Yr Herald Cymraeg

IF W, 0, -7-7- A RGR APHU DA A RHAD YN SWYPDFTi CAERNARFON. LETTER-PRESS PRINTING GOOD and CHEAP at the "HERALD" OFFICE, CARNARVON. r""v- « | Bovril "War Picture. j C A handsome gravure by John H. Bacon, one of the first artists of the # day, entitled The Belief of Ladysimth," will be presented i I FREE TO BOVRIL PURCHASERS. ( e Coupon and full particulars are given with every bottlfe of Bovril. Coupon and full particulars are given with every bottlfe of Bovril. I .-< i ( -1! ''1/1 TVVO op n7c h PER A w m s fcant that a B DA !i il,- of) any trille ri tish I t's 51 and er atlontli, 01' to ay, what is it 9 th Ose 'Two COPPE pnt, it niore ell Of the li,- R.s pay for one I-ou ,,d ,e-s In the Iv,rid. 10 start /ill j ill w-X y 'yovr name?Pt ^"Vcst^ t0jr°u l tlk^GttjS^S&fs^ss •sN 'tre willing to accept vri,e f. Of- their s ;I r g,ac, r,s.pare E'Dle. shotll(l 167 -]'Vision St. 7 N?2 I I N?3 I I Poen yn 7 Cefn. Brychau o fiaen y — YN DDIYSGOG1 Llygaid. XHyfr Artaliad. FELYGKAIG! « yr Afu ft'r fr pcw,,h. Arenaa. .W r ()E! — j FIRM AS A ROCK! Sbwyaedd. — Blas Annymuaol j yn y Genaa. TH i. MAB OYFFEIRIAU EREILL wedi tc eilwaitb wedi cilio o'r golwg, mae Diffyg Traul. I j\ ddarpariaetb yn ein gwlad wedi t „ „ Chwyddiant cJHgiu nertb o flwyddyn i flwyddyn ar Cyffredinol. hyd y Chwarter Canrif diweddaf, ac jtarni yn yr j OT0 IN PAliflAD 1 GUNNIDDC Tsvumog. | w«ttd gwerthiant; a pboblogrwydd, fel j erbyn byn mae ei cbymeriad wedi Phlem. j my oed mor eang a gwareiddiad. Pnn crybwvll mai y Feddvginiaetb y Owag Aneamwytb. j t.. •> cyteirir ati yw y fyd-enwog Lljenafedd. Gwaew, Gwynt, j GEORGE'S Colic. Atimhuredd y TILE & GRAVEL G™d' JH-Tvji. PILLS. Cltriad y Galon. Ar wertb drwy yr boll fyd adnabyddus, CyfMnoL mewn blycbau, Is l^c a 2s 9c yr un. p0en yn je Drwy y post am la 3c a 3b. Lwynau a'r Coluddion. » Perchenog i Y Bledreo J8 J. E. GEORGE, M.B.P.&, Ggfron. » 181 w—II, I JUBWAWj ABERDABB. I Z**

TRETHU AUR CYMRU, Yn adran Maine y Brenhin ddvdd lau, ger- bron v Barn wyr Wills a Phillimore, ymddangosai Mr Vaughan Hawkins ar ran Awdurdodau'r Cyllid Mewnol yn achos y Pen Twrne yn erbyn Cwmni Mwngiawdd Glasdir CyfyngedKg. Dy- vedodd y bar-gyfreithiwr mai pwnc y ddadl oedd y doll ar yr aur u. glod<hd yn y mwngiawdd, oncl TI' oedd y ddad! wedi ei thtri, ac yr aed'i yntau'n ba,rod i <Idi rbni dedfrv, o blaid v C-cron am 51p.-Ithoed dedfr/d felly.

STREIC YN Y DE. A.S. GYMREIG A'l WEITHWYR. Mae rair mil o h>vryr a. weithient yn Nglofa Cwm Clydach, <-iddo Mr D. A. Thomas, A.S., ar streia. Dy4d Iau. p^nderfynnsant ofvn i F"svrid Masnach gyfrvnga. ])y.redodd Mr D. CWDl Clydach, Mr D. A. Thomas, A.S., ar streia. Dy4d lau., wn"-erlyn,-is.int ofvn i Fwrdd Masnach gyfrvnga. ])y.redodd Mr D. W. Morgan, goruchwyliwr y giovvyr. fod Mr D. A. Thomas wedi eeisio creu rhwt" yn mhlitli y dynion. DywedodtL un arall fod Mr D. A. Tho- mas yn eymlryd arno, fod yn gyfaill i'r gweith- iwr, ond ei fod yn awr yn eu condemnio he-b roi eyfle iddynt roi eu foachos gerbron y cwmni. Ar derfyn y cyfarfod, rhanwyd dros fil o bunnau o dal sfcreic i'r dynion.

PENAF ARGLWYDD Y TRANSVAAL. Dy-ud Lluu, oyboed'dwyd y Brenhin Iorwerth VII. TO Pretoria, gyda rhwys,? mawr. Yr oedid v petTyal mawr yn y dref yn llawn a bobl ac o filwvr, a darllenwyd y proclamasiwii gan y Cad- fridog Maxwell. Canwyd yr Anthem Genedl- aethoil Seisnig, a chwyfiwyd y fan^" P-rydeinig. Yna galwodd Arglwyddl Kitchener am dair hwrc i'r Brenhin, ac fe'u rhoed. I Gorphenwyd y busnes drwy danio ergydion o'r gaerfa. Y peth mwyaf nodadwy yn nglyn a'r -roclamasiwn oedd mai yn "Benaf Arglwydd y Transvaal" y cyhoeddwydi ei fawrhydi, tedtl na. chlybuwyd am da,no o'r blaen, ao y mae cryn ymddadleu yn ngbylch ei ystyr.

PRYDAIN A'R ALMAEN. — I Dydd iMercher, cyhoeddwyd- yr anerchiada. draddodes y Brenihin. lorwerth VII. wrth gyf- Iwyno Urdd yr Ardas i fab y Caiser. Dywed- odd ryrhoed yr urdd i aer G-orsedd Ymherodr- aeth fawr, ac i berthynas agos. Dymuniad y Frenhmes oedd gwneyd hyny fel dangosiad o'i ffafr. Gwneyd a ddymunai ei fiam yr oedd ef, i da, gaaddo wneyd hyny. Diolchodd y Bren- Ixin, heffyd, yn gynhes i'r CJaiser ei hun am ddod! ac aros yma ar hyn o bryd. Gobeithiai y bydd- ai i'r hyn a wnaethai efe v diwrnod hwnw gryf- tmit y teimiad da a ffynai rhwng y ddwy wlad fawr, ac yr elai'r ddwy irhagddynt law yn llaw gyda'r lamcan o sicrrhau heddweh a chefnogi I cynnydd gwareiddiad y Ibyd.

HELYNT Y PENRHYN, t Y GYNXADLEDD SEITHUG. Yn y "Daily News" am ddydd Mawrth. yr oedd erthygl ddyddjorol ar Helynt y Penrhvn, gan Mr Clement Edwairds. Wedi egluro trefn T "bargeinkxn," dyry Mr Fxlwards wrthwTneb- iad; y dynion i ckrem y contracts. Dvwed fod y rheola-eth yn hawlio fod trefn v contracts yn eu galluogi i ddwyn y trwaith yn mlaen mewn rhai rhanau o'r chwarel yn rhatach, cyflymach, glanach, a. lla,i dirwystr i waith cynnyrchiol v chwarel. Nid oedd y dynion yn gwadu nad oedd r drefn yn rhatach na'r hem drefn, ond dalient mai'r rheswm oeda fod y contractors yn cael breintiau a hiv-ylusdod na chaffent hwy. Am hyny, awgrymodd Mr Edwards roi prawf ar roi nifer o'r dynion i wneyd yr un gwaith yn unicm dan yr un amgylcHiadau ag y gweithid y contracts. Golygai hyn, wrth gwrs. benu'r pris yn imlaen llaw. Os gwneid y gwaith cystal yn mhob ystyr a than dtrefn T contracts, dylsid adlystvried y drefn hono. Deallai Mr Edwards fod Mr Young yn cytuno i wneyd v prawf, a hyny i fesur mawr barodd i arweinwrr y dyn- ion 'fyn'd! i'r gynadledd. Mewn gwirionedd. ni chvtunodd v dynion i fyn'd i'r crnnadledd. hvd nes y bu gohebu rhyngddo ef a Mr Daniel ar v pwynt. Pan aed i drafod y nwynt yn y gyn- nadledd, gwrtbododd Mr Younig gytuno namyn i roi'r prawf mewn rhan o'r chwarel, lie na. bu wnevd gwaith oontract erioed o'r blaen. Gan na cheid y prawf o dan yr un amgylchiadau yn union a'r contracts, nid prawf a fuasai, a chred Mr Edwards fed1 gan hyn gryn lawer i'w wneyd a gwrthodiad y telerau gan y dynion. Cadarn- heir hyn hefyd gan lythvr, dyddiedig Iorawr 4ydd, oddiwrth Mr Daniel. YchwaJiecodd Mr Edwards: —"Credaf hyd yn nod yu awr, pe cydsyniai Arglwydd Penrhyn ei hun i wneyd y prawf fel y cymnvgiwyd, a phe rhocsdai i'r dyn- ion rvddid i ddewis eu dirprwyacthau eu hunain ■o blith gweithwyr y cbwarel, y gallai gael hoddweh vn fuan iawn." I

CLADDEDIGAETH Y PARCH J. I JARRETT. CrybwyUwyd yn ein rhifyn diweddaf am farwolaeth y Parch James Jarrett, Nefyn. Gellir vchwanegu'r manylion a ganlyn am dano at a nodwyd eisoes. Brodor o Ffestiniog ydoedd, a mab i'r diweddar Mr Richard Jarrett, masnach- ydd, Glasdo, neu y Shop Newydd." Yr oedd y diweddar Mr J. B. Jarrett, Nefyn, yn Rhydd- frydwr i'r gwraidd, yn frawd iddo. Tybiwn mai y pedwerydd o wyth o feibion oedd y Parch James Jarrett. Dechreuodd bregethu rhwng 19 I ac 20 oed. Yn eu tro, deuai y Parchn John Jones, Talyaarn, D. Jones, ei frawd, Dr I Edwards, y Bala, &c., i aros yn nghartref Mr Jarrett, a byddai ynt3n wrth ei fodd yn eu cwmni Yn eglwys Penuel y cychwynodd bregethu. Dygwyd ei achos i'r Cyfarfod Misol yn Awst, 1848, pan y caniatawyd iddo ddechreu pregethu, a chyda hyny fyned i Athrofa y Bala, lie y gwnaeth ddefnydd da o'i amser. Yn 1857 I ordeiniwyd ef yn weinidog, ac efe, pan fu farw, oedd y gweinidog hynaf yn Lleyn ac Eifionydd. Y mae yn deilwng o sylw mai yn yr un eglwys (Peniel) y cychwynodd y Parch James Donne, Llangefni, bregethu. Yn yr un eglwys hefyd y magwyd y Parch E. Stephen (y Pencedd o Dan- ymarian). Bu Mr Jarrett am yspaid mewn I cylch o fusnes gyda phregethu, ond pregethu I oedd prif bwnc ei fywyd. Pan y dychweload o'r America rhwng 15 ac 20 mlynedd yn ol, pregethai yn rymus iawn. Bu yn bugeilio I eglwys Nefyn y cyfnod diweddaf er 1886. I Claddwyd ddydd Gwener yn Nghladdfa Gy- 1 hoeddus Nefyn. Parodd attal trenau ddydd Sadwrn, ar gyfritngladd y Frenhines, i lawer o weinidogion y sir a pharthan ereill fethu dod i'r angladd. Anfonwyd nifer luosog o lythyrau, a darllenwyd dau, sef yr eiddo y Parchn E. James, gynt o Nefyn, a Thomas Owen, Porth- madog, yr hwn sydd i roddi y bregeth angladdol y Sul. Bu farw Mr Jarrett yn Mlaenddol, yn mhreswylfod ei ferch, Mrs Capten Davies, ac yno yr ydoedd ef a Mrs Jarrett a Miss Jarrett yn ystod ei waele3d olaf, ac oddiyno y cychwyn- Y, odd y dorf fawr rhwng un a dau o'r gloch i'r gwasanaeth yn y capel, ac ar ol hyny i'r gladdfa. Yr oedd rhai yn bresennol o bob rhan o Leyn ac Eifionydd. Y Parch G. Parry Hughes, Morfa, perthynas a chyfaill mynwesol i Mr Jarrett, lywyddai yn y ty, yn y capel, ac ar Ian y bedd. Gofalid am yr orymdaith gan y Mri R. W. Thomas a W. R. Davies, Nefyn. Gwein- yddid fel cludwyr yr arch gan flaenoriaid eglwys M.C. Nefyn, y Capteiniaid Thomas, Griffith, Roberts, a'r Mri J. Jones a Richard Griffith. Yn yr orymdaith sylwasom ar y rhai a ganlyn:—Y Parchn J. Jones, Pwllheli; W. Jones, Tremadog; Henry Hughes, Brynkir; D. Roberts, Abererch; J. R. Williams, Rhydbach W. T..Jones, Elanbedrog: W. Jones, M.A., Fourcrosses J. Moses Jones, Dinas; R. Jones, Rhosfawr; Thomas Williams, Rhydclafdy; J. Hughes, Edeyrn; G. Parry, Borth; G. Parry Hughes, Morfa; John Ellis, Pwllheli; Thomas Roberts, Tydweiliog; S. G. Evans, Pwllheli; W. O. Roberts, Pistyll; Rheithor a Churad Nefyn; D. Lewis, Nefyn; Dr Hughes a Dr Thomas, Nefyn; Dr O. Wynne Griffith, yr Henadur R. O. Jones, Mri E. R. Davies, W. Eifl Jones, R. Parry, oriorydd, James Griffith, W. Edwards; Crugan, Pwllheli: Mr D. R. Daniel, Fourorosses; Mrs W. Jones, Tremadog; Mrs A. P. Owen, Porthmadog. Cynnwysai y galarwyr Mrs a Miss Jarrett, a'r teuluoedd lleol Mrs Jarrett, Trawsfynydd; y Mri John Jarrett' Caernarfon, a William Jones (Ffestinfab). Gweinyddwyd yn y ty, yn y capel, a'r gladdfa gan y Parchn D. Lewis (B.), D. Roberts, John Ellis, J. Moses Jones, J. Jones, F.R.G.S., J. Hughes, J. R. Williams, W. Jones (Tremadog), a'r Llywydd, ac W. Jones, M.A.

Apelia Cymdeithas Heddweh yr Yswissdir at y Brenhin Iorwerth VII. am ei gefnogaeth i'w begwyddorion hi.

UNDEB DIRWEST MERCHED CYMRU Cynnaliwyd cyfarfod o bwvllgor gweithiol yr Undeb yn Lerpwl, ddydd Mercher, Mrs Jacob Jones yn llywyddu. Ar gynnvgiad Llywydd- es, a chefnogiad Mrs Matthews, Amlwch, pas- iwyd penderfyniad yn datgan gofid vr Undeb ar farwolaeth y Frenhmes, a chydyimdeimlwyd a/r Teulu Brenhinol yn eu galar.—Dangosai'r ad- roddia.dau fod yr Undeb yn gwneyd igwaith rhagorol ac yn cynnyddu yn mhob dosparth.- Anix"gwyd Undeb Dirwestol Merched Prydain i y*iafaeL yn y cynnygiad i ddiddymu trwydded- lau'r svopM-yr; a phenderfynwlyd g-ahv sylw'r Senedd at yr un peth. Penderfynwyd hefyd geisio cynrhcvtli yr iioll aelodau Cvmrei'g i gefn- ogi deddrwrbs^b ddirwestol yn* y Senedd.— C cvftiricd dirwestol yn vr hWyr dan lywydd'iaeth Mrs Jacob «jones. Ar gynnvjiad -1 o I y ii n d Mrs Lev.-is, Blaenau Ffestiniog, a chefnogiad Miss M. C. Ellis, pasiwyd penderfyniad yn galw ar y Llywodraeth i roi cyfleusterau" i basio mesur i wahardd gwerthu diodydd i blanc dan 16 mlwydd oed.

RHEILFFORDD YSGAFN LLEYN. YMCHWILIAD YN MHWLLHELI. Cynnaliwyd ymchwiliad cylioeddos yn Neuadd Drefol, Pwllheli, ddydd Ian, i'r cais am hawl i wneyd rheilffordd ysgafn o Bwllhelii i iJorthdin lleyn a Nefyn, gerbron Mr Gerald A. R. Fitz- gerald a'r Milwriad Boughey gydag Arglwydd Emlyn fel ysgrifenydd. Ymddaagosai Mr Ellis Jones Griffith, A.S., yn cael ei gyfarwyddo gan Mr E. R. Davies dros y cynllunwyr, a gwrth- wynebid gan Mr Lankaster ar ran yr Anrhyd- eddus F. G Wynn a Mr Owen Evans, Broom Hall. Ymddangosai Mri A. Ivor Parry ac A. a C. Owen dros ereilJ. Yn ei anerchiad agoriadol dywedodd Mr Ellis J. Griffith na wyddai y cynllunwyr hyd o fewn tri diwrnod yn ol y byddai gwrthwynebiad o gwbl. Byddai y rheilffordd fwriadedig ychydig dros naw milldir o Bwllheli i Borthdinlleyn, ac yn agos i ddwy filldir oddiyno i Nefyn, ac yr oedd angen dirfawr am reilffordd i'r ardal yma oherwydd fod Nefyn yn dyfod yn lie pwysig fel cyrchfan ymwelwyr yn yr haf, oherwydd fod yno chwarel bwysig y Gwylwyr gerllaw, ac fod Porthdinlleyn yn cynnyddu. Diamheu y byddai pysgodfeydd Nefyn yn fwy llewyrchus hefyd pe ceid rheilffordd yno. Yr oedd yr holl. awdur- dodau Ileol yn ffafriol i'r cynllun, ac yr oedd Cynghor Sirol Caernarfon wedi penderfynu rhoddi benthyg 7500p i'r cynllunwyr. Amaeth- wyr oedd mwyafrif mawr aelodau y Cynghorau yma a gwyddent hwy pa mor dda iddynt fyddai cael rheilffordd fel lhon. Nid oedd amheu- aeth na fyddai yn llwyddiant arianol, oherwydd yr oedd llinell y Cambrian wedi ymgymeryd a'i gwneyd ac yn barod i'w gweithio am 60 v cant o'r arian dderbynid Galwyd Mr Evan Evans, yr aroiygydd sirol, i ddesgrifio y rheilffordd, a dywedodd ei bod wedi ei chynllunio i gyfarfod ac angenion amaethwyr yr ardal.—Rhoddodd Mr Alfred Fowler, Man- chester, dystiolaeth yn nghylch y gwaith peir- iannol, a dywedodd y byddai y draul o wneyd v llinell tua 53,699p. Cafwyd tystiolaeth bwysig gan Mr Owen Wil- liams, ysgolfeistr, Nefyn, yr hwn a ddywedodd fod glo Nefyn bron i gyd yn dyfod o Gaernarfon, I tua 2500 o dunelli bob blwyddyn. Dygid hwynt mewn llongau, oherwydd fod pris cario o Bwll- heli mor drwm, tua 7s j6c neu 8s y dunell. Codid tua 4s y dunell am gario glo o Borthdin- lleyn. Fel rheol, modd bynag, nis gellid dwyn glo dros y mor yn y gauaf oherwydd gerwinder y tywydd, ac yn ami iawn yr oedd yno brinder glo. Adeiladwyd niier fawr o dai yn y cylch o fewn y deng mlynedd diweddaf, a'r unig ffordd i ddwyn angenrheidiau bywyd i Nefyn heblaw mewn Uongau oedd mewn cerbydau o Bwllheli a Chwilog, ac yr oedd y modd yma yn ddrud iawn. Yn ystod y flwyddyn anfonid ymaith 3900 o ddefaid, 900 o foch, 800 o wartheg, a 50 o geffylau o Nefyn i Bwllheli i'w gwerthu bob blwyddyn, ac yr oedd yno gynnyrchion amaeth- yddol dirfawr yi oedd yn gostus i'w dwyn i'r farchnad, ac o fanlyniad nid oedd amaethyddu mor flodeuog ag y dylai fod. Heblaw hyn yr oedd gweithfeydd yn yr ardaL Chwarel y Gwyl- wyr oedd yr nnig un oedd yn gweithio yn awr. Cauwyd y lleill oherwydd y drael o ddwyn y cerig ymaith, Perthynai 20 o gychod pysgota i Nefyn, ond gan fod y draul o gario pysgod i'r farchnad mor fawr vr oedd yn rhaid i'r pysgot- wyr ddwyn y pysgod i Gaernarfon i'w gosod ar y rheilffordd, ac o ganlyniad collent ddeuddydd 1 o'u gwaith. Cyrchai drcs 550 o ymwelwyr i'r He 5°K blwyddyn, ac .yr oedd yn rhaid iddynt! deithio yno mewn cerbydau am ddeng milldir. j Byddai y rheilffordd yn fendith fawr i'r ardal, ac yr oedd y cynghor plwyf wedi pasio penderfyn- iad unfrydol yn ffafriol i'r cynllun. Rhoddwyd tystiolaeth gyffelyb gan Capt. Wm. Williams. Yr Henadur T. E. Griffith (Beren) a dystiodd I mai amaethwr oedd, ei fod yn aelod o Gynghor Lleyn ac o Gynghor Sirol Caernarfon. Yr oedd poblogaeth LIeyn yn 1800, a chynnwysai 62,000 o erwau o dir eto nad oedd un filldir o reilffordd wedi ei gwneyd yno. Llawenychai wrth feddwl fod gobaith cael rheilffordd i Nefyn, a gobeithiai y byddai iddi gael ei chario yn mlaen i Sarn ac Aberdaron. Yr oedd tir Lleyn yn cynnyrchn I llawer o wenith a cheirch, &c., ae. yn ddiamheuol pe caent fodd j ddwyn y cynnyrch hwnw i'r farchnad yn rhad y byddai eolwg lewyrchns ar I y wlad. Ar byn o bryd, fodd bynag, yr oedd yn rhaid iddynt foddloni ar godi anifeiliaid gan mwyaf. Anfonid chwe' mil o foch yn flynyddol i Birmingham, a lleddid llawer yn Mhwllheli. I Ar hyn o bryd ceid cryn drafferth i ddwyn y moch yma i Bwllheli. Cychwynent o Aberdaron foreu dydd Iau, arhosent yn y Sarn dros y nos, ac yn Rhydyclafdy nos Wener, gan gychwyn oddiyno yn gynar foreu Sadwrn i ddal y tren yn Mhwllheli. Golygai hyn goll mawr ar amser. Anfonid hefyd 11,000 o wartheg ymaith heblaw I; 8000 o ddefaid, a cheid trafferth ddirfawr i anfon gwenith ymaith. Pe byddai rheilffordd yn agos gellid gwneyd yn rhwydd waith tri dyn a chwe' ceffyl gan un bachgen ac un ceffyl. Rhoddwyd tystiolaethau pellach gan Captain I John Roberts, Tymawr; Mr Griffith Jones, Morfa Nefyn; Mr Griffith Hughes Roberts, Ceidio; Mr J. Evans Hughes, Pwllheli; Dr Thomas, Nefyn; Mr J. Jones Morris, Dr 0. W. l Griffith, Mr C. H. Gough, Mr Hewitt, ac ereill. Wrth anerch y Dirprwywyr dywedodd Mr Lankaster fod yr ardalwyr wedi bod am flyn- yddau yn disgwyl am reilffordd, ac yr oeddynt yn awyddus iawn am un, ond nid ar hyd y ffordd a gymhellwyd y dylil ei dwyn. Yn ei farn ef ni wnai y rheilffordd fwriadedig fawr o I les i'r rhan amaethyddol Lleyn, gan eubodyn rhy bell i'r dwyrain. Yn ngorUewin Lleyn yr I oedrl y rhan fwyaf amaethyddol, ac nid yn unig hyny, ond yr oedd ffyrdd da rhwng Pwllheli a Nefyn ar yr ochr ddwyreiniol, tra yr oedd yr ochr orllewinol heb ond ychydig iawn o ffyrdd. I Byddai i'r perchenogion tir oeddynt yn awr yn wrthwynebol i'r llinell roddi eu cynnorthwy i'r cynllun 08 penderfynid cario y llinell ar hyd y ffordd i Rhydyclafdy, ac oddiyno i Nefyn. Ni fyddai y ffordd a awgrymai efe fawr hwv, ac ni fyddai yn fwy costus, ond byddai yn sicr o fod yn llawer iawn mwy manteisiol i'r amaethwyr. Dadleuai Mr Ellis--J. "Griffith y byddai yn llawer mwy costus ag y byddai yn rhaid gwneyd twnel drwy fryn neillduol oedd ar y ffordd hono. Galwyd Mr Robert Owen Jones i brofi yr hyn a'ddywedai Mr Lankaster, a dywedai efe y byddai yn llawer mwy buddiol i'r amaethwyr. Er fod y cynghor, o ba un yr oedd efe yn glerc, wedi pasio pleidlais o blaid y ffordd ddwyrein- iol, credai ef mai y ffordd orllewinol oedd oreu. Credai Capten Stewart na chostiai y ffordd orllewinol fwy na'r ffordd ddwyreiniol gan y gellid cael y tir yr ochr hono yn llawer rhatach. Nid oedd Mr Assheton Smith yn wrthwynebol i'r cynllun presennol, ond byddai yn sicr o fod yn bleidiol i'r llall. Rhoddwyd tystiolaethan cyffelyb gan Mr George Yale, Mr Robert Jones, Madryn Isaf, Mr Evan Jonas, Chwilog, ac ereill. Tybiai Mr J. E. Greaves, Arglwydd-raglaw sir Gaernarfon, y byddai gwneyd rheilffordd ysgafn trwy Lleyn yn debyg o gan allan bob gobaith am gael rheilffordd briodol i Borthdin- Ilaen, ac am hyny y gwrthwynebai efe y cyn- llun. Tystiai y Mil. Lloyd Evans, Broom Hall, fod y ffordd ddwyreinol lawer iawn yn well i am- aethwyr Lleyn ac yn rhatach i'r cwmni gan y byddai gwerth y tir ar yr ochr orllewinol yn ddrud iawn. Darllenodd Mr Ellis J. Griffith frysneges oddiwrth Mr George Farten yn dyweyd ei fod ef a'i frawd yn bleidiol i'r rheilffordd, a dywed- odd y Dirprwywyr eu bod hwy wedi eu bodd- loni gan y cwmni ac nas gallent gydsynio a'r hyn a ddywedai y gwrthwynebwyr. Byddai iddynt gymeradwyo archeb o blaid gwneyd y rheilffordd.

Khoddir ar ddeall fod ny ohwith y cym-ar- lywydd Kiuger yn gireila yn ar ol y, with- red f«ddygo$a waaed wno..

I GLOWYR Y DE, MA BON A CHYNNRYCHIOLAETH SEXEDDOL. Cynnaliwyd cyniuulledd flynyddol Cyngh rair Glowyr y De ddydd ILlun, yn Ngh3, Mr W. Brace yn llywyddu, am na fedrai'r llywydd. sef Mabon, ddod yno, gan ei fod yn sal. Dax- llenwyd anerchiad" Mabon, sut bynag. Cyfeir- iai at y codi boddhaol a fu ar gytiogau r glowyr yn ddiweddar, ond gofidiai mai ychydig iawn o ddeddfwriaeth fuddiol i'r glowyr a gaed. Mawr gymeradwyai efe gyninyg Cynghrair Glowyr y Deyrnas i godi trysorfa., at yr hon y disgwylid i bob aeloddalu swllt bob blwyddyn, er cael gweithwyr i gynnrychioli'r glowyr yn y Senedd. Bwrid y gellid, ar bwys y drysorfa hon, ddewis a,chynnal rhwng banner cant a thriugain o ael- odau felly yn y Senedd. Pe gwneid hyny, ni cheid rhagor o Ysgrifenyddion Carbrefol i droi dust fyddar at geisia.dau y glowyr.—Dangosai adroddiad yr arohwilwvr y bu rhif vr aelodau y llynedd yn 114,139, a bod y drysorfa dros 100,000p;—Penderfynwyd codi tal aelodi yn y Cynghrair ar ol Mawrth laf, o ddeg swllt i bunt. -Yn vr etholiad am lywydd am y flwyddyn, caf- odd Mabon 108,550, yn erbyn 10,150 i Mr Stan- ton, Aberdar.

RHYFEL Y TRANSVAAL. MAN FRWYDRAU YMA AC ACW. DE WET YN DIANC ETO. COLLEDION DIWEDDAR. EISIEU ARIAN ETO. r Y DIWEDD YN MHELL O'R GOLWG. Dydd Mawrth, bysbyswyd y derbyndwyd oenadwri yn Nhref y Penrhyn o Oultshoorn, 65 o filldiroedd o Fau Mossel, yn hysbvsu fod y golofn o dan y Milwriad Byng a'r" Milwriad Williams wedi dyfod i gyffyrddiad a chwmni lluosog o Foeriaid, gan eu gyru i ddyffryn afon Kruis. Y mae tref Afon Kruis sydd yn rhoddi ei henw ar afon fechan, tuag 20 o filldiroedd i'r gogledd-orllewin o Oultshoorn. Bu y Milwr- iad Green fell—y gwnaed y crybwylliad diweddaf am dano fel wedi cvrhaedd Murraysburg. rhyw bythefnos yn ol—hefyd, mewn ymgyrch°a pallu Boeraidd. Ni hysbysir yn mlia cymerodd yi ymgyrch hon le ond dywedir fod vn rhaid i'r Boeriaid, yn yr amgylchiad lwn ymneillduo, gan adael ceffylau a'u troliau vn meddiant v I corpliluoedd Prydeiuig. Derbyniwyd adroji^liad o Ventersburg Road i tuJ. 500 o Poeriaid, ar noson v ')in o Ionawr, groesi y fford'd haiarn rhwng Ventersburg a 1-101- fontein. Hysbysa y genadwri fod y catrodau dan De Wet a Paterson. Ym,dc;ys fod tv! iaeth. y byddai iddynt wneyd ymgais i groesi R llinell, oblegid yr oedd tren inios WP-M ^idad 25 o ddynion mewn cynllwyn, a deolireu;s,«at hv-v danio ar y gelyn, gan iadj pump ohonynt. Cyrhaeddodd brigad y Cadfri log Bruce HaJj- ilton, o wyr ar feirch, i Krooisrad ddydd (nvrn- er. o orsaf bellach i'r gogledd ac aeth oddy-iu doydd Sadwrn, gyda'r tren Pernir mai dilyn De Wet oedd gwaith y frigid hon. Ar ol gyru y Boeriaid o un o'r salleoead a ddelid ganddynt hwy Won-iei'toKtain, ar linell Ba.u Delagoa, a Carolina, ymddengys r c,,i y Cadfridog Smith Dorrlen wedi cymeryd medd- iant o dref Carolina. Dengys rhestr y colled- ion a gyhoeddwyd ddydd Llun mai y swyddoc o'r gatrawd laf o Wyr Suffolk a laddwyd yn y I frwydl- rhwng Wonderfontein a Carolina, yd- oedd yr Uchgapten Lloyd. Bu y Milwriad Plumer mewn ymgyrch a I chwmniau bychain o Foeriaid yn agos i Bronk- hurst Spruit. Dydd Mercher, hysbvswyd yr anfonodd Ar- glwydd Kitchener neges ddydd Iau vn hysbysu y rsu fod y corphluoedd Prvdeinig vn symud i'r gog Ü,d trwy Clanwilliam. Dy-Nved. Gfobebydd; o Dref v Penrhvn ddydd Llun, fod catrodau crvf- ion o Foeriaid ar feirch wedi cyrhaedd i Fau Lambert. 36 o filldiroedd i'r gorliewin o Clan- william, lie yr aeth v wiblong "Sybille" vn ddrylhau yn ddiweddar. Credir fod y Boeriaid yn disgwyl llestr er gwneyd ymgais Hanio cad- ddarpanaethau yno. Chwanega hefyd fod am- ryw catrodau yn ymuno a'u gilydd, a'-i bod yn symud yn nghyfeiriad Malmesbury, 50 milldir i'r gogledd o Dref y Penrhyn. Dywed cerad- wri answyddogol fod Hertzog a Brand yn par- hau yn agos i Clanwilliam, a bod Dennism yn Dedrift, a.r afon Yak, vn rhanbarfh Calvinia Dywed oenadwri o Oultshoorn fod gwyr meirch ysgafn Deheudir Affrica wedi cymeryd m<dd- iant o Ovontnur, ar ol i'r gelyn eu gwrthsefvll am ryw ychydig. Cyrhaeddodd brigad y Cadfridog Bruce Ham- ilton i Ventsburg, deng milldir i'r dwrram o'r ffordd haiarn ym Nhrefedigaeth Af >n Orange. Cyhceddodd v Swyddfa Rhvfel y frvTneccs ganlynol ddydd Mercher. oddiwrth Arflwvdd Kitchener: B Pretoria, ddydd Marwrth, 5.25 y I)rydnawn.- Y mae Smith Dorrien wedi dychwelvd o Carol- ina, ar ol iddo wasgaru y galluoedd Boeraidd. Yr oedd cryn lawer o saethu llechwraid 1 ar ei ffordd adref. Cvfranrif ei golledion. yn ychwan- egol at y rhai a adroddwyd yn flaenor^l d- oedd pedwar o ddynion wooi en Ihdd. IC Ull swyddog a 17 o filwyr cyffredin wedi en'clwvfo Bu galluoedd De Wet mewn ymcvc'i a'r Cad fridog C. Knox, tua 40 o filldiroedd'i'r -o^rrld a Thaba 'Nchu. Bwriad De Wet ydyw gwnevd vmgais eto i oressryn Trefedigaeth v Penrhvn Ni dderbyniwyd manylion am vr ymgyrch Aeth gallu o'r Boeriaid i Bovsburg heddvw I boreu. a gwnaethant rhyw gymaint o ddinystr i ddau fwnglawdd, Modderfontein Marais, a dau o i oeriaid yn garcharorion. Cafodd un o'r gyryr 1 tra-ed ar feirch wedi ei glwvfo. Hysbysid ddiwedd yr wvthnos fod y Boers yn ngorllewinbarth Cape Colony vn rhoi cryn I drafferth i'r awdurdodau milwrol a dechreuir gweled nad hawdd o beth fydd eu gyru oddiyno. Y maent, yn naturiol ddigon, yn cael digonedd o bob rheidiau yn yr ardaloedd -lie ma,ent. ac y xnaent yn meddiannu ceffylau a rheidiau lie na chaffer hwy heb hyny. Cadarnheir yr Imnes focf y Boers wedi meddiannu Brandvlei, a hys- bysir eu bod wedi codi gwrthgloddiau vn Calin- fod y Boers wedi meddiannu Brandvlei, a hvs- bysir eu bod wedi codi gwrthgloddiau vn Calin- ia. Y mae gwyr y Cyrnol Bethune wedi vmuno a gwyr y OyrnoI de Lisle vn Clanwilliam. Ad- roddir fod 40 o'r Boers wedi eu 'gym o fwlch Gamimuga gan bymtheg o wyr meirch wedi han- ner awr o vmladd. Mae'r awdurdodau Ymherodrol wedi eu hys- bysu gan Lywodraeth New South Wales, y gall v di-efrdigaeth hono anfon dwy fil o ddyrx- ion a, cheffylau ar gyfer y rhvfel a bod mil, a ddynion a cheffylau yn awr yn barod yn disgwyl llongau i'w cludo. Cyhoeddodd v "Daily News" y dydd o'r blaen, fod Arglwydd Roberts o'r farn nas* rollir heb for cynmint ag un dvn o Affrica am flwvddvn o lefaf, a deHHr fod y LIywodraeth vn mvnd i ofvn eto am ddeng miiiwn a thriugain o bunnau at irario'r rhvfel yn mlaen. Dydd Gwener, cyhoeddwyd hysbvsrwydd oddi- wrth Kitchener i'r perwyl y bu'r Cadfri-dlog Knox, foreu Mawrth, yn ymladd a De Wet i'r de 0 Ie o r enw Welcome, sydd 15 neu 20 mill- dir i r de o Winburg. Parh&odd vr vmladki ami rai oriau. Lladdwyd y Lifftenant Way, perth- I ynoi i Wyr Traed Durham, ac un dyn arall, a I chlwyfwyd un swyddogr a 13 o ddVnion JNos Fercher, llwyddodd byddiin De Wet i don drwy r rhes o filwyr oedd yn ei wylio rhwno- Bloemfontein a Ladybrand, ger Israel's Poort Methodd gwyr Bruce Hamilton a chyrhaedd yno mewn pryd. Efdrydd Kitchener befyd r bu'r Ca,dfiido,°i French, sy<ld wrthi'n gwneyd yr hyn a elwir TO pStnrin1" 9 T i ''r, d^ain o ffordd haiarn Pretoria a Johannesburg, rhwng ffyrdd haiarn Delagoa a Natal, yn ymladd gyda dwy fil o'r Njfryn WiI«e' E^iliodd v Boers T J J I pedwar, a chlwyfwvd! naw ohonynt. Uaddwvd un a chlwyfwyd saith o wyr French Cyhoeddodd Swyddfa" Ryfel restr o laddedig- ion a chlwyfedigion nos Iau. Ar y 25ain o Ion- 91 at^r'J lWjd y MaJor L1,)yd. 1st Suffolks, a chlwyfwyd pump o ddynion -o'r un gatrawd- clwyfr^d dau swyddog' perthynol i'r Imperial Light Horse; clwyfwvd saith o ddynion perth- ynol i am ryw gatrodau. ac v mae naw o ddyn- ron r,erthvnol i'r 1st Essex Regiment ar goll Dydd Su,l clwyfwvd un o'r North Lancashire Mounted Infantry, a bu farw wedyn. Dydd Llun. cfdlwyd wyth o ddynion perthynol i'r Dublin Fusiliers, ac un perthynol i'r North Lancashires rhwng Twyfelaar a Wonderfontein p addwyd swyddog yn Uniondale yn y Ca,pe ddydid Sul. 1

Yr laelod cyntaf o Dy'r CyffrediiTi fvned at y mwyafrif Tn y gan-rif newydd vdoedd Syr John Maclure. Parhaui y mae y gwrthryfel yn Venezuela.. Bu yno frwydr fawr rhwng milwyr y Llywodr- aeth a r gwrthryfelwvr, yn mha un y gorebfyg- wyd' y tblaenaf gyda Jladdfa o mi cannoedd. Cy- merodd y gwrthryfelwyr feddiant o Carupano, ac attafaelasant helaethrwydd o gad-ddaxpar- kethau.

I I PROFIAD CRIW Y -1 MOEL TRYFAN." I B Oil-fodd y chwech o ddwylaw y Hong anffodus Moel Tryfan, a waredwyd, brofiad dychryn- jJyd. Gada-wodd y llestr Antwerp am Gaerdydd ax yr lleg o'r mis diweddaf, ond oblegid i wvnt auffafriol ao, ystormus godi, oafodd ei hoedi am rai dyddiau yn Flushing Road, ond cychwynodd oddiijyno yn; ddiweddaraob. Oherwydd fod y tywydd mor ystormus, fodd bynag, penderfyn- wyd gwneyd am Portland, ond torodd rbaff yr agerlong oedd yn ei thynu, a gadawyd y llestr are at drugaredd y gwynb a'r tonau. Sylwodd y capten (Mr Evan Jones, Caernarfon) nad oedd y llong yn hwylio fel y dylai, a gorchymynodd i'r ail-swyddog geisio dod o hyd i'r achos o hyny. Aeth efe i lawr i'r caban, a gwelodd, er ei ddy- chryn, fod y llwyth yn symud. Gyckt'r brys mwvaf, aeth yn ol ar y bwrdd, ao erbyn hyn yr oedd mOMltiau y llong bron a cbylfwrdd T dwir. Dringodd i fyny ochr tua'r gw-ynt. i'r llong, ond nis gallai ddod o byd i'r capten, y prif swvddog, a'r dyn arall oedd ar y bwrdd pan aethai ef°i lawr i'r caban. Dringodd i gwch crogedig, a chyda,'i gyuell torodd y rbaffau oedd yn ei g-ynnal. Nid cynt yr oedd hynv wedi ei wneyd nag y golchwyd ef ymaith gan don anferth, gan ei droi, ond yn ffodus gallodd Pierce ddal ei afael vnddo. Llwyddodd wyth o ddynion ereill i ddod at y eweh dymchweledig, a thra yr oedd- ynt yn yr ystad yma gwelsant gwch arall heb neb ynddo wrth ymyl. Ond nip. gallai vr un o'r dynion nofio, ac felly gadawyd i'r eweh fyned ymaith. Cymerodd y trychineb le oddeutu dau •'r gloch yn y prydnawn, ond ni ddaeth gwared- igaeth dan chwecb o'r gloch, pryd yr oedd yn hollol dywyll. Oigwrddodd i gweh pysgota Ffrengig fod yn pa,sio-yn wir, yr oedd y cwch yn hwylio mor agos iddynt fel ag i fod yn ber- ,yglus-a llefasanit am gynnorthwy. Clywodd dwylaw y llestreu gwaeddiadau ac estvnasant gynnorthwy iddynt. Taflwyd rhaffau i'r dynion anffodus, ond bu dau ohonynt, drwy eu o-or- a.wydd i ymaflyd yn y rhatf, foddi. Dygwyd y chwech ereill, un o'r rllai oedd wedi tori ei goes, ar fwrd-cl y, Hong, a/r olaf i gyrhaedd ydoedd Pierce, yr ail-swyddog. Derbyniasant bob sylw oddiar law 4wylaw y llestr, a glaniwyd hwy vn Cherbourg. Allan o'r deunaw oedd ar fwrdd y Hong pan adawodd Antwerp, yr oedd deuddeg wedi boddi. °

HANNER AWR MEWN SlOP. BENYW LWYDDIANNUS MEWN MASNACH. Er mor berffaith ydyw y stock gedwir gan y Co-operative Civil Service, ac ystordai ereill- lie gellir cael bron unrhyw beth o nodwydd i fyny i angor—eto gwerthir nifer mawr o angen- rheidiau bychain y werin mewn siopau b rchain cyffredin nid siop y pobydd, y grocer, y llyfr- wertbydd, na siop y teganau, ond cymysgedd o'r rbai hyn oil. Siop felly yw un Mrs Young, yn 64, Queen-street, Peterhead, y dref fwyaf ddwyreiniol yn Ysgotland-tref yn cael ei ham- gylchu dair ochr gan ddwfr, yn enwog un adeg fel porthladd am forfilod, ac y mae yn bresennol yn adnabyddus fel un o ganolfanau mawr pysgodfa Ysgotland. Treuliodd gohebydd (medd y "Peterhead Sentinel") hanner awr yn siop Mrs Young y dydd o'r blaen, a synodd yn fawr at y ffordd ddianwadal o gwsmeriaid, amrywiol gymeriadau eu harchebion, a'r parodrwydd anghyfeiliornus gyda'r hwn y cyfarfyddai y foneddiges tucefn i'r bwrdd ag archebion brith- rywiog y cwsmeriaid. Fel yr oedd Mrs Young yn siarad a'r goheb- ydd ac yn estyn allan deganau, ymbortb, melus- ion, a pbethau bychain ereill, yn Y.11odd mwyaf bywiog, a chyfarwydd, adgofiai un am y rhan fawr o fasnach gerir yc mlaen yn Hwyddiannus gan foneddigesau y dyddiau hyn. Y mae y cyfrwys a'r hoenus Mrs Young yn un o'r gwrag- edd gweithwyr hyny, yn awr fwy o rifedi nag erioed, gant allan fod ganddynt fwy o yni nag y medrant ddefnyddio at ddyledswyddau y ty, er caleted a thraffertbus y mae llawer un o'i rhyw yn cael y gwaith hwn. Fel y symudai oddiam- gylch, yn siarad a gweini ar ei chwsmeriaid yr un pryd, yr oedd yn anhawdd canfod oddiwrthi ei bod wedi bod yn llesg, clunhecian, a dioddef cymaint ag i'w hanaUuogi i ddilyn ei masnach. Ond, yn ol ei stori, dyna oedd ei chyflwr ychydig fisoedd yn ol. ',Yn hydref 1899," meddai, "aethum allan un diwrnod mewn cerbvd evda fv ,c-, o. -rVioi 0'; -J "0' .("W.. o'm cyfeillion. Trodd allan i wlawio, a gwlych- ais drwodd, a chefais anwyd. Chwyddodd fy nhraed a'm dwylaw gan wynegon, collais fy ar- chwaeth, ac yr oedd genyf beswch caled. Yr oedd fy nwylaw mor ohwyddedig a dirym fel y collais bob defnydd ohonynt am beth amser; gaUem eu suddo mewn dwfr poeth a theimlo dim. Am fisoedd llusgwn fy hun oddiamgylch, yn teimlo yn Uuddedig, digymhorth, a digalon, ac yn ymofyn eistedd i lawr a chysgu beunydd. O'r diwedd gorfu i mi aros yn fy ngwely. Oddiar Rhagfyr diweddaf hyd Chwefror y flwyddyn hon bu rhaid i mi gael benyw i fewn i ofalu am y ty a'r siop; oblegid nis gallwn wisgo na dadwisgo heb gynnorthwy, heb son am weithio. O'r diwedd dechreuodd fy ngolwg ballu. Gwelwn bobpeth yn frycheulyd a chy- mysg, mor wan a dyryelyd yr oeddwn wedi myned. Yr oeddwn wedi darllen yn fynych am Dr Williams' pink pills for pale people a'r iech- ydon oeddent wedi gyflawni, a pharheais i ddy- weyd wrth fy ngwr, I Duncan, mae genyf awydd mawr i dreio blychaid ohonynt.' Wei, treiweh hwynt, ynte,' ebe efe o'r diwedd. Pwr- cesais ychydig flychau. Cymerais hwynt yn ol y cyfarwyddiadau,, ac ar ol cymeryd yr ail flych- aid teimlem fy nerth yn dychwelyd. Cymerais bedwar blychald i gyd, a theimlem yn well o lawer ar ol gorphen y diweddaf. Yr wyf lawer cryfach a gwell fy iechyd yn awr nag wyf wedi bod er ys dwy flynedd, ac yr wyf yn eithaf sicr mai y pills a'm hiachaodd." A oeddech chwi'n cymeryd unrhyw feddyg- iniaeth arall, neu yn myned o dan unrhvw drin- iaeth a allasai fod yn help i'ch iachau ? Na, dim ond y pills. Bu meddyg gyda mi, ond talais ef i fyny ar ddiwedd y term, a meddyl- iais nad aUai y meddyg wneyd unrhyw beth i'r gwynegon. Pan gefais y tro drwg yn Rhagfyr, 1899, braidd oedd genyf ffydd mewn unrhyw driniaeth gyffredin. Oddiar pan ddechreuais gymeryd y pills ymddangosem fel yn raddol wella; ac yn awr, fel y dywedaf wrthych, nid wyf wedi teimlo cystal er's dwy flynedd." A ydych chwi'n cymeryd y pills yn awr ? "Na, nid oes eu hangen yn awr. Pedwar blychaid yn unig a gvmerais." Mewn atebiad i'r cwestiwn olaf yn nghyJch a oedd rhywun i gadarnhau ei stori, dywedodd Mrs Young: Oes; gaU fy ngwr, neu Mrs Henderson, y fenyw ddaeth i ofalu am y ty a'r siop i mi yn awr ao yn y man o Rhagfyr i Chwefror." Hyfforddwr ydyw gwr Mrs Young mewn pobdy yn Peterhead, ac mae yr uchod yn cynnrychioli yr hanes eglur, diduedd ddywedwyd gan y fon- eddiges ei hun, yr hon nad yw yn edrych fel yn debyg o roddi ffordd i hudoliaeth mewn perth- ynas i fater mor syml eto mor bwysig a chyflwr ei hiechyd. Lie mae afiechydon mor ddychryn. liyd a hwn yn cael gwellhad llwyr a hollol, nid yw yn un sail i synu y dylai Dr Williams, pine pills gael eu defnyddis mor gyffredinol a llwydd- iannus yn yr afiechydon bychain mewn bywyd at haint ddisymwth o wynegon neu ddiffyg treuliad, at mynych ddioddeftadau menywod ac at wendid a blinder oyffredinol yr hyn a ddengys fod angen tonic. Y pills cywir yn unig sydd yn iachau: ni iachaodd dirprwyaethau ddim erioed, ac i oohelyd yr olaf y mae yn angenrheidiol edrych mai pills Dr Williams yn unig gvmerir, yn dwyn ei enw a'r teitl cofrestredig, Dr Wil- liams' pmk pills for pale people. Gellir cael chwe' blwch am dri ar ddeg swllt a naw ceiniog (neu un blwch am ddau a naw) oddiwrth y gwn- euthurwyr awdurdodedig, Dr Williams' medicine company, Holborn Viaduct, London. Y mae y parlys, gwynegon, geri, diffyg treuliad, anaemia, darfodedigaeth, St. Vitus' dance, yn mhlith afiechydon ereill wedi eu hiachau ganddynt.

Chwedl ddisail yd'oedd yr adroddiad fod Mr Kruger yn beryglus glaf. Ychydig ddyddia-u yn ol, cyrhaeddodd dwy gludlong i Southampton o Ddeheubartb Affrica gyda mit tri chant a deg arhugain, o 5 w y ddogioix « milwyr cyffredin ar eu byxddau.