Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
14 erthygl ar y dudalen hon
CYMRU FU ..
CYMRU FU BEDD MAWR ABERGELE t Ar y 19eg o Awst, 18681.).T oedd y tren Afiixxaoyddid wrth yr enw "-trish Mail" wedj gaaael Caer am Caer.gybi. Elai gyida'i chyf- lyiKdra arferol. Pan rhwng Llanddulas ac Aoergele aeth i wrtlidarawiad a gwageni yn cynuwys olew (petroleum), ag oeddynt wedi ri.edeg o "siding" yng ngorsaf Llancfffmlas, Y foment ar oi y gwrtindarawiad aeth y tren iie daai. Yr oedd y golygfeydid a ddilynodd ,hy 11 yn galonrwygol. Liosgwyd 28 o berooll" nau anor ofnadwy ;fel nas geJlid dywedyd i Da ryw y perthynent, heb eon am eu hadnabod. Yn y diiwedd caed hyd i 33 o gyrff. Cladd- -w ,yd yr oil Ig yda'u gilvdd mewn un ibedd mawr ym Mynwemt Abergele. LLIJ'FIRJA.NT MAWR COR WEN. i ii y fiwyddyn 1845 torrodd cwanwl uwcf)- ben un o fynyddoedd y Berwyn, a chymaint ydfiedd nerth y llifeiriant iel y symudodd getig mawrion o'u lleoedd, gan eu gyrru yn gyilym o'i fiaen i gyueiriad Oorwen. Cludid pobpeth o flaen y llifeiriant. Diangcjutl tri golion Corwen an) eu hywyd ond, yn anffod- us yr oedd rhai yn rhy fus'grell, 'a. chariwyd 'hwy ymaith gan y illjfeiriant. Cafodd llawer- oead ddiangfeydd gwyrthiol. Golchw N, d puiitydd a thai ymaith, Dyweklid y cynhelid cyiarfodydd i gofio am y digwyddiad yn y capelau i ddiolc.h i Üdu w am y gwaredgaeth- titi ú'rllif,eil'imt 'hwn yn 1845. TANAU ARDUDWY. Fel v gwyddis. geiwir ariordir gorllewinol Meirionydd yn Arduthvy. Yn 1694, meddir, gWl''id tan rhyfedd yn cyfodi o'r mor ac yn difa tiroedd yr Ardudwy. Wrth gwrs, bu tanau dinystriol yn lie hwn, ac mewn Ile- oedd eraill, yn y deyrnas hon, yn '1542 a 15:">7. Priodoiid y tanau hynny i achosion naturiol. Dyv/edir mai'r hyn a achosokdd y tanau yr tdeg honno ydoedd diffyg ar yr haul. Adroddir i ddau gtilt o dai gael eu llosgi yng NghaernariOn yn unig fel canlyn- iiid y tanau ihynny. Ond i ddychwelyd at dan ArdGldwy yn 1:34, dywedir na chafodd achos y tanau hyn 'eu hesbonio'n ibriodol o gwbl. lEdrydd Rheithor Dolgellau, yr adeg honno, i ddeu- ,dcle, o deisi gwair gael eu lloegi yil, ei gym- ydogaeth ef, a hynny trwy achosion anbon- iadwy. Hefyd, bu llawer o wartheg" farw trwy gael eu gwenwyno gan y gwelltglas y parent arno- Ciedai llawer mai gwaith rhyw wrach ("witch")' ydoedd hyn i gyd. Enw'r Rheithor hwn ydoedd y Parch Maurice Jones, ac yn y "Philosophical Transactions" rhydd y liianylion cainlvn am y tanau, etc. :— "Dolgellau, Ionawr 20, 1694. "Syr,—Nid yw y Eythyr hwn yn, cynnwys atebiad i'ch cwestiwn ynghylch y locustiaid. Rhoddaf yma i chwi adrocSdiad am ddigwydd- iad rhyifedd a thrist a gynierodd le yn Har- lech yn nec'lireuad y dyddiau santaidd1 hyn. Aeth 16 o deisi gwair ar dan, dwy yegubor, I y 6 ,,u r; un yn llawn o yd a'r llaLl o wair. Y mae hyn yn rhyftWld, oblegid ni losgwyd hwy gan clan naturiol 'ond gan, gasgliad o elfenau o'r mor. Parhaodd yr aflwydd am o ddwy i dair wythnos. Gwenwynid y cropiau a rhoddid y teiisi gwair ar dan am oddeutu milldir o nordjd. Dywedai y rhai a weiLsont y ffla.mau tan eu bod o liw glas gwan, ac y gellid yn hawdd eu diffodd. Ni wnelent unrhyw niwed i fod dynol. er iddynt fyned i sanol y fflam- au. Gwneliid y niwed yn ddieitbriad yn y nop. Derbyniniis restr o'r fferinydd a ddi- oddefasant. Geiwir y tri ty yn Tyddyn Shon Wyn. Yn y illeoedd hyn gwenwynwvd y gwellt, fel y,bu farw yr anifeiliaid borent ar- no. Effeithiwyd a.r v srwellt am dair blynedd, ond yn y flwyid-dyn ddiweddnf y pro fod d yn angeuol. Anfonwch i mi ar fryTs, os gwelwch ym dda, eich barn chwi a'ch cyfeillion am y d'if'wyddiadau hynod hyn." Gwclir na-d yw y 'Riheitihor yn cefnogi dam- camaeth v wrach. Y mae'n bur ofalus vn ei lythyr. Gofynna, am farn gwyr cyfarwydd ar y mater. Dywed gwr dysgedig o'r enw Gibson fod Zr aer, yn ogystal a'r borfa, yn cad effeithio arno gan y nwyoa .awyrol gwenwynag hyn. Bu gwyr galluog yu cei^io cael o'r lie y cyohwyml'i" Jlwyon gwenwynTg. O'r diwedd daethont i'r casgiiad eu :bod yn croesi rhan or mor, o'r lie a elwir Moria. Bychan, yu sir GaernarfoTi—wyth neu flaw miJldir p Har- lecih. Dywedir fod y lie cychwynol hwn ya dywodlyd a chorslyd. Ddafr nwyon ar dy- wydd teg a ,garw. Byddai i chwythiad ud- gorn, neu saethu o dÍdTyll ddifodi ilou yrro'r nwyon yn ol. Trwy'r moddion hyn achubwyd .amryw o de,iffi yd, gwair, etc. Ni chafwyd esboniad oyflawji ar y nwyoft hyn eiioed, meddir. Yi- oedd g'wr o'r enw Gibson o'r farn y delai'r nwyon oddiar gyrff pryfaid gwelltog (locusts). O'r ochr arall. barneii gwr o'r enw John Evans (Parch) eu bod yn dyfoKl oddiar benwaig a yrid i dir gan forfilod., A fedr rhai o'r darllemvyr roddi esboniad pellach ar hyn? LEWIS OWEN. lynydtioedd la.wer yii ol crogwyd dyn ym Morifa leaf, Caernarfon, am ladrad penffordd yug Xgmvpel Cwrig- Enw'1' dyn y^ioedd Lewis Owen. Dywedir mai peth hynod o a<n- aml oedd i ddieuydidiad gymeryd He yng N gogledd Cymru yr adeg honno (fel yn awr). Nid oedd yr un saer coed yng Nghaeruarfon, medtdir, yn barod i wneuthur crogbren i grogi Lewis Owen arno. O'r diwedd gwnaed v grogbren ger Bwlllieli. Deuwyd ag ef i ben tref y sir yn nhrymder y nos, < Mef hwyd a clia.c!'L Lllel) i'w gosod i fyny. Ac ymhellach, ni ciheid yr un cerbiwi' yn barod1 i gario Ú(>wis Owen o'r car char i'r Morfa. Dywedent, 013 y rhoddent y drol, na fyddai gwiw ei def- it-vddio i unrhyw amcan ai- ol hynny O'r y diwedd, darfu i dafarnwr yn y dref roddi y I drol ar yr amod el fod i gael ei pihaentio yn ddu, ft i phaentio i liw arall cyn gadael Morfa. Llwyddvvyd i grogi y truan, omd ni cheid neb i symudy ciogbren, ac yno yr ar- hoscidd am wythnosau, yn ddychryn i bawb. Delai'r crogwr o Gaer. Pan yn myned yn ol i Gaer yn y cerbyd caed allaai »pwy ydoedd, a bu raid i'r gyriedydd ei droi i'r brif ffordd cyn yr elai y teithwyr eraill ymlaen. Adroddir llawer o hanesion eraill am Lewis Owen. Hoiiiir iddo ddywtClyd y byddai i ddwy golomen ehedeg uwchben y crogbren adeg ei ddienyddiad. Cyfaiitoddwyd cerdd ar yr acihlysur a bu Hawer o ganu arni yr adeg honno. Dywedir i Lewis Owen gael ei glaiddtu ar un o'r llwybrau ym Mynwent Llan- beblig, ger coeden l'awr, ar otihr y brif ffordd, o-nd y tu fewn i'r ifynwent. Dangoswyd y llecvll i mi. A yw fTyn wir, nis gwn. Ep TROI YN GER RIG. Rhwng Penmaenmawr a Llanfairfechan ceid carnedd a; elwid Moelfre. Dywedir fod yma, yn yr hen aimser, dair carreg.—coch, glas, a gwyn o ran mw. Yn ol traddodiad, pan | ddaeth Cristionogaeth gyntaf i Gymru aeth j tair o wragedd, i ben bryn yn y He hwn i ) nithio ytd ar y Saboth. Rliybuddiwyd hwy cyn myned eu 'bod yn pechu, ac y bvddai'r canlyniadau yn adfvdus iddynt-. Ond hwy, ym meddwl anwy am arian nag am gadw gorchymynion Duw, a aethont -at y gorchwyll oedd ganddynt mewn llaw. Yn y fan trow yd y tair yn gerrig, a'r rha.i hynny yr 1m Jliw- ian a'u gwisgoedd hwynt, set coch, glas a gwvn to. TAN MAWR WYNNSTAY. Ar noa Wener. y 5ed o Fawrfjh, 1858, tor- rodd tan dinystriol a Han yn Wynnetay, palas n.rdclerchog Svr Watkin Williams Wynn. ger Rhiwabon. Ni ddarganfuwyd y tan hyu dri o'r gloch boreu Sadwrn. Erbyn hyn yr oedd wedi cael gafael cry! ar yr adeila-d. Credir i'r tan dorri allan mewn ystafell o dan y lyfr- I gell. Rhoed y rhybuiddion gan was. Yr oedd llawer o urddasolion yn aros yn y palas ar y pryd. Prin y dian-godd rhai o'r mor- wynion a'r gweision gyda-'u hy-wydau. Yr oedd: Arglwydd Vane vno mewn pryd i achnb ei fach.fren. Gweitihid v neiriant tan oedd yngiyii a'r riala«. ond ni chaffa.i unrhyw effaith Buwynl w U'vvddianu-J i j'rbed dnrlun gwerth- •fa-w o Wvnn.stav." ac vchvdig bet-hau eraill. Dinystriwyd trysoraii lawer. ac yn eu plit-h hen Ivfrau a. llaw-ye^rifaxi arwerth^a.wr. Collwvd £ rem;m. <rwerth 6.500-, trwv y tan. i .Ar^edwvd v .seVr-i. yn yr hon yr oedd gwerth 40.000p o wirioedi.
! UNCEBMI AMAEIHWYRCYMRU .
UNCEBMI AMAEIHWYRCYMRU Cynhadledd yn yr Amwythig I CWESTIWN 0 UNO (Gan Ohebvdd) I I 'Bydd Gwener diweddaf cynhaliwyd cyn- 'hadiedd yn Y'staiell Cymdeithas Genedlae^h- ol Amaetiiwyr Swydd yr Amwythig, i'r dyben o geisio s.efydlu un undeb ymyisg undebau yr °Ajnaethwyr yng N.ghymru. Da^tb niier dda o gynrychiolwyr y gwahanol undebau ynghyd. Y mae yng Ntghymiii ar hyn o f brvd, b.ump o wahanoi undebau, sef Ijndeb I Oenedkethol yr Amaethwyx, Undeb Cenedl- iaetboi-kn-i,aeth,A,vr Cymru, UndeU Amaeth- w-yr Sir Efliat, Cymdeit'has Ffermwyr Deheu- dir Caerna-r.on, ac Undeb Tirol Ceredigion. 1 Nid oedd yr olaf a enwyd wedi anion cyn- rychiolwyr. Y'mysg y rhai oedd yn bresen- nol yr oedd Mr. David DlVles, A.S., yr hwn oedd yn y gadair Syr R. J. Thomas, A. S., All-. Thomas Williams, cadeirydd Pwyllgor Cvmreig Cymdeithas Genedlaethol yr Am- aethwyr; Mr. J. N. Thomas, cadeirydd y Gymdeithas Gymreig Mr. \\7, H. Fox, cad- eirydd Cymdeithas S.r .Fflint, etc. Ar gynhygiad 11. J. N. Thomas a cheL nogi«d Mr. Daniel J hns (Gaeriyrddin), eth- olwyd Mr. David Dayies, A.iS., yn gadeir- ydd. AMCAN YT GYRNHADLEDD. Y n ei anerchi-ad,agoritidol diolchodd Mr.. Dcvies am yr anrhydedd oedd wedi cael ei osod arno. Yr oedd y rhai oedd yn breseru nol yn rhai o brif amaethwyr profiadol Cym- ru, ac yr oedd v gynhadledd wedi ei galw _er ystyiied buddiannau igoreu holl ffermwyr Cymru. Golbeithiai ef y .byddai iddynt gredu nad oedd ef yno er hyrwyddiant unrhyw fuddiannau politicaidd. Yr oedd gormod o hyn wedi cymeryd lie yn y gorffennol. Yr oedd pob un yn y cyfarfod yn Gymry. Yr oeddynt yn Gymry cyn bod yn ffermwyr, ac fel ffermwyr Oymreig yr oedd ganddynt bynciau arbaranig i ymwneyd a hwy. Credai ef mai y ffordd-oreu i gydweithrediad oedd iddynt geisio .cytuno ar egwyddorion cyffred- inol, gan adael manylion hyd y dyfodol. Yr oedd ef wedi ffurfio tri phena.wd, y byddai'n bositbl iddynt ymdrin a hnyy yn y cyfarfod. Y cyntaf oedd y prio-dolde-b o gael un Undeb Cymreig. Yr ail, fod yn angenrheidiol cael cydnabyddiaeth arbennig o anghenion ac in- hawfcterau y ffermwyr Cymreig. A'r tryd- ydd oedd, a oedd y fnth undeb i fod yn gor- fforedig yn Undeb Cenedlaethol yr Amaetli. wyr. Oredai ef mai yn y iriodd hwn y 'bydd- ai'r undeb o fwyaf o wasanaeth, pan y bydd- ai holl nerth ac adnoddau yr Undeb OenedL aethol wrth gefn yr amaethwyr Cymreig. Dyma/r pwestiwn, pa fodd bynnag, oe,dd gan- ddynt i'w ystyried. 'Credai elf y byddent yn unfrydol o .blaid y ddau ibwynt cyntaf a. nod- wyd ganddo, a gobeithiai y byddai'n bosibl I dyfod i benderfyniad boddhaol o benthynas i'r trydydd. Cyn eistedd j lawr aw.grymodd y cadeiiydd y priodoldeb o ail-gychwyn yr Arddanghosiad Amaethyddol Cymreig, pa un oedd yn llewyrchus ac yn wasanaeth gar cyn i'r rhyfel dorri allan. AINGELN CYMDiEITHAS GYMREIG. Annerchwyd y cyfarfod yn nesaf gan Mr. .J. iN. Thomas, llywydd yr Undeb Cymreig. Aeth dros hianes yr ymdrafodaeth eydd wedi pasio a'r cynhadleddau a gynhaliwyd eisoes yn yr Amwythig, Caer, a cLlandrindod. Yr oedd ef o blaid y ddau hwynt cyntaf, ond yn wrthwynebol i'r trydydd. Yr oedd gan- ddo ef eieieu. Cymdeithas Gymreig fyddai'n Clnnibynnol ar unrhyw gymdeiUias arall, er y gallai gydweithredu a chymdeithasau eraill ar gwestiynau yn dal perthynas a'r holl wlad. Os byddai i'r Gymdeithas Genedlaethol, &'r Gymdeithas Gymreig—gyda'r undebau eraill oedd yn awr yn annibynnol—ymuno, byddai eu dylanwad yn iawr. Yna gaJwyd ar Mr. Thomas Williams, ood- ieirydd Pwyllgor Oymreig y Gymdeith<|s Gen- <edlaethol, i annerch y cyiarfod. Rhoddodd Mr..Williftins adroddiad manwl am yr hyn .oedd wedi paeio, a darllenwyd yr ohebiaeth ddiweddaraf rhyngddo ef a Mr J. N. Thomas. NSd oedd ef yn meddwl fod arnyTit eisieu cymorth yr aelodau Seneddol i ffurfio eu cyn- Jluhiau. Gwaith i amaethwyr ymarferol oedd hyn. Credai ere ond i'r amethwyr—ar wehall i'r swyddogion—-ddeali y manteision o fod yn gysylltiedig a'r Gymdeithas Genedlaethol, 'I y byddai iddynt muno gyda hwy, iel ag yr oedd eynnifer o fijoedd eisoes wedi gwneyd. Siaradwyd yn ivesaf gan Mr. Fox a Air. Bowyers, cynrychudwyr Undeb Sir Fflint. Wedi Iwn caed aiinerchiadau gan Air. Wil- liam Edwes'ds (Gaetiven), ,Mr. B. P. Lewis '(Rhoeianog, Penfro), yr :Henadur Merfyn Davies (Peofro), a'r Onpten Beer (Aberga- fenni), o bteiij aros mewn undefb uniongyrehol a.'r Gymdeitlias Genedlaethol, ac yna gan •Mri. John Jones (Llamwst), 31. Jones Wil- liams)(Clae,rnarfon) o blaid undeb annibynnol. Uafwyd annerchiad bvrr, hefyd gan Syr R. J. Thomas. e j' o BLAID ACt YN iEJRBYN. Cynhygiodd Mr. IThanie1 Johns k;Caerfyrdd- jii) beziderfyniactau o Iblaid ua Undeb Cym- reig gyda Phwyllgor Gweithiol dros Gymru, i ymdrin a phob mater amaetbyddol Cym- reig, ac. i fod a llawn awdurdod ar y gwaith, iac i fod yn unedig a'r GymdeitlKis Genedl- aethol. Cefnogwyd hyn gan Mr. R. H. Roberts (Foxhall, Dii-ibycli), ac ategwyd ,gan Mr. T. Howard (Trefaldwyn), ac eraill. iSiaradvvyd yn erbyn y rhan olaf o'r pen- derfyniad gan Mr. A. O. Evans i(Dinbych), ac eraill. Gwrthododd Mr. J. X .Thomas, ar ran yr Undeib Cymreig, i fyned i bleidlais ar y ewestiwn. Yr oedd ef ar hyd yr amser wedi I dadleu mai mater o gytundeb, ac nid o bleid. leisiau, oedd hyn. I iSiaradwyd ymhellach o blaid y cynhygiad gan Mri. R. Drummond (R.hyl), J. T. Lloyd fRhuthyn), G. T. Closs (Caernarfon), Mr. D. Lloyd Jones (Llangefni), ac eraill, tm y gwrthwynebai amryw o aelodau yr Undeb Cymreig, Gan na oddefai Mr. J. N. Thomas i'r mater gael ei roddi i bleidlais, cynhygiwyd gan u:i o aelodau y cvmdeithasau annibynnol, a chef- nogwyd gan un arall, fod y PWIlC o fod vn unedig neu beidio a'r Gymdeithas Genedl- ) aethol yn cael ei roddi at farn pob cangen o i ca bob undeb yng .N'ghymru, a bod niier yr aeL odau, nifer y rhai a bleidleieient, a'u pen- j derfyniad, i gael eu hanfon i 'Mr. J. LI. Wil- Jiams (iDinbych), ysgrifennydd Pwyllgor Cym- reig yr Undeb Cenedlaethol, a Air. J. R. Chambers, Llanrwst, ysgrifennydd yr Undeb i Cymreig. I Oyn penderfynu'r cynhygiad hwn go'fyn- wyd i Air. Thomas Williams, ar ran yr Undeb Cenedlaethol, a fyddai ef yn barod i dder<bvn dyfarmad yr aelodau. Dywedodd Mr. Wil- lioms y byddai. Yna gofynwyd Yr un cwestiwn i Mr. J. N. Thomas, ar ran yr Undeb Oymreig, a fyddai e"f yn foddlawn i dderbyn barn mwvai'ri; yr aelodau. Ar y cyntaf dywedodd Air. Thomas nad oedd y ewestiwn yn un teg i'w ofyn iddo ef. -r wye wyd arno i'w nteb, ac ar ol ymgynghor lad byrr a Mr. J. R. Chambers (ysgrifennydd yr Undeb Cymreig), dywedodd fr. Thomas 1 v byddai e: yn foddlawn i dderbvn dvtarniad mwvafrif aelodau ei undeb ef ei hun. Rlhoddodd hyn ddiwedd ar y cyfarfod, ac ni p-hasiwvd unrhyw benderfyniad o gwbl, -go n m.ai cwlbI ofer fyddai myned i'r drafferth a'r draul o gofnodi barn pob aelod, gan ned oedd vr Undeb Cymreig Vn barod i dderbyn barn y mwvafrif. iPasiw^vd pleidlai.s gynnes o ddiolchsfirwch 1 r cadeirydd, pa una gydnabvddwvd vn fyrr g<mddo.
T'.rri-n:- puddings AT LESS…
T'.rri-n:- puddings AT LESS cost "ATORA" Peef malces milk middingg far creamier rnd n>er than do an egg. Sorter* TPcomrr.end it for groTt-im? rhildren." ATORA" is really economic^. lbs. go as !I\r fI:: of ordinary butcher's "et os ATOfvA" contains no waste, skin or re- dy f(-,r use. It f imp ftno rn-OTiey ,i;td ? j rnslJv nn*ri- ti^u.« food^for vnvvfr and o!'?. Uf# shredded "ATORA" for pud din ijs and minr«mAn.t BWk "ATORA" forfrvin? nnd ronki^. oo!d bv all Groeere in 3 lb. cartons, and I lb cartons. HUG ON-AND CO.. Ltd., Open.sfca.-w, Maaoheeitftr.
BWRDD UNDEB PWLLHELI ...
BWRDD UNDEB PWLLHELI Y Cadeirydd a'r Aelod Cynheliwyd yr uchod ddydd Mercher, Mr. J. T. Jones yn y gadair, a Mr. R. Jones yn yr is.gadair. DATHIT.TT HEIDD,WCH. Eglurodd y Dirprwy Glerc yr hyn oedd undebau eraill wedi ei basio er, dathlu yr amgylchiad .i'r tlodion fel y canlyn :—Undeb Caernarfon, 2s- 6c. y pen; Ffestiniog, 2s. i rai mewn oed a Is. i blant; a Bangor 2s. 6c.— Ar gynhygiad Mr. D. H. Parry, Llannor, yn cael ei eilio gan Mr. G. W. Davies, Llanael- haiarn, pasiwyd i roddi 2s. 6c. y pen i'r oil. R. 0 PAgiOG, Y GOHEiBYDD. I .Dywedodd Mr. D. H. Parry, Llannor, ei fod wedi cael ar ddeall nad oedd yr hen oheb- ydd, R. o Fadog, yn dod i'n plith eto, a pheth dymunoi iawn ar ran y Bwrdd fyddai pasio pendeitfyniad o werthfawrogia-d o'i waith yn y gorffennol yn ein plith. Fel y gwyddis yr ydoedd wedi bod yn dilyn y cyf- arfodydd am flynyddau lawer yn fiyddlawn iawn.—Ar gynhygiad Mr. D. Roberts, Ohwi- log, yn cael ei eilio gan Mr. G. W. Davies, Llanaelhaiarn, pasiwyd y penderfyniad wu unfrydol.-fAtegodd Mr. D. H. Parry y pen- derfyniad, ac wrth wneyd hynny llongyiarch- ai y tri gohebydd newydd sydd gennym, sef Mri. Benskin, W. Llewelyn Ellis, a D. Pugh, am y gwaith rhagorol y maent yn ei gylia wni er's wythnosau bellach gyda chofnodi gweith- rediadau'r Bwrdd mor gyflawn a chywir. Y PWYLLGOR ARdANNOL. Cafwyd adroddiad y pwyllgor hwn gan y Dirprwy Glerc. Hysbysodd fod y biliau yn 743p. 176. 9c.—^Pasiwyd i'w talu. PWYiLLGGR Y BYRlDDELO ALLAN. Hysbyswyd fod Mr. W. Jones, Llaniestyn, wedi ei ddewis yn llywydd am y flwyddyn. ADRODDIADj-kU YR YSGI0L1FE13TRIAID. Gwnaed yn hysbys Iodarnryw o:x plant yn -absenoli eu hunain o'r ysgol. E. o7 Williams hefb fod yn yr ysgol ond U4 diwrnod yn Y6- itod y chwarter, a'r rheewm dros hynny yd- oedd gwneyd negeseuau a danfon llefrith. Stanley Williams, Brychdir, 312 o weithiau yn bresennol allan o 85—yn irwelthio gartref.— Pasiwyd fod y Cere i ymohebu parthed y cyf- T'VW. AiDRJODDIAD Y BONEDDIGESAU YlMWELIAIXXL. Clafwyd adroddiad calonogol iawn gan- ddynt. Sylwyd fod un yn dioddef gwaeledd mawr, a phasiwyd fod y clerc i alw sylw'r iSwyddog Meddygol ac i ddod ag adroddiad ii'rpwyJIgor.-Dymunai Mr. S. R. Jones (y dirprwy-glere) alw sylw at un achos neilltuoj iawn, 'gan fod plant y teulu hwn yn analluog i tpyned i'r ysgol am nad oedd ganddynt es- gi,d,ian 'i'w rhoi am eu traed, ac yn wyneb y tlodi mawr, argymhellwyd a phasiwyd i roddi par.iddiu ohonynt. 'SWYTOOG MEDDYGOL DOSBARTH BIOTTJWfNtOG. Dywedodd Mr. iS. R. Jones (y dirprwy- glere), yn wyneb marwolaeth y Meddyg Tho. mas, Bottwnog, fod yn wybyddus mae'r Meddyg Griffiths, Nefyn, oedd yn gwneyd un rhan o'r gwaith, a'r Meddyg R. Owen, Aflber- soch, y rhan arall er pan y bu'r Meddyg Thomas farw, ac fod yr adeg wedi dyfod er- byn hyn i fuchfrechu, ac y mae'r Swyddog Elusenol wedi bod yn siarad gyda hwy ar y mater, a rhaid oedd dewis un dros y dos- barth.—Djywedwyd fod y Meddyg Owen yn agor suTgery yn Slam bob dydd oddigerth dydd Merciher a'r Sul, ac yn myned drwy'r doebarth yn wythnosol.—Ar gynhygiad Mr. G. D. "Williams, lianaelhaiarn, ac -eiliad Mr. W. Jones, Gam Fadryn, podiwyd i ;benodi'r (Meddyg Owen, Ahersoch, i gymeryd y dos- barth. PWYLIJGORAU Y OYNORTHWY AiLLANOL. iHyslbysodd Mr. T. J. Williams yn y Bwrdd diweddaf y buasai'n dyfod a chyn- hyg.iad parthed yr uchod gerbron vn y Bwrdd dilynol. Cynhygiodd heddyw fod un pwyll- gor i'w rannu ac i fyned i ystafell arall gan nad oedd yn bosibl cario'r gweithrediadau ymlaen fel ag y m'aent ar hyn o bryd.—Y Cadeirydd: Ooes dim posibi oael hwnyna. Yr ydwyf fi yma r deugain m'lynedd, ac y mae'r gwaith wedi ei Zano ymlaen yn iawn. •Mr. David Jones (Pwllheli) Y ma-e yma lawer o golli amser fel y mae pethau yn cael eu cario ymlaen ar hyn o bryd, a chredwn •mai Igwelliant mawr fyddai cael trefnia-dau newyddion.—Y Cadeirydd Ai tybed mai I rhyw ddau ifanc fel y chwi, wedi "dyfod yn aelodau er's ychydag wythnosau, sydd yn myned i'n dys'gu ni sut y mae pethau i fod. Rbaid mynd at y mater nesaif yn dcriyrndroi. —IMr. R. Griffith taberclaron): Yr oen yn dysgu y ddafad bori, ynte, Mistar Cadeir- ydd T (chwerthin).-Mr. T. J. Williams (PwlI- beli): Mr. Cadeirydd, nid ydych yn myned i basio hwn heb i rywun gael amser i gvnnyg gwelliant.—Y Cadeirydd Eisteddwch i" lawr. Yr ydych wedi rhoddi eich cynhygiad, ac felly nis gellwch fyned ymbellach.-Ar hynny goifynnodd y Oadeirydd am iddynt godi eu dwylaw i fyny os oeddynt o blaid gadael pethau fel yr o ed dynt. -iPle id leis iodd 15 o blaid hynny. LLYTHYiR MISS PUGH JONES. Anfonodd yr uchod ei hymddiswyddiad i'r Bwrdd ar gyfrif ei bod wedi derbyn swydd i fyned i Awstralia, a chan y byddai i ffwrdd am oddeutu chwe' mis, yr oedd yn meddwl mai teg a gonest ar ei rhan ydoedd anfon ei hymddiswyddiad i'r Bwrdd, gan mai hi oedd yr unig ferch oedd ya aelod ar y Bwrdd.— 'Credai Mr. D. H. Parry (Llannor) mai ei gad. ael yn aelod oedd y doethaf i ni, gan ei bod wedi bod yn anrhydeddus a boneddigaidd iawn yn anfon ei hymddiswyddiad (a. chyd- rhwng cronfachau) gallai ddweyd hefyd ei bod yn esiampl fyw iawn i lawer iawn o aelod- au'r Bwrdd yn ei gwaith yn anfon atom. Yr oedd yn arddangos ar ei rhan ei chyfrifoldeb i'r Bwrdd, ac hefyd yn parchu'r Bwrdd yn dcliria wr. Faint o'n haelodau fydd yn absen. oli eu hunain o'r Bwrdd nid am yr amser y bydd Nlijsts Pugh i ffwrdd, ond am lawer mwy, ac yr oedd ef yn teimlo'n falch fod ganddynt aelod o ferch ar y Bwrdd oedd yn rhoddi esiampl i ni oil, Ac am hynny yr oedd ef yn cynnyg nad oeddynt yn derbyn ei hymddiswyddiad.—Eiliwyd hyn at>n Mr. W. Jones, Garn.adryn.—Mr. T. J. Williams (Pwllheli) Yr wvf yn ategu'r cynhygiad gan fawrygu ei gwaith a'i boneddigeiddrwydd.— lr. Griffith Richards (Criccieth) On oedd yi- I agenrheidiol i ni ei dewis fel un tuallan i'r Bwrdd, credaf y dylid dewis un yn ei lie. gan fod colli chwe' cyfarfod yn colli hawl i'r sedd.—Y Dirprwy-Glerc Nis gallwn wneyd hynny heddyw.—Y CaèÍrydd: Gelyniaeth 6ydd gan Mr. Richards tuag at Miss Pug'he.— Mr. G. Richards (yn gynhyrfus) D-wn i ddim beth ydach chwi yn dda. Gwell iyddai hebddoch o lawer. Fe ai pethau ymlaen yn well (chwerthin).—Y Clade-ir-vdd (yn gynhyr- fus) Pawib sydd o blaid iddi fod yn aelod gwnaed arwydd.—iPryd y cafwyd 15 o blaid, .a phasiwyd iddi fod i barhau yn aelod ar y 'Bwrdd. j ANNERICHIA D YR AROLYGYDD. J Yrr oedd ]\Ir. Williams, Arolvgvdd Bwrdd Llyv.'odraet-h Leol, yn bresennol, ac yn ei an- nerchiad i'r Bwrdd, dywedodd fod yn ddrwg ganddo na buasai gwragedd yn .aelodau o'r .1- iHwrdd. Jjyddaiit. o fantais ddirlawr i'r iBwrdd. Awgrymodd hefyd pe y ceid chwech o ferehed ieuainc i gynhorthwvo PwyUgor y Byrddio Allan y byddant o les dirfawr idd- ynt. Yr oedd wedi ymweled a'r gwahanol swyddogion elusenol hefyd, ac wedi eu cael yn bopeth allesid ei ddymuno, ac am adeilad y car tref. Dywedodd fod yr adeilad, er ei fod allan o date, yn cael ei gadw yn rhagorol a glan gan y swyddogion, a thrwy weinydd- iad teg yr gellid gwneyd y goreu ohono. Un peth oedd wedi ei daro'n fawr yn ei ymweL ifid oedd fod y swyddogion elusenol yn siriol gyda'r tlodion, ac yr oedd yn methu deali paham yr oedd rhai tlodion yn ofni gofyn am ragor o gynorthwy gan fod sirioldeb mawr yn c,.i el ei arddan'gos tuag atynt gan y swyddog- ion.—Cvnhys:iodd v Cadeirydd ddiolchgarwch i'r AroVtrydd am ei eiriau caredisx, yn cael ei ei'io gan Mr. John Wlliams, Pwllheli, pryd yr vch'waneeodd fod un o hen Hdeilia.id v ty i wedi dwevd wrtho- am y corf re" nacr- gystel lie y tu yma i'r Nefoedd. ac na fuastd ( yn dewis gwell meistr a nurse nag oedd yno. ■ ■- 11
' HERALD' FACH Y PLANT .I
HERALD' FACH Y PLANT I (Gan loan RhingyllJ F'annwyl Ffi indiau.—Gofynnais i fy noo-, »-!hart-h yn yr ysgol yma ym Mhenmaonrhos ys- Igrifenn-a ar eu ilechau lythyr Cymraeg i Mr. Lloyd George. A chefais fy mhlesio gymaint yn y llythyrau a'r syniadau gwreiddiol yn- ddynt, fel y penderfynais gopio rhyw ddwsin ohonynt a'u hanfon i Herald Fach y Plant." Cofiwch, wrth eu darllen, mai plant bach o 8 i 10 oed ydynt I. 19eg Meheiin,. 1919. "Yr annwyl Mr Lloyd George, Yr wyf ,Yn falch eich bod v.edi emiill y myfel ac wedi ei .eunill drost .plant bach Cymru a drost plant .eraill blaw Cymru hefyd. ac mor garedig yd- yuh am adael ein tadau a bechgyn ereill ddod gartie. Y mae plantbaeh yn lalch iawn eich bod yn gadael y milwyr ddod gartref .ijgweled yn tyfu yn blant mawr, ac heiyd yn blant da. Y mae llawer o fíhvyr wedi i liaf yn y rhyfel, .ac y mae lawer wedi do-d gartre hefyd." Oddiwilh Isaac Williams. II. Annwy1 Mr. Lloyd George,—'Rwyf yn ys- gvifennu y geirlau yma i chwi yn goiyn a. yd- ych yn Prime Minister o hyd. Yr wyf yn toin eich bod yn dod ymlaen mo rdda. Pryd .mae y Germans am seinio yr Heddwch? Maent j n hir iawn yn gwneud. Yr wyf fi yn cael fy .mbenblwydd yr wn diwrnod a chwi. Xraedd- ych chwi yn 56 oed pan yr oeddwn i yn 9 oed. jtfae yn dda iawn fod y rivyfel wedi gorphen r milwyr wedi dyfod yn ol gartref. Mae .Major Breeze wedi cael lots o vots i chwi. Yr ydych yn Gymro glan. Mae .fy .enw canol i yr un enw a'ch enw canol chwi. 'Jl'wyi JI yn byw ym Mhenmaenrhos. Mae .rhyfel oddiffwrdd wedi dechreu eto am rhyw dda-rn ■;bach o dir, ebe nhad." Oddiwrth A. Lloyd Jones. III. Yr..annwyl Mr. Lloyd George-Yi. wyf yji 3rsgrifennu y liythyr hwn i chwi i ddweyd y bod ni yn iach .i gyd. Y mae pobl o Loegr y dod ilodgio yn ein tai ni yng Nghymru. Yr _ydym yn dod. i r ys.gol Ibob dydd, ac yn dod .ag arian.. i'r ysgol ac y maeyrathro yn rhoddi yr arian a'r enw ar y llyfr, ac yn anfon nhw i ie.st-r y Banc. Ond chaiff hwnnw mono ,eu jgwario nhw c'hwaith, ebe mam." Oddiwrth Arthur Parry. IV. Yr annwyl. Mr. Ll. George,-Yr wyf pa: 3>;grifennu y lTythyr cyntaf gennyf fi ,a:e yr: wyf yn falcih eich bod wedi dringo mor uobel; yr ydych yn awr. Yr oedd llawer o eon' am .danoch .yn yr yagol ag oddi allan y dydd: c'r iklaen ers .talwm. Yr oedd llawer jo fobol J yxi diweyd eidh bod am fod yn Prime Minister, a,c yr ydych wedi 'bod yn dda i Gymru wrth fod yn ,Prime Minister. Yr ydych yn ddyn iawn., Cymraeg i'r booi, a gobeithio y t-ydda-f fi yn dda fel y ohI, ac yn ;gwybod y Ifordd fel y chwi pan af yn favr. Er eiclhi bod yn ihen yr ydych yn ddigon ifanc i fod yn fistar ar iGcrmajiy. Y-r wyf fi yn myned i'r cwarfod canu diwrjiod yr heddwcJi, ac yr wyf yn go- beitfeio y yddwch gyda Iill yno y diwrEod hwnaw. Od<Jiwr»'h Willie Parry. .Y. Yr AnnwyJ Gegrge,Yr ydym ni ya «in ty sii yn cael pwbl i aros am wythnos, as yr wyf yn hoflB eich bod yn cadw yn iach, as j yn cael digon i fwyta bob.dydd. Yr wyf ye hoffi eioh -bod i^edi .ami]il y rhyfel ac v mae | Y. fy nhad yn dod u dre. MC'WD tipyn am wythnos, ] ac y mae fy mra wd baoh yn ihoffi ei fod yn | dod. Yr wyf fi wedjcael d iLJ4 j newydd. Yr I wyf yn myned i Golwyn ;,pob xl,-)s i 'nol bara ae 1. nolo llefrith, ac yx vyf yn rhoddi digon o arian i fy mam." Oddiwrth Trefor Williams. j n. I Yr Annwyl Mr. LI. George,—^sgrifennaf lythyr i Clhwl, mae geisnym eich Uun chwi adref yn edrach yn dda iawn. Pan yr oedd- ach yng Xg'holwyn Bay gwelais i ,ch« yn eich i !-jet ddu a'ch cot ddu. Yr y4ym yn mvrp ■F'angor yn yr h.af Lloyd Oeorge, i weled fy j modryb, ac mae gennyf ddan jack do., ac yr wyf y nmyned i gael gwningajs dydd Sttciwjn. Y mae fy nihad wedi cael cath ac mi syrth- iodd i dwb a'i lond o ddwfr." Oddiwrth Norman Stealey. ,VD. "Anjtwyl Mr. 'Lloyd George,—Yr wyf yn i myned i Lanrwst yn y gwyliau. Y ma.e llawer o filwyr yn myned ar y ffordd. Yr wyf yn hoffi eicb bod yn &ein;o heddwch dydd LluIl. Y mae un brawd i mi yn .gweithio yng Nghol wyn Bay a'r Hall yn Werddon. Y mae gennyf gwningan, ac y mae wedi cael rhai bach." Oddiwrtih Osbert Clark. .VKT. Yr anwyl Mr. Laid George,—Yr wyf am yagrifennu lythur i chi prydnawn heddiw. A fasach ohi yn gadal i .mi fynd o'r ry&col yn diwadd yr wthnos hon? I mi gal dyscu can- lun tractor i Mr. Morus i driai y maes. Yr wyf am ca.nlun eriant. dyrnu ar ol gadal fy yscol. '.Miie Mr. i-Xiorus y-n methm, cad neb i canlun. A gaf fi mynd? Yr wyf am mynd. Mi gaf 8s. 6d. am ganlun a mwyd." Ofwrth J. Ed. RobertB. IX. IX. "Yr Annwyl Mr. Lloyd George,—Yr wyf yn disgwyl eich 'bod rwedi gwella ar ol each: I afiechyd. Yr wyf wedi meddwl' am danoch; drwy'r amser. Yr wyf yn igwybod am un ddynes nad ydyw yn ffrindiau gyda chwi, ibeth j bynnag. Y mae gennyf ddarlun ohonoch yn V ty. Yr wyf vn caru gweled eich llun. Mae gerjnyf ddwy wn'ingen ac mi faswn i yn leicio tase nhw yn cael eich gw.eld chi ryw diro." j Oddiwrth J. Clifford Howarth.' | X. f Aiii-iwyl Mr. George,—Yr wyf yn ysgrif-i ennu y lly.thyr yma i chwi heddyw i ddiolch i; ohi am anfon y milwyr i'r rhyfal i guro Ger- many, a'c am anfon bwyd i iii. Ni fuasem wedi curo Germany ond am danoch chwi. Y ..mae y milwyr wedi bod yn y rhyfal am bwii ,,mlynedd. Yr ydych vn rhoddi ,y bwyd i gyd i'r .si-opwr, ac y mae t- bobl yn ei brynu." Oddiwrth Elizabeth Williams. XI. "Annwyl Mr. Lloyd George,—A ydych chwi i gyd yn iawn y tro hwn? Yr wyf wedi ekvwed eidh 'bod yn myned i ffwrdd i Gaer- ..dydd, ac wedi dod yn ol ddoe. Yr wyf innau wedi bod i ffwrdd i Talybont. a dod yai ol dydd Llun. Yr wyf wedi bod yn Rhyl ddoe, ac yr oedd yn braf yno." Oddiwrth Gwladys Jones. xn. "Mr. annwyl Mr. 'George,—Yr wyf yn ys- gnfennu atocheto i ofyn ydych chi yn gwy- bod fod y rhy¡fl wedi dechreu eto. Yr wyf yn falch ia.wn j'ch gwei'd chi yn y llun sydd gan tada .gartref mewn cot gofch. Y mae gen- aiyf.eisio yoh gwel'd chi yn arw iawn." -Oddiwrth Enid Edwards. XIII. "Annwyl .Mr. Lloyd George,—Yif wyf yn YARrifen- Uythyr atoch. Cawsom ddarlun ohonoch y dydd:.o'r 'blaen. Yr wyf yn dis- gwyl bod yn iach. Yr ydym wedi cael llawer o"dh help y dyddiau hyn. Yr wyf yn my,ud,i Ysgoi Pegmaenrhos hob dydd. cmd dydd Sid. H\vyra(;;h y gwelaf chwi ryw bryd- Biiaewn j?n leicioch gweld yn dod jtua, Welj 'does gennyf ddim ychwanneg i ddweyd." "Oddiivrth Madge Howarilu^ ( mv. r Acnwyl Mr. LI. George —Yr wyf yn ( anfon gair 'bach aitoch i ofyn i chwi a y>d-ych yn dda &I yr ydym lunnau i gyd yma. Yr j wyf wedi wl eich ;lluniau chwi yn rhyw iyfr yn eiai ty ni. Yr wyf yn ffrvnd" mawri ■,chwi. B.ua^wn yn hoffi i chwi ^ael do,d yma it weld yr ysgol. Mae ysgol Penm.aenrh<ss yn j «!>•" dda iawn, ac yn un i^wr iawn. Dioldh yn bwr i cihwj dUll e-nnill y e hyfal." Oddiwrti; jEurwen Davies. Wel, dyna 3ihw i chwi, eu cywiro na'u gwella. Anfoftwch chwithau rywbeth araU a mi mi i mewn, Hoffwn gair oddiwrth- yoh. Dyma'r jcj^feiriad.— J. ELLIiS WILLIAMS., iP^R.H.S., Penmacfeao, Bettwa y Coed, Gogledd Cymru.
[No title]
Ymhlith llnaws o -vsgolfeistri -vng Ngog!»dd j C-vmr svdf) vn hwriadn vmddi^wvddo Mr. Dodd. o a"fr. T. J. 1 WiT-im. R^ngor. Mae'r dd,,u vn wyr cv- hopddjis adnabvddus, ac wedi hod mewn gofa] 0 y.li::i pv. ysig.
Advertising
Next Week is the Last Week of our Sale. We shall make a further clearance of all Odd Garments and Remnants. BROWN'S OF CHESTER Tne Hozusc zvzi/i a reyyJazi::i for G-e-izdnz SaZe (Barc-ains. qpAtdmmLlddilL Great Summer Sale a u or 1" r Enters on its Clearing-up Week on SATURDAY =— We would call particular attention to Special Lots of Washing Costumes and Summer Frocks which will be marked at clearing prices. Open till FIVE o'clock on Saturdays. I BROWN & CO., Ltd., 34/40 Eastgate Row Chester.
EIFION WYN, M.A.
EIFION WYN, M.A. CYflwyno Lrdd-wisg a 53p. 10s. 9c. Yn Arvonia, Porthaiaadog, ar yr lleg c)-i., cyfarfu yohydig o gyfeiliion iiinon WYll er I iL Biwya parotoi y bar ad e.nwog gogyier a dydd yr urddid ef yn M.A. gan Brif Atln-ofa gwlad ei enedigaetn, drwy gyflwyno iddo gaip a mant-eli "c araheb am oo-p 106 9c., swru-a gas- wyl(i gan mwyaif yn y gymydogaeth. Pan ieddianodd y syniad o anrhegu'r prif-fardd a r pethau hyn y tri cyntaf, if-eddyliiau rhai o'j edmygwyr Ueol, ymledodd Tr fath ralddau feJ. ag i grey awydd 1 apelio at edmygwyr y 'bardd drwy'r wlad yn gyffredinol; ond, wedi ym,gyrighoriad daeth.pwyd i'r penderfyniad mai gweil ifyakiai, dan yr aangylohiadau, gyfyngu'r cyfraniadau hyd oedd yn bosibl, i'r caredig- ion lleoi, ac felly y gwnaed. Heblaw hynny nid yw Eifion fel rhai o honom, yn caru show. Delio y bydd efe mewn ardderch- owgrwydd a phrydferthweh cy-iriiuon barddas, ac nid mewn "circus." Ystyrid y buasi'r rhodWion uchod' yji fodd- ion i gyfleu i'r bardd a fagwyd yn y dref werthaawrogiad o'i weithiau. Ffurfiwyd pwyllgor gyda Mr. Henry Ro- berte, Pensyflog, yn gadeirydd; Mr. Evan Evans, ys-golfeistr, yn dtt'yeorydd; a Mr. Ro- bert W llhams, Ffowndri, yn ysgrifenydd. Cyfarfyddoidd y fpwv-llgor wrtth fwrdd wedi ei thulio ag ymnorth blasus. A svlwer y tan- ysgrifwyr na thai wyd treuli-au'r wiedd allan o drysorfa'r dysteb. Ar ol gorphe.n olirio'r byrddau dyma r dawnus Mr. David Williams, Ivy House, yn rhoddi am y prif fardd yr urddwisg, ac ynddi ymddaaigosai bob mod- fedd ohono yn M.A, Yr oedd Mr. D. Wil- liams mor ddoniol nes y bu bron iddo ang- hofio oyflwyno'r "cheque" i'r bardd. Y na dyma'r cwmni lion yn cael eu metddiannu gan yspryd bardcioni ac aeth pob un bron yn Eifion Wyn am y tro! Yn mysg y beiridd hyn yr oedd Cynfi, Parch Ross Hughes, Mr. Edward Davies, Penforfa; Mr. W. Morris Jones. Mr. J, Jones Morris, Thomas Roberts. Mr. J. R. Owen, Y.H., Mr. David Williams. Sylwyd fod yr Atihrofa wedi anrhydeddu ei hun wrth anrhydeddu Eifion Wyn. Diolchodd Eifion Wyn am y teimladau da a ddanghoswyVl tuag ato. Nis gallai byt-h anghofio'r noson honno. Yn ei ymyl yr oedd ei ¡faclhgen bach, Peredur. Y sgrilfenna Carrneddog :Cafwyd cyfarfod da. a brwd. pa.wb yn siard yn gynnes iawn, a.c yn dwyn y dystiolaeth uchaf i Eifion Wyn fel bardd a dyn. Caed annerchiatdau bardd- onol gan y Parch W. Ross Hughes. a Chvnfi, a darllenodd Mr. J..R. Owen, 1J.H., Ael y Garth, "Emvn Heddwch." Eifion Wyn,—(yr ernyn a genid gyda'r fath eneiniad yng nghyf- arfDdydd yr Undeb vn Mhontypridd. yr wythnos o'r blaen). Yr oedd v cap a'r fan- tell yn wertih. 7p. Aeth y baridd, gyda Mrs Williams a Pheredur Wyn. eu mab bychan pert: i Aberystwyth, ddydd Mawrth, i j.ere- moni v graddio. Cyflwynwyd y bardd gan Syr J. Morris Jones, M.A.. D.Lit-t. Cafodd i dderbyniad riiaccorol. Dymuna pob gwlad- garwr iddo hir ddv^ddiau eto i gyfoelhogi llen- yddiaet-h ei wlad,
t.'I EIPION WYN. :M.A.!
t I EIPION WYN. :M.A. 'Dvw proiffwyd ddim heb ei anvnydedd ] Ond gartre'n ei famwlad ei hun, Tuallan i be-nt-ref ei febyd Y gwelwyd gwir werth Mab y Dyn; Ond nid yw ein teulu bob amser Yn dal "at y rheol yn dynn, Fe iun ei gymdogion ddyrchafu Bardd-broffwyd ei fro-Elfion \Vyn. Mae'r goron a fynnwn ni foli Yn deilwng offeiriad y gan, Mae'n gweini wrth Allor yr Awen, Atewn gwisgoedd dihalog a glan Ni cihrwydroJd hyd lwvbrau oferedd, Wrth rinwerldy glynod-d yn dynn, Mae'i banes yn a.teb i'w enw, Mae llwybrau ei oes oil yn wyn. Mae'i Awen mor hardd a'r goleuni, Ym mentyll dilychwin y wawr. Ei tihafod fel fflam yn y crinddail Sy'n ysu pob anioes i r iiawr Mae mellt ei golygon mor tflaimllyd, I Pob drwg yn ei gwyddfod a gryn, Ond tarian i rin a gwirionedd Yw'r Awen yn llaw Eifion Wyn. I Mae'n Feistr y cain gelfyddydau, Cyn gwisgo gwiv du yr M.A., Mae miwsig ei Ler delynegion Yn haifal i ifwsig y chwa Deil liv, id ei Awen yn dreiddgar, Deil taimau ei delyn ^*n dynn, i Os du yw y ifantell a'r capan, Deil Eifion a'i Awen yn wyn. Gwyr Madog, bro decaf ei faboed— t Bro a romt iddo fawrhad, Efe yw olyr.yd-d v cewri I Fu gvnt yn ogoniant ein gwlad j Laslvn wrth grwydro ;-rwy'r Morfa, A'r awel wrth oelp.is y brvn. I A'r don w-th gofleidio y «Traot'iell. Yn uno yng nghlod Eifion Wyn. O. Feistr! bydd fyw hyd -benwyni, A'th wy.;ie.b o hvd at y Av.Twr. Yn broffwvd v glc^wor, ddelfryrlau Gwyd dJynion uwch sorod v llawr; 0. caiw dy delyn mewn cywniv. Xes uno a'r cor uwch y ixlvn. Rhwng- murian Gaersilem I I g:¡nu'n oes oe.soedd mown cwvu. W. nos" HUGHES. Borthyge.it, Gorff. llcg, 1019.
CORNEL J.I.W,. PISTYLL
CORNEL J.I.W,. PISTYLL (Daronun) TAITH AR FEXCI FEDDGELERT. Gwelais ryfeddodau lawer Ar fy nbaith i'r llecyin hwn, Gwelais Natur mewn gogoniant, Beth mewn Nef sy'n well? Nis gwm.- Eifion oedd yn dawel, daweJ, Sawr y mel bereiddiai'r gwynt Tybdwn fod pen-garddwr Nefoodd Rhwng y meillion ar ex btynt. Wedi dod i 'hen Dre Fadog, Syn-ak einyd yn y lie, Anian yn gwastraffu tlysni O gylch adfeiliedig dre Llethrau heirdd, ysgythredd creigiau, Coedydd rhwng clogwyni bain, Ond "Ichabod" dinaeytLdol Mewn argraffiad ym mhob man. Tua "Bedd" fy rhawd Cy padJiwn Ar fy meic yn flin ym mlaen, Ar fy chwath 'roedd mur o iynydd. Gwal a Duw ei phen Saer maen! Ar fy ne 'roedd Morfa Madog Bantle fflat-o gread dyn, Dipyn gwell na thwll ifeallai Fel y mae R'hos Hirwaen Lleyn. Awn ym 'mJaen trwy ryw dawelwc11, Ac i dlyeni o bob rhyw, Anian yn ei Idiwyg oreu, Galwai poib peth "Wele Dduw," Afon .Glaslyn—loew, loew, Yn cusanu hesg a brwyn, Adar maJll yn canu eu clodydd I'w Creawdwr ym mlliob llwyn. Des nes cyrraedd Aber Glaslyn, Agos i'm fu colli'm ffun, YM y mawredd ar aruthredd, Trois i waedd1 "Beth yw Dyn?" Pawb el yno fedr deimlo Mwy nag gall gyfiaethu'n iawn. Ryw aruthred.d gyda thlysn.i Gyd ymgwrkld yn "Aber" lawn! Es ym mlaen nes dod i'r "lett-v." Er mai "Hefin" oedd y mis. Yn y ty 'roedd "Mai"* yn gwearu Croeso, uwch dynodi ei brie Wedi te, es trwy y pentre'— Cartre' Cymro heb dro'i liw, TybOOl fod "Eryri'n" rhywbeth Geidw ".Gymro" hyth yn fyw ? *Miss May Evans. y&goKeistres, Yno'I' oeddwn yn ddeithryn, 'Nabod neb. na dim o'r faii Cyfle ges i wyJio "Cymro" "n Gwneytd i "ddieithr ddyn" ei ran. Thynais fawr o sgwrs ag un-dyn, Gwyiiwn "Gyinro" yn ei dre, Ond, yn fuangwthiodd ataf, Tynu sgwrs a wnaeth efe. Es ymJaen ami Nant v Gwynant. D'lysaf fan Eryri dlos, Trois yn ol. eis i'r "Hen fejin. Ac yr oedd o'r bron yn 110s Yn unigrwydd adfa.i!—felin Collais i fy hun yn siwr. Adlais ryw ysbrydion henaidd Glywn yn rhu a &i v dwr. Minau yno yn yon ofyn. Old ni ddeuai ateb ddim. Dim ond muriau oer i'm gwrando 06 na. c'hlywai ambel-1 slym Enwau ar y dorrau dorrwyd En, rhyw fiwvddi meithiiou draw Ai'r "meiinydd fu'n eu ca'fio? j Prin gael heddyw "ysgwyd llaw." Ond, rhaid tewi bron cyn ae,olxreu Canu "rbagymaidrodd" iawn. Pe bawn byw'ym mro "Beddgelert" Buaswii inau'n 11 a then lawn. Ni ches weled "W ill yr Ordd^i, I Na, "Charneddcg" ar fy iihrn. | Gwn ryw amc.an p'le mae "Orddwr I Ar rvw Graig mi we la is 0. I Daiiwch aid Gymry tirion Tra. fo creigiau dan eich tai, Cedwcii hen nodweddion goreu, Cymry heb arwyddion tra.i; Nid oedd ryfedd i "Ddiwygiad" Ym Meddgelert wneyd ei gryid. Hwnnw yn ddiwygiad gerddodd, Y n ei wres i gonglau hyd Deued eto, doedJ yn fuan Wedi i'r "Qog" ymfudo ar He, Engyl d'N-vigiadau Cymru I Eryri—i'w Phen Tre', Seinied eto'r oerrig ateb 0 wieddiau 'brwd y saialt A chanada-u HaJeliwia Seintiau'n canmol am eu braint. Bwyd dwlvn, Bodeilias, Gorff. 15.
IUNDEB CENEDLAETHOL Y CYM-DEITHASAU…
I UNDEB CENEDLAETHOL Y CYM- DEITHASAU CYMRAEG Gwys i Gorwen Dymunir hy?bysu y cynhelir cynhadledd yng Nghapel y Beidyddwyr. Corwen, am 10 o'r gloch fore GweneT (dydd y Gymanfa Ganu) yn wytimos yr Eisteddilod Genedl- aethol. Gwahoddir houl ferohed a meibion gw la-dgar, lIengar, a cherddgar Cymru i'r cyf- arfod a gobeithir sefydlu adranau o'r Undeb yn ngwahanol siroedd y Gogledid. Cymerir j adair gan Lywydd yr Undeb (Mr. E. T. John) a disgwylir anneTchiadau pan yr Athro Ern- est Hughes, M.A., Cxierdydd yr Atthro W. J. Gruffydd,- Caerdydd yr Ucn-Gapten Goroa wy Owen. M.A., D.S.O.. bargyfreithiwr, Llundain; y Parch J. Dyfnallt Owen. Caer- fyrddin; Mr. W. J. Evans. Abergele, ac ereill. Os y idyaiuna unrhyw gymdeithas ymuno a'r Undeb reu gael cynrychiolae-th yng Nghorwen, neu os y dymuna rhyw frawd neu chwaer gael manylion pellach er hwyluso'r mudiad yn lleol, yimohebed y evfrvw a Mr. D. R. Hughes, PI as Hviryd. Abergele, neu a'r Y-Pgriieo ydd Cyffrediino'i. Mr. D. Arthur Evans. 15. Somerset F!->ad, Barry. Giam.
THE HANDY HOME HEALER .
THE HANDY HOME HEALER Zm-Buk Saves Time, Vi itrry and Pais Few articles are so indispensable in the home as a box oi ZemBuk. The World's Greatest Healer," is our soldiers jn Franoe christened it, cures sore<s and cuts like magic, and drives disease and poison from tha tissues, however long-standing and deep. seated. The wound or Rore promptly and regularly dressed with Zam-GBuk cannot take "bad ways. Zam-Buk not only cleanses and heals the surface skin, but is absorbed by the pores, where its wonderful heating essences make perfe-ctly healthy all the undsriying tissue. Zam-Buk is » healing substance quite out ef the ordinary, being composed o'f certain rare and valuable her%al extracts. It is altogether different from mere ointments, and is entirely from rancid animal fats a.nd all mineral poisons such as zil C, mercury, etc. Zam-Bulr is a concentrated form of the most valuab?e healing, soothing and antiseptics properties known to medical science. Get a box of this wonde: ;ul healer frotm your chemist to-day. ilB, 3d. and 3s. Thfc 3.0.. size c-ontains nearly 4 times the small size.
[No title]
Ysgrifenna- goheibydd o'r Deheudir: ymosodiad a wnaeth Esg-cVb Abertawe ar ▼ Y.M.C.A. wedi bod o fantais fawr i'r mudiad "hwnnw. Ni wnaeth -nr Esjo-b yr un cyhudd- i .d pendant, ond awgrymodd amryw fcethau digjn brwnt." Mae'n bosibl i hyd yn oed css'O'b gael ei gaxio yn rhy 'bell gan opini'wa personnol.
Advertising
GREAT VICTORY SIJOYv. TTTGREAT OPEN WELSH CHAft^PICKSHlP SHOW \Yil1 be heM on the grounds of GWYDYR PARK, LLANRWST, ON WEDNESDAY, AUGUST 13. 1919. Entries Close July 28th, 1919. Over 700 Clr-.sses for Exhibits in Heavy and- Light Ho:scs. Turn(d, Ponies, Cattle Sheep, Pisrs, Batter. Honey. Bread, Cheese. Produce, Horticulture. Dogs, Poultry Bantams, Pigeons, Rabbits, Cage Birds, Cats, etc. rIllZE \GGREGATE £ 1000. 40 CHALLENGE OT^'S. 1 VICTORY HORSE- RACES. 1 RACES for Lad'es an Gentlemen Riders wir r\jn au-in 'he duv, when som- of the best Trotters ard Gallopers in the Kin jJ m wi'.l compete. L"t- £ 10 • 2nd, £ 5. I HORSE LEAPING.—Two Closes in th:s fe-ti——SeV(-ro] of the Loapers. in England will compete. Prizes L25. 1 P.UTTER MAKING.—T wo Classes are devo !<-d rfer, MaV:"1 n-n the Show Field, j when the whole process can be witnesse d £ ] 5 15s. DOGS.—120 Classes. Poultry, Pigeons, Rah • I' ;e Birds, "0 Classes. INTERN ATIONAL SHEEP DOG TRIAL D '-T1ONS hv well-known champions I THE POYAL OAKELEY SILVER PAND be in t-tendnnce. Ticket Booths "n Town and by Entrances t;. Show Fic-d-fie.'re-hment? provided in I Marquees and on Grand Stand. Specially Reserved Seats on the (covere3V Grand Stand 58.. and Schedules (state section), apply to Secretary- f J. R. CHAMBERS, Llaarw^T^