Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
7 erthygl ar y dudalen hon
YR EISTEDDFOD GENEOLAETHOL,
YR EISTEDDFOD GENEOLAETHOL, DEFODAU DYDDOROL. Y CANU CORAWL. Y CADEERIO A'R CORONI. ENWAU'R ENILL WYR. Aeorwyd g-weithrediadau'r Eisteddfod Genedl- aetiiol yn Rhyl, foreu Mawrth, mewn pabell tang a godwyd at Y pirrpas. Y cyntaf peth a TTsawa oodd ago-r yr Orsedd, oedd wedi ei chodi y mhen dwyreiniol y dref, y'nghysgodi y tyrrau tywod. Yr oeddis wedi cael meini rhagorol, a u gosod ar eu penau yn y tywod, nes oedd1 yr oilyn edrych yn ilia. aodedig. Tuag wytb o'r gloch, ymgynnullodd y bcirdd ac eieill gerllaw X-euadid y Dref, ac wedi TBI- yisgo yn eu huganan, ffurfiwyd yn orymdaitL, dan otal Mn D P. Morris a J. M. Edwards, a cherddwyd oddiyno i'r Orsedd, yn ngwydd llu o ecrychwyr. Blaenorid hwy gan fand pres, ac yn yr orymdaitJi heblaw aeloda.u yr orsedd gyda r faner a'r corn hirlas, yr oedd aelodau Pwyllgor yr Eisteddfod, aelodau Pirrllgor Cvm- deithas yr Eisteddfod:, a nifer o aelodau Cyng- hiair yr Holl Geltiaid yn eu gwisgoedd brodtorol, jr oil gyda u gilydd: yn ffurfio gorymdaith bryd- ii «**<* Aai imloedd o bobl wedi fm- gynnull oamgylch yr Orsedd, aphan gyrhaedd- odd yr orymdiaith yno, colhvyd llaiwer o amser cvii dechreu ar y gwaith. O'r di'wedd cododd yr Arendderwydd ar ei draed ar y Maen Llog a ga^roda am osteg. Wedi i'r Perseinydd ganu dar'ilenodd yr Arcliddterwrdd v Tliybudd yn galw yr Eisteddfod a'r Orsedd vn n/fiyd, ac yna gweiniwyd1 y cleddi ar ol sicr-iryclddair gwaith fod' heddwch yn teyrnasu. J P^^rff Ifr °rSedd gan y P^h Abel y yna cyflwynodd Ar- phrvdides Mostyn y corn a'r medd i'r Aroh- F s'n T ^yny canwyd pennillion gan J V. Dar, Telynor Semol yn canu'r delyn. Oaf- anereliiaciau barddonol gan Watcvn Wyn, » ,<mtAnx, a Myrddin, ac anerchiad maith gan '•,v«n, yn datgan ei foddbadi o weled, y fath ^■ ieb rhwng y gwlahanol Iwythau C'eltaidd. Hvsbysodd hefyd fod yr Archdderwydd Hwfa y™. 7° oed' 7 diwrnod hwnw, a rhoddwyd Wedi ¥r TAnAy«U8 Mrs BnlLeley Owen gytfhryno yr aberthged, eef tusw o flodau a graTrn i'r Arclidderwydd, esgmodd jfu 7 Llog, a darlfenodd < -gram a dderbymasai y boren hwnw oddiwrth. r r^nnines l\oiiinania7 fel y canlyn Byddrwch garedliced a bod yn genad1 caTiad droqof i'r Eisteddfod1, a bery bob amser yn gerddoriaeth fyw yn fy nghalon. --Carmen cvlra. Fel llTTrydid1 yr Eisteddfod am y Hwrdxlvn, dyniunai ei Argl^yddiaetli^ estyn y croesaw Jmp calonoe i Orsedd Beirdd Ynys Prvdaiii a hyderai y caent amser dedwvdd a llwvdd^ jannus yn vstod eu "harosiad yn. y RhyI. Oaf- wyd vchydig eiriau gan T-aldir o Lydaw yn ei mith frodorol, a gwnaed eoffhad am y Gor, fieddogjon Ymadiawedig—Hirlae (Canon Silvan ivrans) a Owyneddon, gan Owynedd a Gwynfe u i1 u- y' derbyniwyd a ch.roe«a,-wyd Ei W^rheMer y Dywysoges Augusta o Seliieswig- Holstein, a cfiwmni ereill o foneddigeeau a bon- eddi-inn o'r cylch, a. cbyflwynwyd yr urddau anrnydeddus canlynolEi Huchelder y Dy- ^^o-es (DTrvTiwen), yr Anrbydeddus G*wen- do'en Bmdridc Coed Coch (Gwendolen), yr Anrliyareddus Ma.ry Hughes, Kinmel (Mair Kin- m-I). Arglwyddes Mostyn o Dalacre (Rldan y V Whmntl M ? Downing (Rbian y \Vibnant), Mrs Hamer Lewis o Lanelwy (Mor- vr- rS wy)' Coc^biirn, Dublin (Cel'tgares) Miss TTreaey Dubbn (Lhnos yr Iwerddon), Mks '-4 "4.- CYFARF0D CYXTAF YR EISTEDDFOD Llywydd cyfarfod cyntaf yr Eisteddfod vd-< oMd Arglwydd Mostyn, ac arweiniai Mr Tom .T, 1. Cafwyd can "Y fam a'i baban" gan Miss Nora Meredith, yn hynod swynol. Yna treuliwrd cryn amlrer i groesa-wu cynnrychiolwyr o Gynianfa r Holl Geltiaid, yn cynnwys defod, priodas y cleddyf," oedd nodedig o brydfertb. Cyn myned at y gwaith hwnw, d'arllenodd Clero y Dref groesaw y dref a'r Eisteddfod i'r Dywys- } oges Louisa, Augusta Schleswig-Holstein. Cod, j odd y dyrfa fawr ar ei tbraed a r-hoddannt croesaw calonog i'r Dywysoges, ac atebodd liithau mewn ychydig eiriau cyfaddlae, yn dat- gan ei boddlhad mawr o gael bod, am v >waith eyntaf, yn Xgwvl GenedHaethol y "Cymry. Diolchodd' am v croesaw cynhes a roddwyd • iddi. a dymunodd lwydd yr Eisteddfod. Yna esg-ynodd cynnrychiolwyr y Celtiaid, y Gwyddelod, yr Albanwyr, a.'r Manawiaid y Uwyfan yn swn oerdkloriapth eu liofferynau cer,-dlip-tbol, gan pefyll yn ddrwy res yn nsrhefn y Ilwyfan, a gadael y canol yn wuz i'r ddefod I o uno y ddaTh Jianner-cleddyf. Esgynodd y Llydawiaid i'r Ilwyfan &r un llaw, yn cael eu blaenori gan M. Jaffrennou, a'r Orsedd yr un I modd yr ochr aroll yn oael eu blaenori gan'Wat- cyn Wyn, y ddau yn cario y ddlauhanner i'r cleddyf, gan agoshau afc yr Archdderwydd a J sa'.ai' yn y canol. "Pa betli yr vdych y« geiBioV' gofynai yr Archdderwydd i'Taldir, ~*c I atebodd yntau ef yn y Llydawaeg. Yna. trodd: at Watcyn Wyn gan ofyn yr un cwestiwn iddo yntau, ac atebodd;, "'Rwyf yma ar ran fy nghenedl, y Cymry, a darn o'r cleddyf eisieu ei uno a r darn arall, i gael heddwch o hyn allan r]]^nfr -aino G«ltaidd." Yna cymer- odd; Hwfa Mon y ddiau liaimer ac a'u hunodd. gan ofyn ar u-chaf ei lais "A oes beddweh?" ao wedi cael fiicrwyddl am hyny, agoshaodd yr An- rhydeddus M'rs Bulkeley Owen a rhwymodd y cleddyf unedig a rhuban 1rWyn, ao meddal Hwfa, Heddyw diffoddwyd uffern cledd yp Nyffryn Clwyd." Traddododd Arglwydd Mos- tyn anerohiad "wedi hyny, yn croesawu y cyn- nrychiolwyr i'r Eisteddfod. CydnabyddwyS y croesaw gan Faer Caernarfon, Xegesydd o'r i nys Werdd, ac ereill, yn yr ieithoedd Gwydd- eii^, Gaelig, a Llydewig, ninryw ohonynt; yn Biarad Cymraeg croew a llithrig, yr hyn a. dder- bymwyd gyda baaillefau o gymeradwyaeth gan jJori- Dy^yd' y <Mtefod ton i ben trwy ganu Hen Wlad fy Xha^lau." Canodd Eos Dar bennill yn Gymraeg, Misø Treacy bennill yn y Wyddelaeg, M. Jaffrennou yn y Llydawaeg, a'r gynnulleidfa yn ymuno yn y cyd c-an. I ina., aed yn mlaen gjda'r cystadleuaeChau, a chymerwyd y gadlaar yn nghyfarfod y prydnawn gaji Mr William Jones, A.S., gan yr hwn y catwyd anerchiadl tra dyddorol ac addtysgiadol. JJynredodd Mr Jones mai amcan yr Eisteddfod' yn ddiau ydoedidi cadw a choledidu iaith a lien ein gwlod, ond y syndod ydioedld, er oymaint ▼ SlaT £ wi -5? em hlaith' ein llen> a'n henwogion, nad oedd genym eto ddim llyfrau i ddysgu r pethau yma l n plant yn yr ysgolion. Bu yn bloeddio nes crygu "Oes y byd i'r iaith Gym- raeg, ac ymogoneddu Rawer wrth ddyweyd am daaii, ond yn gwneyd dim. Bn fechgyn yn Rhydychain a lleoedd ereill yn ymdrechu, ond heb y gefnogaeth a haeddent Hoodyw yr oedd addysg Cymru yn nwylaw eu cynnrychiolwyr. • i 1<id-ynt os na ofalent am lyfrau priodol I r holl ddosparthiadau, ao o's yso-olion elfenol i fyny i'r brifysgol. Nid oedd eisieu I myned at y Saeson i'w cyhoeddi ychwaith. Yr oc,d,,d argrapbwyr a chyhoeddwyr rhagorol yn Nghymru, a chyhoeddwyr Cymreio- vn amryw 0 ddinasoedd Lloegr, megia Lerpwl a lleoedd ereill. Yr oedd nifer o ddynion 1"hagorol yn gweithio y dyddiau hyn, ac apeliai ef am gefn- ogaeth iddynt i ddlwyn llyfrau hylaw o werth i blant Cymru. Ni ellid dysgu Saesneg yn iawn 1 blajit Cymru, ond trwy y Gymraeg. Yr oedd ard'aloedd yn Nghymru, wrt-h gwT3, lie mae'r Gymraeg wedi ei eholli. Dysger y plant hyny yn oeifmig, am hanes a lien Cymnl. Yr oedd! uosparth arall yn ein gwlad a adnabyddid wrth yr enw Dicod Sion Dafydd. Am y rhai hyny dywedodd Gruffydd1 Roberts, y gramadegwr, eu bod yn colli eu Cymraeg gynted ag y croesenfc yr Hafren, ''a-c y mae eu Cymraeg," meddai, yn Seisnigaidd, a,'u Sacsneg, Duw a wyr yn I Gymreigaidd." Ond er grvaethaf y rhai hyn, yr oedd y Gymraeg yn enill tir. Hefyd yr oedd llawer o lenorion dliwyd yn ein gwlad, yn gweithio yn y dirgel, nad oedd gan yr Eistedd- fod, yr un wobr iddynt, a dylasai fod rhrw j loddion i'w cydna.bod. Yn y cysylltiad' yma ffhoddodd deyrnged1 uchel o barch i Mr Daniel Rees am ei waith yn odiwyn allan yn ddiweddar gyfieithiad Cymraeg mor ragorol, a-o mewn di- wyg mor dlos o Ddwyfol Gan Dante. Da, oedd ganddo weIed: yr Eisteddfod y flwyddyn hon yn cynnyg gwobr am gyfieithu un o'r clasnron. Y na aeth yn mlaen i ddatgan ei ofid nad oedd ond un cor Cymreig yn y brif gystadleuaeth. Ofnai na thelid y sylw dyladwy i ddysgn oerdd- oriaeth, ac mai dyna lle'r oedd y Saeson yn an CU1'O. e Yr oedd eisieu amgenach arweinyddion, a rhoi mwy o bwys ar ddysgyblu nao ar gys- tadlu (cymeTadwyaeth). Testyn y brif gystadleuaetfli lenyddol ydoedd "Rhestr, gyda nodiadau bvrion, o EnVoodon Cymreig yn ystod' 1700—1900." Gwobr 50p. Daeth y "Wohr hon ag un ar bymtheg o gystad- leuwyr i'r maes—naw vn Gymraeg a saith yn Saesneg. Pwysai'r cyfan gyda'n gilydd wyth ugain pwys, ac yr oedd un ohonyni yn wni, yn un pwys ar hugain. Rhy fyr o iawer yd. oedld yr amser iddynt gyflawui gwaith ymchwil- gar helaeth fel hwn yn foddhaol, ac yr ooddynt: i gyd yn cwyno o'r herwydd. Nid <Jedld' un ouonynt ar hyn o bryd yn deilwng o'r wobr, a r rlloid y testyn eto ar gyfer yr Eisteddfod nesaf yn y Go-gledid, ac yr oedd Cymdeitlias yr Eis- teddfod, Genedlaethol iredi bod mor go-redil, a,g addaw bod yn atebol am yr banner ean' punt. Y brif gyBtadleuaetb ddydd MawTtli ydoodd (^KVU Oymysg o 60 i 80 o leisfau, gwobr S°p. (a) 'Yr Ystorm" (Dr Parry), (b) "In vain you tell your parting lover" (D. Emlm Evans) oedd ch^eeh o gomu wed} anfon en henwau f mewn ond tri yn unig ddbetli yn mlaen, sef Cefn Mawr, dan arweiniad Mr G. W. ]Flu-Aeg Brvnbowydd, Ffestiniog (B. Edmlinæs) Dyffryn Nantlle (P. T. Powell). CystadTeuaeth ragorol ydoedd. Dywedodd Dr Cummrngs iddo, wrancùaw ar gannoedd: larwer o gorau o bob math erioed, ond na chlywodd erioed well canu cor- awj nag a, glywoad gan un o'r corau y pryd- nawn hfwnw, a dymunai longyfarch yr Eiatedd- at v 7 >on. Yna rhoddodd iilr Ximlyn i>vans feirniadaetii fanwl ar y tri chor, yn canmol pob un, ond, fod un yn tra rhagori, sef yr olaf, ac i Gor Dyffryn Nantlle y dyfarnwyd y wobr yn nghanol cymeradwvaeth udhel. Cyetadleuaeth ddyddorol a phrydierth oedd cystadleuaeth y Corau Plant, pump o gorau yn cystadlu. Safai "Plant y Pentref," Lerpwl (Mr R. J. Ediwards) yn mhell ar y blaen i'r lleill yn y gyftadleuaeth, mewn amser, tonyddiaeth a mynegiant; yr oedd eu dadganiad1 o'r dda,n daarn yn felus a chroew, y ddau ddarlun yn deo- w«li eu lhwio yn dra chelfyddgar; a'r cynghan- iad yn bob petb ellid ei ddymuno. Canodd plant Cymreig Lerpwl Gymraeg gwell a chywir- acn na rnai or corau Cymreig o Gymrn. Y corau emU oeddi yn cymiyg yd oedd Corau R'bos (Beth.ehem Pendref (Bangor), Rhos <Jeru- Balem), a Threffynnon. Yn yr hwyr, -cynnaliwyd cyngherdd mawr- eddog, dan lywyddiaeth Mr J. Herbert Ro- oerts, A.b., yr hwn, mewn anerchiad byr ar v dechreu, a sylwodd fod yr Eisteddfod yn aros yn alln mawr yn mywyd cenedlaethol Cymru, ac fod ganddi afael tyn yn yr holl bobl. Nid oedd eu cariad at gerddoriaeth wedi llacio dim, er yr holl gyfnewidiadau yn eu hanes, a llawen ganddo_ weled talent gartrefol yn cael ei gwerth- tawrooi a'i cbeflaoci- ° I frit waith y cyfarfod nwn yd'oedd canu can- tftwd gysegredig newydd o waith Mr D. Emlvn Eyans, yn. dwyn yr enw "The Captivity" (Y Caethgludiad), wedi c" hysgrifenu i soprano, tenor, baritone, a chor, gyda chyfeiliant Uawn i ?CTd«°rfa, a chymer tuag awr a banner i'w ganu. Yr oedd y cor dan arweiniad Mr Wilfrid Jones, a ehymerwyd; yr un-awdku gan Miss Maggie Dayies, Mr Alaldwyn Humphreys, a Air David Hughes. Cafwyd canu da, ac yr oedd v cerddonon yn canmol y darn yn fawr Amrywiaethol ydoedd y gweddill o'r cyfar- fod, a ehymerwyd rlian ynddo gan yr unawdwyr uchod, Madame Annie Green (contralto), Bessie Jones (Telynores Gwalia), a chanodd y oor "Choral March" o "Tanhauser." DYDD MERCHER. IT; oe<id tua 10,000 o bobl yn nrfivfarfod dydd Mercher. Y llywyddion am y dydd oedd Arglwydd Kenyon a Mr J. Herbert Lewis, A.b.. Gwnaeth Arglwydd Kenyon yn ei an- erdhoad apel am fwy o ddyddordeb yn nglyn a vnT CfT yn^gl11>'mrU' a d^«dd°ei fod yn sicr fod gan Ogkdd Cymru ddigon o ddeun- i 1 ;vneyd °'T torau poreu yn. y byd "Y gyda dysgyblaeth briod-ol. Yn ngliyfarfod v prydnawn, eiaradodd Mr J. Herbert Lewie, A.8., ar ddyheadau cenedlaethol. Olrheiniodid ddylanwad yr Eisteddfod ar hanes Cymru a dyiwedodd ei lod yn gobeithio y byddaa' i awgrymiadau rha.gorol Mr William Jones, A.8., yn nghylch dysgu hanee, a lien Cymru gael eu eario a,ilan. (cymeradwyaeth). Yn mhlith y bobl enwog oedd yn y cyfarfod yr oedd y Dyw- ysoges Louise o Schleswig-Holstein, Mr H R Hughes, Cmmel; Arglwydd Mostyn, yr Ar- glwyddea Mrs Bulkeley Owen, Mr William Jones, A S., ac ereill. Prif ddigwyddnad y dydd oedd y brif gystedleuaet-h gorawl. Yr oedd y tobell yn llawn yn ystod y canu, a chy- laerair dorf ddyddordeb dwfci yn y gystadleu- Yr oedd y gyBtedileuaeth yn agored i gorau orvv a-175 ? leisiau> a-c yr cedd y wobr yn ^Op. IT oedd y damau wedi eu dewis vn dda x adangos ansawdd a medr y corau. "Dyma <a) "Haw dark, 0 Lord, are thv de- crees" o "Jephtha" (Handel); (b) "Cw/g, fy yd (J, H. Roberts) (c) "Come with torches (Mendelssohn). Canodd pedwar cor, yn y drefn isod, a gwelir nad oedd ond un cox Cymireie yn cynnyg — Cor Cwm Rhondda (ar- Ted Huglies) Cor Gogledd sir BUfford (arweanydd, Mr James Whewtll); Cor Hanley ar Cylch (arweinydd, Mr James Gam- g 5 U)r Go rile wm Lancaster (arweinydd, Mr I irarhaodd y gystadleuaeth am droa ddwy bwt. Yn ddxatreg, wedi i'r cor olai orphen esgmodd y beirniaid—(Dr CumarJ.ngB, Mn p. Emlyn Evans, C. Francis Lloyd, a D. n^aS' jr llwylan' a «ku £ wyd y feirniadaeth yn ddijmdTofc Yn gyntaf oil, gwnaed ycJiydiig sylwadau yn ^Gy^ea, gan Mr Emlyn Evans? Dywedodd gael cystadleuaeth dda iawn; neillduol ° d&, yn wir. 0 iciaf, yr cedd dau o'r corau yn berffaath deilwng o'r wobr. Nid oedd rhanu 11 f<xl, gan fod un cor yn rhagori ar y gweddill, 1 erJ°d ™i araJl yn gwneyd ail oreu da. I Dywedodd Dr Cummrngs, yn Saesneg, iddo y^ canu gweithiau Handel mewn llA-wer o wledydd—America, Llloegr, Cymiu, VT Almaen, a Ffrainc~ond ni chlywodd erioed well canu corawl nag a glywodd y diwmod bwim^(cymeradwyaeth). Yn wir, 4llai fyned 7* mhellach, trwy ddyweyd na chlywodd ei £ stal (uchel gymeradwyaeth). Drw-g ganddo i^d oedd y corau yn gyfartal oil yn eu datgan- ladau; lieu, mewn geiriau ereill, nad oedtdynt
Advertising
*W -v PI0 N E ER furnishing stobkI 9 to 19, BOLD STREET, LIVERPOOL. § BEST VALUE IN THE KINGDOM FOB CASH OK ON EASY TERMS. I CALL & INSPECT, OK SEND FOE CATALOGUE & TEEMS. FKEE DELIVEKY. | "VM ,Lo;¡¡;wa.- -c"<
Advertising
VIM, VIM, Brilliant 'Ba Sparkling VIM I FOR SCOURING, SCRUBBING, POLISHING. I Leisure is the reward of time well spent. There no cleaning preparation I does so much with so little labour I brings leisure. f; It is so ready, so so e:i 8 simple, A little shaken on a damp 'I I cloth, flannel, chamois or brush, and all the house will be bright I I and clean. I I JVhen things are dim, I I A little VIM I I Will make them bright, I I And clean, and trim. I I For WOODWORK, PAINT, GLASSWARE, METALS, FIREIRONS, FLOORS, HARNESS &c I ■ VIM ON SHIPBOARD, IN HOUSEHOLD AND SHOP. I ■ LEVER BROTHERS, LIMITED, PORT SUNLIGHT, ENGLAND I The name LEVER tn VIM is a guarantee of purity and excellence. U I
J Y GWOBKWYOX.
J Y GWOBKWYOX. BARDDOXIAETH. ParcKacyhSaReSTdl5 "G~amt ■ Y Testyn y goron. prydd-^st <,fT* *m tt Parcti Matin" Humpihreve. iianell;' 1 cZ&ZIfSSi" Evans, D^dd^^L'h1" rfMr = M' EM°" W-™ • T ParcllT' **««- rji?E4s!hMotanVjr VJ>aKh 0eid' Marwnad i'r Deon Hywel: Xè vn d^ilwno- Ga^lfe'- t&i&Srj tinfolT11^' 'GaAlaf yn y °wm" Bryfdir, Ffee- RHYDDIAITH Ebestr o Gymry enwog rhwns 170C—1900 Giliad y "obr Wn £ is:<ddf«d S*n S«bS»« HeddyW: vcid-r1™1^?1 ar ."Iei3ai1 Geirion- Menai, Xflamairfechan. Drama ar unrh\-«- ddigwvddiad vn hanes R r,hanwyd y v.-obr rhwng Miss Eilian Hughes, Amlwch, a Mr Ifano Jones. Caerdydd H^es y Berfeddwlad hvd amser Ystatut Rhuddlan (1284). Mr A. Morris. cS'Lwvdd wobr 1 "am «yndwr: Attaliwvd y Q5'mw,s; r Traetliawd, "Y Deffroad Llervddol vn ghvmru t.uá 1700"; :II' D. R. JonEs, Blat-n'au Ffediniog. c iHhrniiA'i.vu Cyfieithu 1 storya de Caroio Macno" r,"r Lhfr V. Pa^ E;:be'rt' Williams. Llandudno Cyfieithu The Present Crisis"'a "Stanzas on Ri?anwyd y wobr rhwng ? ydd Walters, Ltenymddvfri, a "iiweied- Cyfieithu "Itinerarium Cambria-" Geralh Gymro o r Lladm: Y Parch J. C. Davids, Trv- flynnon. Cyfieithu "Fy Xhad" <Islwm) i'r Ssesneg: Rhanwyd xliiwng Mr Rhys D. MOT gan. Maestei ar Parch J. V. Stephens, Pmston, pa America. Cyfieithu telynegion Cynu-eic Mr T. J Tho mas (■Sarmcol), Llandys-sul. CERDDORIAETH. Y brif gystadleuaet-h goraw] 1, Cor Gog- ledd six Stafford; 2, Cor Caerdydd* Yr ail gystadleuaeth gorawd; Cv I)\iTr\-n Xantlle. J ^C?Tau meibioa; 1, Caerdydd: 2, Mancli^ter Orpheus. Corau me.rehed Corau Lianbrada<;h ac Ynys Manaw yn gyfaxt&L Corau plant; "Plant y Pentre" (Lerpwl). rnawd contralto; Miss Lily Fairney, Caer- dydd, Canu'r piano: Master Percy Hughes, Aber- aancnan, Pedwarawd (lleisiau cymysg) W. X. Pro- thero a'i Barti, Llanelli. Canu'r delyn droed; Mr Tom Bryant, Ponty- pridd. J Usawd tenor Mr David Ellis, Cefn Mawr. Unawd soprano Miss Jeannis EliuS. Caer- dydd. Unawd bariton: RLban-w-vd rhwng Mr G. T Llewelyn, Port Talbot, a Mr T. Lewis, Hen- goed, Moxganwg. Cainc ar y crwth 1, Mr Evan Williams, Llanelli; 2, IIJSS Shea, Lerpwl. j Pedwarawd ar offer ]Iinyn; Pan: Cwm Rhon- dda. Cerddorfaoedd; Cerddorfa'r Ehondda. Tna/wd mezzo-soprano; Miss Jeannie Ellis, Caerdydd. Canu pemnillion: Mr Owen OweR, Llanej-ch- ymedd. Deuawd tenor a bass Mri T. Lloy-d a Tudor Owen, Blaenau Ffestiniog. Canu'r delyn deir-rhes: 1, Telynor Mawdd- wy; 2, Miss Ethel Williams, LlaaiwcLdyji • 3, Telynores Mynwy. Pedwarawd (lleisiau meibion); Gwilym Taf, Ma est eg, a'i Barti. Unawd 'cello: Mr T. Wise, Llanelli Unawd bass: Mr Robert Hughes, Glandwr. Canu pennilbon {unrhyw ddull) Rhanwvd rhwng 1& Owen Evans, Llangynog, a Mr J. 0. \\illiam6, LlanerclnmedcL Cyfansoddi rhangan i leisiau merched Cyf- artal, A. E. Floyd, Croesoswallt, p, J. C. Mè- Lean. Porthmadog. Symudiad i gerddorfa. W. H. Dean. Mus. Bac., Wells. Anthem er oof am Dr Parrj.; Xeb yn deil- wng. Ymdeithgan i fandiau Band Oakeley. Bandiau Cymreig: 1, Ferndale; 2, Oakeley. 1 Prii gystadleuaeth y bandiau (agored) Oak- eley. I. CEKFAU A CHREFFTAU. Mapiau o ddaear &o o draethau Cymi u. Mr E. Morris Lewis, Rhydyclafdy, Pwllheli." Gwaith Haw, at ddybenion addysg, unrhyw ddeunydd.: Mr Tom Davies Porth, Morgaji- wg, Dillad genetih (gwaith plant, ysgol elfenol Gymreig); Yr ail wobr i Ysgol Oakeley Park. Dynwared gwmadwaith yr 17eg neu'r 18fed ganrif ar lian: Miss F. A. Jones, Felinheii. Panel a brodwaith arno: 1, Miss E. Bulick, Txeffynnon; 2, Miss T. D. Jones. Rhyl. Gwaith bychan brodiedig: "emo." j Brodwaith ar lian, unll-iw r Miss Bulick. ) Brodwaith "egiwysig": Miss F, A. Jones. Hosanau clos pen glin 2klrs A. Evans, Caer- fyrddm. j Hosanau merched Miss M. Evans. Menyg (gwaith llaw) Mis-s E. A. Jones, Llanidloes. i Owaith rhidens: "Ivy. Eto, gwaith nodwydd Mrs W. E. Knowles. Llan da in. Cardigan jackets Mri Hugihea a'i Fab, Din- bye h. Rhidens "eglwysig"; Miss Geraldine Lied. Taf, Pantasaph. Gwniadwaith plaen, coban nos; Mrs Railton, j Prestatyn. j Crys gwlanen: 31rs E. Thomas, Llanelli. Pais wlanen: Miss C. Richards, Caerfyrddin. Cadaehau poced a Hythrenau brodiedio- Mrs Hudson Jones, Rhutliyn. c Ffroc pientyn Miss Bella Coyle. Gwisg^plentyn Priscilla G« yn Tynu lluniau {i rai dan 15) Master Maclean Pwllheii, Lluniau penau, mewn du a. gwyn, llawn faint Miss Winifred Hartley, Bangor. LltPn "Carefr y Gwalch," phen ac inc TIca wiyeheU; a chynllun amkn llyfr I Cynliun addurn pared Miss Wmifred Hart- ( Caoair larddol; Xeb \*i deilwng. Potiau blodeu Mr Evan Jones. Ewenny. Platiau neu ddysglaiu, a llestri ce^in: Mr Evan Jones Gwaith basged: Mr Fred Gilford, Caerdvdd. Llidiart haiarn: Mr G. F. Finch, RamscaslJp. Gwaith haiarn, copr, neu bres Miss Mostjoi, Talacre. e "Jardiniere": Mr G. F. Finch. Gwaith lla,w (i mi dan 15 oed) Mr E E Jones, Trefnant. t liotograipha-m: Llun stryd Gymreig Mr J. Williams, Rhyl. Myny:;d, afon a Ilyn: "X." PIaniau o thy: Mr F. A. Llewelvn, Richmond, Surrey. Plan bwthyn Mr A. H. Jenkins, Blackwell, Penybont. Cerfio panel dierw: Mr J. J. Walker, Ca.er- I dydd. Gwaith staen R.hanwyd rhwng Miss Wini- fred Firth a Miss Lea Stephens, Pantasaph Cist dderw gerfiedig Gymreig: Mr R-obert Davies, Mostyn. Dynwared hen gerfwaith Mr David Jones. Llanelwydn1, Llanfairmuallt. Ar]a^CymrU banel: Miss C. Barker, Caerdyddi Brechfa^ ^Ten: Thomas, Tanyrallt, Lhryau pren Mr W. Llewelyn Evans. Caer- fyrddin. Cloc cerfiedie: "Xovice." Hogalen "CaJenwr." Li™ (lliwiau dwfr) unrhyw destyn Cymrei" Mr Hubert Coop, Conw. ° Mr W. Stephenson. Cnnwy. Eto lliwiau olew) "Dayi?." Eto (tir neu for) "Siabod." -III' ADRODDIADAU Adrodd "Morfa Rhuddlan" • 1 Mr F t? t> ^es, Llanfairfechan • 2 \lr t' Tspytty, Bettwsy^.2' MkS J™ LLYSIEUEG A XATCRIAETH. Casgliad o blanhigion. a'u Vnra,, -t, t pa flodau sy'n tvfu mewn unrhvw Ir'Vl | reig: Mlf E. M. Wood, | Lta3fi ° Kiyn C-Vmr6i»' = *<• J- J. jc'ncs, Casgliad o flodau gwvllTicn, a de-r^l bob un: A. D. Jones. Llandegai. d ° ^Casgliad o ciiwyn Mrs R. S. RowLnds, PeD- ^mrei? ar adar. py^god. cwvVd a phryfed; Rhanwvd rhwnc T Cadi-w V- 4, Penybont, a W. Davies. xllyW J
Advertising
I LETTERPRESS PEIXTIXG. HANDBILLS, 1 POSTERS, PROGRAMMES, PLACARDS. TICKETS, CIRCULARS, DASCE CARDS* BILLHEADS, ADDRESS CARDS. "HERALD" OFFICE, CARNARVON. CLUB CARDS, CLUB RULES, PAMPHLETS, 01175 AOOOUXIS. CATALOGUES, ACCURACY, SEP.MOXS, NEATNESS, DESPATCH. LETTERPRESS pRINTING. TOBACCOS I CIGARS f CIGARETTES I Ererj known Brand at Manufacturepi' wwn Lin Price*. Endlesi Txriety of Tobaeconiit*' finer Good* and Bhop Fitting!. — THE TRADE ONLY SUPPLIED, I OPENIHG 0 # I 0BDEBS A SPECIALITY. ^iZrTrJ^Zor^ I t SINGLETON & COLE, LTD., I CAHHOM ITHIBT, BIHMIS CHJIK. £ ————— J MAI T CYFFERIAU CAXLI.NOL I l'ir «M1 {U E. RUMSEY WILLIAMS & CO., 1STDDALLT FAWR gw CAJUlXAIUGlf j ( OXDITTCX POWDER i Gkfljl»m »i u»%m V COe**11 u a.i r^ij ( i.6« f pirjrs. POWDWR *r a rhsgtwa* m CItrr* *« Ddolur kjr a? Winner k DsfaUL 1» ■ Pwra. POWDWR uSktUdif a Soot hi Wy* t Llet ftgjko, Is 60 IF dwwix. Post Jjm. POWDWR at ladd Llax u Getriva f Owarthog, la f PWYIs POTELI at dori Colit ar ge* Wartiweg, It 6e rr mm. t CJFFERIAU AXFTAELEDIO *t f*2cls Lljfiuai Meljm mr Warth#g. J ELI at Blirtrc, Crabs, Spliatt, Spartig, br b-ones, gpraint, ete., i8 y boai. OIL at fendio BriiriaTi, Is 6c yr him-OT psat. BUEHETIC in URDTK BALLS, 4» s Iwiim. 00UGH BALU, 4* f BALLS at Pmrgio i G^fyi&a, ht y POWDWRS i Wartkaf ar ol ciTfM e. Li ad. f dwiia. POWDWBg at Pargfe I WarCk*f, Be J7 De m 7c f VLT at D«tM !» ft* m Immb r**t L7 â J ctrwy ddefnyddie LSI ) &XTI-CON"VU ON & WORM DlOPS y diweddar Doctor Jones, Llinllyfal. Pftratoedig yn nnig gan nn o'i DBCSTISS sal MR WM. HUMPHREYS (ELmt;), D BLAENAU FFESTINIOG, YMA'K FEDDYGINIAETH oren a* boh 0 aahwylderau ar blant, ya RITw ™ 0 1)00 nator> LtYNoxa, BROKOHITIS, Y FRECH GOCH. COUG, nea TktsgaSO*DD a chwal&nt bob math o WYNT O'r CYLLA. Ni ddyi&i yr ua tenia lie mae plant lod heb y DBO £ S DIYM- a&r hyn wrth law. I RHYBUDD. O dan EWYLLYS y diweddar DDOCTO* JONES m «edd neb hawl i ddefnyddio ei enw ef yn nglyn a r BALM IACHCSOL" a'r II ARTI. OfV^LSI0N AN.D WORM DROPS (llawer llai gyda dynwarediad twyllodrus ohonynt) cn<i vn uaig y TRUSTRES-Y MRI STIPHKN Jonast- BORTH, PORTHMADOG (gan yr hwn y geliir I cael y BALM), a WM. HUMPHREYS (ELIHU). FrasTiNioo, gan yr hwn y eeliit ht^y-?FR0PS' f 'r h^,yw yr nn,'g an a dder. byxuodd y eyfarwyddyd at eu parafcoi gan DOCTOB JONKS ei hun Ychydig ddyddiaucy. i f:1rwola.eth. '^OCHELWCH DDTNWARBDUD.—Os am y Feddygmiaeth wirioneddol (gentiine) anion- w-cn at y TRUSTBBS, neu eu (ioRlucHwYLWrz tin caci. ^*>ENTS yn Eigien.—Ymofyner a We. anojphreys (Kiihn), Blaenan Ftestiaioe. vor: M Oanya y Gwaed yw y Bywyd." Dent. ill. Iechyd a hoenuarwydd a ddibyna ar twm at tnsawdd y gwaed."—Hamanitarian. "Cedwoh y gwaed yn bur a bydd leohyd » gyfundrefn yn dilyn."—" Health." Yr ydym wedi gweled llu o lythyraa yn J awyn tystiolaeth i'r gwellhad rhyfeddol a effeithid gan Waed Gymyegedd Euwog Olarke. Y mae y gwaed buredd Qwyaf y gall gwyddcn- laeth a meddygaeth ei ddwyn i oleuni, a gallwa gyda'r ymddiriedaeth fwyE.f ei gymeradwyo i'n taryBgrifwyr a'r oyhoedd yn gyffredinol.- Family Doctor." GWAED YMYSQEDD CLAREi3 Y GWAED-BURYDD BYD ENWOG, Scrofula, y Scurfi, Eczema, Coessu Drwg loriadau, Cbwyddiadau Chwarenog, Anhwyl- iarau y Croen a'r Gwaed, Pioro.! R Doluriau a bob mttth. ac ilanhau a ohldo y gwaed 0 bets acmharedd, nie gellir ei gyrcerad vvyo yn rhy nchel. Y mae yr unig feddyglya gwirionsddol at Boenau y Crydcymalaa a'r Goat, oberwydd smnca, yr achos o'r Gwaed a'r E^gvrn. '• WEDI FY NHROI O'R YSPYI'TY, GAJK NA OHYDSYNIWN I GAEL TORI FY KGHOiiS." Yr wyf yn anfon y tystlythr hwn i ohwf, gan fy mod wedi derbyn budd mawr trwy gy. meryd Gwaed Gymysgedd Clarke, ar 01 ciioddel mawr am ddwy fiyDedd oddiwrth goes ddrwg. Bu'm mewn yspytty yn Birmingham am 18 mis, a chwe' mis yn cael edrych ar fy ol gan feddygon yspytty arall perthynol i'r un dref. rrowyd fi allan fel un anf-eddyginiaetbcl, gan na chydeyniwn i gael cymeryd fy Egbatsyia- aith. Gofynwyd i mi gan gyfaiil rodai prawf ar Waed Gymysgedd Clarke, ac anfcn&ia am botel fawr, ac erbyn yr ° i mi orpben ei chy- meryd yr oeddwn yn alluog i fvned o amgylch ar fy maglau. Ceisiais botel arall, ac erbyn yr, amser y giarphennis hono yr oedd fy nghoea wedi dod yn berffaith iach, ac yr wyf yn allaog i "fyc'ed at fy ngwaith. Dyn o Birmingham yawyf, ond yn gweithio yn bresenno! yn HdJifax, ao yr wyf yn bared i ateb unrhyw gwestiyaaa y bydd rhywun yn ddymuno anfon atal, ohsrwydd nis gallaf siarad yn rhy uchel am dano. I r wyf yn ei gymeradwyo i bawb. Gcllwch vmeyd y Sefnydd a fynoch o hwn. E TAXLOS, 2, Hanson Square, Fleet Street. Halifax, Yorks, Hydref 23ain, 1.8:n.u I'w gael mewn poteli 2s Sc yr un gan beb Fferyllydd drwy y byd, neu anfoair aa 33 o lythyrnodau gan y Perohenogion, The Liaeola and Midland Counties Drug Co., Lonuon. MILOEDD 0 DYSTLYTHYRAU. GWAED GYMYSGEDD (jLRU. Na chymervyjh elob perswadT.o gvmUY4 Eelyghiadau.
YR EISTEDDFOD GENEOLAETHOL,
wedi gwneyd cystal merwn un darn ag y gwn- aethant mewn darn arall. Canodd y cor cyn- taf waith Handel yn neillduol o dda; ond, yn anifodus, methakais roddi mynegiant i fwriad ao amcan y cyfansoddwr, a amlygwyd vn bur i yn y gt-rdideambb. Re fethodd y cor hwn eyiweddola yr amcan yn rhan eyntaf v cyfan- soddiad; ond pan ddaetharrt at y rhangan ("Owsg fy Anwylyd"), car-w,-rit yn nodedig o 11 n, dda (cymeradwyaeth). Yn F trydydd darn, cana-sant gydag effaith trydanol a mawryeus (uehel gyimeradlwiyaeth). Darfu-r i'r ail -or gwiu gwaith Handel lawer yn well na'r cor cyn- tat, oblegid fe roddasant effaith feddyHol ynddo gan Iwyr eylweddoli bwria<i yr awdwr. Canas- ant y Rhangan, hefyd, gydag effaith rhyfeddol ant y Rhangan, hefyd, gydag effaith rhyfeddol I V o^rt^iiynas i'r darn olaf, cvmerasant hwn vn hynod gyflym; ond fe'i cyfiawnheid vn hyn gan farciau yr awdwr ei hun. Canodd V trvd- ydd. cor, hefyd, yn lied dda; ond nid oedd gwaith Handel gystal a chan y coi-au ereill. jSid oedd y rhangan lawn cystal, ac _yr oedd y darn olaf wedi ei gymeryd lawer yn rhy araf. Panyn gtwneyd ei Bylwadau diweddaf gal- wyd sylw Dr Cummings gan un o'i gyd-feirn- laid, a chyyvirodd yntau ei hull ixwy ddywev3 mai at gor a ganocd j-n olaf y b-wriadai <rvm- nwyso y gyl-wadau yn nghylch. axafweh. Wedi ST fe ^Tedodd -ei fod ef a-i j ■, unfarn mai y Cor ganoad yn ail oedd^y goreu, a'r hwn ganodd yn gyntaf oedd Yna cyhoedrlwyd yn ffurfio1 mai Cor Gogledd Stafford oedd y buddugol, a Chor Cwm Rhon- dda yn agosaf Rto Derbyniwyd y dyfarniad gyda chymeradwyaeth, er fod amryw zer(I-dor- Jon galluog yn y gystadleuaeth yn barnu fod F°* Cw™ ^edi eanu'n llawer mwy oyw ac effeitihiol na'r HaIL y ,°>'farfu'r bemld yn y bore; a dewisasant rai Yn 'T? nesaf. ^g ? arf0<i y C^Tnmrodorion, awd yn mlaen gyda r drafodaeth ar y Llvfr^ed Gen<=<ilaet.hoI. Llywydd-wyd gan Mr L. J Ro' WTi6' a 1 an€rcluaaau gan Syr Manchant Sms4' |Ir g^th, A.S., Mr William Air J» H, Davies. M 1 Cwtrt- r"awT a Dr (Edinburgh), ac atebodd Syr John WillianiB vr holl draJod^ aeth ar ea bapyx. ddeuwy^cf, sut bynasr, i unrhyw benderfvniad ar v mo+^r ir^r-Ty<W7yd c^gterdd yr frwyr gan Mr O. -Edwards, M.A., gan yr hwn'y cafwyd an- emuad camfpus. Dywedodd ei fod vn credu'n SICT y deuai lien a chan Cymru Gymreig eto'n enwon- ac yn hysbye dr^r byd. Daet'h cvn- niawr yn nghyd i glywed gwaith new- ydd Mr D. Jenkins ar "Job," v eeiriau -an v Pajdi J. T. Job a Mr EoWn Bryan 7 Omwyd. yr un-kdan gan Miss Maggie Davies, Miss Gtwladys Roberts, Mr Evan Williams, Mr Tom Ed wands, a Mr Ivor Poster, a'r corawdau gan^ gor yr Ecsteddfod, a o-\Tmorthw7yid gan v gerdciorttar-yr oil o dan arweiniad Mr D Jen- kins. Cafwyd hiwyl gyda'r canu. ac y ma?r cerddonon yn dywedyd mai dyma'r ewaith gor- eu a wnaeth Afo J«nMns eto. Amrywiaethol oedd ail ran y cyngherdd DYDD IAU. Cynnaliwyd yt ail Orsedid am hanner awr ■wedi wyt-h o'r gloch fore Iau. Wedi'r ddefod al m j' anerchi'Klai1 ^n y feirdd a chan Alltud Eofion a Mx E. E. Pournier {Xegesvdd or Ynys Werdd). Gwnaeth Ben Davies a Pliedr Hir sylwada's coffa am y diweddar Gur- nos a. Ben Bowen, a dywedodd Cadfan y fath ragolygon addawol y sydd i Eisteddfod Aber- pennar. GalWd sylw hefyd at y dysteb i Wakyn Wyn. Yna, canwyd penniiiion gan Dto, ao wedi J Job ddarllen pennillion i'r a-dfywiad Celtaidd, cafwyd araeth faith -an Monen ar # Hynaflaeth yr Oreedd fel sefydliad cxefjddol, Yna rhoed nxddau anrhydedd i'r rhai isod.ilr David Rees, Ea.st London, De- heudu* Affrica (Deheufarad); Miss Carmichael, 6c(Jland> (Merch y Mor); Mr X. Hamilton, Dubhn (Ap Derwyn); Mrs Hamer Le v.ls Hnfl /t? y); Mr R- H- R^rts, Llundam (Enrgtmt); Mr O'MalW, Dublin (Mab y Glyn) • Parch Morien Mon Huws, Am- erica (Morien Mon); Miss Lily Jones Hughes, P,.hyl (Eryl) Viss GwJaxfys R«Ws (Gwladvs) • Taylor, Penarth (Arlunvdd): Mr Howel Idrfe Llundaan (Idris); Mr A. Foulkes Roberts, Prestatyn^ (Y Lleohryd); Parch D. Tecwyn Ev- ens (De-wi Teewyn); Capten Jones, Dublin (^s eifion IMilyn) Pareh Hugh Evans, Brymbo (Cynfor): Mr J. 8. Greenhalgh (Giaslryn). Yna urddwyd yr ymgeiswyr llwyddiannus yn ar- boh a dau r Oreedd. Cyhocddwyd eu henw^u eis- oft Yn oedd tua 3(X)0 o fcobl yn y babell pan ddechreuwyd eymod, y bore. Canwyd can yr, Eisteddfod gan Mr T. Amos Jones, a Uywyddid gan Syr Watkin Williams Wynn, gan yr hwn y cafwyd anerchiad' byr yn cymltell pawb i wneycl, eu goreu o blaid yr Eistoodfod fel y dJJiad oedd yn tino Cymry o bob plalid a Wrth 00i 0 feirmaflaeth ar y gystadleu- aeth ar gami'r crwth, dywedodd DT Cumimings lod cerddonaeth offerynol yn gwella vn v wlad, ac y g^lhd dispyl mwy yn y mai Canodd Eos Dar bennillion rhagorol gyda'r tannau. a chafwyd canu d!a yn nghtaclleuaeh y ddeu- HiW'f a ^ghystadleuaeth v cerddorfaoedd, gwnaeth cepddorfa'r Rhondda Avaith da, Dywedodd y beirniad—-gwr o Gaer _frII.r1 .].1 — u«iu .y r unig gyniiun cadair farddol a an- lonwyd i r gystadleuaeth yn haeddu r wobr, ao aeth rhagddo i ddywevd w-rth y Cvmry sut y dy-lid gnv-neyd cadair farddol i bksio Sais. iua hanner awr wedi dau. cliriwvd1 y llwy- tan a,r gyfer y cadeirio. Daeth y beirdd ,i f\-nv'n Jar; ™ i gystadleuaeth o ran tS?nSod f amheuaeth y. y^d^tt °^r °fdd yr ymgeiswyr wedi deall maf chwedl dr ac Enid a ddisgwylid ganddvnt ac fellv 1Iaj r o dtartSd 7ph £
YR EISTEDDFOD GENEOLAETHOL,
| — geth yn yr awdlau, a gwell ymgais i gaau bvw- + a, maIlt- Yr gwaith y rhan. fwyaf, eut bynag, yn anftdni^ ac anaddfed, &c vn dangos difPyg ^rybodaeth. hanesol a chyilhah- jadiaetn ag iaith y cyfnod, nes bod y rhan Twjai or awdlau heb ddim o swyn a thlys'ni'r hen fabmogi. \Vedi myn'd dix)s yr awdlau o un i un, a nodi rhai darnau digrif a da, yn enwedig rhai digrif, megis ewpled un bardd yn esgrifjo Geramt, ar ol byw, am yapaid yn y Ca&tell yn "tain am ei lojin" drwy ladd rllyw gawr Reu lywbet-h felly, yn y geirim- "I'T teulu'n awr taJai'n ol Eu coiledion eyllidoir Yr oedd y tri beirniad o'r farn unfryd fod "I'r teulu'n awr talai n ol Eu coiledion eyllidoir lr oedd y tri beirniad o'r farn unfrj-d fod ^ynoiifaB C'iydno" yn mhell ar y blaen lr Ueiil, ai ,bod yn deilwng o'r gadaft. Caiwyd mair Parch Machreth Rees, Iiun- dain, oedd y bardd buddugol, a. chafodd dder- b^-niad croesawus iawn gan y dorf fawr. U^rchwyd ef rr llw>-fan gan Job a Ben Davies, a chadeiriwyd ef gyda rhwysg. Canodd Mr Ben Davies gan y cadeirio {"Gwlad fy Xgen- ediga^et-n ) yn ardderchog, a chafwyd rhes hir ° £ an yn cynnivys rhai yn y Wyddexaeg gan Mr E. E. Fouxmer a'r An- rhydeddug William Gibeon. ina calwyd anerchiad gan Mr Lloyd-Georae A.h., llyw^'dd cyfarfod y prydnawn. Cafodd dderbyniad tywysogaidd, a thraddodes anerch- iad giymue. Dywedodd ei fod yn cytuno a'r awgrymiadau rhagorol a roddes Mr William Jones A.S., y diwrnod o'r blaen. Byddai gan genedl a cnanddi ddigon o ddewxder i weled ei diliygion ei hun hefyd ddigon o ddewtder i'w gwella (cymeradwyaeth). Yr oedd yn dda ganddo ei fod ef ei hun a« ereill wedi bod vn son am lyfrgell genedlaethol, ond boed iddynt gofio hyi>—lie bynag y byddai'r llyfrgell, ni ^;dda,1 ld^' €U g^yd yn genedl o ddarllenwyr Rhaid i Gymru, fel gwledydd ereilL ymdrechu ei diwyllio'i hun. Xi byddai'r Eis- teddiod yn gwneyd ei rhan, pa mor hvyddnan- nus bynag a fyddai mewn ystyr gexddorol oni roddai i'r bobl chwaeth at ddiwyUiant. Dy- wedid wrtbynt fod y ddrama allan o'i lie vn I- gnymru. Y ffaith, sut bynag, ydoedd na aM- ent, ei liysgoi, ac os na. feithrinent y ddrama genedlaethol caent y ddrama salaf o Loegr, rhjw ^ddod fel "What happened to Jones" How Smith Went Home" (chwerthin a ohv- meradwyaeth). Yr oedd llawer o ddarllen yn JNghymru, yn ddiamheu, ond yr oedd angen ™ mY (hwarth yn mhlith y bobl am ddar- iien y llyfrau goreu mewn llenyddiaeth. Xid C^f^vv? 8f *P'^T yn y hyd am <Wyfodol CjTnru. 2vid oeQd dim a wnaeth unrhyw gen- edl erioed na byddai Cymru yn y dyfodol Vn °herTydd yr wdd hi'n meddu pobpeth anhebgor at. lwyddiant a ffyniant, cen- edlae .no1 (cynierndwyaeth). Yr oedd sanddi athryhth, nchelgaie cenedlaethol, gwladgarwch a pharodrwyod i TOeyd aberth er mwyn ego wyddor (cymeradwyaeth). A mwy na'r cwbl, y4wS J ym°" vlad £ "™rth abenlm ac ymiadd er ei m W6TI^{ cymer ad wyaeth )-e a I £ 11 ?weithjo erddi (cymeradwvaeth) Pa beth yn rhagor oedd yn eisieu? Penderfyniad i ati, ac os byddai Cymxu'n ddyfal, yna cyn uehed a- yw mynyddau Cymru na thyrau dmasoedd y gwaetadeddau, cymaint y bvddai Cj-mn, r dyfod< yn ho],' ereill {cymeradwyaeth uchel). Yna, cawd cystuaeth y cor merched. Caf- fWVs T5'agrfJ' a rhanwyd y rhwng nZ v™$(dan arw^ini«d Mrs S. Moses), nell) S mw ^an arweiniad -Mi^. Can- I Yn \r hwyr, cynnaliwyd cyngherdd Uwydd- lannus, daxi lywyddiaeth Esgob LlanelwV,Tyd J canwyd un o weithiau Gounod, "The Re- demption," gan gor yr Eisteddfod. Canwyd yr unawdau gan Madame Bertha Ro^saw, MiS BL? S* Mt DaTiee' & An- IA A r x jjidu uw^iVER. Gwene? 'Yn'mhK^ i,r Eiste<kikd d'-lv^d ener. in mhluh v gwyr emv<o-y oedd aT- v ilwyl,aai yr oe ener. in mhluh v gwyr emv<o-y oedd aT- v v1^ yroedd y Mri D. Lloyd-Georg-e 4S J. Herbert Roberts, A.S., Ellis J. Griffith' Ys" M" Ed'wards." T 'boreu ydoedd Aro-lwvdd ii "P • "ydi2f am^er ood-'l pr mn SS «'1 5^?' JrieA «SoS,X.1{e"Si a-nfod mor bwysig oedd v mudiad cenedlaethol a pha mor anhebgorol oedd i feddwl ae'ysSyd pobl gael ei fynegiad drwy'r moddion niwvaf !^UT ? e" foaith briod a'u ralluoedd Hen e«]"inain (clywdi, clywch). Rhaid fod pawb oedd Avedi sylwi wedi gweled y golled a gafwyd drwy beidio bod yr iaith GvmW™ foddion diwylliant llenydrfdl vn rnhfitTy d^ parth dysgedlg ar un adeg. Byddai pobl CVmxu w^r^f0^ SR\—^neff !yn ^"fl^-a-ch. ac yn j i eu 'hiaitfh eu hunain yn dda. Yr 'Oedd ef yn sicr na byddai dy«gu yn. Saesne^ vn unio; blant oedd yn siaradi CWraeg adref amis I na Magu cenedl o barrots. ar bob tir, yr 3n £ sün ()1. cj:1 P^yfarfod y prvdnawn <ran ^lIlianis" Traddod^ ef anewh- iad hyawdl yn Gymraeg, yn ymwneyd a hanes fnJ?y yi'Il ?t'e^lf,(xl- Xe^es yr Eistedd- tod, ebe fe, oedd heddwch, cariad a brawdgar- 3 a y ffyno'r hen sefydliad {cynieT.adwy- Cyffyrddwyd1 cvdymdeimlad v ei'nnul'eidfa fa-wr gan y gystadleuaeth canu'r delvn deir-rhes ga,n fod, -an o'r telynoiion <Te].vnof Mawddwv) .vn ddWl, a<- un arall (merch ficer Llanwddyn ynfethiannus, a bod yn rhaid ei hwvlio rneVn wv yiiyChan ar -\1Iw7fan- Telvnior .Mawdd wy oedd y goreu rhoee y beirniad ei hun bunt i r delvnor^ fetlhiannus, a rhoes rhvwun 5p _vnoree -n ieimlideryn ddyddordeb yn nghystadleuaetlh y goron. Cynnygid 20p a choron am v brvddest oreu i r diweddar Mr T E. Ellis, A.R." Yr oeS saith yn cynnyg. Darllenodd Cadfan y feirS- Soron i f°d G,w.yli'a 'braidd "dros roi'r FdwWi >;lltyr:Manaiv' fod vr Athro Ellis mvf^dd" U Jn °'r farn "Ed- ^iiTdd ,OP/M Galwyd ar "Edmyg- ydd, a chafwyd mai'r Parch R. Machna Hum- Phreys gweinidog Eghvys Fedvddttol Calf aria, LianeHi ydoedd. Cy-rdiwyd y baixld buddugol l r Ilwvfan. ac arwisgwyd' ef gan Mrs T. E Ellis yn nghanol cymeradwyaeth uchel. Yna, coron- wj-d v bardd, a thraddodes y beirdd anerchiad^ au iddo. Prif trystadlenaeth gei-ddorol v dvdd oedd cvs- tad leu aeth y corau meibion. Daeth saith gor £ ?rI £ la £ n i g-8,nu, Y darnaTi iV canu oedd S ^nvT J0-. Jenkins) a "Brenhin v Bvd- oedd (Dard-Janm). Dyma enwau'r corau "vn v drefn v canasant --Moehvvn (Blaenau Ffes- wmog), Wigan Harmonic. Manchester O'pheuB Victoria {Birmingham), Rhos, Caerdydd. Yny« Manaw. Arweinid yr olaf gan foneddiges, Miss Channel I. Canodd v corau oil vn gamnus. ond rhwng Corau Caerdydd a Manchester vr oedd v,-vttp" leuaeth yn corwedd. Dessrrifiodd v beirniaid y gvstadleuaeth fel ymdrechfa rhwng Cymru a Lloegr. Cafodd Caerdydd 18 marc am un darn ao 20 am y Hall, a Manchester 19 am v naill a 18 am y Ihul. Caerdy,<Idlfellvaol-fa. Derbvniwvd d^arnrad gyda chymeradwvaeih "uchel. Ccfir mai Cor Manchester oedd1 y cyntaf v llvn- edd_. a Cnor Caerdydd yr ail. Yn mblith c.^tadleuaethau ereill v dydd, caf- wyd canu da gan y rvedwarawdau. Gwilvm Taf a i gyfeillion yn cipio'r wobr. Cystadleuaeth caled hefyd a fu xhwng v ba-sswyr. a Air Robert Hughes. (Tlandwr (braivd1 Mr David Hughes), a orfu. Oaed evstadlma,,tui ragorol hefyd1 ar ganu pennillion, a rhanw-jid y wobr rll\vn Mr Chyen Evans, Llangynnog, a Mr J. O. Williams, Llan- erchymedd'. Yr oedd cynnulleidfa fawr yn nghvngherdd \T hwyr. Cyngherdd amrywiol Vdcedd, a cha.nwyd can Miss Ada CrIey. Mi Xora 'Miere^dith Mr Ben Diavies, Mr Evan Williams, a Mr Andr^v Black. DYDD SADWRN. Diwrnod1 y Bandiau Pres oedd dvdd SadwrR. Dae^h tyrfao^dd i'w clywed. Chwareu ymdeith- can oedd y gystadleuaeth e-yntaf. Ymgeisiodd Bandiau Ferndale (arweinydd, Mr S. Radclitfe), Oakeley (Mr A. Wade), Ffestiniog, Cory'sWOol'k, men, Connah/s Quay, ac Irwell Bank. Ni ddaetlh Bandiau Xantlle, a Brymbo yn mlaen, er danfon eu henwau i fewn. Y tadleuaeth gyntaf yn y babell oedd yr un gvf- ynsredig i fand iau Cymreig. Cynnycid rWObT o 15p ac ail wobr o 5p am ganu detholiad o'r Elijah" (Mendelssohn). Canodd v bandiau yn y drefn ganlynol — Oakeley (f, A. Wade) Ffestiniog (Mr J. Gfodnev), Oorv's Workmen (Mr J. E. Fidler). Ferndiale (.Mr Radcl^) Connah's Quay (Mr J. Griffith). Parhaodd y Erystadleuaeth am awr. ac yna awd vn mlaen ¡:da'r brif gystadleuaeth (airored). Y dam i'w ganu oedd "Le Domino Noir" (Auber). Cvn- nygid 3517 o wobr. Canodd v bandiau yn y drefn ganlynol — Cory's Workmen, Ferndale. Irwell Bank, Oakeley. Parhaodd y gvstadleu- aeth hon dlros awr. Pan wnaeth v beirniad N-n mai Band Oakeley a, enill odd ar vr ymdeith.ran, bu evrn-er- adwvaeth fvddarol. Yn v cn",«tadleuaeth i'fand- iau Cvmreir. emlHyyd v wribr gan F:?nd Ferndale. ;1' ad ran Fand Oakel^v. Yn y Ivif gystadles^th, Band Oaksley a crf-j. DeVbyn- SSUl.dj'fen,ia<1 l™ eyda ^^adwyaea W Y DERBYNIADAU. -N-;Sir fod Yr Elstfidfod yn lwyddiant ar- ?™df«S-dW^dB^{^ IdSp am i l'd dngotla If..