Y Clorianydd

• Pale'raeth Uffern ? • Sr,-Ar 01 y cyfarT'rwiaet1wl a (rynhM iwyd yny Neuadd DreM gan fflyvVj w" 1"° on<1 a ilonirfarch lit T g1^ ar b?b liw bairb a gmmmut rcu yn v gireith-wtiii, cylcil a chyflawm eu gwaithy a daw y trenethnrl i fcwn am ran kehrtlmch o'r oanm°liaeth ar eu hymddangosiad piydferth aglan eu 11011- SSrfl i ■Vr,J^°lfei'str a'L is-^ddogion am r v m/i add-yso"'r Plant fel ag i sicrhaii k l l mewn Cyfnod mor » amser. u un °'r cyfarfodydd mwvaf boddhao a gynhal jwyd yn ein trof. Os oedd rhw- beth a thuedd yxddo i greu anfoddlonnvydd, y peth hwnw ydoedd yr hyn a deimlai amrvw o honom, sef, na cha.fodd yr hen Gymraeg ond orr bron Ie i roi eithroed i lawr. Mae cynalbron un- rhyw fath o gyfarfod yn nghanol calon Mon heb. ystyned hawhau yr hen iaith yn dipyn o wawd, os. nad dmnyg, ar em cenedlaetholdeb. Diolch o waelod calon i'r ferch ieuanc hono adroddodd "Dr- muniad" Goronwy Owain, a bydded iddi byth allu dweyd yr un mor groew trwy ac uwchlaw holl hudohaethau a themtia-siynau gwledydd eraill "Mon i mi Tra yn cyduno yn y llongyfarchiadau gydag; eraill, ty amcan penaf yn ysgrifenu hyn o lith ydyw llongyfarch yr vsjrolfeistr a'i is-swyddogion am eu bod, trwy y cyfarfod yma, wedi bod yn foddion i greu un o r chwyldroadau mwyaf yn myd meddwL moes, a chrefydd ein gwlad. Dysgwyd ni gan J8- bryd yr oes o'r blaen fod pobpeth yn sawru o chawreu yn wagedd a phechod, ac edrychid ar v chwareudy fel uffern ofnadwy a dinystriol. Ond heddyw, wele. Dyma awyddoglion a phlant vsgoi ganolraddol Llangefni wedi bod yn alluoc trwy berfformio "French plays" a "Merchant of Venice" Shakespeare, chwedlu Geese, a myned tnvy Japan- ese drills, etc., wedi bod yn foddion i orfodi gwr ag sydd am dros haner cant o flynyddoedd wedi bod yn llenwi pwlpudau ein gw lad i gydna.bod ar g'oedd gwlad "fod gweled a chlywed y plant yn perfformio yrj gwneud iddo feddwl a theimlo mai yn y Nefoedct y mae." Diolch iddo am ei gywirdeb a'i onest- nvydd ac os nad ydyw troi "uffern" un oes yn "Nefoedd" oes arall yn chwyldroad nis gwn beth ydyw ystyr y gair. Belkch, ni fydd yn rhaid i'n gwemidogion a'n swyddogion Eglwysig pan ar ym- weliad a threfi mawr ein teyrnas fanteisio ar gochl dyeithriwch i fvrychu chwareudai a "music halls, gan nad oes angen unrhyw gochl i fyned i'r Nef- oedd. Diolch i Dduw fod ei wir Nefoedd yn fwy na mympwy, yn fwy na bam, yn fwy na phwlpuA a set fawr, yn fwy na seiat a phregeth, ac yn fwy na chapel ac eglwys. Nid yn v seiat yn unig y mae yn dadlenu Ei Nefoedd i'w blant, ac nid y gwr sydd yn hawlio "Parch" o flaen neu "D.D." ar ol ei enw ydyw yr unig un sydd yn alluog i ddafigos i ddyn- ion Nefoedd Duw. Na gall y plant wrth chwareu ar faes neu lwyfan wneud hyny gall Shakespeare a Henrik Ibsen, trwy eu "dramas" a'u "tragedies," Mendelssohn ac Handel trwy eu "oratorios" wneud yr un peth. Lie bynag y ceir y prydferth, yr ar- uchel, a'r pur, ceir yno Nefoedd a Duw. Ac sml trwy y pwlpud a chulni duwinyddiaeth yn unig yr ydym i ddysgu a deall gwirioneddau mawr bywyd. Mae Duw wedi cysegru pobpeth a phawtt i hyny, ac mae'r chwareudy yn cyflawni ei ran yn hyny o beth. Mae yr oes sydd yn codi yn dechreu dod i adnabod propbwydi diweddar Duw, ac yn mysg y rhai hyny fe {jfe.ir llawer o rai heb erioed fod tu fewn i furiau oerion colegau duwinyddol, nac ychwaith hawlio "Parch" neu'r "D.D." wrth eu henwau. Ie, mwy y dydd y byddo Duw yn gwneud Ei briodoledd, fe welir llawer o'r rhai ag y mae pregethwvr pob oes wedi arfer eu damnic* a'u melldithio, y pryd hyn yn cael eu harbed fel yr arbed gwr ei fab sydd yr: ei wasanaethu. Ac nid mewn unrhyw fyd arall y mae y dydd hwnw i wawrio, ond yma* Mae ei oleuni heddyw i'w gan- fod, a chafwyd "flash-light" neillduol o hono y dydd y datganodd un o arweinwyr Methodistiaia Cymru wrth weled "dramatic entertainment" "ei fod yn teimlo fel pe bai yn y Nsfoedd." Cymru ieuanc, gwrando Air bach yr dy glust; Ti,—-sydd am roi heibio Rhodio'n drist. "Life is what we make it." Gelli wneud dy fywyd yn nefoedd neu yn uffern i ti dy hun, ac B bawb o'th amgylch. Gwna dda lie bynag y byddl —ar y maes, yn y chwareudy, yn y gweithdy, yn y pwlpud—dyna nefoedd. Gwna ddrwg lie bynag y byddi—dyna uffem. Gyda. Gwili dywedaf "Fy rghasbethau yw 'fads,' a 'fads' ydvw llawer o'r hyn a achosir gan syniadau culion a barn dibrofiad ar- weirwyr crefyddol ein gwlad parthed yr hyn ydyw hawliau a chvlch bwvl dyn yn hyn o fyd. ICONOCLAST.

[ Colofn yr Awen J Penillion.—Cyhoeddwyd y penillion hyn or blaen yn union ar ol i'r trychineb gymeryd lie, ac ail- gyhoeddir hwynt yn awr ar gais nifer o deuluoedd y rhai a. foddwyd. PENILLION A gyfa.nsoddwyd i'r bad a ddymchwelodd yn y Cytu- yran, Mon, Ionawr 6ad, 1866. Yn Nghymyran mawr fu'r galar— Fe gofir hyn am amser maith Chwech o ddynion ieuainc tirion Ddarfu gwrdd a phen eu taith. Myned 'roeddynt yn galonog, Ar for trochionog gwynfrig don. At "I'alinurus"—llong fawreddog— Cj'cliwynasant bawt) yn lion. Oil fel brodyr yn cyd-rwyfo, Gan feddwl cyrhaedd pen eu taith; Yn lie hyny. mewn munudyn, Hyrdaiwyd hwy i'r llynclyn llalth. Yn eu plith Robert Williams, Cyfaill anwyl iawn i ml; Hefyd Thomas Hughes, Cymyran- 0 golli rhai'n mae dirfawr gri. Plant amddifaid, gwragedd gweddwoa, Brodyr a. chwiorydd sydd Yn galaru'n drwm eu calon, Heb ddistewi nos na dydd: Ond rhaid boddloni'r Duw a'u piall- Gwneuthur fel y myn wna. Ef Ni wiw chwilio mW)- am danynt, Nid oes dyben codi llef. Yn eu plith Richard Owen, Lion, gariadus. ddawnus ddyn Gadawodd vrraig a phlant amddifaid, Rheiny'n ieuainc bawb ac un A John 'Roberts, Llain-y-brenin- Dewr o forwr ydoedd e'— Wedi gadael roam a brodyr, Nid oes yno ond ei Ie, Er iddo deithio gwledydd India, Trwy bsryglon mor a thir, Rhaid oedd boddi wrth ei gartref— 0 mor galed, galed gur! 0 Fryn Bar aeth bachgen tirion, Heb feddwl denai drwg i'w ran. 0 mor chwerw d'weyd yr hanes— Boddodd yntau yn y fan. William Owen, o Gaergybi, Enwaf yn fy nghan yn awr Chwilio am dano wnaeth ei deulu Methu a'i gael roes alar mawr. Mamau sydd yn trwm alaru Heddyw am eu meibion mwyn Rhai'n fu iddynt yn llawenydd, IN awr mae ajagau wedi eu dwyn. O 'r fath wylo a'r galaru Glywir heddyw drwy'r holl fro Dychryn ddaeth i'm mynwes inau *Nas gollyngaf byth o'm co', Pan y (Sywais am y ddamwain Ddaeth yn sydyn iawn i ben Er mor ddydthr i ni ydoedd, Hysbys oedd i'r nefoedd wen. o cymcrwn hyn o rybudd, Canys brau yw einioes dyn Fel glaswelltyn mae n diflanu- Dyna eiriau Duw ei hun. Llefwn beunydd ar yr Arglwydd Am gael sylfaen dan ein traed Craig yr Oesoedd sy'n safadwy— cyfoeth penaf gaed. Rhaid distewi a pheidio grwgnach, Iesu anwyl yw ein Pen Llefwn am gael mwy o gariad I garu'r Gwr fu ar y pren o na feddwn edyn angel, A chael dawn y seraff pur, r Er mwyn canmol cariad Iesu, 'Rhwn fu dan yr hoelion dur. Er mwyn agor pyrth y nefoedd, Wedi eu cau o'n hochr ni, Nes i'r Ceidwad roi ei fywyd O'i wir fodd ar Galfari. Dwedaf inau cyn distewi— Rhown y goron ar ei ben; Am ein prynu ar y croesbren, Haleliwia byth, Amen. WM. WILLIAMS. Graiglwyd Ganol, Rhoscolyn.

4tUmi —i ■ ■■■ — ■■ 'Mil »>■■! iiiii^w ■— HOLYHEAD UNION. INFANT LIFE PROTECTION ACT, 1897. NOTICE TO PERSONS RECEIVING INFANTS FOR HIRE OR REWARD. THE above-mentiored Statute requires that; on imd after the 1st January, 1898:- 1. Everv Person (a) receiving mere than one InfA under the age of fiTQ years far maintenance iipaayfrom their parents for hire or reward far a longer period than 48 hours, shall give Notice thereof within 48 hours to the Board of Guard- dans. This Notice shall truly state the names, ages, ar.d sex of the Infants, and the names "nd abode of the Persons receiving and the Persons from "whom the Infants were received. 2. If any such Infant is transferred from the care of a Person who has so received it, Notice must forthwith he given of the name and address of the Person to whom it has been transferred. 3. Anv Person receiving an Infant under two years for a lump sum. not exceeding £20. without any agreement for further payment, shall give Notice within 48 hours. In default, any sum re- ceived is liable to be forfeited. 4. All such Novices shall be in writing, and shall either be delivered at the Union Workhouse, Val- » ley. or be sent by registered letter to James E. Hughes, at Bmieuhelyn. Llanerchymedd. 5In case of the death of any such Irfant Notice must be given to the Coroner of the District with- in 24 hours by the Person having care of the In- fant. 6. All Persons receiving such Infanta must ad- mit" without obstruction the Inspector or other, Person appointed by the Board of Guardians to I inspect the Infants" and the Premises m which thev are retained.. 7. They must also obey the directions of the Board of Guardians with regard! to tho number of Infants who may be received in any Premises, and with regard to the removal of any child from their earo to a Workhouse or place of safety. 8. All Persons whatsoever must admit to their j Premises and refrain from obstructing an In- spector or other Person acting on the authority of 81 search warrant issued under this Act. 9. No Infant shall be received for hire by any Person who has been deprived of the care of any child under this Act, or has been convicted of any offence under the Protection of Children Acts, unleea the Board of Guardians consent in writ- ing. :L 10. Every Person who disobeys the foregoing "Provisions of the Law is liable to bo fined £3, or nt to prison for six months. (a) This does not include Hospitals and Chari- table Institutions, nor the Parents, Grandparents. Uncles, Aurts, or Guardians of an Infant. -TO- DALIER SYLW. Y- MAE SHOP a TY NEWDD ?.r OSOD mewn lie cyfleus am bris rhesymol (eyfleus i unrhyw Pisces) yn 30 a 32, Market-street, Amlwch.—Ym- ofyner a J. Roberts, Glasgraig House, am y Teler- an. 385 GWRAIG YN EISIAU -+ TVYMUNA dyn gweddol ieuanc ohebu gyda Bon- eddiges fryda rhagolwg am briodi yn ddloed. Mac gstnddo ddigon o foddion preifat, ac ni raid i'w bartner feddu unrhyw. Mae ef yn awyddus i wneud ei gaitref yn Mon. a byddai yn "well ganddo ymohebu a Boneddiges alluog i siarad Cvmraeij. Hoff o gar- tref, plant, ac nmaethyddiaetn.—Cyfeirier, yn y modd m'af cyfrfnachol, "T. P. Swyddfa y Clor- idhydd, Llangefni. 1760 YN EISIAU. Cwpl Priod Parchus neu YYraig JL Weddw i fabwysiadu bachgen tair blwydd oed. RlIaHl i'r ymofynwyr ddweytf. pa swm o arian y maent yn ddisgwyl a pha beth y maent yn barod i ddwyn y plentyn i fyrv ynddo. Rhaid i'r llythyrau fod yn Saesneg, ac wedi eu cyfeirio i "X. Y.Clor- Office, Llangefni. 402 WANTED, at once, for Jamily of Two Persons, W a HOUSEMAID about 20 years. Must be able to wait at table* Wages £ 12.—Apply, B.A., rtl1 Wales Chronicle" Office, Bangor. .IM. tunell o RWDINS a 40 tunell « MANGOLDS. -—limiafyner, Thompson,Baron HiftFtttrn, Beaumaris. 399 Geiniorr y dwsin am bapyra.u prizes To- baeo Dewi Sant a Cymro Bach.—Ymnfyner a John Lund, 17, Castle-street. Caernarfon. 382 DYMUMR HYSBYSU Y BYDD Y SWPEK ARDDERCHOG BLYNYDDOL, Y Christmas Tree, &c., yn cajl eu darparu eleni etc NOS OLAF Y FLWYDDYN 1837 yn y Neuadd Dre, Llangefni. Drysau yn agored am 8 p.m. Y Danteithiun ar y tJyrddau am 8 o'r gloch. YMAE y MUDlAD hwn wedi myned mor fawr JL bellach fel ag y mae y pwyllgor wedi cymeryd yr ^SIAFELL iAiiCHNAD yn ychwanegol. ifocyn, Swllt. Gwahoddir yr holl ardaloedd iddo. Bydd y Brass Band vn rhoddi Selections. CAPEL MAWR, LLANGRISTIOLUS, MON. CYFARFOD LLENYDDOL A CHERDDOROL. CINHELIR Cyfarfod o'r natur uchod ar y 25ain o CHWEFROR, 1898, pryd y Gwobr- WYIX yr Yrcgeb wyr Llwyddianus ar y ^wahancd Destynau, sef Penillion CoSadwriaotkol am v Di- weddar Mies Elltn E. Thomas, Brynteg, gWohr, 15s oc hefyd am y Diweddar Mr Evau Lloyd, Gromlech, gwobr, 15s. Y Gerddoriaeth—i'r Cor (heb fod o dan 30ain mewn nifer) a gano oreu, '"Cenwcli yn llafar i'r Arglwydd" (Lsalaw), gwobr, 35s a mel aur i'r arweinydd. 1 (ior o Blant a gano yn oreu "Gosteg For," gwobr. £1 Is. Birn- iaid :—Y Farddoniaefth, Keinion (Llanfaiirfechan); eto y Gerddoriaeth, Rev. R. O. Williajns, G. and L. T. S. C., Amlwch. Am ragor o fanylion anfoner 1kc mewn. Stamps at yr Ysgrifenydd, JOHN JONES, 378 Rhosybel, Bodorgan, R.S.O. LLANGEFNI COUNTY SCHOOL (DUAL) FOR BOYS AND GIRLS. Headmaster: MR SAMUEL J. EVANS, M.A. (Lond.\ 1st art the list; Editor of "Middle English Reader," etc. Mistress: MISS FLORENCE M. BAYLIS, LL. A. (St. Andrews) Teachers' Diploma Assisted by an Efficient Staff. PUPILS are prepared for the Universities, Civil Service, and for Commercial and Agricul- tural Pursuits. Next TERM begins on TUESDAY, January 11th, 1898. For Prospectus and further particulars apply to HEADMASTER, or to E. M. ROBERTS, 397 Clerk to the Governor?. TEETH. J J o sTu s. L.DS.A., K.C.D., E D.S.E. (From County Rd., Liverpool), Denial Surgeon, Chemist, fyc. QUALIFIED by Examir.ation3, London and Edinburgh. Attends at the TALBOT TEMPERANCE HOTEL, HOLYHEAD, every SATURDAY. LLANGEFNI every THURSDAY, at 1, Glan- dwr Terrace, Church Street. PENRHIW, BRYNGWRAN, Daily (Thurs- daja and Saturdays excepted). SWEDES WEDI 7YFU GAN WRTAITH CKOJSTE & TAYLOR YN SIR FON, TI MHOR 1897. j^HESTR GYWIR O'R PWYSAU IH ACER. ——— CLASS f. First Prize., Silver Tea and Coffe Serrie*. Second Prize, Cloci. T. C. Q. lbs. Mr Owen Lewis, Cefncarrog Fairm,Llaa- gefni 51 5 2 24 Mr Rowland Thomas. Plas Braim 41 6 3 4 Mr Richard Williams, Llantihangel 39 7 0 16 Mr John Jones; Rhuddlan Bach, Bryn- teg road 37 17 0 16 Mr J. Rice Hughes, Cefn Du, Gaerwen 35 4 1 4 Mr D. Jones, Cae'r Gwlaw, Gwalchmai 33 4 1 4 CLASS II. First Prize. Silver Tea Service. Second Prize, Clock. Mr Thomas Jones. Bodwrdin 41 17 016 Mr Owen Edwards, Maen Farm. 40 18 0 8 Mr Hugh Jones. Cae Latti, Llanerehy- 11 )Y- medd. 38 17 016 Mr William Roberts. Pandy Treban. 38 0 0 0 Mrs Grace Williams, Tanlan 36 14 0 0 Mr Richard Williams, Railway Inn 32 14 0 0 Mr Hugh Jones. Biyn Gors. 32 5 2 14 JUDGES: J. Massev WilliaIDts. Garnedd Gochv and E. R. Thomas. November 27th, 1897. AGENTS: Joseph Griffiths. Rhosbothan, Llanfair P.G. John Roberts, Bodgyndaf. Humphrey Jones. Bodwrdin. Evan Williams, Saddler, Llangefni. Owen Williams, Pwll Coch, RhosyboL William Roberts. Dulas. J. Roberts, Gaerwen Farm, Dwyran. T. Roberts, Bryngwran. J. Lewis. The Smithy, Llanerclivmedd. John Francis Hughes, Cae Mawr, Beaumaris. 400 TO BUILDERS, CONTRACTORS AND OTHERS. ROOFING-SLATES, Ridge-rolls and Wings, ROOFING-SLATES, Ridge-rolls and Wings, Cisterns, and Slabs for all purposes, supplied at lowest prices. For prices, etc. apply to J. M. WILLLAMS, Slate Merchant, 381 Llangritiolus, Anglesey. GIGANTIC OLKARANW; SALE. Dress Materials. 8d. Is. Is 6d. etc., per yard. Also Calico. Flannel, Blankets, Sheets, etc., etc. Sale Price List. Particulars of L50 Cash Prize Competi- tion and Patterns Free. LUTAS, LEATHLEY and Co., Armley, near Leeds.

AT EIN GOHEBWYR. "Ewyllysiwr Da. -Buasa.i yn hyfrvdweh mawr gervni gyhoeddi eich vsgrif, ond nid ydych yn rhoddi eich enw a'ch cyfeiriad.

Nodion Amaetnyddol, &c. Mae'n ffaith fod arwertliiadau anifeiliaid at y Nadolig wedi myned heibio, eto dylid sylwi fod Mr Frank Lloyd wedi cael anverthirvnt hynod lwyddianus y dydd o'r bken. Mr John JOLes, Llandudno, a Mr Capper, Dinbych, oeddynt ddau o'r beimiaid, ac yr oedd y eyfanswm a sylweddol- wyd yn tynu at 3000p. Yr oedd ansawdd y stoc yn ardderchog. Ysgrifena gohebydd o Canada, mewn rhan o lythyr —Teimlaf naa gall ond daioi a ddeilliaw o gael cysylltiadau agosach rhwng y rhan hon (Sus- sex, N.B.) o Canada a'r Fam INIad. Mae angen amoai ni am eich stoc pur-frid a llawer o'ch manu- factures chwi, a gallwn ddvchwelyd i chwi yn eu lie gaws, ymenyn, a chynyrch moch a dofednod. iviae genym ddigonedd o agoriadau at roddi cyf- alaf ar amaethyddiaeth yma, ac mae gerych chwi- th?u ddigonedll o arian naid ydynt yn enill llog uchel. Hyderaf y cawn ni a chwithau les o'r cyf- ryw." Mae bridio ystalwyni yn gimeud cynydd mawr yn Sir Fon, fel y gwelir oddiwrth y ffeithiau can- lynol -Sicrhaûdd Mr G. Rice Hughes, Cefn Du, Gaerwen, "record prize" am eboles flwydd a fag- wyd ganddo ar ei fferm ei hur., Gwerthwyd yr eboles i Syr Blundell Maple am 200 gini. Bwr- iwyd hi gan "Victress," rhif 21,075 ("Shire Horse Stud Book"), o "Prince Victor," rhif 5287, tad "Victor Chief." Tad yr eboles ydoedd "Bur- gundy," rhif 12,862, o "Harold" 3703. Trodd Eisteddfod Nadolig y brodvr Wesleyaidd yn Llangefni yn liwyddiant arianol, er mor an- ffafriol y tywydd yn y boreu. Edrychai rhai o hyrwyddwyr y mudiad, foreu LIun, yn ddifrifol iawn tra yn edrych ar y gwlaw yn dylifo i lawt a neb, yn y fEurf o dyrfa ffyddlawn o Eisteddfodwyr yn "dylifo" i'r dref gyda'r cerbydresi cyntaf. Nattur- iol ddigon oedd iddynt edrych yn brudd, oher- wydd anturiaeth lied ansicr ydyw cynhal ELstedd- fed ar yr adeg hon o'r flwyddyn, a digalon iawn ydyw gweled y gwlaw yn pistyllio pan yn disgwyl cynulliad da i'r wyL Dyna'r cyflwr ar bethau, a phe y dibynid ar gyfarfod y boreu colled arianol drom fuasai. Orid pan wna&th y seindyrf a'r corau yn nghyda'u dilvnwyr eu hymddangosiad daetli gwedd wa-hpj ol ar bethau, ac yr oedd cynulliadau J y prydnawn a'r nos nid yn unig yn rhoddi gwell gwedd ar bethau ond yn golygu liwvddiart, yr anturiaeth. Felly, nid ydyw yn beth i syn* ato fod y cyfeillion Wesleyaidd yn ymlawenhau yn y rhagolwg am elw. Ymddeagys eu bod yn bwriadu ei pharhau, oher- wydd eyhoeddodd Cadvan y bydd i'r Eisteddfod gael ei chynaJ eto "yn mhen un dydd a blwyddyn." Ni raid aros cyhyd a hyny, fodd byriag, oherwydd cawn fod y Bedyddwyr am gael un ddydd Llun y Pasg nesaf. Nid ydym am foment yn dymuno bychanu rhagolygon yr Eisteddfod hono, ond dy- wed hen air "Mai gormod o bwdin dagi'th gi." Y mae yn eithaf posibl gwneud hyd yn nod yr Eis- teddfod yn syrffed, ac yn ddigon posibl hefyd i'r enwadau eraill gymeryd meddiant o ddydd Llun y Sulgwyn neu Wyl y Banciau yn Awst i gynhal Eisteddfodau. Pe felly dygid brwyl y Cymry i ddirmyg a gwawd, oblegid rhoddid lie i'n cymydog- ion dros dweyd mai er mwyn elw yn unig y cyn- helid hwy, ac nid fel moddion addysgiant. Gresyn fod sylwadau doeth ac amserol Mr Evar.s, prif- feistr yr Ysgol Ganolraddol, llywydd cyfarfod y liOS, yn cael gwrandawiad mor wael gan gyfran o'r cyr.ulliid. Gwnaethai fwy o lea i ami i ynfyttyn a dyrfai ar yr araoth yn mhen draw yr ystafell na dwsin o gvstadleuaethau corawl, yn enwedig o I- y natur syml y rhai a rra.ed yn yr Eisteddfod hon. Old nid yr ymwybyddiaeth o angen addysg a flinai y rhai byr eu hamynedd, oherwydd amlwg ydoedd na. ddvmunai y dosbarth hwn gael cyng- horion call a da. Ac eto dywedir wrthym yn fynych mai moddion o addysg ydyw yr Eistedd- fod. Ni wnaed hyny eiioed yn fwy eglur, oblegid diffyg yr addysg fwyaf elfenol a achosAi y cynhwrf gwael a difoes yn rhan rataf y neuadd. Mae y flwyddyn 1897 yn brysur dynu ei thraed ati i farw, ac i'n tynu ninau yn nes at y gorwel. Bu yn flwyddyn hynod ar lawer ystyr, a thra yn dynesu at ei diwedd cawn y cnwd arferol o fygyth- iadau ymladdol yn y byd. Mae Galluoedd gwanc- us y Cyfandir yn troi eu llygaid tua'r Dwyrair, a chyda'u heiddigedd arferol ynl dyheu am gyfleus- dra i sathru cynffon y Llew Brytanaidd, Ond, drwy drugaxedd, mae Britannia yn parhau fel leîstres y Moroedd. a thra y gofalir am fuddian- I au ein gwlad gan y dwylaw a lywiant ern polisi ni raid i ni ofn gwanc yr Arth, na bygvthion cegrwth y bachgen o G ermarf, nag ciddigedd ein cymydog- ion Ffrengaidd. Maent oil yn cyfarth ar j Llew, yr hwn tra yn hepian yn ngolwg y milod hyn sydd eto a'i "weather eye" yn agored, a gwae y sa.wl a g"eiaia ei anafu. Cyn svehu ein hysgrifell dymunwn ddioldl i'n miloedd darllenwyr, aru gohebwyr cyson a da, am eu c'efnogaeth yn ystod y flwyddyn sydd ar dranc. Yr ydym wedi gwneud ein goreu i roddi boddlonrwyddi i bob dosbarth o ddarllenwyr, ac i arfer pob tegivcli yn ngiveirtrddiad ein dyledswydd- au, ac nid ydym heb sail i gredu fod ein hym- dre-chion wedi derbyn gradd liela-eiii o gefnoga.eth do&barthwyr a darllenwyr *Y Cloriarydd." Gyda, hynyna dymunwn o galon i bawb yn ddiwahan- iaeu, FLWYDDYN NEWYDD DDA A LLWYDD- lASeS-

Llythyrau at y Golygydd r Sid ydym yn gyfrifol am mjmadau em gnhcb .1 wyr yn 11 golofn hon. I CYNGHOR SIROL MON. Syr,—AwgrjTn cyrhaedd bell sydd wedi cael ei wneud yn ddiweddai- yn eich papyr mewn perthvnas i'r Cynghor Sirol a'r etholiad agoshaol, a chredwn mai barn bwyllog y cylioedd ydyw, y dylid chwvnu ciyn lawer ar y Cynghor presenol—yn neill- duol y rhai sydd eisoes wedi cyflawni mesur eu han- wiredd—yn eu hanallu neu lwfrdra moesol i gario allan farn cyfiawnder fl gweinyddwyr i'r hyn go- ddefa. Deddf LlywodraethLeol iddynt wneud. Medd- ylier am nifer o honynt (sydd yn adnabyddus erbjm hyn) sydd wedi rhwymo eu hunain gorph ag enaid yn nglyn a'r penodiad sydd gerbron y Cynghor ar hyn o bryd. fel na allant roi bam am gymhwysder yr un ymgeisydd am y swydd, ond eu perthynasau na,turiol hwy, ac Oh! y fath hyder hunanol fedd y dosbarth hwn yn eu "influence" tufewn i'r cylch cyfrin y "caucus" Radicalaidd. Cjdlelyb ydynt i fel pe yn ddisgynyddion marchogion y peisiau lleision a chapiau cochion gwlad hud a Iledrith y bodachod beilchion a gamenwir yn dylwyth teg, y rhai sydd wedi eu tradyrchafu fel y maent yn nholwg eu gilvdd megis dftwiau. Y mae'n bryd chwilio am ddynion ar ein Cynghor- u llai agored i'r chwyddglwyf; dynion a deimlant gyfrifoldeb eu gwaith fel cynrychiolwyr y cyhoedd— gwroldeb moesol—j'n hawlio perthynas a synwyr cyffredin,a hwnw yn allu i rodio yn anibynol ar eu gilydd ar lwybr cyfiawnder. Dyna fater arall a ddylid ei wasgu ar bob ymgeis- ydd yn yr etholiad-y niweidiau a dderbynia cym- deitlias trwy gamweinyddiad o eiddo yr ynadon bach yma sydd wedi goresgyn y faine. Dylai y profiad ydym wedi ei gael wneud i ni rwymo ein swyddogion cyhoeddus i gefnogi ymgais deg ar i'r Llywodraeth drefnu ynad cvflogedig i'r gylchdaith i weinyddu cyf- iawnder.modd y caffo'r wlad ymwared a'r silod sydd yn anurddo llysoedd ein gwlad, trwy eu dyfarniadau gwirionffol a. achlysurir gan dipyn o weniaith ys- gogyn o dwrne cyfrwysgall. Fel yna yr ydym yn gweled pethau yn hynod a chwith o dan deyrnasiad y Cynghor SlroI-llywodr- aeth leol-rliap--madrodd ymreolaeth, ffordd newydd v Democratiaid i drawsfeddianu safle yr aristocratiaid, a dwyn i fewn i'r ty ysbryd aflan arall saith gwaeth na'r cyntaf. Cymered gwahanol ranau etholiadol y sir gwestiynau o'r natur hyn i'w hystyriaeth wrth wneud dewisia.d am gynrycliiolydd am y tair blynedd nesaf. Cofier am ddewis dynion, ac nid massiars a phregethwyr.—Ydwyf, etc., BOB IFANS.

PWY YW EU HAWDURON? ,Syr,-Caniatewell i'r hyn a ganlyn ymddangos yn eich papyr difyr ac addysgiadol. Hoffwn yn fawr gael gwybod gan un o'ch gohebwiT doniol a galluog pwy yw awdwT yr englyn godidog hwn — A fu'r ddawn o farddoni—o unlles Er llaesiad i'm cyni Dwy geiniog i'm digoni 0 les hon ni welais i. ETO. Os rhydd y cybydd aur coeth—neu olud Yn nwylaw merch annoeth, Caf finau Fair ddiwair ddoeth, Er na chaf aur na chyfoeth. ARALL. Am y gwaith i mi o'i god—pwydalai Pedolais asynod; Achwyn a glywn, ni chawn glod, Gwn na. mawl gan y mulod. Ni welais yr un o'r englynion rhagorol y cyfeiriais atjut er pan yn bur ieuane, ac yr wyf yn awr yn henafgwr penllw^-d. Credwyf y gall, os cydsynia eich gohebydd galluog a dysgedig, sef Alltud Eifion, roddi xv eglurhad a ddymunaf. Nid wyf yn adnabod y boneddwr y cyfeiriaf ato ond yn unig fel bardd a lienor coeth a medrus. Anturiaf hefyd ofyn yn mhellach i'r cyfaill parchus a fydd iddo fod mor garedig a rhoddi i'ch darllenwyr ^chydig o hanes yr henafgwr parchus, sef y diweddar John Williams, o Blasybrain, Llanbedrgoch, gwr enwog yn ei ddydd. Hefyd ychydig o hanes cyfaill a chymydog i'r ym- adawedig, sef Thomas Williams, neu fel yr adnabydd- id ef oreu wrth yr enw "Twm y Capel. Yn ol yr hyn a glywais am y ddau wr dysgedig uchod, credwyf y byddai ychydig o'u hanes yn ddifyrus ac adeiladol, yn enwodig i'r genedl sydd yn codi, oherwydd mae yn debygol fod eu coffadwriaeth braidd ar goll yn gyfan gn bl. Ofnwyf fy mod yn ymhelaethu yn ormodol ar bethau mor fychain a dibwys. Gyda'ch genad, Mr Gol., gofynaf un ffafr fechan yn ychwaneg, sef cael drwy eich cyfrwng gan ryw un o'ch darllenwyr doniol a gaUuog ychydig o hanes Syr John Bodfal, yn nghyd a'i gyfaill a aidnabyddid wrth yr enw Bwgan y Park, a'i amseroedd; hefyd.pa beth ddaeth o hono yn y diwi-dd? Bath pe gofynwn i'ch gohebydd enwog, Minydwr, roddi ychydig oleuni ar y mater pwysig hwn. Dichon ei fod ef fel hen breswylydd yn yr ardal yn "well up to data" mewn pethau o'r fath. Diameu genyf y bydd iddo gydsynio a'm cais, gan ei fod mor hynod fedrus gyda'i ysgrifell. Modd bynag, na thramgwj-dded yn y modd lleiaf wrthyf am ci lwvtho mor drwm. Efallai, cyn bo hir, y caf fwyn- hau ei gwmni os byw ac iach ein dau. Pan yn bur ieuanc bu'm yn chwareu ac yn difyru fy hunan yn ei ardal ef. Ofnwyf mai i'r fasged fawr y bwrir yr oil o hyn. "If so, all well and good."—Ydwyf, etc., JUNIUS.

BWRDD YSGOL TREWALCHMAI. Syr, Mae etholiad y Bwrdd uchod wedi myned heibio a de-allaf fod ganddynt un cyfarfod wedi bod a chlywais fod yr hen Fwrdd wedi darparu yn dda ar gyfer y Bwrdd newydd drwy adverteisio am tenders i wxeud ysgol newydd a thy i'r ysgolfeistr yn Llandrygarn, ac mi gredaf eu bod am wneud cofgolofn iddynt eu hunain yr un pryd, gan fod y tenders a ddaeth i mown yn ymylu ar 1200p. Cyd- rhwng y tir a'r costau mewn cysylltiad, mi gredaf na fydd y gost yn ddim Jlawer llai ar y dosbarth na 1500p o bui.au. Atolwg, gyd-drethdalwyr, i ba le yr ydym yn myned! Ai nid gormod o beth ydyw hyn, gosod y fath faich arnom heb gymaint a galw sylw y cwrdd neu y Cynghor Plwvf ato mewn ond dau blwyf allan o'r wyth sydd in gyf- rifol o dalu trethoedd ati ? Amlwg ydyw nad oedd yr otholiad hwn yn ddim heb ei eisiau, yn ol fy mam i, ar yr amgvlchiadau oherwydd y rheswm car.lvnol:-Ysgol fechan sydd yn Liandryo-arn. Tybiaf ei bod tua 60 i 70, a deallaf fod yr hen ysgol i'w chael ar delerau rhesymol ond bod eisiaw costio ami tua 80p dyweder, mwy neu lai, am 14eg o amser, ag addewid wedi hyny am estyniad y* mLaen. Wei, beth fydd y gwahaniaeth i ni sydd yn talu trethi ar ol cael yr ysgol newydd rhagor nair hen, os y gwnaiff y Bwrdd newydd* gario allan y cynlluniau a barotowyd gar yr hen Fwrdd ? Bydd ^anddynt yn gyntaf i godi cyflog yr ysgolfeistr, yn ail bydd ganddynt i dalu llog a hawl yn ol i'r Llywodra,eth am y swm a fenthycir, a diau na fydd hyny ddim Ilawer llai na 80p y flwyddyn neu tua lie yn y bunt yn y dreth yr, oJ a girwais ac yn sicr nid ydyw symudiad o'r fath yn adlcwyrchu yn ffafriol iawn ar eu 1)arn fel hen swyddogion wedi gwasanaethn Byrddau lawer. Oinid ydyw hya. yn ddigon o reswm ynddo ei hun dros iddynt ym- ddiswyddo 1 Yn sicr mae anwybvddu plwyfi mewn mater mor bwysig iddyi-t yn ormod i'w ddioddef. Onid peth rhesymol ydyw i'r Bwrdd newydd alw cyfarfod yn mhob plr/yf i adystyried y fath ffolineb gwastradffu hyd yn nod &8 bydd y Bwrdd yn Llundain am gefnogi y fath waith ? Hawdd iawn yw dweyd pa fath ysgol a pha fath dy sydd yn gweddu i'r swyddog yma a'r swyddog arall, ond, atolwg, yn mha le yr ydym ni, y talwyr trethi am gaol tamaid heb son am dy a tho wrth ein penau ? Yn awr ydyw yr amser i weithio, Cofier Bad ydyw y contract wedi ei osod, a gobeithio yr ydwyf fel un na osodir y fath gontract gan yr aelodau new- yddion, neu yr wyf yn ofni mai helaethu yr asylum fydd raid gwneud, a hynv yn fuan iawn.—Ydwyf, etc., W TRETHDALWR.

CLADDU EIN POBL 0 DAN "n HEN DREFN." Syr,- Gwelaf fod un yn dwyn y ffugenw "Un o'i Cliaredigion" yn beirniadn rhanau o fy llythyr o dan y penawd uchod ymddangosodd yn y "Gwyliedydd" am Rhagfyr laf. Dymunaf i'ch darllenwyr wybod nad yw yn cyff- wrdd a'r egwyddor y ceisiat ei chodi i sylw ac ystyr- iaeth ein pobl o gwbl, eithr chwareu y mae a'r "side issue," a thrwyddo apelio at eu teimladau. Gwna gam a fy llythyr trwy ddyfynu rhan o fraw- ddeg ar draul dinystrio y synwyr. Baich y frawddeg--oblegid un frawddeg ydyw— gwaith y cysodydd ydoedd rhoddi y cyfannod i mewn —ydyw, fod "y rhai sydd, yn ol pob ymddangosiad, yn Wesleyaid selog, etc., pan yr ymwelid gan angau a'u teuluoedd yn rhedeg yn wasaidd at t. offeiriad i clrefriu y wasanaeth grefyddol yn nglyn a'r claddu. Beth bynag am "gulni with a vengeance" y bobl hyn, dyma anghysondeb gwaradwyddus! a bradych- iad gresynus o egwyddor fawr a gogonecXhis Ymneill- duacth. Canmol yr ydwyf yn fy llythyr "yr hen' chwaer" y | cj-feirir ati am ei ifyddlondeb i egwyddor yn ngwyneb f ei siomedigaeth. I: Nid wyf yn dadgan ddarfod i'r offeiriad wrthod iddi gael ei chladdu yn medd ei phriod o dan y "Ddeddf Newydd," ond iddi lu gael ei hysbysu (a hyny gan un adwaenai yr offeiriad yn dda, un oedd yn angftrddol dwyddus iddi gael ei chladdu yn myn- went Llandysilio, ond un oedd yr un mor ffyddlon i'r egwyddor at stake) "nad oedd yn debyg y cawsai," dyra fy ngeiriau. Yn awr, caniatewch i mi ofyn i'eli gohebydd: (1) A oes ganddo brawf fod yr offeiriad wedi amlygu ei basodrwydd i ganiatau claddu yr hen chwaer yn Llan- dysilio o dan y "Drefn Newydd?'' (2) A amlygwyd y parodrwydd hwn cyn marwolaeth yr hen chwaer? Hyderaf y bydd eich gohebydd wedi magu digon o wroldeb i arwyddo ei enw priodol wrth ei atebiad. Ydwyf, etc., J. WESLEY HUGHES. Corwen, Rhagfyr 18fed, 1897.

BEAUMARIS. I Syr,-A fyddwch mor garedig a gadul i'r ychydig hnellau anmlierffaith hjn ymddangns yn eich papyr rhagorol, a hyny mor fuan ag y caniata eyfleustra9 Byddaf yn mynychu y "new library" yn y dref hon, ac yn cael pleser nid bychan pan yno. Mewn lie o'r fath dylid bob amser dalu sylw i weddeidd-dra a moesoldeb. Drwg iawn genyf orfod cyfaddef fod ym- ] ddygiad yr ymwelwyr o'r braidd yn ddieithriad yn llawer iawn tebycach i ymddygiad anwariaid South Affrica nag i unrhyw genedl waraiddiedig, heb son am Gristionogion. Deuant i fewn i'r "newsroom" dan dyrfu a'u traed ar y llawr, a lluchiant y cadeir- iau o amgylch y bwrdd, gyda'r fath dwrf nes dych- rynu y rhai a eisteddant i ddarllen. Bu'm yn gorfod rhoddi heihio bob ymdrech at ddarllen oherwydd yr ymddygiad gwarthus a nodais. Bechgyn dan oed yw y rhin fwyaf o honynt, a mawr fydd fy syndod tuagat eu mawr anwybodaeth a'r dull amhwyll o ymddwyn mown lie o'r fath. Ofnwyf, os na cheir diwygiad yn fuan, y gorfydd i amryw fel fy hunan droi cefn yn gyfangwbl ar y He. Distawrwydd ac ymatal rhag tyrfu a'u traed a lluchio'r cadeiriau o amgylch yr ys- tafell ddylai fod nod uchaf pob un a fvnycha y fath le. Da fyddai genyf pe cymerai rhyw un mwy gall- uog na myfi y mater i fyny, a dangos iddynt eu hym- ddygiad anwybodus a gwrthun.—Ydwjrf, etc., AP MONA.

Marchnad Caergybi. (At y Golygydd.) Syr,-Mae yn syndod meddwl nad yw marchnad Caergybi. o dan reolaeth ac arolygiaeth y Cynghor Trefoi, fel ag y mae yn mhob tref arall drwy y doyriw«. Mae hyn yn brawf eto o gysgadrwydd aelodau em Oyr^nor, ac yn dangos pa mor ychydi" y ma# masnach y dref yn ei gael o'u sylw. Ohe £ uydd fod y Nadolig ar ddydd Sadwrn yr wythnos odiweddsf cynhaliwyd y farchnad ar ddvdd orwener. Ond er ayndod i holl fasnachwyr y dref t ua yn farchnatl yr wythnos hon eto yn cael ei chyhooddi l fod ai- ddydd Gwener, a deallwn fod t hyn wedi cael ei wneud heb ymgyrgheri a neb Fe yingymerodd y cigyddion a'r cyfrifoldeb eu hunain. Ai tybed ma.i nifer fechan o gigyddion ydd yn ymgynull bob wythnos yn v farchnadfa sydd i reoli marchnad tref bwysig fel Caergybi'? Yn sicr mae yn aanser i'r Cynghor Dinesig ddeffro at eu gwaith, a hawlio awdurdod. Ond rid yw masnachwyr y dref am. ddilyn mympwy y cigydd- Bydd holl siopait y dref yn 't, ion. Bydd holl siopau y dref yn ago fed ddydd Sadwrn nesaf fel ag yn y blynyddau gynt pan y byddai'r Calan yn disgyn ar y Sadwrn. Mae rhai masnachwyr yn son am *M\ ddydd Llun, or.d nid oes unrhyw benderfyriad fturfiol wedi ei i.roud ar hyn, Mae pavVb at ei ryddid i wneud fel y myno. Gobeithiaf yn fawr y bydd i'r Cynghor Dinesig ofalu na bydd i anghyd-ddeslltwriaeth fel hyn dchgwydd eto gan ei fod yn a.r<hwylusdod mawr i drigolion y wlad a'r dref.—Ydwyf, etc., MYNYDD TWR.

Y Merthyr Ieuanc Seville. (Parhad ) Yr oedd Maria Barbagli yn ferch i foneddwr o sefyllfa anrhydeddus yn Seville, a chafodd ei dwyn i fyny yn mhob esmwythyd a Uawnder a phob ge- beithion daearol uwchaf am gysur yn ei bywyd dyfodol. Yr oedd ei meddwl wedi ei dueddu gan r- Duw tuagat roddi ei chalon i Grist a gosod ei setcharypetliausydduchod. Pan yn 21 mlwvdd oed drwgdybiodd yr offeiriad hi fel un vn encilio odànnth yr Eglwys Babidd. Dyv/edai ei hath- raw y byddai yn teimlo bob amser wedi bod yn ei chwxnni yn "ddoethach." Yr oedd yntau wedi ei arwain i gofleidio egvvyddorion y Diwviad a dysgodd hithau i ddarllen y Beibl yn yr iaith Tin'1aC^'sb?.I;,a<lau arno' fel y dfieth yn fuan i wybodaeth o i gvnwys, yr hyn na feddai ond- pur ychydig yn y dyddiau hyny. Bu darlleniad y gair o dan fendith, daeth ei meddwl goleuedig o hyd 1 r wir sylfaen y mae gwir grefydd yn sylfaenedig ami. Dealki yn awr fod y grefydd Babaidd vn groes i Air Duw, a chafodd nerth ddigon i kvsbvsu yr hyn y daethai i'w wybod. • Nis galhi hi na meddwl am y cliwilvs gar lyn- iadau ofnadwy. Gofynai am nerth i ddal y canlyn- iadau, os y deuai y prawf ati, yr hyn a ddaeth heb fod yn hir; a bu raid iddi sefyll yn unig a dianiddi- ffyn o flaon y barnwyr. Arweinid hi gan wyr y llys i ystafell lie yr eisteddai y barnwyr wedi ymwisgo mewn dillad duon, a'u hwynebau bron yn anwel- edig. Yno o'u blaen yr oedd croes fechan o bren, a phapyr, yr hwn a gynwysai y cyhuddiad yn oi herbyn wrth eu hochr yr oedd gweision y liys, y rhai oeddynt y tystion. Dechreuasant yn deg, eu bod yn ewyllysio yn dda i'w herlid, gan obeithio ei dwyn yn ol i'r gorlan. Tra yr oeddynt yn ei ohyfarch erfyniai hithau am gael nerth i fod yn ffyddlon. Addefai ei ffydd yn Nghrist, a gwrth- odai blygu i eiriau teg na digofus y bamwyr. Dy- wedwyd wrthi os nad ymostyngai i eglwys Rufain y rhoddid hi ar yr arteith-glwyd, a thaenwyd o'i blaen yr offerynau a ddefnvddir gyda'r arteith- glwyd. Dangosid iddi yr offeryn a pha un y cod- id hwy i nen y gell wedi rhwymo pwysau wrth y traed hefyd y lie ar ba un y dirdynid y corph a'r tan, uwchlaw yr hwn y crogid eu traed. r, Awyddai y ban*wyr am gael g\vybod pwy oedd ei chvfeillion yn y ffydd a galwasant arni am iddi liysbysu hyny. Safai yri fud o'u blaenau. Cy- feiriwyd ei llygaid eto at yr offerynau, gyda'r by- gythiad y cai eu profi. Penderfynai sefyil. Rhoddwyd y gorchymyn i'w rhoddi ar yr arteith- glwyd ymaflodd y swyddogion ynddi fel bleide- iaid, gan ei thaflu ar y glwyd, gan sicrhau ei gardd- yrnau a'i thraed a rheffynau. Yna, gyda throad araf ar yr olwyn, tynid ei haelodau tyner fel pe y buasent ar ymryddhau oddiwrth ei chorph. Wedi ei chael i'r cyflwr hwn o wae, galwyd arni drachefo i gyfaddef, ond gwTthodai wadu ei ffydd na brad- ychu y rhai a garai. Eto rhoddwyd tro ar yr ol- wyn, ac ymddangosai yr holl gymala" fel yn cilio o'u lleoedd oIL Nid oedd yn mysg y dynion yr un gaJon a allai deimlo tuagati. ac yr oedd y gair "trugaredd" yn air anadnabyddus iddynt. A gan mor fawr yr ydoedd ei phoenau. gan feddwl eu bod ar orphen, ac werlicyrhaedd eu huwchafnod mwyaf, pryd mcwn gwirionedd mai prin ddechreu yr oeddynt gyda'u gorchwyl ellyllig, a phar) yn nyfnder ei hing gwaeddai allan am dru- garedd. Mae llawer yn barod i ddweyd mewn hawddfyd, "Pe y gelwid arnom fod yn ferthyron, fe ddangopem iddynt pa fodd i farw!" Oiqd mor lleied o horom sydd yn gwybod am ein gwendid ein hunain. I Ar y foment yr oedd ei phoenau fwyaf, pan yn anymwybodol braidd, addefodd fod ei chwaer, Julia, wedi bod yn ymddiddan a hi am grefydd yr oedd hithau yn ei phroffesa, a hefyd ei bod yn un o'i chofleidwyr dirgelaidd a chostiodd hyn i Julia golli ei bywyd. Dygwyd Julia ar frys gwyllt i'r arteithfa, ac ar ol ei symud o hono dioddefai y loesion Ilymaf, ac yn fuan ehedodd ei henaid ym- aith. aith. (I'w orphen vn ein nesaf. GIOVANI.

Eisteddfod Gadeiriol Mon. Cynlialiwyd yr Eisteddfod hon, hyrwyddwyr anturiaethus pa un ydyw Wesleyaid Llangefni, yn y Neuadd Drefol, nos Sad1'iTn a dydd Llun. Yr oedd y neuadd wedi ei haddurno yn dda, ac yma ac acw hyd baxwvdydd y neuadd gwelid yr arwydd- eiri,aii: -"Mon, mam Cymru," "Heb Dduw, heb ddim," "Goreu arf, arf dysg," "Cas gnvr na charo'r wlad a'i macco," "CN'mru Fydd," "Oes y Byd i'r laith Gymraeg," etc. Nos Sadwm yr oedd y neuadd yn bur lawn, a chaed cyngherdd ardderchfMg. Lljnvyddwyd gun Mr William Thomas, postfeistr hynaws Llangefni. Agonvycl y rhan gyntaf gydag unawd-ar y belrdoncg gan Miss Nana Stirrup yrr ei dull galluog arferol. Wedi i Seindorf Llangefni, dan arweiniad Mr Win. Thomas, roddi detholiad chwaethus, cafwyd yr unawd, "The mighty deep," gan Mr T. E. Adams, prif faswr Eglwys Gadeiriol Llundain, yn bur ddaJ. Yn nesaf canodd Miss Marie Owen, Bangor, "Bwthyn yr Amddifad" yn gymeradwy iawr,. Prif atdyniad y cyngherdd ydoedd Miss'Jennie Foulkea (Llandudno), un o aelodau blaenaf Cor Byd-enwog y Merched CyuLveig, a phrin y mae eisiau canmol y fone^digies hon, oherwydd y gair "bendigedig" ydyw'r unig un ellir ei ddefnyddio yn nglyn a'i chanu. Gwefreiddiodd ei gwrandawyr a dadgan- iad ardderchog o'r hen ganig fytholwyrdd "Gyd!t'r wawr," gyda'r canlyniad anocheladwy » encor byddarol. Daeth yn mIaÐn a rhoddodd wledd arall i'r presenolion gyda'r unawd, "0, Divine Redeemer" (Gounod). Wedi i Mr W. Thomas (seiridorf feistr), Llangefni, roddi unawd ar yr euphonium yn dda odiaeth, cafwyd "Gwlad yr Eisteddfodau" gan Mr T. E. Adams. Dilynwyd ef gan Miss Marie Owen da, "O, rest in the Lord" (J. Henry), ac i ddiweddu y rhan gyntaf cafwyd ychydig eiriau i'r pwrpas gan y Cadeirvdd. Agor- wyd yr ail ran gyda detholiad gan y seindorf, a dilynwyd hwy pan Mr 0. J. Williams, Llangefni, yr hwn a ganodd "Niagara" yn hynod dda. Daeth Miss Foulkes yn nesaf gyda "Swallows," a chart- odd mor odidog fel y gorfodwyd iddi ail ganu. Fel encor rhoddodd "0, na byddai'n liaf o hyd," ac eto dangosodd ei gallu lleisiol digymhar, ac nid yn fynych y ceir gwell dadganiad o ganig bryd- farth Mr William Davies. Ni chlywyd y fath ganu erioed yn Llangefni, a diau v bydd galwad buan eto om wasaracth y gantores ragorol hon yn y dref. Yn nesaf chwareuodd Mr Richie Stirrup "Far away" yn dra meistrolgar, a chafodd gvmer-- adwyaeth uc-hel. Wedi i Mr 0. J. Williams roddi dadganiad lied dda, o "Arm, arm ye brave," cafwyd "Nazareth" gan Miss Mario Owen yn bur dda. Diweddwyd gyda detholiad da gan y seindorf a cha.nu "Hen wlad fy nhadau." Dydd LInn yr oedd y tywydd yn hynod an- ffafriol, ac ofnid y buasai yn effeithio yn drychir- ebus ar ragolygon yr Eisteddfod. Fodd bynag, ni welir yn unman gynulliad mawr iaivu yn nghyf- nrfod boreuol unrhyw Eisteddfod, heb eithrio y Genedlaethol yn fynych. Cafodd y gwlaw effaith lesteiriol braidd, ond fel yr elai y cyfarfod yn ei flaen' daeth y neuadd yn ilawnach, ac erbyn adeg cystadleuaeth y seindyrf yr oedd yn weddol lawn. Y beirnisid oeddynt: —Cerddoriaeth, Mr David Evans, Mus. Bac., Oxon. Barddoniaeth, Cadvan a Teeml-A; cyfieithiadol, Mr W. Jones, A.S. ad- rcddiadol, Cadvan, Mr W. Thomas, a Hvwcl Cefni; celfvddydol, Mri D. G. Munro-Hughes, T. H. Hughes, W. O. Griffiths, Daniel Owen, Mrs Stirrup, a Mrs Crewdson. Llywyddwyd gan Mr W. Thomas eto, a. chyda'i ddoethinef) arferol r.i chadwodd y cynulliad gydag auorchiad hirwyntog a chwmpasog, fel y mae arfer rhai. Arweiniwyd pan Cadvan yn ei ddull hapus arferol, yr hyn a ddangosai nad oedd y gwlaw yn dampio dim ar ei alluoedd adnabyddus. Aed yn mlaen gyda'r rhaglen ganlynol:- Am y "cycling stockings" dyfamwyd Miss M. T. Brindle, Amlwch, yn oreu. Ar/erchiadau gan y beirdd: Ni ddaeth yr un o feib Ceridwen yn mlaen, ac felly bu raid gwneud heb gleciadau einglynol y beirdd. Eiiillwyd y wobr o gini am y "sofa rugs" goreu gan Miss M. Williams, Yspytty, Bettwsycoed. Y peth nesaf ydoedd anerchiad gan y Cadeirydd, yr hwn a ddywedodd mai y peth doethaf mewn cadeirydd cyfarfod o'r natur yma ydoedd bod mor fyr ag oedd bosibl gyda'i anerchiad. Gallai ddy- weyd ei fod ef a chyfaill yn cystadlu mewn cyfieithu "Compliments of the scasor." Un cyfieithiad yd- oedd "Llongyfai'chiadau y tymhor," ond gwell oedd ganddo ef ddymuno iddynt "Longyfarchiadau a. dymu!ur.dau goreu y tymhor." Y gystadleuaeth nesaf ydoedd gwobrwyo'r budd- ugol am yr englyn "talcen slip" i'r "Ddynes new- ydd." Derbyniwyd. deg o eiiglynion, ac o'r rhai hyn "Hen Lane No. 2" ddyfarnwyd yn oreu. Galwyd ef lawer gwaith yn nghyfarfod y boreu a chyfarfod y prydnawn, ond yn ofer, Fodd bynag l dyma ei englvn — Dynes odwyn ei hoes vdv.v—luniwyd Yn flaeraf o'i chydryw Drwy'i haddysg, a'i medr heddyw— MawT ei swn mewn "bloomers" yw. Daeth tri yn mlaen i gystadlu am y wobr gyn- ygid am yr uiir.wd tenor, "Baner ein gwlad," a dyfarnwyd Griffith Jones (Gutyn Eifion), Gam, Dolbenmaen, yn oreu o ddigon. Adrodd "Mary fach groes Y mgcisiodd tri, ac enillwyd y wobr gan Eliza Owen, Llaingoch, Dwy- ran. Am y llwy bran oreu dyfarnwyd eiddo "Oswell" yn fuddugol, ond nid atebodd i'w enw yn y cyfar- fod hwn na'r un prvdnawnol, ac felly fforffetiwyd ei wobr. Yna, daethpwyd at destyn y gadair, sef awdl, "Galar." Dartlenodd Tecwyn y feirniadaeth, pa un a garmolai yr awdlau oil, deg mewn nifer. Wedi manylu ar waith pob un o'r beirdd hysbys- odd Tecwyn mai. "Trallodus" oedd wedi anfon yr awdl oreu i mewn. Galwyd ar "Trallodus" i ddy- fod yn mlaen, ac er pleser i bawb daeth Mr J. E. Jones (loan Mon), Druid House, Llangefni, i dderbyn y wobr haeddianol. Daethpwyd a'r gadair hardd i mewn ac urddwyd loan Mou gyda'r seremori arferol, yr hon a gariwyd allan gan Cad- van, yn cael ei gynorthwyo gan Ap Clwydfardd, Tocwyn, a Ben Thomas. Traddodwyd englynion llongyfarchiadol gan Ben Thomas, Isnant, a Chad- van, a< chanodd Miss Jennie Foulkes "Gwlad y delyn" yi: ardderchog. Wedi hyn (laethp "d at gystadleuneth y sein- dyrf. Oynyghvyd gwobr o 6p 6s am y chvrareuad goreu o "Smiles and Tears." Chwareuodd y sein- dyrf canlynol:—Nantlle Juniors (B. S. Jones, ar- woinydd), Nantlle Vill»^» (W. Jones), Holyhead (Owen Thomas), Menai Bridge (J. W. Senogles), Llangefni (William Thomas), Penmachno (T. Valentine), m. Waerfawr (R. Owen). Can- molai. y beirniad yr oil o'r seindyrf, ond dy- farnai y wobr i Seindorf Penmachno. Mewn ateb- iad i alwadau "Pwy oedd yr ail?" dywedodd nad oedd ail wobr yn gynygiedig. Wedi canu "Hen wlad fy nhadau" dygwyd y gweithrediadau i derfvnind. CYFARFOD Y PRYDNAWN. Yr oedd cyfarfod y prydnawr wedi ei drefnu i ddechreu am haner awr wedi un, ond yr oedd wedi pasio yr ad eg hono cyn i weithrediadau y boreu derfynu. Felly nis gellid cfechrcu lawer cyn dau o'r gloch, ac erbyn hvn yr oedd cynulliad pur fawr wedi d'od yn nghyd, ac erbyn cyrhaeddiad y prif gysiadleuaethau yr oedd y neuadd yn llawn, a chododd gobeithion y pwyllgor y byddai i'r pryd- rawn wneud, i fyny am gynulliad y boreu. Cymerwyd y gadair yn y cyfajfod hwn gan Mr NV, Thornton Jones, cofrestrydd Llys y Manddyl- edion. Am y "sideboard" goreu dyfarnwyd Miss Jones, Fron, Llangefni, yn oreu. Enillydd y tlws arian am yr hir a thoddaid goreu i'r diweddar Mr John Parry, Hirael, Bangor, yd- oedd "Min Menai," sef Huwel Cefni, Talysarn. Cystadleuaeth unawd ar y berdoneg i blant o dan" ldeuddeg oed. Yn y gystadleuaeth hon dra- chefn cynygid tlws arian, yingeisiodd tair geneth fach, a dyfarnwyd chwareua.d Miss Alice Blodwen Griflith., Board School, Talwrn, yn oreu. Yna y llywydd, mewn araeth fer, a ddiolcliodd am yr anrhydedd a osodai y pwyllgor arro. Yr oed'i arweinyddiaeth y cyfarfod mewn dwylaw pri- odoI, ac ni fyddai iddo ef eu cadw oddiwrth waith y prydnawn. Niil oedd mewn unrhyw wlad arall y fath gyfarfodydd yn cael eu cynal, sef i astudio y celfyddydau cain a cherddoriaeth. Yn y fan hon gwaeddodd rhywu* "Cymraeg." Atebodd Mr Joiim, fod ed addysg Gymreig wedi ei hesgeuluso yn warthus, a phe dygai Gymraeg y llysoedd cyf- reithiof i lwyfan yr Eisteddfod y byddai iddo sefyll mewn perygl o droseddu yr "Adulteration Act" (chwerthin uchel). Am y freehand dra,wings gtoreu dyfarnwyd y wobr o 10s 6c i Griffith Jones, Ty Bulkeley, Llan- dyfrydog, un o fechgyn gobeithiol yr Ysgol Ganol- raddoL Yn y gystadlenfreth unrhyw unawd i contralto neu soprano, gwobr 10s 6c, ymgeisiodd tri. Mr David Evans, wrth ddyfarnu y wobr i Mrs Hender- apn: Jones, Tvlyaeam, a sylwodd y buasai ef yn hoffi yn well cael dernyn neillduol i gystadlu arno, yn r hytraoh na gadael i'r cystadleuwyr ddewis eu darn- au, yr hyn oedd yn anheg iddynt hwy ac i'r beirn- iaid. Am y "cnJro d'oyleys" dyfarnwyd y wobr i "Brenda," ond gan na ddarfu iddi ateb i'w henw fforffetiwyd yr urrhyw. Yn y gystadleuaeth adrodd i rai dros 15eg -)ed, ymgeisiodd tri, a charwyd y wobr gan William Owen Jones, Llanrug. I Yn nesaf cafwyd y gan ddifrif-ddwys, "Mae arm eisiau marw" (can olaf yranfarwol Tudno), gyda'r fath deimlad, gan Miss Jennie Foulkes, fell yr encoriwya hi, ond ni ddaeth yn mlaer. eilwaith. ) Ymgeisiodd dau barti am y wobr o gin,i gynygid am unrhyw ddeuawd, a'r goreuon oeddvnt Ir Alexander Henderson a ilrs Henderson" Jones, Talvsam. Daeth pedwar o gorau yn mlaen yn y brif gys- tadleuaeth gorawl. sef dadgariad o ran-gan Dr. Parry, Ar don o flaen gwyntoedd," gwolir lOp a chadair i r anveinydd. Y cyntaf i ganu oedd Cor Bodtfordd (arweinydd Mr W. Hughes), yn cael ei ddilyn gan Gor Pendref, Bangor (Mr John Wil- liams), Cor Llandegfan (Mr Thomas Lewis), a Chor Gaerwen (Air R. Pritchard). Dywedodd v beirn- iad eu bod wedi cael cm.1 go lew ar y cyfan, ond yr oedd y rhan fwyaf o'r corau wedi myned ar g'yfeiliom. Yr oedd hyny yn betli pur ddigalon, a chydymdeiml&i ef a'r arweinyddion, y rhai oedd wedi llafurio yn galed, a hyny yn ofer. Y goreu ydoedd cor rhif 2 (Bangor). Derbyniwyd y dy- farniad gydag uchel gynieradwyaeth, oherwydd cydolygid a'r beirniad gan bob cerddor di-duedd yn yr Eisteddfod. Am y cyfieithiad goreu i'r Gymraeg o "Just for to-day," rhanwyd y wobr rhwng Miss Myfanwy Jane Thomas, Llanrwst, a Miss Martha Griffiths, Board School, Talwrn. Yn y gystadleuaeth "Study from still life," dy- farnwyd Mr John Edwards (Pwyntil Meirioii), Berlin House, Blaenau Ffestiniog, yn oreu. Wedi i Miss Marid Owen ganu "Daddy" yn dra swynol, pasiwyd pleidlais o ddiolchganvch i Mr W. Thomas (llywydd y boreu), a Mr Thornton Jones. Ar gynygiad Cadvan, dygwyd gwfrthrediad- au y cyfarfod i derfyniad gyda chanu "Hen wlad fy nhadau." CYFARFOD YR HWYR. Dechreuwyd ar waith y cyfarfod diweddaf odd- e.utu chwech o"r gloch. Y llywydd ydoedd Mr Samuel J. Evans, M.A., a'r arweinydd Mr W. O. .Tones, Abcr, yr hwn oe'dd yn ffraeth & doniol fel arfer, Hysbyswyd mai un yn rhoddi'r enw "Blodwen" oedd* vn fuddugol am y "tea cosy" (neu gap nos y tepot, chwedl yr arweinydd), ord gan na wnaeth ei hymddangosiad ataliwyd y wobr. Allan o 13eg oeddynt wedi anfon eu henwau i mclwn ynnglyn a'r unawd bass, "The trumpet shall aound," ni ddaeth ond un yn mlaen, sef Evan Walter Williams, Talysarr, a dyfarnwyd ef yn deilwng o'r wobr. Am yr englyn i'r "Aradr," Dewi Glan Teiii, Caernarfon, gariodd y llawryf. Yn y gystadleuaeth ffynddraenen ddu. anfon- wyd dwy i mewn, ond hysbyswyd nad oeddynt yn dailwijg o'r wobr. Am y "water colour drawings" goreu, dyfarnwyd y wobr i Mr J. T. Parry, Bethesda. Yna traddododd y llywydd anerchiad dyddorol tt. barddonol, ond tarddid arno yn fynych gan jldi- ffyg amynedd rhai pobl yn mhen pellai yr ystafell. Dywedodd nad oes yn Mon ddigon o ddarllen ac astudio.. Y canlymad o hyny ydoedd fod beirdd a ehantorion yn methu gwneud cyfiawnder a'u gallu- oedd eu hunain. Yr oedd canu a barddoni yn dda, wir, ond gallent wneud hyny yn llawer gwell pe wedi trwytho eu meddyliau ag astudiaeth ddofn o lenyddiaeth a cherddoriaeth oreu y gwled- ydd (clyweh, olyweh). Yr oedd pobl Mon, a Chymru benbaladr o ran hyny, yn rhyw gymaint o feirdd a ehantorion wrth natur. Y canlyniad ydoedd fod temtasiwn fawr ar ffordd pob bachgen a. merch ieuanc a deimlent awydd canu a barddoni i wneud hyny heb ddigon o ymbwyll ac astud- iaeth. Gwaith caled ydoedd barddori. Yr oedd rhyw ddamcaniaeth ffol yn cael ei choleddu yn mhlith rhai pobl fod yn rhaid i'r bardd, os yn detilwng o'r enw, ysgrifenu yn ddi-drafferth, ac mai'r geiriau cyntaf a ddeuent i'w fcddwl oedriynt y rhai goreu i osod allan ei feddvlddrychau. Ac felly mewn cerddoriaeth. Dyvvedai yn hyf fod mwy o Gymry ieuainc wedi myned yn llongddryll-! iad ar y graig hon na'r un y gwyddai ef am dani. Os oeiid yr Eisteddfod hon, ao eisteddfodau cyff- elyb i fod o wir fendith i Fon rhaid oedd parhau with, y gwaith da yr oedd y seÏydliad hwn yn ceisio ei noddi a/i hyrwyddo. Boed iddynt sef- ydlu cymdeithas lenyddol a hyHafiaethol yn y sir i astudio yn fanwl hanes hynafiaethol y sir, ei hanes gwlcidyddol a chrefyddol, eii beirdd llen- yddiaeth, tarddiad ei phobl, ei nhodweddion, ei hynafiaethau, neillduolion yr iaith, ac arferion y bobl (cymeradwyaetli). Anogai hwynt i ffurfio pwylIgorau Heol a 6",frd canglienau o'r gym- deitha.s yn eu gwahanol gymydogaetliau yn y gauaf, i ddarllen papyrau ar I'8,i o'r pynciau a gyf- eiriodd a'tynt, ac i gasglu a chofnodi gwybodaeth am y sir." Yna gellid ffurfio pwyllgor sirol allan o'r holl bwyllgorau i drefnu'r modd goreu i gy- hoeddi a chadw rhag difancoll ac i drefnu cyfarfod cyffredinol neu ddau o'r holl sir ar adegau cyfleus yweder ar ddydd yr Eisteddfod yn Llargefni neu mewn unrhyw fan arall (cymeradwyaeth). Am y cywydd coffa goreu i'r diweddar Mr John Williams, Gorphwysfa, Llangefni, Ty Moel gynt, ymgeisiodd chwech, a'r goreu ydoedd loan Mon, cadeirfardcl yr Eisteddfod. Yn y fan hon rhoddodd Miss Foulkes wledd arall i'r gwyddfodolion drwy ddadganiad ardder- chog o gan anhawdd Gounod, "0. Divine Re- deemeir," ac; mewn atabiad i encor byddarol can- odd "Gyda'r wawr" yn odidog. Y peth nesaf ydoedd cystadleuaeth y seindyrf, yn yr lion y cynygid gwobr o 2p 2s am chwareu unrhyw "March." Daeth seindyrf Llangefni, Penmachno, a Nantlle Juniors yn mlaen, a'r di- weddaf fu yn fuddugoliaethus. Wedi i Miss Maria Owen roddi dadgariad mwyn o "Seren Fwyn," daethpwyd at yr ail gystadleu- aeth gorawl, yn roha. un y cynygid gwobr o 5p, a Ip Is i'r arweinydd, am y dadganiad goreu o "Bydd melus gofio y cyfamod" (lsalaw). Ymgeisiodd corau Amlwch, Llandegfan, a Bodffordd. Dy- farnwyd cor Llandegfan (Mr Thomas Lewis, ar- weinydd) fel yn teilyngii y wobr. Yn nesaf daeth Mr J. O. Hughes, Lerpwl, i'r llwyfan, a chanodd "Merch y Cadben" mor ragor- ol fel y bu raid iddo ddyfod yn mlaen. drachefn, a rhoddodd ddadganiad tcimladwy a da o "Bwthyn yr Amddifad." Cynygiodd yr Arweinydd ddiolcligarwch i'r cad- eirydd, ac i bawb gymerasant ran yn y cyfarfod. Cyfeiriodd yn arbenig at Miss Nana Stirrup, yr hon oedd wedi dilyn y cantorion ar y berdoneg drwy gydol yr Eisteddfod. Yr oedd hi yn. neill- duol yn teilyngu eu diolchgarwch gwresocaf. Paa- iwyd y bleidlais yn unfrydol, a therfynwyd y gweithrediadau. Dylid hysbysu fod y Mri J. E. Jones, High- street, a T. W. Hughes, Rose House, yr ysgrifen- yddion; a Mr E. H. Thomas (try&orydd) wedi gwneud gwaith canmoladwy iawn, ac i'w hegni hwy y mae llawer o hvyddiant yr Eisteddfod i'w. briodoli. Yn ystod y gweithrediadau cleciodd Cadvanyr engljllion canlynQI CADEIRIAD IOAN MON, LLANGEFNI.— TESTYN, "GALAR," 0 rym awen, Jeremiah—oaf odd Y cyfaill ragora; o droi 'ddernyn dichlvn, da., Chwi ymyrwch a Marah. I ro'i dwyster ei destyn—ochenaid, A chyni, a deigryn A'u crynhoi yn nghengjl englyn, Prif-fardd "Galar"—dyna'r dyn. I MR WM. THOMAS, LLYWYDD. Hafal i raiadr hyfost-yw rhibyn Ei arabedd Hymdost; Ffefryn gwlad, o dyfiad difost, A pawb yw gwr y Post. AT Y BRODYR OEDDYNT YN BEIRNIADU YR ADRODD YN LLANGEFNI DDYDD LLUN. Anwyl Gyfeillion,—Ar air a chydwybod, ai nid y bachgen a. adroddodd ddiweddaf y darn o waith Cadvan oedd y goreu o ddigon 1 Os nad felly, yn mha 10 yr oedd y cyntaf a. adroddodd yn rhagori ? Soniodd Tecwyn am "danio;" ai Lid gan y dl- weddaf y cawsom hyny yn Llangefni 1 Ie, meddai yr "a.udience," a dywedaf finau yr un fath. Byddaf vn garedig am atebiad gan un o'r tri beirniad. Ydwyf, etc., ADRODDWR.