Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
8 erthygl ar y dudalen hon
CYFARFOD MAWR OR DYNION YN…
CYFARFOD MAWR OR DYNION YN METHESDA. Derbyn Telerau Cytundeb. Cynhaliwyd cyfarfod mawr o'r chwarelwyr yn Xeuadd y Farchnad, Bethesda, nos Sadwm di- weddaf, tan lywyddiaeth Mr William Evans, Bont Uchaf, i'r dyben o ystyried telerau er setlo yr anghydfod. Yr oedd y telerau hyny wedi eu hargraphu yn Saesneg a Chymraeg, a chawsant eu dosbarthu yn y eyfarfod. Yn y papyr dang- osid fod y telerau a gynwysid ynddo wedi cael cytuno arnynt ar y 18fed cyfisol, a'u harwyddo gan Mr E. A. Young, ar ran Arglwydd Penrhyn; a ehan Meistri W. H. Williams, Robert Davies, a Henry Jones ar ran v dvnion er derbyn eu cadarn- had. Y Cadeirydd, wrth agor y gweithrediadau, a ddywedodd eu bod wedi cydgyfarfod unwaith yn rhagor, ar ol bod yn yr ymdrechfa am un mis ar ddeg ond gobeithient eu bod, o'r diwedd, wedi evrhaedd at delerau cadoediad. Yr oeddynt wedi ymgasglu i gymeryd i ystyriaeth delerau cytun- deb, y rhai a ddarllenid allan gan yr ysgrifenydd ac a eglurid gan Mr W. H. Williams. Efe a gyfeiriodd at bresenoldeb Mr H. Lloyd Carter yn y eyfarfod (bloeddiadau eymeradwyol). Diamheu y gwyddent fod y boneddwr hwnw yn aelod o ffirm o gvfreithwyr i Arglwydd Penrhyn, eu cyn- feistr. Yr oedd Mr Carter wedi gwneud gwasan- aeth gwerthfawr i ddwyblaid yr anghydfod trwy geisio eu dwyn at eu gilydd—(cymeradwyaeth)— ac felly, yn ei farn ef (y siaradydd) yr oedd ganddynt achos i fod yn ddiolchgar iawn i Mr Carter. Yna Mr Griffith Edwards (yr ysgrifenydd Ileol), ar gais v cadeirydd, a ddarllenodd allan delerau y cytundeb, y rhai oeddynt fel y canlyn: I I-—(a) Bydd i gwynion unrhyw weithiwr, criw, neu ddosbarth gael eu cyflwyno ganddo ef, neu hwy yn gyntaf i'r Goruchwyliwr Lleol. Os yn an- foddlawn ar ddyfarniad y Goruchwyliwr Lleol yna bydd i'r cyfryw gwynion gael eu cyflwyno i'r Prif Oruchwyliwr un ai yn bersonol neu trwy ddir- prwyaeth wedi ei phenodi yn y fath fodd ag y bydd y gweithwyr yn vstyried yn briodol, ond i gynwys dim mwy na phump o weithwyr wedi eu dethol o'r un dosbarth a'r person neu bersonau gwynant, y rhai fyddant yn gvnwysedig yn y ddir- prwyaeth. (b) Cwynion yn mha rai y bydd y gweithwyr yn gyffredinol yn meddu budd, neu fyddont wedi eu mabwysiadu ar ran gweithiwr, criw, neu ddos- barth a gyflwynasant eu cwynion o dan yr adran flaenorol, ac yn anfoddlawn ar y dyfarniad a ellir drachefn eu gosod gerbron y Prif Oruchwyliwr gan ddirprwyaeth yn cynwys dim mwy na chwech o weithwyr wedi eu penodi yn y fath fodd ag y barna y gweithwyr yn briodol. (e) Mewn c-ffelyb ddull yn derfynol, yn mhob achosion pwysig gellir apelio at Arglwydd Penrhyn yn erbyn dyfarniad y Prif Oruchwyliwr naill a i gan berson unigol neu gan ddirprwyaeth. Yn mhob achos rhaid cyflwyno i'w Arglwyddiaeth mewn ysgrifen y seiliau ar ba rai y gwneir y cyf- mv apel. II.—Rlioddir Bargeinion Misol i Rybelwyr cymhwys heb oediad, mor fuan ag y cenfydd yr Oruchwyliaeth hyny yn ymarferol. III.—Gosodiad Contracts i'w adael yn nwylaw yr Oruchwyliaeth, yr hon a gyfloga yr holl ber- sonau weithiant arnynt ac a edrycha fod pob gweithiwr yn derbyn ei gyfartaledd deg o gyflog. IV.—Cyn stopio gweithio yr oedd cyfartaledd cyflog delid i Chwarelwyr yn 5s 6c y dydd, a dos- barthiadau eraill weithiant ar gymeriad mewn cyf;ixtaledd (h.y. i Labrgreigwyr 48 7c y dydd, L&brwyr 3s 7c y dydd). Pan ail-ddechreuir gweithio bydd 1'r un safon (basis) barhau cyhyd ag y caniata masRach. V.—Bydd i'r oil o ddiweddar weithwyr Chwarel y Penrhyn a ewyllysiant waith gael dychwelyd yn un corph mor bell ag y bydd hyny yn ymarferol, a'r gweddill mor fuan ag y gellir trefnu gwaith iddynt. Caniateir amser rliesymol i'r rhai eill fod yn awr yn gweithio yn mhell. Ar hyny Mr W. H. Williams, yr hwn a dder- byniwyd -rda llongyfarchiadau uchel, a aeth rhagddo i egluro gwahanol adranau y telerau, at ddifrifol ystyried pa rai, meddai, yr oeddynt wedi dyfod at eu gilydd. Mewn trefn i gaffael pob man- I tais posibl i gyrhaedd at benderfyniad iawn trwy J gael pob goleuni ar v mater, yr oeddynt wedi gofyn i Mr Lloyd Carter ddyfod i'r cyfarfod gyd.'ig aelodau y ddirprwyaeth nid gyda golwg ar iddo gael ei gwestiyno, ond fel ag y iiallo roddi oglur- had ar bwyntiau lie byddai y ddirprwyaeth yn methu gwneud hyny. Yr oeddynt hwy wedi teimlo llawer 0 bryder mown arwam, mor bell ag yr oedd yn ganiataol iddynt arwain, meddyliau y gweithwyr parthed yr hyn oedd iawn ac yn ei le. Hwy a ddymunent i'r dynion fod yn bwyllus iawn a rhoddi datganiad rhydd i'w tdimladau. Na fydded iddynt, modd by nag, gymeryd eu cario ymaith gan unrhyw nwydau, ond yn hytrach bydded iddynt ystyried yn ofalus beth oedd yn oreu i'w wneuthur. Yr oedd efe'n meddwl y cytunent ag ef fod y ddwy blaid, wrth wneud y trefniant, wedi dyfod i gyfarfod eu gilydd, ac nid fod un ochr yn cieisio dwyn gorfodaeth i I)w-% so ar yr ochr arall. Fe fuasent hwv yn leicio cael mwy, eithr mater arall oedd pa un a ddyJasent gael pobpeth a ystyrient oedd yn iawn iddynt: rhaid oedd cyfeirio hyny i berson-ri niwv pwyllog Z, na'r rhai hyny oeddynt yn nghanol y frwydr. Yr i oedd y ddirprwyaeth wedi cymeradwyo telerau v cytundeb ar y dealltwriaeth clir fod i'r dynion eu cadarnhau. Yr oedd y dynion at eu rhyddid i'w gwrthod 03 tybient yn addas ond pwysai arnynt ystyried y mater yn llawn cyn gwneud eu medd- yliau i fyny. Yna aeth Mr Williams yn mlaen i ymwneud a phob adran ar ei phen ei hun, a gwahoddai unrhyw un oedd eisiau goleuni i ofyn cwestiynau ar rhyw bwynt oedd heb fod yn glir. Yr oedd Ilawer iawn o ddadlu a siarad, meddai, wedi bod gyda golwg ar Adran I., a darllenodd yr adran hono allan. Llais: páham nas gallwn ni benodi y neb a fynwn ? Atebodd Mr W. H. Williams eu bod yn gwcled fod ganddynt ddewis o ddau beth-un ai myned at y prif reolwr eu hunain neu ynte ddewis dir- prwyatth. Rhaid i'r prif reolwr gael y mater wedi ei osod o'i flaen cyn iddo gael ei fabwysiadu fel achos y dynion yn gyffredinol; yr oedd y prif re- olwr i gael y cyflcusdra yn gyntaf, i setlo y mater. Os byddai y dyn yn gwneud y gwyn yn anfodd- lawn wedi i'r prif reolwr ystyried ei achos, ac yn dymuno i'r gweithwyr yn gyffredinol gymeryd ei achos i fyny, yna yr oedd darpariaeth ar gyfer hyny yn is-adran B o adran I., o dan ba un y gallai'r gweithwyr anfon dirprwyaeth cyfansodd- edig o ddim mwy na chwech allan o unrhyw ddos- barth neu ddosbarthiadau a dybient yn ddoeth. Llais: Yr wyf fi yn amheu a ydyw yr adran -n golygu hvny. Mr W. H. Williams a ddywedodd fod yr is- adran gyntaf o'r adran hon yn dweyd, os byddai gan weithiwr gwyn, ei fod yn gyntaf i'w ddwyn o iiaen y rheolwr lleol; ac os yn anfoddlawn ar ei benderfyniad ef, yna gall ei gymeryd o flaen y prif reolwr. Os, wedi hyny, y bydd yn anfodd- lawn ar benderfyniad y prif reolwr, yna, o dan is- adran B o'r un adran, gellir gwneud y gwyn yn achos y gweithwyr yn gyffredinol; a phan wedi I dyfod i hyny, yr oedd dirprwyaeth i gael ei dewis allan o unrhyw ddosbarth neu o'r holl ddosbarth- iadau fel y barno y gweithwyr yn ddoeth (cymerad- wyaeth). Heb ymffrostio dim, yr oedd efe yn meddwl y cydnabyddent oil fod hwn yn gyfuniad (combination) gwirioneddol (clywch, clywch). Llais: A raid i'r ddirprwyaeth fod yn gweithio yn yr un dosbarth a'r un fyddo yn gwneud y gwyn? Mr W. H. Williams a ddywedodd, pan fyddai gan ddyn gwyn i'w gwneud, ei fod i'w gosod yn gyntaf o flaen y rheolwr lleol; os yn anfoddlawn, yna yr oedd yr achwynwr neu ei ddosbarth i osod y gwyn o flaen y prif reolwr. Tybier fod dyn yn j dweyd nas gallai fyned ei hunan o flaen y prif re- olwr ac eisiau i ddirprwyaeth gymeryd ei achos i fyny i crvchwyn cyn ei wneuthur yn achos yr holl weithwyr, y pryd hyny byddai'n bosibl i'r cyfryw ddyn gael dirprwyaeth, ond rhaid i'r ddirprwyaeth I gael ei chymeryd o'r dosbarth He gweithia yr ach- wynwr. Eto nid oedd angen am i'r dyn hwnw gael dirprwyaeth o gwbl, eanys yr oedd at ei rydd- id i osod ei achos i lawr ei hunan neu ynte gallai wneud ei achos yn achos pawb, ac yna byddai i'r I oil o'r gweithwyr benodi y ddirprwyaeth. Rhyw un a ofynodd pa sut yr oeddynt i osod cwyn i lawr o flaen y prif reolwr, yr hwn oedd Sais, a hwythau yn ddim ond Cymry uniaith ? j Mr W. H. Williams a atebodd nad oedd efe yn I synu fod y cwestiwn yna yn cael ei ofyn, gan iddynt yn y gorphenol gael cryn lawer o ddadlu yn nghylch y mater o gyfieithydd. Yr oeddynt yn teimlo yn hyderus, modd bynag, na fyddai un anhawsder mewn cael cyfieithydd pan fyddai gweithiwr yn analluog i osod ei achos o flaen y prif reolwr fe wneid darpariaeth er eael rhyw un allai osod yr achos i lawr drosto. Yr ateb i r cwestiwn hwn oedd, na fyddai dim anhawsder gyda golwg ar y pwynt a godwyd. Llais: Yr wyf fi yn meddwl y byddai'n fwy boddhaol pe bai i'r eglurhad a roddwyd yn awr gael ei gorphori yn nhelerau y cytundeb. Yr oedd Mr W. H. Williams o'r farn y gallent hwy ei gymeryd yn ganiataol: yr oedd bron yn sicr na ddryllid hwy yn erbyn y graig hon, craig oedd eisoes wedi bod y fath rwystr iddynt. Modd bynag, fe ddylid pwyntio allan na fu i'r ddirprwy- aeth roddi y cwestiwn o gyfieithu fel un o'u han- awsderau. Fel ag y dywedai Mr Carter (yr hwn oedd newydd gael ymgom a'r siaradydd), ni fydd- ai un anhawsder ar y pen hwn. Llais A oes genym ni bwyllgor i apelio ato ? Un o'r dynion, gan apelio yn bersonol at Mr W. H. Williama, a gynygiodd fod iddynt fyned yn mlaen yn unol a phenderfyniad y ddirprwyaeth (chwerthin). Mr W. H. Williams a ddywedodd y derbynid unrhyw gynygion fyddai gan neb i'w gwneud yn ddiweddarach ar v cyfarfod: ar hyn o bryd hwy a aent yn mlaen gydag unrhyw eglurhadau a dybid yn angenrheidioL Mewn atebiad i gwes- tiwn o berthynas i bwyllgor, efe a ddywedodd mai pwnc oedd hwnw i'r gweithwyr i'w bender- fynu nid oedd gan y meistr ddim byd i'w wneud ag ef. Os dewisai y dynion ethol pwyllgor, yr oeddynt at eu rhyddid i wneud hyny. Yr oedd Arglwydd Penrhyn wedi dweyd fod iddynt groes- aw i ddewis un, a dywedodd Mr Young hefyd nad oedd yr un rheol yn erbyn i bwyllgor gynghori dirprwyaeth. Gan mai rhagorfraint y dynion ydoedd hyny, a bod Arglwydd Penrhyn a Mr Young wedi dweyd nad oeddynt hwy yn myned i ymyryd a'r hawlfraint hono, yr oedd efe yn meddwl mai y dynion eu hunain oedd i edrych allan pa fodd i fyned yn mlaen gyda golwg ar bwyllgor, ac nid oedd yn bwynt ddarfu godi pan benderfvnwyd ar delerau v cytundeb. Rhaid eedd iddynt ymgynghori a'u gilydd ar faterion o'r fath hyny: y cwestiwn yr hwyr hwnw oedd- beth oeddynt delerau y cytundeb ? Yr oedd yn hollol glir er Mawrth diweddaf nad ymyrid gyda hwy yn eu hawl o apwyntio pwyllgor. Yn nesaf gofynwyd cwestiwn pa un, os na byddai i unrhyw berson neu bersonau yn gwneud cwyn fethu cael, yn mhlith eu dosbarth neillduol hwy, ddyn cyfaddas i gymeryd eu cwyn i fyny, eu bod at eu rhyddid i fyned at bwyllgor (os byddai un mewn bodolaeth) i ddewis dirprwyaeth i gy- meryd yr achos i fyny. Mr W. H. Williams a ddywedodd, os na fyddai person yn gyfaddas i osod ei achos ei hun i lawr o dan is-adran lor adran gyntaf, yr oedd ganddo hawl i ddewis dirprwyaeth. Oni allai efe ei hun ddewis dirprwyaeth, yna, o dan yr ail is-adran, gallai y ddirprwyaeth gael ei hethol gan y gweith- wyr yn y cyfryw ddull ag a dybient hwy yn ddoeth. Llais A oes trefniadau wedi eu gwneud er atal i unrhyw ddial gael ei wneud yn erbyn unrhyw berson neu bersonau a allant ddwyn yn mlaen gwyn? Mr W. H. Williams a feddyliai nad oedd hyny yn fater i'w drefnu and ar achlysur fel y presen- ol, wedi bod ohonynt yn ymladd brwydr hirfaith, nid oedd yn annaturiol i'r cyfryw gwestiwn gael ei Yr oedd yn meddwl y byddai i Mr Carter ddywedyd gair neu ddau wrthynt ar y pwnc hwn, a gofynai iddynt roddi gwrandawiad i'r boneddwr hwnw. Mr Carter (yn siarad yn Saesneg) a ddywedodd ei fod yn dymuno, cyn ateb dim cwestiynau, iddi fod yn bertfaith ddeaiiedig iddo ef ddyfod i'r cy- farfod ar ei gyfrifoldeb ei hun fel cynrychiolydd heddweh, ac ar gais eu harweinwyr, i gefnogi y papyr a osodai allan delerau y cytundeb (clywch, clywch). Y cwestiwn a ofynid oedd, a fyddai yno unrhyw "restr du ai peidio? (chwerthin). 0 dan adran 5 fe fyddai iddynt sylwi yn glir nad oedd yr un restr du i fod (cymeradwyaeth). Yna Air D. R. Daniel a gyfieithodd sylwadau y siaradydd. Mr Carter (yn myned yn mlaen) a ddywedodd, gyda golwg ar i unrhyw bersonau ddwyn yn mlaen gwynion, fod iddynt groesaw i-wneud hyny, mor belled ag yr oedd efe yn deall, ac yr oedd yn sicr na fuasai neb byth yn dioddef o'r herwydd (clywch, clywch). Mr D. R. Daniel a gyfieithodd y sylwadau hyn eto. Air W. H. Williams wedi hyn a ddeliodd ag Adran II., yr hon a ddarllenodd. Llais: Pwy sydd i benderfynu a fydd rybelwr yn "gymhwys" i g-ael bargcn ai peidio? Mr W. H. Williams a ddywedodd mai yr arfer- iad oedd, cyn belled ag y gallai ef gofio, pan gaffai dyn fargen, ei fod i gaffael cymeradwyaeth y prif reolwr; yr oedd hyny yn y telerau wnaed rhyw 23 mlynedd yn ol. Dylai v prif reolwr yn sicr gael yr hawl o benderfynu pa un a oedil dyn yn gymhwys ai peidio i weithio mewn unrhyw ran o'r chwarel. Pan gyntaf y dygodd y ddirprwy- aeth hawliau y rybelwyr yn mlaen, efe a adgof- iodd v cyfarfod iddynt wneud yr hawliau ar rata dynion cymhwys, ac yr oedd y ffordd y gosododd y ddirprwyaeth yr hawliau hyn gerbron yn ei gwneud yn fwy priodol hwvrach i'r dynion ofyn beth a olygai'r ddirprwyaeth wrth ddynion "cym- hwys." Yna efe a aeth yn mlaen at Adran III., yn ymwneud a gosod bargeinion. Dywedodd fod hwn yn bwnc yn mha un yr oeddynt wedi cy- merya llawer o ddyddordeb yn ystod parhad yr anghydfod. Mor bell ag yr oedd efe yn cofio cais y ddirprwyaeth ar y pen hwn, yr oedd arnynt eisiau cael sicrhad y byddai i bob dyn yn y chwarel gael gwaith yno gan y rheolaeth ac nid gan yr un o'r gweithwyr. Gofynent hefyd fod i bob dyn gael chwareu teg gyda golwg ar gyflog pa un bynag ai ar fargeinion mawr ynte bach y byddcnt yn gweithio. I gyfarfod a'r gofynion wnaed gan y ddirprwyaeth ar ran v dynion* hwy a ganfydd- ent fod Adran III. yn dweyd y byddai i'r rheol- aeth gyflogi pob personau, ac edryck fod pob un yn derbyn ei ran gyfiawn o gyflog. Llais: Os bydd bargeinion mawr yn cael eu pa obaith sydd 0 gael bargeinion i rybel- wyr o gwbl ? Mr W. H. Williams a feddyliai y cydnabyddid fod hwnw yn fater yn perthyn yn uniongvrchol i'r rheolaeth. Os byddai i'r diweddaf addaw bar- pinion i rybelwyr, nid y dynion oedd i bender- xynu v mater os oedd y rheolaeth yn addaw, yr oeddynt hwy yn ei dderbyn. Llais Yr wyf fi yn meddwl, os gosodir bar- geinion mawr, y gwnelai hyny hi yn anymarferol i osod rhai i rybelwyr. Nid oedd Mr W. H. Williams yn meddwl fod ganddynt unrhyw achos i gwyno am anghvsondeb yn yr addewid hon roddwyd gan y rheolaeth. Os oedd y rheolaeth eu hunain yn myned i roddi gwaith i'r holl ddynion ar fargen, ac yn myned i weled fod pob gweithiwr yn derbyn ei ran gyf- iawn o'r cyflog; os oedd y ddau beth yna yn cael eu liaddaw, nid oedd ef yn meddwl ei fod yn ddim o fusnes y dynion i holi sut yr oedd y rheolaeth yn medru rhoddi'r pethau hvn. Llais Yr wyf yn cymeryd fod yr adran yn cyn- wys yr egwyddor o is-osod. Dywedodd Mr W. H. Williams fod gosod y bar- geinion i fod yn nwylaw y rheolaeth nid oedd yr un crybwylliad am ail-osod. Ni wyddai efe am ddim oedd ar ffordd ail-osod, ond yr oeddynt yn gwybod y byddai i bob un yn gweithio ar fargein- ion oriel ei tradw i weithio eran v rheolaeth. v rhai oeddynt am weled fod pob un yn derbyn ei ran gyfiawn e gyflog. A allent hwy ofyn mwy, gan nad pa faint o ail-osod gymerai le ? Dywedodd un o'r dorf ei fod yn ystyried ei bod yn bosibl, dan yr adran hon, i osod bargeinion yn y fath fodd fel a.g y gadw allan y dynion ieuainc, yr hyn, yn ei farn ef, a fyddai yn bur anghefnogol i'r rhai hyny. Y pwynt mawr oedd, vn mha ysbryd y caffai yr adran hon ei chario allan (cymeradwyaeth). Mr W. H. Williams a ddywedodd fod y cwestiwn hwn wedi derbyn mwy o ystyriaeth na'r un pwnc arall ar wahan. Yr oeddynt yn bur awy- us i wneud i ffwrdd a'r hyn a ystyrient yn bodoli mewn perthynas i fargeinion, ond yn ngwyneb yr amddiffyniad gynyg- id iddynt yn yr adran hon yr oedd yn iawn iddynt fod yn bur ofaJus cyn ei wrthod. Llais Credaf fod yn gywilydd i ni ofyn am unrhyw ragorfraint a, feddwn yn barod fel corph o ddynion. Os oedd rhai o honynt yn meddwl fod yna egwyddor ddrwg mewn bargeinifn. a'u bod yn anfanteisiol i'r dynion ieuainc, credai y dylent hwv eu hunain fod yn ddigon o ddynion fel na fyddai i fargeinion fodoli mewn ffaith. Aeth Mr W. H. Williams yn mlaen i drafod Adran 4, yn ymwneud a chyfartaledd cyflog, ac mewn ateb- iad i gwestiwn, dywedodd nad oeddynt mewn safle i wadu cywirdeb cyfartaledd y cyflog dyddiol oedd i lawr yn yr adran os na chaent yr hawlfraint o fyned drwy lyfrau y chwarel. Gofynodd person o'r dorf pa un a fyddai gosodwr I y bargeinion yn eu gosod ar yr hen safon o 4s, neu ynte 5s 6c pan y denai i ofyn i'r dynion pa faint y [ dunell yr oedd y gweithwyr yn ei ddisgwyl (cymerad- wyaeth). Mr W. H. Williams a ddywedodd fod yr adran hon yn mynegi y cyfartaledd oeddid wedi ei dalu, a byddai y gosod ar yr un safon ag o'r blaen pan yr ail-ddech- reuid gweithio. Os 5s 6c oedd y cyfartaledd a delid, yna yr oedd yn rhaid y byddai y gosod yn ol y safon hono. Nid oedd neb i gael ei dalu am fwy nag a wnai. Llais Credaf os yw pethau i fod fel ag o'r blaen y bydd yn druenus ar lawer. Dywedodd un o'r dorf ei fod yn meddwl os oedd y gosodwr wedi gosod o'r blaen yn ol y safon o 4s y dydd y rhaid ei fod yn bur ddwl i dalu yn ol safon o 5s 6c (cliwertlun). Ni fyddai i'r un bod rhesymol setio fel yna. Rhaid fod y gosodwyr yn rhai rliyfedd iawn i osod am Is 6c yn fwy nag yr oecitl y meistr yn roddi (chwerthin). Dywedo Mr W. H. Williams ei fod yn deall eu bod yn gofyn am safon o 5s 6c, a'r swm isaf yn 4s 6c. Yr oeddynt wedi cael eu cwestiyno parthed beth feddylient wrth "safon." Dyna olygent: y nod oedd gan y gosodwr a'r cymerwr mewn golwg pan yn cy- tuno yn nghylch y pris am weithio bargen. Nid fod pob dyn i gael 5s 6c y dydd, ond fod y gosodiad yn gyfryw ag i'w alluogi i wneud 5s 6c y dydd os oectu yn chwarelwr medrus. Yr ateb ydoedd fod y dynion yn barod yn cael, ar gyfartaledd, 5s 6c v dydd. Gofyn- Mr W. H. Williams ai hwnyna oedd yr eglurhad a rod'dent ar safon cyflog (gwaeddiadau "le"). Gallai rhai gyrhaedd yn uwch na'r safon, tra y byddai eraill islaw iddi. Byddai i hyny ddisrwydd am fod gwahan- iaeth yn ngallu gweithwyr unigol. Yr oedd wedi ei awgrymu nad oedd hyny yn foddhaol. Llais r Nid oedd y gwahaniaeth bob amser yn ngallu y dynion ond yn ansawdd y grnig a weithid. Llais arall: Nis gallnf weled na byddwn yn yr un twll os na fydd rhyw gyfnewidiad. Mr W. H. Williams a. ddywedodd os oedd y gosod i fod fel o'r blaen, ac os yr oeddynt yn gosod o'r blaen ar y safon o 5s 6c y dydd, a fyddai ganddynt gwyn os na enillent 2p y mis. Mewn atebiad i gwestiwn pell- acli o borthynas i iryflog dyddiol. dywedouu mai y pris a roddid yn yr adran lion oedd i fod yn safon y gosodiad. Nid oedd ganddynt hawl i ddweyd mai pris i ddynion wrth y dydd ydoadd. Lla^s Os pris ar y gosod yw i fod, pe byddai i ddyn fethu ei gyrhaedd, a fyddai y rheolaeth yn barod i dalu yn ol y swm o 4s 6c ? Mr W. H. Williams « ddywedodd eu bod wedi dwyn yn mlaen gyfryw gais, ond na fuont yn llwyddianus gydag ef. Llais: A chaniatau na allwn gyrhaedd safon o 5s 6c, a allwn ni ystyried hyny fel cwyn am yr hwn y gallwn anfon dirprwyaeth at y prif oruchwyliwr? Mr W. H. Williams a ddywedodd mai y cwbl allai ef ddweyd ar y pwynt yna oedd, fod y gosod i fod yn gyfryw fel ag i allirogi gweithiwr da i wneud 5s 6c y dydd. Yr oedd anhawsder wedi bod i gael y meistr i gydnabod fod yna unrhyw gyfrifoldeb arno ef i wneud i fyny unrhyw ddiffyg wedi i weithiwr wneud bargen ag ef. Yr oedd yn hawdd iawn i'r dynion feddwl nad oedd ond iawn i ddiffyg o'r fath gael ei wneud i fyny, ond ar y llaw arall yr oedd yn anhawdd cael y meistr i weled fod pethau feUy. *Yr oeddynt wedi bod yn aflwyddianus ar y pwynt yna. Nis gall- ent ddweyd dim yn mhellach na bod y gosod i fod yn gyfryw fel ag i alluogi "weithiwr da i enill 5s 6c y dydd, a dosbarthiadau eraill mewn cyfartaledd. Mewn atebiad i gwestiynau pellach, pwyntiodd Mr W. H. Williams allan fod Mr Carter wedi dweyd yn barod na fyddai unrhyw berygl i neb ddod a chwyn yn mlaen, ac na fyddai i ddim dial gymeiyd lie. i Llais Yr wyf fi yn deall nad ydym wedi cael dim codiad yn ein cyflogau. Mr W. H. Williams Os oeddych yn cael 5s 6c y dydd, a oedd arnoch eisieu codiad? Yr oedd y teler- au yn mynegi y byddai y gosod ar y safon o 5s 6c y dydd. Yr oedd y gosod i fod yn gyfryw fel ag i allu- ogi gweithiwr da i gyrhaedd safon o 5s 6c y dydd. Yn mhellach, dywedai eu bod wedi bod yn aflwydd- ianus o berthynas i'r dynion wrth y dydd, i'r rhai y gofynent am ddeg y cant o godiad. Llais: Pan ddaw y gosodwr ataf, ac y dywed ei fod yn gosod bargen i mi yn ol v safon o 5s 6c, a minau yn gwybod nad yw ei gosod am y pris hwnw, beth wyf i wneud ? Mr W. H. Williams a ddywedodd fod digwyddiad o'r fath yn cael ei ragdybied. Os y teimlent yn I hyderus y gallai achos o'r fath ddal yn ngwyneb ym- chwiliad, paham nas gallent deimlo fod ganddynt gwyn? Os y byddai achos felly yn dal ymchwiliad, mentrai ddweyd y byddai ganddynt gwyn. Yr oedd y gosod i fod yn ol safon o 5s 6c y dydd. Yn mhob achos He y bernid fod cwyu, dylid dal mewn cof y dylai cwyn o'r fath ddal ymchwiliad. Os na fydd y gosod yn ol y safon osodid i lawr yn yr adran hon, yna yr oedd telerau y cytundeb yn darparu ffordd i r dynion ddwyn yn mlaen eu cwynion. MrW. J. Williams, ysgrifenyddUndeb y Chwarelwyr, I a gynygiodd eglurhad. Dywedodd fod telerau y cy- tundeb yn mynegi mai cyfartaledd y cyflog a delid i'r chwarelwyr oedd 5s 6c y dydd cyn iddynt ddyfod allan. Yr oedd yn mynegi yn mhellach mai y cyfar- taledd a' delid i labrgreigwyr oedd 4s 7c, ac lafur- wyr 3s 7c y dydd. Yr oedd y telerau yn mynegi mai hyny oedd i fod yn safon i'r gosod yn y dyfodol beth bynag ydoedd o'r blaen. Os na cherid hyny allan, byddai ganddynt gwyn (clywch, clywch). Llais Sut mae Mr Carter yn deall y mater? Mr Carter a ddywedodd ei fod yn meddwl fod Mr W. J. Williams wedi ateb yn gywir. Mr W. H. Williams, mewn atebiad i gwestiwn, a ddywedodd fod yn rhaid iddynt ddeall mai hwn oedd y pris am osod ac nid fel cyflog diwrnod. Y pris o 5s 6c oedd y nod i'w gyrhaedd gan ddynion yn gweith- io ar fargen. Nid oedd yn penderfynu y cwestiwn o gyflog dyddiol. L!ais: Yna nid wyf yn gweled ei fod yn safon o gwbl. Mr W. H. Williams a ddywedodd ei fod yn sicr nad cyflog dyddiol ydoedd, canys yr oedd Mr Young wedi egluro mai yr hyn feddyliai wrtho oedd y safon i ddyn- i ion yn gweithio ar fargen. Llais Credaf nad oes unrhyw ymgymeriad v bydd i ddyn gael ei dalu yn ol ei werth hvd yn nod pe na byddai y lIe y gweithiai ynddo yn ei alluogi i gyrhaedd y safon. Mr W: H. Williams a ddywedodd fod ganddo aw- durdod Mr Young dros ddweyd y byddai i'r pris gyf- ateb i'r lie y gweithid ynddo. Yna aeth yn mlaen i ymwneud ag Adran 5 o berthynas i'w dycliweliad i'r chwarel. Llais A allwn ni fyned i mewn yn un corph yn He drwy y swyddfa? Mr W, H. Williams a ddywedodd fod yr adran dan ystyriaeth yn mynegi y byddai i bawb gael dychwelyd, ond yr oedd yn anmhosibl i bob un fyned yn ol y diwrnod eyntaf, pryd na fyddai gwaith i'r oil ohonynt, mater iiad oedd eisieu esboniad arno iddynt hwy fel chwarelwyr. Er engraipht, ni fyddai gwaith ar y cychwyn i'r llwythwyr, ond yr oedd yr adran yn myn- egi y byddai i'r "gweddill" gael eu cymeryd i mewn mor fuan ag y gellid trefnu gwaith iddynt. Caniateid amser rhesymol hefyd i r rhai eill fod yn awr yn gweithio yn mhell. Llais A ydym i fyned yn ol drwy y swyddfa ai yn yr un ffordd ag y daethom allan? Mr W. H. Williams a ddywedodd eu bod yn medd- wl am fyned gyda'u gilydd fel yr oeuuvnt yn arfer pan wrth eu gwaith, ond yr oedd ar y rheolaeth eisieu cael rhestr o'r holl enwau a byddai raid i bob un roddi ei enw i mewn. Yr oedd ganddynt wrthwynebiad cryf i'r cwrs ymia, ond yr oedd eu hofnau wedi eu chwalu pan y deallasant yn glir fod pob un i gael dychwelyd. Penodid lleoedd pan y rhoddid i mewn yr enwau. Yr oeddynt yn cael sicrwydd nad oedd neb i gael ei adael allan. Llais: Pa fodd y safai yr enwau ar y rhestr? Gallai ddigwydd i enw person nad oedd wedi bod yn gweithio yn y chwarel ond am ychydig flynyddoedd ddod o 11 y flaen enw person oedd wedi bod yn gweithio yno am lawer iawn o flynyddoedd, ac os y byddai achos i droi rhai i ffwrdd tebygol mai y rhai isaf ar y rhestr a droid ymaith. Mr W. H. Williams, wedi ymgynghori yn fyr a Mr Ca?7cr, a ddywedodd ei fod yn cydsvnio a'r di- weddaf nad oedd hyn ond dibwys. Nid oeddynt yn meddwl y gwnai y rheolaeth y fath beth ag a awgrym- id. Mewn atebiad i gwestiwn arall, dywedodd fod pob dyn i roddi i mewn ei enw, ei gyfeiriad, a natur ei waith, a'i rif yn y chwarel. Onid oeddynt yn meddwl y byddai yn gwyn gan y gweithwyr yn gy- ffredinol os y cymerai v fath beth ag a ddychymygid Ie, sef troi ymaith ddyn oedd wedi bod yn y gwaith am 40ain mlynedd dyweder, a gadael dyn arall nad oedd wedi bod yno ond am ddwy neu dair blvnedd i mewn. -.¡ Mr John Williams, 'Rynys, a ddywedodd os y digwyddai peth o'r fath, yr atebiad a gaent fyddai eu bod wedi gwneud yn ffol iawn wrth gael eu rhestru (chwerthin). Mr Carter a ddywedodd pan y penderfynodd y dyn- ion mewn cyfarfod blaenorol na ddychwelent at eu gwaith drwy y swyddfa fod ganddynt, yn ddiau, res- ymau dros hyny. Daliai ef allan mai cwestiwn i'r rheolaeth oedd y modd i ddychwelyd at eu gwaith. Yr oedd telerau y cytundeb yn rhoddi iddynt sicrwydd y byddai i_bob un o honynt fyned yn ol, ac yn hyny yr oedd ganddynt y sicrwydd goreu allasent ddymuno. Nid oedd unrhyw bwynt yn y modd yr oeuuynt i ddychwelyd. Y rheswm oedd ganddynt dros wrth- wynebu dychwelyd drwy y swyddfa, yn ddiau, ydoedd fod arnynt ofn y byddai i rai ohonynt gael eu gadael allan. Yn awr yr oedd ganddynt sicrwydd na fyddai i'r un o honynt gael e iadftel allan, a gofynai iddynt gyfarfod y rheolaeth ar y pwynt yma. Llais: Yn mhen pa faint o amser wedi dechreu gweitbio y daw y gweddill o'r dynion i Btewtt? Dywedodd Mr Carter y byddai i'r rheolaeth gymer- yd pawb i mewn mor fuan ag oedd yn bosibl; talai i'r rheolaeth eu cymeryd i mewn mor fuan ag fydd posibl (chwerthin a chymeradwyaeth). Gofynodd Mr Carter i Mr W. H. Williams a oedd wedi cael ymdrafodaeth gyda Mr Young o berthynas I Ù pwynt yma. Mr W. H. Williams a ddywedodd ei fod, ond yr oedd atebiad Mr Young iddo wedi ei roddi yn breifat. Mr Carter Yna gofynaf i chwi a oeddych yn fodd- lawn i'w atebiad, os oedd yn cael ei roddi yn breifat. Dywedodd Mr Williams ei fod yn berffaith foddlon. Mr Carter: Wel, yna tybiaf y dylai pawb fod yn foddlon. Gofynwyd cwestiwn a wnai y tro i un dyn roddi i mewn enwau criw yn y swyddfa. Mr Carter a ddywedodd mai cwestiwn i'r rheolaeth oedd hwnw, a mynegodd ei farn na thybiai ei bod yn ddoeth codi y man bwyntiau hyn. Wrth ateb cwestiynau pellach dywedodd Mr W. H. Williams eu bod wedi pwyso ar Mr Young i egluro beth feddyliai wrth "amser rhesymol" i'r rhan eill fod yn gweithio yn mhell ddychwelyd at eu gwaith. Eg- lurodd Mr Young os oedd 'dyn yn analluog i ddych- welyd ar unwaith ei fod i anfon ei resymau dros beidio dyfod Ni wrtliwynebai Mr Young i ddyn gael dau neu dri mis o amser os byddai ganddo reswm digonol drosjiros i ffwrdd am y cyfnod hwnw. Dylai dyn yn y eychwyn roddi ei reswm i'r rheolaeth am ei anallu i ddychwelyd at ei waith ar unwaith, ac nid parotoi i wneud. ei feddwl i fyny pa un a ddychwelai ai peidio ar ol i ddau neu dri mis basio. Os y cadarnheid teler- au y cytundeb gan y dynion, y bwrlad oedd, fe gredai. I cael y chwarel mewn sefylifa, i'w gweithio erbyn y dydd cyntaf o Fedi, neu yn gynt os yn bosibl. Llais Os cadarnhawn ni y telerau hyn, eiddo pwy fydd yr awr giniaw-pa un ai nyni ynte Arglwydd Penrhyn? Mr W. H. Williams Yr wyf yn meddwl mai ni pia yr awr giniaw. Llais Yna a oes genym hawl i gymeryd llyfr drwy y chwarel? Mr Carter A oes yna. Teol yn eich gwahardd i gymeryd llyfr drwy y chwarel? Llais Y mae wedi cael ei wa-hardd. Mr Carter a ddywadodd ei fod yn doall na fu i'r gwrthwynebiad i gyiiieryd llyfr drwy y chwarel ond Ily dyfod allan yn ystod cyfarfyddiad (interview). Yr oedd yn meddwl mai gwell ydoedd aros hyd nes byddai i reol ar y mater gael ei thynu allan yn gwa- hardd cymeryd Ilyfrau o gwmpna. Llais: Ond fe fyddwn wedi myned yn ol at ein gwaith y pryd hyny. Dywedodd Mr W. H. Williams ei fod yn gobeithio mai folly y byddai. ond na fvdded iddynt gefnogi tynu rheol o'r fath allan. Un o'r gynulleidfa a gyfsiriodd at y cyfarfyddiad rhwng y ddirprwyaeth a Mr Young, pryd y bu i Mr Young ddweyd nad oedd ganddynt haw 1 i gymeiyd llyfr o amgykh y chwarel.. Gan hyry mater ydoedd hwn a, gododd yn nghwrs1. y drafochuitii yn tinig. Mr W. H. YV iliiairts a ddywedodd ei fod yn meddwl y byddai yn ddigon buan codi y cwestiwn hwn pan y byddai rheol wedi ei gwneud gyda golwg arno. Gofynwyd cwcstiwn pa un a fyddai rhyddid yn y dewisiad o bartneriaid gweithio. Mr W. H. Williams a ddywedodd i hyny fod mewn bodolaeth yn ystod yr ugain mlynedd diweddaf, ar y dealltwriaeth fod y dewisiad i gyfarfod a chymerad- wyaeth y rheolwr Ileol. Cwestiynwr arall a ofynodd, os cadarnheid y telerau hyn, a oedd yn ddealledig fod pob un i gael ei hen le yn ol eto? Mr W. H. Williams Fel mater o ffaith, nid oedd ganddynt hawl i unrhyw le. Nid oedd ganddynt reswm i gredu fod unrhyw fwriad i symud yr un dyn yn mhellach nag fel y bydd cyfnewidiadau yn digwydd bob amser. Hwy a wyddent fod cyfnewidiadau yn digwydd o angenrheidrwydd bob mis. Nid oedd yr un awgrym wedi ei roddi na byddai i bob dyn ddych- welyd i'w hen le ond, fel mater o ffaith, ni feddent un hawl i hyny. Nid oedd y bwriad lleiaf i wneuthur dim i'w dychryn hwy. Pan agorai y chwarel, beth arall a wnaent ond i bob un fyned i'r lie y gweithiai ynddo o'r blaen? Yr oedd hyn yn dihysbyddu'r cwestiynau a chan na ofynwyd dim yn rhagor, Y Cadeirydd a ofynodd a oedd rhywun yn barod i gynyg fod telerau'r cytundeb yn cael eu derbyn. Yna Mr David Hughes, Penybryn, a gynygiodd eu bod yn cael eu derbyn; ac meddai, gan fod- y ddir- prwyaeth wedi gwneud yr oil yn eu gallu dros y dyn- ion, ac yn gweled fod y dynion wedi sefyll wrth gefn y ddirprwyaeth ar hyd yr amser, ac wedi dodi eu henwau wrth y papyr a gynwysai delerau y cytundeb, a ydoedd yn bosibl fod v dynion yn myned i aroi cefn ar y ddirprwyaeth ar derfyn yr anghydfod hwn a dwyn yn mlaen rhyw gynygion eraill? Yr oedd efe yn.cynyg ei benderfyniad, gan fod y telerau wedi der- byn cymeradwyaeth y ddirprwyaeth ar ol gwneuthur ohonynt bob peth yn glir. Eiliwyd hyn gan Mr William Thomas, Tanyffordd ac wedi ei roddi i'r cyfarfod, cyhoeddodd y cadeirydd ef wedi ei gario trwy fwyafrif mawr. Mr John Williams, 'Rynys, a awgrymodd eu bod yn erfyn ar y rheolaeth gario allan y telerau mewn ysbryd o degweh. Grwnaed cynyg fod i delerau y cytundeb gael eu rhoddi i'r cyfarfod o un i un, ond ni ddarfu i neb gefn- I ogi hyn. Pasiwyd pleidlais o ddiolchgarwch i Mr Lloyd Carter, yn nghydag i aelodau y ddirprwyaeth. Mr Carter a gydnabyddodd yn fyr, gan ddweyd, pa beth bynag a wnaethai, iddo geisio cyflawni ei ddy- ledswydd yn onest. Yr oedd yn rhaid iddo ddweyd ei fod ef yn edrych ar yr anghydfod hwn yn ngoleuni ymrafael rhwng gwr a gwraig; ond yn awr efe a obeithiai a'i holl galon fod yr ymra- fael wedi ei setlo. Anghydfod fu hwn yn nghylch egwyddorion, nid materion personol; ac mewn trefn i ddangos eu bod hwy yn dymuno cyfarfod y rheolaeth mewn ysbryd da, efe a ofynai iddynt roddi "three cheers" i Arglwydd Penrhyn aMr Young. Gwnaethpwyd hyny, ond parodd y crybwylliad o enw Mr Young i beth hwtio gymeryd lie. Yna Mr Carter a alwodd am "three cheers" i Mr W. H, Williams ac i Arglwyddes Penrhyn, yr hyn a vnaetihpwyd yn galonog. Ar hyn terfynodd y cyfarfod.
Sylwadau y Wasg. yI
Sylwadau y Wasg. y Y "Times*' a ddywed —Y mae anghydfod Chwarel yPcuu'hyn o'r diwedd wedi ci setlo ary teleran awrth- odwyd gan y dynion yn Mai diweddaf, y rhai yn ym.- arferol ydynt yr un a'r rhai y safasant allan yn eu herbyn yn mis Medi diweddaf. Gan nad yw gwaith i gael ei ddechreu hyd ddiwedd y mis presenol, hydd I y dynion wedi colli cyflog llawn wyth a deugain o wythnosau heb effeithio dim byd oddigerth dwyn y fasnach lechi i annhrefn, yr hyn sy'n debyg o gael effaith niweidiol ar eu buddianau am beth amser i I ddyfod. Yr ydym heddyw yn cyhoeddi telerau gweithredol y cytundeb, yn nghyda'r telerau gynyg- iwyd ac a wrthodwyd yn Mai, ac hefyd y gofynion anghaniataol wnaed gan y dynion y pryd hyny, fel ag y gallo pob darllenydd fo'n hidio am wneud hyny benderfynu drosto'i hun pa faint ydyw "net result" yr ornest annoeth hon. Yr adran gyntaf yw yr un sy'n delio a'r cwestiwn pwysicaf yn yr holl ddadl, sef y cwestiwn pa un a ydyw chwarel Arglwydd Penrhyn i gael ei llywodraethu ganddo ef ei hun, ynte gan bwyllgor o r chwa.rel wedi ei gyfansoddi o'i weithwyr ef ei hun. Er yn berffaith ddealledig gap y ddwy- blaid fel eu gilydd, ni ddygir y cwestiwn hwn allan mewn geiriau sy'n ei wneud yn glir i'r rhai oddiallan i'r chwarel. Ond yr hyn y gall pob un oddiallan ei weled .'drcsto'i hun ydyw mai yr un peth yw yr adran yn y ddau bapyr, er wedi ei eirio ychydig yn fwy pen- dant yn ffafr y meistr yn y drefn dderbyniwyd gan y dynion. 0 ganlyniad, os yw y cytundeb hwn yn caniatau yr hawl o gyfuniad, fel ag y cyhoeddir yn ddiddadl gan bersonau awyddus i daflu cysgod dros fethiant hollol y streic, yr oedd y caniatad yna yr un modd at alwad y dynion yn Mai neu Fedi y flwyddyn ddiweddaf. Ni fu yr hawl i gyfuno, mewn gwirion- edd, erioed yn y cwestiwn. Mae rheolau y llywodr- aethiad a gorphorir yn y cytundeb presenol yn union yr un, os nad yn hollol lythyrenol, a'r rhai dvnwyd I allan gan Arglwydd Penrhyn ddeuddeng mlynedd yn ol, a'r rhai y gweithredwyd arnynt byth er hyny. Mae y rheolau hyn yn caniatau yr hawl o sryfuniad yn y dull liawnaf rhaid i bob darllenydd diragfarn addef eu bod yn darpar yn y modd helaethaf gogyfer a gwrandaw ac ail wrandaw pob cwyn allai y dynion, un .ai yn unigol neu gyda'u gilydd, ddymuno dwyn o un.pa yn unigol neu gyda'u gilydd, ddymuno dwyn o flaen y rheolaeth neu y perchenog ei hunan. Ond fe sylwu fod gofal yn cael ei gymeryd i sicrhau fod cwyn- ion yn cael eu gwneud, os yn unigol, gan y personau neu'r criwiau fyddo'n achwyn; ac, os gyda'u gilydd, yna gan ddirprwyaeth yn cynwys dynion o'r un dos- barth a'r a^hwyny^xon ac yn cynwys yr achwynydd- ion eu hunain. Nad yw y cyfyngiadau hyn mewn ffordd yn y byd yn cael eu hanelu yn erbyn yr hawl o gyfuniad sydd ddigon eglur ar wyneb yr adran, eithr gwneir ef yn gliriach fyth gan lythyr Mr Young I am y 27ain o Fai, yr hwn a adgynyrclrwn gyda thel- erau y cytundeb. Yn y llythyr hwnw efe a gydnebydd yn bendant hawl y gweithwyr i weithredu ar yr eg- wyddor o" "achos un yn achos yr oil," yr hon, nyni ai cymerwn, ydyw egwyddor cyfuniad yn ei agwedd letaf. Fe ellid gofyn am ba beth y bu yr anghydwelediad, os ydyw y dynion, am y deuddeng mlynedd diweddaf o leiaf, wedi mwynhau yr hawl hwn o gyfuno a'u gilydd er unioni camwri? Yr ateb ydyw, fod yr ar- weinwyr undebol, yr amser y cymerodd Arglwydd Penrhyn reolaeth y chwarel, wedi trawsfeddianu gallu oedd dros ben yr hyn sydd newydd ei ddesgrifio, ddarfod i'w trawsfeddianiad gael atalfa gan y rheolau osododd Arglwydd Penrhyn i lawr ac wrth ba rai mae efe yn glynu, ac nad yw yr ymdrechfa sydd new- ydd derfynu wedi bod am yr hawl o gyfuno nac er buddiant y gweithwyr yn gyffredinol, ond er adenill y gallu i ymyryd via rheolaeth yr eiddo oedd yn flaen- orol yn meddiant pwyllgor y chwarel. Yr oedd y pwyllgor hwnw-yn gynwysedig, o'r braidd y rhaid dweyd, o arweinwyr undebol-wedi cymeryd iddynt eu hunain yr hawl i atal pob desgriflad o crwvnion allai'r dynion ddymuno wneud i'w meistr, i ddewis v rhai hyny ohonynt ag a dybient hwy yn addas, ac i ihyrwyddo y cwynion hyny allent eu siwtio hwy eu hunain. Yn union am yr un peth y buont yn ymladd yrwan. Mewn ymarferiad, y canlyniad oedd, ac a fuasai eto, y byddai Arglwydd Penrhyn i raddau mawr yn colli llywodraethiad ei eiddo ei hun a'r corph anghyfrifol hwn, a wthiodd ei hun rhyngddo ef a'i weithwyr, yn cymeryd ei le; tra, gyda golwg ar y gweithwyr eu hunain, nad oedd diim gwareoigaeth sicr yn bodoli i'r rhai liyny na ddewisent uno a'r undeb ac ymgrymu i urchiadau ei bwyllgor gweinydd- iadol. Mae yr adran gyntaf fel y saif yn awr, fel y safai yn Mai diweddaf, fel y safai yn Medi diweddaf, ac fel y gweithiwyd hi am y deuddeng mlynedd di- weddaf, yn rhoddi i bob gweithiwr fynediad at y rheolwr lleol, gyda hawl i apelio at y prif reolwr—ac yn derfynol, mewn achosion o bwysigrwydd, at Arglwydd Penrhyn ei hunan. Dyry yr a.dran yr un srhydd-fynediad i unrhyw ddirprwyaeth o weithwyr cyhyd ag y byddo yn gwir gynrychioli dosbarth aU un ai meddwl fod ganddo ef ei hun gwyn neu It welo yn addas wneud cwyn dyn arall yn eiddo iddo ei hun. Ond y mae yn gwrthod caniatau i bwyllgor sefydlog o arweinwyr undebol osod eu hunain i fyny fel unig gyfrwng cymundeb rhwng Arglwydd Penrhyn a'i weithwyr, ac i ddefnyddio v safle hono i orfodi y gweithwyr ar un Haw a'r meistr ar y llall. Gall y dynion gyfuno fel y gwelont yn oreu, a gal'^r undeb ffti-rfio, o, chwarel bwyStprau ag a ddewiao, Nid oeivgan Arglwydd Penrhyn ddima w ddweyd YD. erbyn y gweithrediadau hyn, ond mae yn benderfynol na c ha iff pwyllgor chwarel reeli ei chwarel ef uwch eL ben, neu, mor belled ag y gall ef ei rwystro, ni chant.. orthrymu ar ddynion nad ydyntiyn dymuno gosod eu hunain dan dra-arglwvddiaeth yr undeb. Hwn fu y cwestiwn pwysicaf 0 lawer, yn yr ymdrechfa ddiwedd- ar, canlyniad pa. un yw, fod Arglwydd Penrhyn vn parhau i lywodraethu eichwarel yn union yr un modd ag y gwnai cyn dechreu y streic. Wrth gwrs bu vm- giprys, uwchben cwestiynau eraill yn ogystal, y rhai y gallwn edrych arnynt fel y deuant yn eu trefn. Yr.' ail adran a ddywed y bydd i rybelwyr cymhwvs gael bargeinion misol "yn ddioedi mor fuan ag v ca v" rheolaeth hi yn ymarferol." Dynion ieuainc yn benaf ydyw y rybelwyr sydd wedi myned trwy brentisiaeth, ac yn aros eu tro am. "fargeinion" misol, y rhai ydynt fath o "gang-contract" a -ariant yn mlaen y gwaith o )N-neud llechi. Mae y gaic "dioedi" wedi ei osod i mewn yn nhelerau Mai, ond ni fydd un effaith vmar- ferol.ar weithiad yr adran. Yn.v drydedd adran yr ydym yn cad pwnc pwysig arall. Y llldrechodä y dynion rWj-mo y rheolaeth i lawr i edrych fod v dvn- iorjf yn yr holl fargeinion yn cael eu gosod ar" sai'on. berffaith gyfartal a'u gilydd, ac na chaffo nifer y gweithwyr a gedwid fod uwchlaw y cyfartaledd. Mae- yr adran yn cadw gosodiad bargeinion yn gwbl vn nwylaw y rheolaeth ac hefyd yn dctrpar mai'hwy sydd 1 gyflogi yr holl ddynion a weithiant ar y cyfryw, heblaw edrych fod pob un yn derbyn ei ran gyfiawn. 0 gyflog..Eithr mae yn gosod o r neilldu y gofynion a bwysid yn mlaen gan y dynion yn Mai. Y moo Adian IV. yn union yr un peth ag a wrthwvnebid gan y dynion yn Mai, o,ldieitlir ei bod dnrm vn fwy- manwl mewn enwi swm y cyBog i wahanol ddosbarth- iadau. Bu ymgais y dynion i benodi "minimum rates" yn fethiant holiol. V mae gwaith i gael ei ail gy- chwyn yn ol y cyflogau a reolent yn Modi diweddaf,. eithr nid yw y rhai hyn i gael eu parhau ond "cvhyi ag y caniata masnach. Gan hyny nid yw'r. dynion wedi enill dim yn swm eu cyflogau, tra y maent wedi niweioio cymaint ar fasnach fel y gallant yn fuan gael eu bod wedi colli cryn lawer. Yn yr adran olaf mae y geiriau "apelio am" wedi eu dodi vn lie ygair "dymuno," ond yr un yw yr effaith. Yr hyn y bu r dynion yn dadlu drosto dan y pen hwn ydoedd ymgymeriad fod iddynt gael eu derbyn yn ol, yn un corph—"pob dyn i fyned i'w hen le ei hun." Nidyw- yr hawl hwn i le neillduol yn y chwarel yn cael ei. addef; ac er y bydd i bo, vmdrech gael ei wneud i ffeindio gwaith i r holl hen ddwylaw a ddymunant. liyny, ni a dybiwn na fydd iddynt gael eu goliwng i mewn heb wneuthur apel personol. at y rheolwr. Yn wir, nis gallant gael, wrth weled yn ol pob tebygol- rwydd na fydd gwaith i bawb ar y declireu. Fe welir, gan hyny, fod y dynion yn myned yn ol yn union ar yr un telerau ag y gwrthryfelasant yn eu herbyn agos. i flwyddyn yn ol, a pha rai, trwy cael eu camarwain gan gynghor drwg, a wrthodasant hwy yn Mai. Yr unig concession" maent yn gael, fe roddwyd hwnw iddynt gan Arglwydd Penrhyn cyn dechreuad y streic. Dyna yw hwnw, addewid i roddi atalfa ar- is-osod bargeinion neillduol, yr hyn mewn gwirionedd a olyga aaaddiffyn y dynioa rhag eu dosbarth hwy eu. hunain, Y "Liverpool Daily Post" a ddywed Gyda bodd- had mawr yr ydym boreu heddyw yn cyhoeddi telerau y cytuadeb ar ba rai y mae anghydfod Chwarel y Penrhyn o'r diwedd wedi ei setlo. Ie, vn wir, o'r diwedd; braidd nad yw yr achos yn gofyn am vma- drodd cynefin swydd Lancaster, "at long last. Ni ddylai ataliad hapus rhwystr a dyryswch masnach, gyda'i holl ddilynyddion anffodus o waed drwg a chym tenInaidd, ddim cael ei gymylu hyd yn nod gan feirn- iauiieth; ond mae yn anmhosibl peidio teimlo pa mor drychinebus fu parhad diangenrhaid anghydwel- ediadau y Penrhyn. Mae yn awr wedi ei gad yn i bosibl i Arglwydd Penrhyn a'i ddyn o fusnes yn nghyda chyr.rychiolwyr y dynion ddyfod i delerau a'u gilydd. Yroddengys fod y cytundeb yn gaddaw i Arglwydd Penrhyn yr ymarferiad cyfleus a chysnrus 0 i awdurdod naturiol, tra mae yn gaddaw i'r dynion yr holl fantais all ddeillio iddynt oddiwrth hawlfreint- iau cydnabyddedig cyfuniad tvefnus. Mor bell o fod em dymuniad i feirniadu y digwyddiad boddhaol hwn mewn ysbryd dadleuol, ein dymuniad pendant yn gystal a'n rhwymedigaeth ydyw gadael y cytundeb i wneud ei effaith ei hun ac i ddwyn o amgylch. hot). ymyriad aUanol yyiaill ffordd na'r llall, y bendithion. ddylai ei ganlyn. Y rnae Chwarel y Penrhyn yn cynrychioli elfen gref iawn yn niwydiant a chyfoeth Cymru. Y mae gan y ddiwydfa a'r cyfoeth yna eu proffit i'r Huaws yn gystal ag i berchenog yr eiddo. Nid .oes un rheswm (lu-,tllus-braidd nad allem ddweyd nad oes un rheswm dealladwy—paham na ddylai'r chwarel ildio manteision digymysg; ac* fe fydd i'r holl wlad,wrth groesawu newyddion boreu heddyw, } goledd gobaith difrifol a diolchgar mai hyn fyddo rhediad eu hanes dyfodol. j Bu i Arglwydd Penrhyn (ehai'r "Morning Post") j actio mewn ysbryd gildio haelfrydig, ac nid oes gan t y dynion yn sicr ddim rheswm i achwyn am y dull yr ymwneir a'u owyinou yn y uyfodv>I. Yr cedd"y CWCSt- iwn gwirioneddol muwn dadi yn ystod yr angliyd- welediad, modd bynag, yn un llawer mwy difrifol na'r cwestiwn pa un a gaffai'r gweithwyr yn gyffredinol e;u cydnabocl fel corph cyfansawdd. Dyna ydoedd, mown ffaith-pwy oedd i drefnu manylion y .USB.eS, y perchenog a'i cruchwylwyr ynte y dynion? Ar y pwynt hwn y mae Arglwydd Penrhyn wedi dal yn gadarn, ae yn awr mae wedi ei benderfynu'n derfynol fod gosod bargeinion. i gad ei adael yn nwylaw y rheolaeth. Yr oedd o'r pwys nnryaI fod i hyn gael ei ddweyd mewn geiriau plaen, a'i dderbyn yn ben- dant gan y dynion. Heb hvny fe fuasai y gofynion lled-drahaus a wÙid gan Undeb y Chwarel wyr yn ail godi i fyny yn barhaus. Fel ag y mae, y mae safle berthynasol meistr a gweithiwr yn awr wedi ei ddefiinio yn glir, ac felly mae yn 1forddo sicrwydd am weithiad esmwyth Chwardau y Penrhyn yn y dyfodol, yr hya fuasai yn anmhosibl oni bai i fodolaeth y streic fawr arwain i lawnodiad y cytundeb presenol.
-------Afleshydon Cyffredin.I
Afleshydon Cyffredin. I 1.—ANAEMIA. I Anaemia ydyw un ai rhy fychan o "rod blood cor- puscles, neu grebachiad o honynt wedi ei ddwyn oddiamgylch gan ddiifyg tebygoliad ymbortli, neu ynto cyllwr o annhrefn mownol dyledus i ryw afiech- yd. n Ceir anaemia yn gyffredin yn ystod cyfnod tyfiant. l>jrrdd pobl ieuanc o r ddau ryw yn dioddef mwy oddi- j wi-th yr afiechyd hwn nag a wnant wedi evrhaedd aeddredrwj ud oekhan, serch ei fod i'w gael weithiau mewn personau oedranus fyddont wedi esgeuiuso r deddfau iechyd; neu y rhai, oddiwrth natur en galwedigaethau, ydynt yn cael eu caethiwo mewn gweithdai ac ystafenoodd cysgu o awyriad diffygiol. Dyna. y rheswm y bydd mwy o hono i'w ganfod yn y dinasoedd nag yn y wlad. Ceir anaemia mewn pobl ieuanc a weithiant mewn ffactris, yr rhai a anadlant awyr afiach, a'r rhai a esgeiilusant, neu oddiar anwybodaeth nad ydynt yn cyflenwi. yr ym- bortli a'r ddiod angenrheidiol i adferyd y draul dydd- iol ar yni sy'n ofynol er cynal i fyny lafur yr ymen- ydd neu y dwylaw. Canlyniad naturiol esgeuiuso deddfau sylfaenol iechyd ydyw gwelwder egiuT—lleihad yn nghrynder a chadernid y cyhvrr.u, yn nghyda'r teimlad sal a lluddedig sy'n anghyfadda.su y "dyn neu'r ddynes i KVflawni eu gorchwvl dyddiol, pa un bynag ai gyda'r llaw ynte'r j-menydd. is gellir adgyflcnwi y cyfansoddiad a nerth vn He yr hyn a wastreffir yn ddyddiol ond yn unig trwy f gymeryd ymborth priodol chydnaws. Nis gellir ei wneuthur a physigwri:;etlu Fe ellir. r modd bynag, cyrhaedd hyny gyda Food Beverage perffaith ddymunol, blasus a chnawd-ffurfiol. Y mae Vi-Cocoa, Dr. Tibbies yn Food Beverage o'r fath, gan ei fod yn perchen ynddo alluoedd rhyfeddol o faethlawn, ciyfhaoi, symbvliadol, na fedd uDrhyw Food Beverage arall ei ragorach. Nid physigwr- iaeth mo V i-cocoa Dr. Tibbies. Gwna vn svml yr hyn a hawlir iddo wneud, ac mae ei alluoedd cryf- haol yn cael eu cydnabod i raddau na wyddus am ei gyffelyb yn hanes unrhyw ddarpariaetli arall. Teilyngdod, a theilyngdod yn unig, yw yr hyn a hawliwn i Vi-Cocoa Dr. Tibbies, ac yr ydym yn barod i anfon i rhyw ddarllenydd enwo y"Clorianyeid '(gwna jxist-gerdyn y tro) sample tin danteithiol o Dr. Tib- t bles Vi-Cocoa, yn rhad ac wedi talu ei gludiad. Y mae vi-Cocoa Dr. Tibbfes, fel ff Lu, cydgrynoedig o faeth a bywydoldeb, yn ,Pin mwy na hyny oblegid, i bawb a ddymunant wynebu brwydr t bywyd gyda mwy o nerth parhaol i ddal i fvnv. mae yn anmhrisiadwy. W w' ( Gwneir Vi-Cocoa Dr. Tibbles i fyny mewn pecynau 6c, ac mewn tyniau 9c a Is 6c yr un. Maent i'w caei gan yr holl Grocers, Chemists, a Stores, neu oddi- wrth v Dr. Tibbies' Yi-Cocoa, Ltd., 60, 61, and 635, Bunhill-row, London, E.C. Jill'
Rhys Dafydd Sy'n Ð'eyd-
Rhys Dafydd Sy'n Ð'eyd- Fod y fercli ieuanc hono heb fod yn byw gan' milldir o L wedi ymweled a R—— ers tro bellacli. Mai ei lioff gyrclifan ddeehreu y nos ydyw i ben y Brvn. Nad yw yr awyr yn rhyw idygymod yn iawn a fri. Mai edrych yn llwvd iawn yr oedd pan y gwwl- odd ef (Rhys) hi ddiweddaf. Y buasai yn well i'r "masher" ei chvsuro a'i ph erswadio na'i chwaer. Fod Perygl iddo yntau gael yr engagement ring" yn ol fel ei frawd. Os felly fydd, yr aiff y chwaer yn gyfoethog o fodrwyau yn fuan iawn. Fad te parti i fod yn fuan yn y gymydogaeth. Ei fod yn petruso pwy fydd y dyn y pryd hwnw. Fod lie cryf i ofni y bydd wedi ei hen newid. Byddwch wyliadwrus, fy ngeneth i. Fu bod yn cael digon o gyfleusdra i ymweled a'u gilydd heb dori y Sabboth. Mai nid dymunol eu gweled yn cerdded y ffyrdd ar ol bod yn y cyfarfod gweddi. Mai y pechod sydd yn barod i amgylchynu rhai o fere-hod ieuainc It y dyddiau hyn ydyw es- geuiuso eu cyd-gynulliad. Nad ydyw fod rhywun neillduol yn pregethu ddim yn ddigon o esgusawd, heb son am reswm, drofi wneud hyny. Ei fod yn disgwyl gwell esiampl gan rai sydd yn proiZesu dysgu eraill i wneud amgenach peth- au. Ei fod yn rhoi rhybudd iddynt 03 na ddiwygiant y bydd yr ymbarel ar eu cefnau. Fod yn dda iddynt hwy a phawb arall gofio y bydd ei ymweliadau a'r R yn fynych o hyn allan. Fod yr Ianci bron wedi myn'd yn wr Ty Capel y dyddiau hyn. Mai fel y canlyn yr englynws Gwilym Math- afvrn i "Tango," ei defaid cyfrwys Mr Glanfor Hughes, Cafnan Hall. Tebygol y dilynir ef gan Treflyn, R. Mon Wil- liams, Machraeth Mon, Alaw Fardd, W. J. R., Gorslwyd, Rhvdfab, Ap Huwco, Cemesydd, Tri- sant, Eifionvdd, Glanalaw, Llew Llwyfo, etc. — Pur yw "Tango," pert a hengall-heliwr Hwyliog a chyfrwys-gall; Cawr yw y ei, cywir, call, Yn curo pob ci arall. Fod yr hen lane hwnw o ardal B- yn selog iawn yn cam y dyddiau hyn. Mai dipyn yn yswil y cyfrifid ef fel rheol, ond y mae vn awr wedi gorchfygu yr yswildod, a gwelir ef yn "walkio" gyda'i feinwen cyn brec- wast yn fynych. Mai wedi taflu yr hen gariadon y dyddiau gynt ymaith y mae yr hen frawd, ac yn su^no cysuron newydd oddiwrth yr hen gariad bresenol. Mai ychydig y mae yn hidio yn nhe::nladan yr hen gariadon, ond daw diwrnod frvd v bydd yr edifeirwch yn llwyr a diffuant Fod reis a. hen esgidiau wedi eu pentyrn yn -id barod erbyn yr anigylchiad pryd yr unir y ddau er gwell ac er gwaeth. z, Fod rhai hen wragedd o L- wedi myned i G- yr wythnos or blaen. Eu 0(.(1 hwy oil v-j-li rhoddi "vlil" nr fu gwtneban, a'u bod wcii royn.d :11:1 utrnw vu Xgh Fod un wraig wedi angliofm codi ei girihudd" i fyny, ac wrth geisio rhoddi bara yn ei cheg nis gallai oherwydd y "veil." Mai y camly-niad fu iddi gnoi y veilv drwodd er cael gafael yn y bara. Fod N. R. H. wedi ymweled a C. Quay y Sul o'r blaen i edrych am ei ddarpar-wraig. Mai piti garw oedd iddi wlawio, ac felly rhwys- tro y parchus frawd fyned a'r fenyw am dro. "Yhi golwg pur dorcalonus oedd arno pan yn rhi-Kldi y gusan ffarwel iddi, ac fod Rhys yn tybio y gallasai olchi ei ddwylaw yn ei ddagrau. Cheer up, old bov. Gwell hwyl tro nesaf. Mai fel hyn y oanodd y fenyw iddo — j O! X. R. H.. fy machgen mae hiraeth amaf fi Am gael yr hen gyfeillach fu rhyngof a thydi; Pan ooddvm yn cvd-flroedio ein dau yn mrig yr hwyr, A thichau fel rhyw angel a aeth a'm serch yn llwyr. Mai "sham fight" sydd yn cymeryd lie cyd- rhwng prydiau bwyd yn y servants' hall" y dyddiau hyn. Fod un bachgen wedi rhoi cic i un forwyn yn ei cheg i dreio ei chau hi, ond yn lie ei chau" gwnaeth hi yn fwy nag yr oedd o'r blaen. Ow! ow! hi piti oedd i'r dywydd droi yn anffafriol y Sill diweddaf i'w rwystro i fyn'd i'r "visit" fel arfer. Piti I pitÏ: Fod un ferch yn brolio yn arw y dyddiau hyn fod rhyw fachgen wedi gwirioni am dani hi. Y buasai ef (Rhys) yn rlioddi cynghor iddi hi beidio meddwl am y fath beth rhag ofn digwydd iddi lywbeth gwaeth. Fod yn rhaid i Glwb Cricet Llangefni edrych ati hi. 0 Fod Young Llangefni" yn cynal ymarferiad- au yn Heol y Felin bob nos Sul. Mai gwarthus i r eithaf ydyw fod y bechgyr.os hyn yn cael eu goddef i wTtlidroi amcan y Sab- both. both. Y dylai awdurdodau yr Ysgol Garpiog gynveryd y mater mewn Haw. o na bydd i'r awdurdodau a enwyd gael trefn dosbarth yn yr heol, y bydd iddo ef (Rhys) ofyn i O. F. Jones a Richard Parry edrych ar ol vr Arabiiiid. w w Fod Llangefni Dywyllaf mewn cyflwr adfyd- us, a'i bod yn bryd arfer rhyw foddion effeithiol er ceisin ei gwella. .M"1.i piti garw oedd i'r ferch ifane hono o ardal LI- fygwth saethu y ddau lane ifanc o'r gymy- degaeth am iddynt fyn'd yno i streicio. Ei fod erbyn hyn yn edifarhau yn arw ac yn I ireio cymodi a hwynt, ond y mae yn "too late."
[No title]
Priodas y Proffeswr J. Morris Jones. Dydtl Mercher yr oedd pentref bychan pryd- ferth Llanfair P.G. wedi ei wisgo a banerau am- ryliw ar yf amgylchiad o uniad mewn glan briodas y ProiTeswr J. Morris Jones, o Goleg y Gogledd, a Miod M. Hughes, ail ferch v diweddar Mr Wil- Hughes, Siglan, Llanfair P.G. Yr oedd pontydd heirdd wedi eu codi mewn dau le yn y pentref, ac ar un o'r rhai hyn yr oedd y geiriau, "Llwyddiant a hir oes, dedwydd beunydd y b'och." ac ar y llall "Henffych well, hawdd fo eich hynt." Cvmerodd y seremoni le yn nghapel lleol y MeU-odistiaid Calfinaidd yn ngwydd lluaws m-t-p;-r o bobl, a gwasanaethwyd gan y Parchn. W. Matthews, M.A., Llanfairfechan, ac R. Williams, Llangwyllog. Y forwyn briodas oedd Miss Daniel, Amberley-street, LijTlleifiad, a gwasan- ael.hai Mr W. R. Jones (brawd y priodfab) ft1, gvns. Ar ol y seremoni clth y parti priodasol I gartref y briodasferch, He y cyfranogwyd o foreu- fwyd, ac yn y prydnawn ymadawodd Mr a Mrs Jones yn nghanol ewyllysiau da eu lluaws cyf- eillion am y Channel Islands, ac oddiyno i Lydaw. Yn yr hwyr gwnaed arddangosiad o dan gwyllt. Yr oedd yr anrhegion priodasol yn niferua ac yn I wertlifewr. 1
! RHYBUDD.
Cafodd y rhybudd canlynol ei osod i fyny ddydd Mawrth yn y Chwarel RHYBUDD. CHWARELAU Y PENRHYN. Yn unol a Thelerau y Cytundeb, drwy hyn erchir ar i'r Cynweithwyr a ddymunant gael Gwaith yn Chwarel y Penrhyn roddi eu Henwau i mewn, eu Cyfeiriadau, eu Rhifau Blaenorol yn y Chwarel, na.tur y gwaith a wnant, etc., YFORY (D Y D D MERCHER), am 7.30 y Boreu, i'r Swyddogion a Benodwyd gan y Rheolaeth yn y Swyddfeydd a gan- lyn — Yr Yaxd-Cofaint, Fitters, Foundrymen, Joiners, etc. Melin v Slabiai;—Llifwyr, etc. Tros-y-ffordd—Labrgreigwyr 11 Jermons. Am 7.30, Rhifau 631 i 700. Am 12.30, Rhifau 7Q1 i 784. Y Swyddfa Dalu—Chwarelwyr a Jermons. Am 7.30, Rhifau 1 i 257. Am 12.30, Rhifau 288 i 411. I Swyddfa Dalu—Bechgyn. Swyddfa'r Marcwyr-Llwythwyr. Seiri, Mwnwyr, Machinth;, Prariant-yriedyddion, Tanwyr, Brakes- men, Tippers, Dynion wrth y Dydd. Red Lion-Rybelwvr. E. A. YOUNG. Porth Penrhyn, Bangor, Awst 24ain, 1897.
Diwedd y Streic.
Diwedd y Streic. Ymddangosodd yr erthygl arweiniol ganlynol dan y penawd hwn yn y "Gwalia" yr wythnos hon: Y mae streic chwarelwyr y Penrhyn ar ben. Dyma y newydd goreu a gyhoeddwyd yn mhapyr- au Gogledd Cymru yn ystod blwyddyn gyfan, ac a llawenydd digymysg y mynegir y ifaith, nid yn unig ar aelwydydd Bethesda ond yn mhob rhan o'r wlad ben bwy gilydd. Mewn colofn arall fe geir adroddiad cyflawn o'r amodau ar seiliau pa rai yr unwyd y pleidiau, ond y peth pwysicaf i'r cyhoedd yw y ffaith syml fod tymhor hir o segur- dod a dioddefaint yn Methesda, ac o iselder mas- nachol yn yr ardal amgylchynol, wedi ei ddwyn i derfyniad o'r diwedd. Nid y'm yn dweyd gair am deimladau y pleidiau am y rheswm digonol fod y teimladau goreu wedi ffynu yn ystod yr holl gweryl. Fel rheol, fe fycld adegau cyfyng fel y gwelwyd yn Chwarel Caebraichycafn yn esgor ar deimladau chwerwon rhwng meistr a gweithwyr ac yn cyffroi v naill neu v llaH i siarad creiriau cryfion, os nad i gyflawni gweithredoedd anunion. Er clod i bawb pertli-rnol a'r anneaUtwriaeth yn Metheada y dywedwn yn ddibetrus nad oes gan y naill blaid na'r llall, mewn eysylltiad a'u gilydd, ddim i'w faddeu na dim i'w anghofio yn ystod blwyddyn o groes-dynu cyndyn. Y mae Argl- wydd Penrhyn a Mr Young wedi siarad yn blaen ac wedi dweyd gwirioneddau Hymion wrth gyn- ac wedi dweyd gwirioneddau Ilymion wrth gyn- rychiolwyr y gweithwyr, ond y mae ei arglwydd- iaeth a'i oruchwyliwr wedi dangos bob amser eu parch a'u hedmygedd o'r chwarelwyr. O'r tu arall, er fod nifer fawr o gyfarfodydd wedi eu cynal gan y gweithwyr oddiar ddechreuad y streic; hyd ei therfyniad nos Sadwrn, ac er fod areithiau aneirif wedi eu traddodi, a llawer o honynt dan deimladau dwysion, nid yw cynrychiolwyr y! chwarelwyr un amser wedi anghofio talu teyrnged uchel a dyladwy o barch i gymeriad digymar Ar- glwydd Penrhyn fel dyn ac fel meistr. Gwir fod rhai ymyrwyr o'r tuallan, tra yn fwy selog i liyr- wyddo hunan-les a buddianau plaid yn hytrach na lies y chwarelwyr, wedi ceisio pardduo cymeriad y meistr ac i gyffroi nwydau y gweithwyr yn ei orb-ii; ond da genym ddweyd mai aflwyddianus fu pob ymdrech iselwael o'r fath. Y mae y plcid- iau wedi cytuno ar ol blwyddyn o angliydwelediad II ac y maent wedi eadw parch eu gilydd. Wrth }. edrych ar amodau y cytundeb, diau;:ma: iyvewes- tiwn a gwyd yn naturiol i feddwl v daslknydd fydd: "I ba beth y bu y golled. hon 1" Am yn agos i flwyddyn gyfan y mae streic chwar- elwyr Caebraichycafn wedi peri, colled anadfer- adwy i ganoedd o deuluoedd yn ardal Bethesda, ac wedi arwain ugeiniau i eisiau ac i ddyled. Yn ystod yr un adeg y mae y fasnach lechi wedi der- byn ergyd a deimlir am flynyddoedd lawer, ob- legid y mao prinder llechi Bangor wedi taflu y marchnadoedd yn agored i nwyddau rhatach o wledydd eraill. Pan y dywedir fod deng mil o dunelli o lechi America wedi eu dadlwytho yn ys- tod y flwyddyn yn Nghaerdydd yn unig, oddi- wrth un cwmni yn unig, fe welir i raddau effeith- iau niweidiol y streic ar y fasnach yn gyffredinol. 0 bosibl mai nid am beth amser y teimlir llawn effaith y niwed, ond yn hwyr neu yn hwyraeli fe deimlir dylanwad niweidiol cystadleuaoth dramor- 01 yn ogystal yn nghysondeb y gwaith ac ar faint y cyflogau. Y mae y gystadleuaeth hon yn llawer mwy tebyg o effeithio yn ymarferol ar am- gylchiadau y chwarel na'r mynegiadau a geir yn yr amodau parthed rhoddi gwaith i rybelwyr a chadw i fyny faintioli y cyflogau. Nid ydym yn cael fod amodau cytundeb y pleidiau yn Meth- esda yn jiddaw dim mwy i'r rybelwyr nag a gynygiwyd gan Mr Young, ar ran Arglwydd 9 r, 1!1 Penrhyn, ychydig fisoedd yn ol; ond hyd yn nod pe byddai yr amodau yn llawer iawn helaethach er budd y dosbarth hwn o ,weithwyr nis gallwn na chredu fod y streic wedi jjoliirio, am flyn- -L. yddoedd efallai, pob gobaith am wellhad cyffred- inol yn safle y rybelwyr. Gwyddom y gellir gosod yr ymddiriedaeth lwyraf ar ysbryd a llythyren yr amodau, ond y mae y meistr a'r gweithwyr, fel eu gilydd, yn ymddibynol ar gyfljvr y farchnad. Gyda golwg ar y cyflogau, y mae yr amodau yn datgan yr hyn y mae Arglwydd Penrhyn wedi ei ddweyd drosodd a throsodd, sef y telir y cyflogau goreu yn unol a llwyddiant y fasnach., Y mae y ffaith fod Arglwydd Penrhyn, yn unol a'i air, wedi hysbysu codiad nid unwaith na dwywaith, heb apel o gwM oddiwrth y gweithwyr yn ddigon o brawf ynddo ei hunan y gellid dibynu ar y meistr yn hyn o beth ac nad oedd eisiau streic er mwyn ei sicrhau. Gyda golwg 1 ar osod contracts, y mae y mater hwn, fel y dywedasom lawer gwaith o'r blaen y byddai yn rhaid ei adael, wedi ei adael yn gyfangwbl yn nwylaw yr oruchwyliaeth,. ond y mae yr amodau yn datgan yn ddiamwys fod pob "sweating sys- tem"—os bu y fath beth erioed yn y chwarel, ac yn sicr ni phrofwyd ei fodolaeth-i der- fynu ar unwaith. 0 bosibl v bydd y myneg- iad hwn yn rhoddi boddlonrwydd cyffredinol i'r gweithwyr, eto ni ddylid anghofio fod Arglwydd Penrhyn wedi datgan yr un peth mewn geiriau digamsyniol cyn erioed i'r chwarelwyr ruthro i I ffolineb y streic. Da genym fod ffordd wedi ei chael i ollwng y gweithwyr yn ol fel cyfangorph— C, r er y bydd yn rhaid i lawer o honynt aros amser eyfadda-s-ond nis gellir dweyd fod y streic wedi dwyn unrhyw fantais iddynt yn y pwynt hwn. Yn sicr nid er mwyn cael y fraint o fyned yn ol gyda'u gilydd y bu y chwarelwyr mor fyrbwyll a gadael y gwaith! Gyda golwg ar gwestiwn y "combination,"y mae cyfaddefiad y meistr o hawl- iau y gweithwyr yn union lie yr oedd flwyddyn yn ol, ac mewn; ffaith deuddeng mlynedd yn ol. Nid yw Arglwydd Penrhyn erioed wedi ceisio cyfyngu dim ar hawliau v gweithwyr i uno a'u gil- r it] j ydd yn mhob modd cyfreithlawn, ac y mae wedi dweyd hyny drosodd a throsodd; ond y mae wedi sefyll yn gadarn, ac wedi gosod ei wyneb fel call- estr yn erbyn pob ymgais i osod rheoleiddiad y gwaith yn nwylaw pwyllgOT o'r gweithwyr. Y mae adran gyntaf yr amodau yn gosod allan y duN yn mha un y derbynir cwynion y gwahanol ddos- barthiadau o weithwyr yn y chwarel, ond nid oes I son ynddo am bwyllgor. Y mae yr adran yn cynwys yr hyn a gynygiwyd ar adegau blaenorol i gynrychiolwyr y gwithwyr yn yr anghydweled- iad, eto y mae yn berffaith deg ac yn cyfaddef hawl y gweithwyr i wneud "achos un yn aehos yr oil." Gresyn na dvferbyniwyd y telerau o'r blaen. Da genym eu bod wedi eu derbyn o'r diwedd: a gobeithiwn, o waelocl ein calon, na fydd effeith- iau y streic ar y fasnach lechi ac ar amgylchiadau dyfodol y gweithwyr mor niweidiol ag y mae lie yn awr i ofni, y bydd yn rhwym iddynt fod.
[No title]
Cafwyd corph Miss Annie Maria Cope, SQaia mlwydd oed, boneddigoe o Clevedon, ar yoys i Barry yr wythnos ddiweddaf. Boddi a wstaeth, ac yr oedd ar goll ers pythefnos. Yr wythnos hon aig Mr T. Thoma Stuart- street, Aberdar, prifathraw YTsgol y Bwdd, fio- brtstown, Aberdar" i Mount Stuart, Rothesay, Isle of Bute, i'r pwrpas o ddysgu Cyiyirae i feib- ion Ardalydd Bute, sef Iarll Dumfri Arglwydd Ninian, ac Arglwydd Colum. .nn Argraphwyd a Chyhoeddwyd dros y North Wales Chronicle Company, Limited, gan David Willi,ioi.s, yn y "North Wales Chronicle" a'r "Gwalia" Prist, ing Works, Caxton House, High-street, Bangor, yn MhWyf Bangor, yn Sir Gaefnarfon ac yn Swydd- y Olorianydd, Bridge-street, ijiangefni. yn } Mhhvyf Llangefni, Sir Fon, gan John Willi «r>«, Dydd Ian, Awst 26,1397, 1 P