Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

14 erthygl ar y dudalen hon

CYMRU FU ..

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

CYMRU FU BEDD MAWR ABERGELE t Ar y 19eg o Awst, 18681.).T oedd y tren Afiixxaoyddid wrth yr enw "-trish Mail" wedj gaaael Caer am Caer.gybi. Elai gyida'i chyf- lyiKdra arferol. Pan rhwng Llanddulas ac Aoergele aeth i wrtlidarawiad a gwageni yn cynuwys olew (petroleum), ag oeddynt wedi ri.edeg o "siding" yng ngorsaf Llancfffmlas, Y foment ar oi y gwrtindarawiad aeth y tren iie daai. Yr oedd y golygfeydid a ddilynodd ,hy 11 yn galonrwygol. Liosgwyd 28 o berooll" nau anor ofnadwy ;fel nas geJlid dywedyd i Da ryw y perthynent, heb eon am eu hadnabod. Yn y diiwedd caed hyd i 33 o gyrff. Cladd- -w ,yd yr oil Ig yda'u gilvdd mewn un ibedd mawr ym Mynwemt Abergele. LLIJ'FIRJA.NT MAWR COR WEN. i ii y fiwyddyn 1845 torrodd cwanwl uwcf)- ben un o fynyddoedd y Berwyn, a chymaint ydfiedd nerth y llifeiriant iel y symudodd getig mawrion o'u lleoedd, gan eu gyrru yn gyilym o'i fiaen i gyueiriad Oorwen. Cludid pobpeth o flaen y llifeiriant. Diangcjutl tri golion Corwen an) eu hywyd ond, yn anffod- us yr oedd rhai yn rhy fus'grell, 'a. chariwyd 'hwy ymaith gan y illjfeiriant. Cafodd llawer- oead ddiangfeydd gwyrthiol. Golchw N, d puiitydd a thai ymaith, Dyweklid y cynhelid cyiarfodydd i gofio am y digwyddiad yn y capelau i ddiolc.h i Üdu w am y gwaredgaeth- titi ú'rllif,eil'imt 'hwn yn 1845. TANAU ARDUDWY. Fel v gwyddis. geiwir ariordir gorllewinol Meirionydd yn Arduthvy. Yn 1694, meddir, gWl''id tan rhyfedd yn cyfodi o'r mor ac yn difa tiroedd yr Ardudwy. Wrth gwrs, bu tanau dinystriol yn lie hwn, ac mewn Ile- oedd eraill, yn y deyrnas hon, yn '1542 a 15:">7. Priodoiid y tanau hynny i achosion naturiol. Dyv/edir mai'r hyn a achosokdd y tanau yr tdeg honno ydoedd diffyg ar yr haul. Adroddir i ddau gtilt o dai gael eu llosgi yng NghaernariOn yn unig fel canlyn- iiid y tanau ihynny. Ond i ddychwelyd at dan ArdGldwy yn 1:34, dywedir na chafodd achos y tanau hyn 'eu hesbonio'n ibriodol o gwbl. lEdrydd Rheithor Dolgellau, yr adeg honno, i ddeu- ,dcle, o deisi gwair gael eu lloegi yil, ei gym- ydogaeth ef, a hynny trwy achosion anbon- iadwy. Hefyd, bu llawer o wartheg" farw trwy gael eu gwenwyno gan y gwelltglas y parent arno- Ciedai llawer mai gwaith rhyw wrach ("witch")' ydoedd hyn i gyd. Enw'r Rheithor hwn ydoedd y Parch Maurice Jones, ac yn y "Philosophical Transactions" rhydd y liianylion cainlvn am y tanau, etc. :— "Dolgellau, Ionawr 20, 1694. "Syr,—Nid yw y Eythyr hwn yn, cynnwys atebiad i'ch cwestiwn ynghylch y locustiaid. Rhoddaf yma i chwi adrocSdiad am ddigwydd- iad rhyifedd a thrist a gynierodd le yn Har- lech yn nec'lireuad y dyddiau santaidd1 hyn. Aeth 16 o deisi gwair ar dan, dwy yegubor, I y 6 ,,u r; un yn llawn o yd a'r llaLl o wair. Y mae hyn yn rhyftWld, oblegid ni losgwyd hwy gan clan naturiol 'ond gan, gasgliad o elfenau o'r mor. Parhaodd yr aflwydd am o ddwy i dair wythnos. Gwenwynid y cropiau a rhoddid y teiisi gwair ar dan am oddeutu milldir o nordjd. Dywedai y rhai a weiLsont y ffla.mau tan eu bod o liw glas gwan, ac y gellid yn hawdd eu diffodd. Ni wnelent unrhyw niwed i fod dynol. er iddynt fyned i sanol y fflam- au. Gwneliid y niwed yn ddieitbriad yn y nop. Derbyniniis restr o'r fferinydd a ddi- oddefasant. Geiwir y tri ty yn Tyddyn Shon Wyn. Yn y illeoedd hyn gwenwynwvd y gwellt, fel y,bu farw yr anifeiliaid borent ar- no. Effeithiwyd a.r v srwellt am dair blynedd, ond yn y flwyid-dyn ddiweddnf y pro fod d yn angeuol. Anfonwch i mi ar fryTs, os gwelwch ym dda, eich barn chwi a'ch cyfeillion am y d'if'wyddiadau hynod hyn." Gwclir na-d yw y 'Riheitihor yn cefnogi dam- camaeth v wrach. Y mae'n bur ofalus vn ei lythyr. Gofynna, am farn gwyr cyfarwydd ar y mater. Dywed gwr dysgedig o'r enw Gibson fod Zr aer, yn ogystal a'r borfa, yn cad effeithio arno gan y nwyoa .awyrol gwenwynag hyn. Bu gwyr galluog yu cei^io cael o'r lie y cyohwyml'i" Jlwyon gwenwynTg. O'r diwedd daethont i'r casgiiad eu :bod yn croesi rhan or mor, o'r lie a elwir Moria. Bychan, yu sir GaernarfoTi—wyth neu flaw miJldir p Har- lecih. Dywedir fod y lie cychwynol hwn ya dywodlyd a chorslyd. Ddafr nwyon ar dy- wydd teg a ,garw. Byddai i chwythiad ud- gorn, neu saethu o dÍdTyll ddifodi ilou yrro'r nwyon yn ol. Trwy'r moddion hyn achubwyd .amryw o de,iffi yd, gwair, etc. Ni chafwyd esboniad oyflawji ar y nwyoft hyn eiioed, meddir. Yi- oedd g'wr o'r enw Gibson o'r farn y delai'r nwyon oddiar gyrff pryfaid gwelltog (locusts). O'r ochr arall. barneii gwr o'r enw John Evans (Parch) eu bod yn dyfoKl oddiar benwaig a yrid i dir gan forfilod., A fedr rhai o'r darllemvyr roddi esboniad pellach ar hyn? LEWIS OWEN. lynydtioedd la.wer yii ol crogwyd dyn ym Morifa leaf, Caernarfon, am ladrad penffordd yug Xgmvpel Cwrig- Enw'1' dyn y^ioedd Lewis Owen. Dywedir mai peth hynod o a<n- aml oedd i ddieuydidiad gymeryd He yng N gogledd Cymru yr adeg honno (fel yn awr). Nid oedd yr un saer coed yng Nghaeruarfon, medtdir, yn barod i wneuthur crogbren i grogi Lewis Owen arno. O'r diwedd gwnaed v grogbren ger Bwlllieli. Deuwyd ag ef i ben tref y sir yn nhrymder y nos, < Mef hwyd a clia.c!'L Lllel) i'w gosod i fyny. Ac ymhellach, ni ciheid yr un cerbiwi' yn barod1 i gario Ú(>wis Owen o'r car char i'r Morfa. Dywedent, 013 y rhoddent y drol, na fyddai gwiw ei def- it-vddio i unrhyw amcan ai- ol hynny O'r y diwedd, darfu i dafarnwr yn y dref roddi y I drol ar yr amod el fod i gael ei pihaentio yn ddu, ft i phaentio i liw arall cyn gadael Morfa. Llwyddvvyd i grogi y truan, omd ni cheid neb i symudy ciogbren, ac yno yr ar- hoscidd am wythnosau, yn ddychryn i bawb. Delai'r crogwr o Gaer. Pan yn myned yn ol i Gaer yn y cerbyd caed allaai »pwy ydoedd, a bu raid i'r gyriedydd ei droi i'r brif ffordd cyn yr elai y teithwyr eraill ymlaen. Adroddir llawer o hanesion eraill am Lewis Owen. Hoiiiir iddo ddywtClyd y byddai i ddwy golomen ehedeg uwchben y crogbren adeg ei ddienyddiad. Cyfaiitoddwyd cerdd ar yr acihlysur a bu Hawer o ganu arni yr adeg honno. Dywedir i Lewis Owen gael ei glaiddtu ar un o'r llwybrau ym Mynwent Llan- beblig, ger coeden l'awr, ar otihr y brif ffordd, o-nd y tu fewn i'r ifynwent. Dangoswyd y llecvll i mi. A yw fTyn wir, nis gwn. Ep TROI YN GER RIG. Rhwng Penmaenmawr a Llanfairfechan ceid carnedd a; elwid Moelfre. Dywedir fod yma, yn yr hen aimser, dair carreg.—coch, glas, a gwyn o ran mw. Yn ol traddodiad, pan | ddaeth Cristionogaeth gyntaf i Gymru aeth j tair o wragedd, i ben bryn yn y He hwn i ) nithio ytd ar y Saboth. Rliybuddiwyd hwy cyn myned eu 'bod yn pechu, ac y bvddai'r canlyniadau yn adfvdus iddynt-. Ond hwy, ym meddwl anwy am arian nag am gadw gorchymynion Duw, a aethont -at y gorchwyll oedd ganddynt mewn llaw. Yn y fan trow yd y tair yn gerrig, a'r rha.i hynny yr 1m Jliw- ian a'u gwisgoedd hwynt, set coch, glas a gwvn to. TAN MAWR WYNNSTAY. Ar noa Wener. y 5ed o Fawrfjh, 1858, tor- rodd tan dinystriol a Han yn Wynnetay, palas n.rdclerchog Svr Watkin Williams Wynn. ger Rhiwabon. Ni ddarganfuwyd y tan hyu dri o'r gloch boreu Sadwrn. Erbyn hyn yr oedd wedi cael gafael cry! ar yr adeila-d. Credir i'r tan dorri allan mewn ystafell o dan y lyfr- I gell. Rhoed y rhybuiddion gan was. Yr oedd llawer o urddasolion yn aros yn y palas ar y pryd. Prin y dian-godd rhai o'r mor- wynion a'r gweision gyda-'u hy-wydau. Yr oedd: Arglwydd Vane vno mewn pryd i achnb ei fach.fren. Gweitihid v neiriant tan oedd yngiyii a'r riala«. ond ni chaffa.i unrhyw effaith Buwynl w U'vvddianu-J i j'rbed dnrlun gwerth- •fa-w o Wvnn.stav." ac vchvdig bet-hau eraill. Dinystriwyd trysoraii lawer. ac yn eu plit-h hen Ivfrau a. llaw-ye^rifaxi arwerth^a.wr. Collwvd £ rem;m. <rwerth 6.500-, trwv y tan. i .Ar^edwvd v .seVr-i. yn yr hon yr oedd gwerth 40.000p o wirioedi.

! UNCEBMI AMAEIHWYRCYMRU .

T'.rri-n:- puddings AT LESS…

BWRDD UNDEB PWLLHELI ...

' HERALD' FACH Y PLANT .I

[No title]

Advertising

EIFION WYN, M.A.

t.'I EIPION WYN. :M.A.!

CORNEL J.I.W,. PISTYLL

IUNDEB CENEDLAETHOL Y CYM-DEITHASAU…

THE HANDY HOME HEALER .

[No title]

Advertising