes oedd gwallt ei gwrthwynebydd, a siarad yn ffigyrol, yn sefyll ar ei ben fel gwrychyn baedd gwyllt, a'i liniau crynedig yn crynu yn eu gilydd. Nid hir y parhaodd yr hud, mae'n wir. Y mae'r byd yn gweloo er's Wythnosau trwy gochl y bwgan, alonathan el hun yn raddol yn cael gwared a'i fraw- lesmeiriau. Deallir fod llynges Spaen yn hen ac aneffeithiol, a'i bod gan mwyaf erbyn hyn mewn magi yn Cuba ac Ynys Philip- Pine. Gweithred feiddgar oedd maglu yr adran ohoni sydd yn Santiago suddwyd y Hong Merrimac ar draws y sianel cul sydd yn arwain o'r eigion i'r porthladd cadarn, ac ni fedr y llynges sydd yno ddyfod oddi- yno ond i'w dinystr. Gweithred ddewraf yr ymdrechfa oedd hon, a chyflawnwyd hi gan swyddog ieuanc o'r enw Hobson, a chwe' dyn dano-gwirfoddol wyr a ddewisodd ef o ganoedd oedd yn cynyg eu hunain. Am dri o'r gloch y bore, cychwynwyd y llestr, yn lhvythog o ddwy fil o dunelli o lo, i'w thynged. Tan dan pybyr y cadarnfeydd ar y lan, suddwyd hi i'r gwaelod, a cheisiodd y saith dyn anturiaethus ddianc mewn bad, ond methasant daliwyd hwy gan y Spaen- iaid, ond yn mhen ychydig oriau cyfnewid- iwyd hwy am saith carcharor Spaenaidd ac yn ddiau, rhestrir hwy yn mysg arwyr y rhyfel. Hwyrach yr anrhydeddir hwy fel yr anrhydeddodd Lloegr ei harwyr hithau yn Balaclava ac wedi rhoi medal ar fyn- wes pob un gadewir iddo y rhyddid o ddewis tylotty i fyw a marw o'i fewn. Nid yw'r byd gwleidyddol yn pryderu llawer yn nghylch y rhyfel erbyn hyn, gan wybod na fydd iddo ymledu dros ei derfyn- au presenol, fel yr ofnid yn ddigon naturiol yn y dechreu y buasai Galluoedd eraill yn cael eu tynu i'r gerwyn. Eu pryder yn awr ydyw pa effaith a ga'r rhyfel pan orpheno ar y ddwy genedl fu'n ei hymladd. Hyd yn hyn, er ei sefydliad, carodd yr Unol Daleithiau lonyddwch a heddweh hyd yr oedd yn bosibl, a chymharol ychydig a di- bwys fu eu hymrysonau hefo cenedloedd eraill. Cadwodd gartref gan edrych ar ol ei gwlad fawr a chyfcethog ei hun a dad- blygu ei hadnoddau: nid ymyrodd yn nhrachwantau Galluoedd eraill y byd, ac ni fynai iddynt hwythau ymyraeth a'i budd- ianau hithau. Pan gododd gwrthryfel yn ei therfynau ac y bygythid ei rhwygo, rhoddodd y blaid wanaf i lawr gyda braich gref. Dengys ei hanmharodrwydd presenol i ryfel mai nid gallu rhyfelgar a fu ond wedi gwisgo ei harfau, cael buddugoliaeth rwydd ar elyn gwan, enill tiriogaethau, a chlywed rhywun yn ei galw'n ymherodr- aeth, a all hi wrthsefyll y demtasiwn ? All hi ddiosg ei harfwisg, cadw y tiriogaethau a enillodd yn unig fel meichiafaeth am daliad iawn Spaen yn achosi y rhyfel, a dychwelyd at ei diwydrwydd a'i buddianau cyntefig ? Os na all, par gryn gynhwrf yn mhlith hen lywodraethau y byd ond y mae'n ddiau y byddai'r byd ar ei enill trwy hyny. Ben- dith iddo mewn llawer man gael gwareidd- iad iach America yn lie y mursendod mwy na haner paganaidd sydd ynddynt yn awr ac a gamenwir yn wareiddiad, ie er iddo gael ei gyfenwi yn Gristionogaeth. Hwyrach y bydd darostyngiad Spaen yn golled i un neu ddau o Alluoedd Ewrob, ond i Alluoedd eraill,ac yn enwedig i'r tref- edigaethau a gyll, bydd yn fendith ddi- gymysg. Mae pob trefedigaeth a fedd yn ochain tan ei gorthrwm ac yn dyheu am ryddhad o'i gafaelion., Nid Ilywodraeth- wyr presenol Spaen, ac yn neillduol nid ei brenhines waddolog, yr hon sydd yn fam ragorol i'r teyrn ieuanc-ysgutorion cam- lywodraeth eu rhagflaenoriaid ydynt hwy er's o leiaf haner can' mlynedd. Un o effeithiau uniongyrchol gorchfygiad Spaen fydd gwrthryfel yn Spaen, a phwy all enwi yr hwn a ferchyg frig y llifeiriant hwnw yn lhvyddianus ?

--0-- CWRS Y BYD. Llyn Tegid. YCHYDIG ddyddiau yn ol, bu farw Mr Rawlinson, yr hwn unwaith a wasanaethodd Gorphoraeth Lerpwl fel dwfr-beirianydd o tan Newlanda, os nad wyf yn camgofio. Yr oedd hyn agos i haner can' mlynedd yn ol, pan oedd newyn dwfr yn hylldremu ar Lerpwl, a mawr amryw- iaeth barn yn mysg ei gwyr cyboeddus o pa fan y byddai goreu ei gael. Mynai rhai, a hwy gariodd y dydd, mai o Rivington Pike—llynau agos i bymtbeng milldir oddiyma tua'r gogledd ni fynai eraill ddim a wnelent a Rivington, nes y rhanwyd y dref yn "Pikists" ac "Anti- Pikists," a bu dwndwr a helynt echrydus. Prif ■ wrthwynebydd y Pike oedd y diweddar Mr Rawlinson yr oedd ef yn selog, a lluaws yn ei bleidio, tros ddwyn Llyn y Bala i ddisychedu Lerpwl, Ystryw y "Pikists," meddir, a arbed- odd y "Mor mawr yn mro Meirion," rhag ei ddinystr y pryd hwnw fel y cyfryw. Yn mben Hai nag ugain mlynedd, nid digon y Pike i ddiwallu y dref fawr a gynyddai mor gyflym a thaflodd ei pheirianwyr dracbefn eu golwg tua Chymru.. Teithiodd Mr Duncan, ei dwfr-beirianydd (yr oedd Mr Rawlinson erbyn hyn wedi gadael y dref a myn'd yn benaf i wasanaeth y Llywodraetb) lawer yn Ngogledd Cymru i chwilio am ddiwalliad newydd. Un tro rhoes ei fryd ar Lynau Alwen, Aled, ac Elwy, oddiar fynydd Hiraethog, a'u crynhoi gyda tharddiadan y Glywedog yn an reservoir fawr yn y pant sydd fel potel anferth, a'i gwddf cul yn y Bontuchel. Buasai y gronfa bono ugain milldir fan lleiaf agosach i Lerpwl nag ydyw Llanwddyn; ond Llanwddyn a ddewiswyd, ac arbedwyd i edmygwyr natur a physgodwyr yr afonydd tlyaion a nodwyd, yn nghyda'r Ddyfrdwy oludog. Buasai pennod o hanes ymgyrcbiadau Mr Duncan, hyd Ogledd Cymru, tan arweiniad Mr Joseph Parry, ein cydwladwr a'r dwfr-beirianydd galluog presenol, yn banes nodedig o ddyddorol. Llyn Tegid ydyw'r mwyaf yn Nghymru, a buasai bron yn gysegr-yspeiliad ei ddwyn trwy bibellau anfarddonol i ddiw.illu un o drefi mawrion Lloegr, fel y cymerir llynau sir Frych- einiog i dori angen Birmingham y dyddiau hyn, er nad yw eto hwyraoh yn gwbl ddyogel rhag traehwant Llundain. Mae'n syndoct na fuasai fferylliaeth cyn hyn wedi dyfeisio rhyw foddion i groywi a phureiddio y dwfr hallt sydd yn ymyl rhai o'r dinasoodd mawrioi a nodwyd, a gadael llonydd i'r drychau disglaer sydd o gymaint addurn i'r wlad, yn delweddu y golygfeydd yspleaydd ar eu glanau, ac yn lie i'r llu nefol weled eu hunain ac ymbincio yaddynt. Nid yw ryfedd yn y byd fod y Bala yn gyrehfa cynifer o ddyeithriaid nid oes fawr fan yn Nghymru harddach na glanau Tegid ac y mae pob stiwdent a fu yno erioed yn son am dano fel paradwys ei fywyd. Gyda'r fath fwyn- had y dywed, Pan oeddwn in y Bala," neu 'roedd o a fine yn y Bala hefo'n gilydd," neu "Y mae yfed chwart o ddwfr y Bala cyn brecwest eystal ag yfed dau o ddyfroedd Helicon ar ol swper." Ac yn wir os na fedr efrydydd ddysgu ei wersi ar hyd y ffordd daweJ, gysgodol, fyfyriol sy'n arwain o'r Bala i Lanycil, ofer iddo geisio yn unman arall. Dyna lecyn prudd-ddymunol ydyw Llanycil -y fynwent fechan hono sydd a'i godreu yn y llyn,—mynwent beddrodau'r saint, maent hwy yn cysgu yn min y Llyn," chwedl Tegid y bardd—Thomas Charles, Dr Lewis Edwards, John Evans, Dafydd Cadwaladr, a'r ardderchog lu a wnaethant y Bala yn air mor dlws ac anwyl gan bob Cymro gwerth yr enw. Ond yr wyf wedi ymestyn yn mhell dros fy nherfynau. Rhaid i mi fyn'd i "Lanycil acw" rywbryd eto. Mr. Hooley. GwR a. ystyrid yn filiwnydd, ac a berchid fel y cyfryw, ydyw Mr Hooley. Am lawer o flynydd- oedd yr oedd pobpebh yn trol's aur tan ei law. Ganwyd ef yn sir Derby, ac yno trigianodd gan mwyaf er pan yn 21 oed hyd 1896-nid yw yn awr ond 39 neu 40-yn Nottingham, Ddwy flynedd yn ol, symudodd ei drigfan i Lundain, a chanddo, meddai, ar y pryd 150,000p. o arian parod. Y mae, meddai ef eto, wedi troi drosodd tua phum miliwn ar hugain o bunau yn ystod y ddwy flynedd. 0 hyny, gwariodd tros chwarter miliwn mewn elusenau, yn mysg yr olaf yr oedd llestri cymun i Brif Eglwys St. Paul, Llundain. Y flwyddyn ddiwediaf, yr oedd yn uchel-sirydd airoedd Caergrawnt a Huntingdon y mae yn ynad mewn pedair sir, yn un o ringyllod ei Mawrhydi yn ninas Llundain yn aelod o Glwb Carlton, ac yn ymgeisydd Toriaidd tros ran- barth Ilkeston o sir Derby. Priodola ei fethiantwch i amryw o'i ofynwyr yn cyd ruthro arno, ac i'r arian mawr a dalodd o dro i dro am ffafrau gwasg gyllidol Llundain yr oeddynt, meddai ef, yn ei flingo yn fyw. Cwynai mai ychydig help a gafodd yn y cyfwng gan aelodau o'r bendefigaeth ac eraill y bu ef yn foddion i roi aailoedd o bunau yn eu llogellau. Ychydig, a buasai wedi ysgoi'r gwaradwydd o apelio am nawdd Llys Methdaliad. Eisoes addefa ei fod wedi teimlo mai Cyfeillion haf pan gauaf ddaw, A giliant draw yn fuan, A'r hwn ni fedd ond dagrau hallt, Eu tywallt raid ei hunan. Addawa ddadlenu llawer o ddirgeledigaethau rhyfedd mewn perthynas a hyrwyddo Cwmniau Masnachol, &e. ac ar yr un pryd, sicrha na fydd yr un o'i ofynwyr yn fyr o dderbyn yn y pen draw ugain swllt yn y bunt. Mr. Leiter, vr ydianydd. Ac er pan gwympodd Hooley, cafodd mamon- ydd arall godwm casach nag yntau sef Leiter, dyn ieuainc a dybiai ei hun yn dipyn ciwtiach nag ydoedd. Prynodd werth miliwnau lawer o ddoleri o yd, gymaint yn wir ag allai gael yn yr Unol Daleithiau, a llanwodd ystorfeydd Chicago o wenith, yna daliodd ar ei gefn rhag gwerthu, cododd y farcbnad tros yr holl fyd o'r herw/dd. Gwyddom ni yn Mhrydain am y drudaniaeth a barhaodd trwy fis Mai; aeth y dorth chwech yn wyth geiniog neu naw, ac nid mater dibwys hyny pan fyddo haner llond ty o blant yn dybynu ar ddyn wrth ei ddiwrnod gwaith. Cynhyrfiadau afiach fel hyn yn y farchnad ydyw cynhauaf a gwynfyd cribddeilwyr; a chafodd pawb yn yr amgylchiad hwn, rhwng y cynyreh) dd a'r bwytawr, rhyw ychydig o fel ar c u bysedd. e Ond nid oedd gan Leiter na'i gefnogwyr ddi gon o arian i ddal y wasgfa a bu raid iddo daflu Swerth wyth miliwn dolar o yd ar y fatchnad. Parodd hyn ddyryswch newydd yn y farchnad, a dinystr i ganoadd yn masnach yr yd. Yr oedd y prisiau yn neidio i lawr ddydd Llun, a dydd Mawrth, a gwae yr hwn a brynodd pan oedd y farchnad yn uehel. Ychydig yn ol cyhoeddodd Llywodraeth yr Unol Daleithiau fod yr ystoc o yd yn y wlad hono yn fwy o bymtheng miliwn o fwsheli nag yn 1897-sef 150 miliwn ar gyfer 135 miliwn y llyoedd. Yn mhellach, y mae disgwyliad am y cynhauaf mwyaf toreithiog a gafwyd yno er 1891. Y pethau hyn, a c bym- eryd co wlaid rhy fawr, sydd wedi cornelu Leiter wrth iddo ef geisio cornelu'r farchnad yd hen stori y gath a'r cimweh. Y mae'r glanddyn hwn hefyd yn udo oher- wydd anwadalwch cyfeillion pan fo dyn ar lawr. Nid yw Hooley fawr o beth-auf a'i cododd ac aur a'i cwympodd—ond yr oedd yn frenin wrth Leiter. Nid aeth Hooley ond i byrsau yr ar- ianog i ddwyn, ond aeth y llall i ^ypyrddau'r tlawd a'r anghenus. Gwynt ar ol y dda« a'n bath sy'n aros fydd fawr o golled am danynt hwy a'u siort," chwedl yr Hen Lwyngwril.