Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
5 erthygl ar y dudalen hon
---.--.'-----._----.. I YN…
I YN YR EISTEDDFOD I I P,r,o Argraffiadau Ymwelydd NODIADAU 0 DDYDD I DDYDD Yr Hyn a Welais ac a Glywaisl DYVl) LLUN Dealled y darllenydd ar y cychwyn fod y nodkwiau a gtuilyn yn caei elil. hys,r' eniiu, aid yn nhaweiwch astudgell ond gas mwyai ym ALhabeil yr Eisteddiod, tra'r cystadleu- aethau a'r cyngherddau yn myned ymlaen, neu ya yr awyr agored yn yr Orsedd, ymgwyneib haul liygad goleuni"—tic ychydig ohonynt. yuiy liety ar ol i lafur, a. lludded, a pihleser, a mwyniuid yr wyl am y dydd fyned beibio, l Yr amcan oedd rhoi argroiiiaaau'r iomenfc, megys ag y'm tarewid ganddynt ar y pryd, 1'eiiy ai da ai drwig hwynt, ai cywir ai ara.ll ydynt, maent yn ddarlun o'r argraff- iadau a wnaed ar y meddwl with weied ofalywad yr hyn a wnaed ac a ddywedwyd. Antruriaeth go iawr ydoedd i le bychan fel Clmwea gynnai 1r. Eisteddfod Genedlaethol, gwyl eytid wedi tyfu inor fawr nes dod yn aungheniil mewn maintioli, nad oes banner dwsin o drefi yug Nghymru oil yn meddu adeilod digon o faint i gynnwys y dorf a ddaw iddi, na llawer a iedr Ilorddio rhoi liety fforddolion i'r ymwelwyr. Llwyddodd Oapwen i wneud y biaenajf; methodd wneud yr ail. Ilae ganddi babeil ibarhaol, lie y cyrahelir ei gwyl flynyddol bdb Llun cynlai yn Awst; eitihr nid digon honno i gynnwys y dorf & ddaw iddi, a rhaid oedd helaetlhu lie y baibell ac estyn cortynnau'r preswylfeydd. Felly hafyd am y liety. i fedrai Corwen ei hun roi gwelyau i hanner y dyeithriaid a ddeuent i'r wyl. Rhaid oedd au gyrru i'r pentrefi o gwmipas. Pan oeddwn yn y tren 0 Ddiribych i Gor wen deuai minteioedd i miews. Yn un orsai daeth cor cyiant o blant i mown, plant o ddeng mlwydd oed i fyny hyd bymtiheg, wedi dod o eithtufoedd y De, o Mountain Ash, i gystadlu yng Nghorwen am woibr fochan. o bum' punt, ao wedi gorfod teitihio ddydd Sadwrn i fod yn barod erbya bora IAlun,ao YliB. letya o'r 1m allan i dre'r Basted dlfod. Mae corau mwy yn gorfod llety a can belled a Rhos a Bala, a tlaeithio ol a blaen bcib dydd i'r Eisteddfod. Un peth sydd yn cyfrif am hyn, wrtih gwrs, ydyw bydhaadra'r lle a maintioli yr Wyl. Ond md hynny sydd yn cyfrif yn gyfangwibi am ftnghytteueterau ymwelwyr. Mae bad ar dri- joiion Oorwen eu hunain. Gweled cyfle i wneud tipyn o bres go lew o'r Eisteddiod, a mynnai rhai ohonynt godi crogtbris am lety a bwyd. iDychrynodd y prisiau uchel hyn lu o ymwelwyr rhag dod i Gorwen i oros, a llawer ofoonynt rhag dod i'r Eisteddfod o gwbl. Treth rhy drom ar eisteddfodwyr cyffredin yw talu o dair i bum' punt am wely a boreu- #wyd yn unig, a thalu drachein am brydiau bwyd ar hyd y dydd. Ond yr oedd cwmni'r rlieilffordd wedi pluo'r ymwelwyr cyn cyr- raedd ohonynt y lie i gychwyn, fel nad oedd llawer o arian yngweddill gan lu i'w roi am eeddau da yn y Paiiliwin; boddlonept-os bodlon hefyd—ar'seddau rhad yn y cefn. Ooified trefi eraifl fo'n gwahodd yv Eisteddfod fod y pres a werrir ar unrhyw beth y tuallan I i'r baibell, yn golygu liai o arian i OWfS yr Eisteddfod ei hun. Ac wedi'r cwbl llwydd a Ilea yr Eisteddfod, yn hytrach naig elw edtliriadol i letydai a ddylai fod yr amcan penna-f a blaenaf mewn golwg gan yr ardal irrth wahodd yr Eisteddfod. Xid yw hyn yn golygu mewn modd yn y byd fod gwneud etw o ymwelwyr yn angfayifreithlon. Ond rfiaid oadw'T AWYD<L am elw o dan reolaeth afwwyr a rheswm. Ar wa-han i'r sawl sy'n ceisio elw, nid oes ddi,wedd ar letygarwch y tri'golion. Syrthiodd fy ngjhoeilbren i gydletya Igyde. Pedrog, EUed, .Y &0 Ap Gwyddon—cwmni diddan a difyr. Totrrodd Pedrog allan, ar gvinol piyd bwyd i ganmol y letywraig garedrg mewn englyn a ddi weddai 0 Q A thra helaeth vrbuhwyd Bord i fardd am bryd o fwyd." i Ao yn ol a glvv,-af a^'bob 11aw cyffelvb ydyw prafkid pawb o'r frawdoliaeth. Erys yr atigof atn letygarwoh oare-digion Barddas ynar ° J I TX Y BABELL. Pbibell hordd, e-ang, gyfleus, wedi cael ei ttirefnu yn hwylus at waith yr Eisteddfod Yr oedd gan 'Gorwen fantais yn y ffaith fod 7DO baibell eanig eisoes yn barod, a'r oil oedd yn ougenrheidiol oedd ei lleds er cynnwys y dart a ddis7<wylid. Costiodd hynny yn unig dros dair mil o bunnau i'r pwyllgor—ac ni chant ddim i'-w ddangos amdano ar ol yr Eis- teddlrod oddigeTth yn unig y deifnydd a wnaed o'r helaethiad wythnos yr Eisteddfod. Aeth- ant i dair mil arall o dreuliau, yn gwneud cyfa.nswm c dros chwe' mil o bunnau. TAUR PUNT Y PEN. iDeallaf fod pdblogaeth Corwen tua 2,000. Oan fod y treuliau yn 6,OOCip. golyga dair (bunt y pen ar yr holl boblogaeth. yn wyr, igwragedd, a phlant. o gyfrifoldelb anannol am yr Eisteddfod. Pe gwnoi Caernarfon yn gyffelyb buasai yn golygu fod aYiFlKLFOLDEH CABRNAiRFON YN 30,cocp- E'yma wers bwysig i.bubl Caernarfon. Bu- acai son am fynd yn gyiriiol am 30,COCp. yn creu dychryn mor UIWT ynghalonnau po-bl Oaernaifon fel na freuddwydient am gael lEiateddfod Genedlaethol yno byth Pe y sonid wrthynt y costdai cyi'adda.su'r Pafiliwn at amoanion yr Eisteddfod 3,000p. condemnid PwylLgor Ariannol Eisteddfod Caernarion yn ddiarbed a didrugaredd am eu hafradlonedd. Pa fodd, ynte, y mentrodd Oorwen ar draul mor ftbw-r? Yr oedd ganddynt yn 1r. Huw Morris yegri'iennydd profiadol sydd wedi gwasanaethu'r swydd i'r Eisteddfod flynydd- ot er8 dros 25 anlynedd. Llwyddodd ef ei hun i gusglu mewn ttlny-sgrifudau dros ddwy- fil o bunnau fel mai tua 4,OCOp. oedd raid l o'r Eisteddfod ei hun i'w chael yn glir a ddiddyled. OL -NODL-tD.tNos Fercher. Rwy'n credu fod 3,OOOp. o'r 4,000p. angenrheidiol eÍåoes wedi eu diogelu. (Debryniwyd tua 800p. o'r iEdsteddl/od a'r cyngerdd ddydd Llun; dros 1,000p. ddydd Mawrth • a bemir fod y der- Ibyniadau heddyw tua 1,200p. Yn y cysylltiad hwn da fyddai cofio nad yw Pavilion Corwen fymryn helaethach na tPhavilion Caernarron. I>ywedir y ceir ym MfoaTilion Caernarfon le i eistedd deng mil o bdbl-dichon fod hyn ormodiaeth-ond nid yw P%vylligor Oorwen yn hawlio f^d ganddynt le i i!wy nag 8,600. Swllt yw'r pris isa,f am docyn, a c-ioron yw'r tocyn drutaf. Cymerir gySartaledd o ddeunaw'r pen am docyn,-a dylai derbyniadau Corwen fod yn 600p. am un cyfarfod pe y lIen wid y lie,) YN Y BABELL. Yma yn y ibul.ell mae'r teimlad Eistedkl- fodol yn codi. Mae rhywbeth i'w ddysgu yin mhob Eisteddfod, a dygodd Pwyllgor Corwen rai nodweddion newydd i me'.Mi i'r eystadleu- aethaa. CANIADAETH Y CYSEGR. Er enghraifft y gwaith a rodklvyd i Goran Cynulleidf-aol. Arferid cyfyngu y g^'stadieu- aeth ben i gar o'r un gynulleidfa, a nodid y don oeia i'w chami. Eleni trwv ddoethineb Cymdeithiifi yr Eisteddfod ue'.vidwyd y ^refn. Rrnaid oedd i'r cor fod o'r un gymydogaeth, ond nid o toigemtheidrwydd o r un gynu'ileidfa, cauid alLui inefyd rvn ben da'it "ddatgeiniaid proffdig" rriag bod yin aeicdau o'r cor. Gyda llarw megya rhwng cronfachau vmddengys oh- ydgi a.mv.-yst<k{ yn y frawdde^ "datgt iniad proSesedig." G-allaf fi, er enjgkrrriifft '"bro- fiesu" fy mod yn dda.t.ge:iniad,- a.c cr nad wyi am awgry^nu yr emiillai cor rhyw lawer lawn drivy fy ii, k-I i yn un o'i "dd<itgeiniaid," nid yw y ihol, mi dybiaf. yn fy nghau allain. j Tf^bycr yw mai y ayniad yw cau allan ddat- geflniaid cvf?og«d: neu ddat-gfinwid A-rth eu gaiwedisra/th). Dnr; yn lIe l-.rdi y don i'w dia.nu, nneiN,i yn Ng'h&rwen fod yn rhuid i feob oor ddatgnnu (a) Antihe^i Gymreij. (11) PsItti-g/?'" eto. •(c) E:11 ar hn ala'-v Caniateid i bob cor ddewis pa anthem, pa salm-don, a pha emyn a ganent. Felly, y;n lie gwranklo ar un don yn cael ei chanu wyth o weitihiau gan wyth o gorau gwa- hanol, cafodd y gynulleidfa. dros ddwsin o Ily ddarnau gwahanol; cuweetit ddau ddwsin oni baa i ambell gor ddewis darn a ganesid gan gor arall. Rhoddai y gystadleuaeth yn y wewij I hon •amrywlaeth ddymunol iawn yn y oyrar- fod fel na flina neb wrth wrando. Gan fy mod! yn ymdrin a dhaniadaeth y cysegr pricdol yw cyfeirio at y ganmoliaetl1 ucliel a roddwyd gan Mr. Haydn Jones, y beirniad, i'r ddwy don newydd a'r ddau emyn adnabvddus yr ennillodd Mr. Afan Thomas, Cwmafon, Port Talbort, cMeg punt aim eu cy- fanaoddi. Dywedai'r beirniad' am un o'r ddwy don yn urberni.lg ei bod yn gampwaith. Cynihygiwyd hefyd wobr am yr emyn goreu ar Ddathliad Heàdwch (neu "Ddetholiad Heddwch" fel y'i ceir yn y Rhaglen!)" Wele'r emyn buddugol :— I Arglwydd Dduw y Iluoedd, A Brenin y bremhinoedd, Cyflwynwm heddyw foliant pur, Am atal cur rhyfeloedd I'w enw r'hown hosana Dinistriodd Duw y bwa; O'r nef cyfododd ef i farn, Ein cadarn amddiffynfa. 0 dan ei aden dyner, I Fe'n cadwai mewn gorthrymder Prc4asoni wenau'r addfwyn Oen Hyd Iwybrau poon a phryder, Am nawdd ei nerth dialtthwn, I Am rym ei ras gofynnwn; I dreulio'n hoea mewn heddwch llawa. Rhitiweddau'r lawn a geisiwn. j Ede yw tad yr unig A Brawd y weddw ysig, Llifeiried iddytnt ddoniau rhad Ei gariad gostyngedig, Rhoed iddo'i Hun ogoniant, I I ddynion rhoed fad>deuant, A aha,ned hyd o dan y palm Ei fythol salm o foliant. ¡ ADRODD A CHANU. I Da yw gweled fod mwy o eylw y-n cael ei dalu i gystadleuaethau gan 'blant. Caifwyd yng Ngihorwen heddyw "xfitum Ganu" (Ac- tirm Songs) i blant a chaJiu perahiliion gyda'r I taonau i blant. Profodid pob un o'r ddwy gy^- ta<lleuaelh yn ddyddorol a llwyddiannus iawn. I f DdjTrwyd iv gynulleidfa gan yr ystum ganu yn dangos tfrwyth dysgyblaeth ofalus a llesoi, a swynvvyd hwynt gan y ca>nu pcnhillion. Yr oedd hwn heddyw YI1 gyfyngedig i rai o dan 18 oed, end hogyn bach dengmlwydd oed o'r South, "Da.i If an," o Glanammaai, sir Gaer- fyrddin, ennillodd y dorch yn rhwydd. AdrrxJdiad i rai mewri oed oedd Iheddyw. Y darn oedd Myfyrdaith Dyddiau Olaf Glyndwr, I o waith Tecwyn. Cafwyd yma wers bwysig i adroddwyr i astudio natur y darn cyn eO. ad- rodd. Anghofiai rhai yn y gystadleuaeth hon mai "Myfyrdaith" neu "Ymson" o eiddo I y Glyndwr oedd y darn, ac adroddent ef yn i'r hyn :yr adroddent fv eidklo innau "Anerohiad Glyndwr i'w Fyddin." Yn awr nid tvr un dull a gymer dvn pan yn siarad ag ef ei iiun ag a ddeinyddir ganddo pan yn an- nerch eraill yn gylhoeddus. Tarawodd y fudd- ugol-merch ydoedd—y cvweirnod iawn, a chafwyd adrod5Jiad a g^y^ddai a phob ca-loit YN Y CYNGERPD NOS LUX. Dyma. olygfa hardd. Y babell eang o dan | ei sang. Ceid yr esponiad yn y lhaglon. Cyn- gercld Cymreig o alawon gwerin ydoedd- y geiriau, a r alawon, a'r datganiad un ac oil yn gynnyrch Cymry glan gloew. N id oedd raid cael mac Eidalwr i ganu nac Almaeaiwr i gyiiansoddi—megys ag a welwyd lawer tro yn yr ranser s-y.:)t. Mae Pwyllgorau Cymru yn dechreu dysgu nad oes debyg i'r Gymrae", na hafal i aiawoiii Cy'nru am g,lffroiCalon y Cymro. ai y E.h(''adodd Cor rv Eisteddfod y cyweirnod i'z 1 h-oll gyngerdd yn ei ddatganiad rihagarweiniol rhagoroi o "Hariech" a "Syr HarTi Ddu." Gall Cvmdeithas Alawon Gwerin CyTnru ym- faichio, os na iynn ymffoatio yn ei llwyddiiant yn adgyfudi hen alawon aelwydydd gwledig Cymru. a'u dwy.n yn fyw ac In iitch i aelwyd y ¡renel(Jr] ar lwvfan Yr Eisteddfod. Dyma'r pethau sydd yn mynd heno gan y dorf aniferth, ac yn cyffvvrdd a'i dhalon, a'i gwrong a bon- edd fo'n s-wrando, ac ai Dilye Jones ai Laura Evans Williams, ai David1 Ellis, ai Powell Edwards ai R. PurceH Jones, ai Cor yr Eis- tedWfod fo'n eu datgainu. Xid oedd digon i'w gael i'r dorf. Rhaid oedd cael encor bol) tro gyda'r canlyniad rheidiol fod y cvmgerdd, fel cybriod yr Eisteddfod ei (hun. yn gorlifo J dros geulaivaau yr amser penodedig" ididi. 11 z! YR EISTEDDFOD A'R YSGOL. Tci-tyn cyfariodydd y Cyinmrodorion eiem oedd •'i'erthyitas yr Eisteddfod a'r Yegolion." Agorwyd yr ymdrafoaaeth gan y Proffeswr J. Gruftydd, yn eac-I ei ddilyn gan Llew Tegid. S Dywedai Mr. W. J. Gruffydd fod ansawdd addysgcil eynnyroh y Brif Ysgoi yng Nghymru o bosibl yn ami yn rhagoroi. Ond y drwg oedd fod y becligyji hyn yn ami yai cadw eu llygaid arfeuS'ydd brasadh Lloegr, ac yn ehwiliobeuJlyodd am fodd i wella. eu byd. Ond tai gal i Gymru 'oedd fod y bechgy.n a godwyd yn ei phrifysgol hi yn biirod felly1 i werthu eu gwasanaeth i'r uchaf ei gynnyg boed ihwnnvv pwy y bo. Gwerin Cymru ddygcldd y Brif Y"sol i fodolaeth, a gwerin Cymru fedda felly yr hawl tiaenaf ar wasanaeth y aawl a fanteisiodd ar yr addysg (horlio. O'i ran ei hun ni throai efe byth mo'i gefn ar ei wlad tra moorai eruriiil crwstyn rhwng bryniau GwaJia. Yr Eisteddfod, ebe fe, yw gwir Brif YsgoI gwerin Cymru. Apeliai yntau at y werin hono am eu cymorth i'r sawl o'ii pihlant hi; ag oeddent gysylltiedi^ a'r Colegau ac a oedd- j ynt beuiiiydd yn yrnladd yn er.byn Philistiaeth j y Brif Y.sgoi. "Os," eibe i'e, "os mai Prif Ys- gol gwerin Cymru yw'r Eisteddfod, Prif fsgol pwy yw y sefydliad a elwir yn Brif YsgoJ Cymru?" Rheolid y Brif Ysgol gan PhiiLs- tiaid giun kU y Sa-eson yn y mwyafrif ao- y LJywodraethwvr. Amcan y Philifitiaid hyn oedd gwneuthur colegau Oymru yn rhyw fath o efelychiad gluetwraidd o golegau Lloegr. Yr hyn sydd eisieu arnoni ni yn Nghymru yw I cael datblygu ar edn llinellau cenedllaethol ein hunaki, ac nid bod yn d dy n wared wyr gwael i'r SaLs yrohob dim. Awgrymai ef felly ffurfio "Academy Cym- reig," ')"1' hon. ebe fe, y gellsd ei sylfaenu trwy ddylanwad y Prif Weinidog Cymreig sydd mewai cydymdeimlad mor Uwyr a dy- head.au ei gydgenedl. Penoded Cymd'eithas yr Eisteddfod a GorSeJdd y Beirdd nifer o gynrychiolwyr i gyifarfod a chynrychiolwyr o'r Brif Ysgol mewn cyd-bwylLgor i gymexyd y mesurau arKgenrheidiol yn ddioed. Dylai'r I "Acitdemy" fod yri boo ar IV Brif Ysgol ac ar yr Eisteddfod. Wedi rhyddhau yr Eisteddfod fellr o afael Haw gorthrwm y Brif Yagol, byddai gOibaith gweled diwylliaint genedl- aethol Cymru yn cael ei chydnabod, ac yn dyfod i'w hetifoddiaeth. Dilynwvd ef gan Herw Tegid yr hwn yntau a dybiai fed Uawv Sais yn llawer rh-y amlwg yn ein c tillun addyag, yn ei reolaeth gan j j pwyllgorau, ac yn ei weinyddiad yn ami gan yr afehrawon. Mynnai ef ddwvn vr Eistedd- j fod a dwvn yr Yagol i'r Eisteddfod. Galleeid j gwneud hvn. ebe fe, drwy ddysgu'r plant yn J yr ys^o'i'va i ganu peflihillion gyda'r delyn, ac j 1 oystidh' 'n vr Eisteddfcdau Ueol ac arai!. J M vref.:d ->Ut ge.nhecP.aeth o blant wedi cael J eu tr'.wf1' a svniadau gwlndgarol. Gohir- J iwyd %-r v^dj-odnetih ar y pwnc hyd cyfarfod j bore Mfr'-he". | fOl Xn1!d.—N">vS Fercher. Heno aralb'- j or-;r fi i y }i^rp-r-^ni nt*vr uchrrl. CyrehaJiwvd ] ▼ cvfarl'^d srohi-iedi? frr-e heddyw. a cb 'f- | Vv-yd ymdrafoda-eth iap'i nr y cwesti^n. Yn | v JiwetTd cytamryd i ffurfio pwyHgor i. ystyi 1 ied yr holl fater ac i ddwyn adroddtad y flwydklyn nesaf). Y G.^KEIRWYtR Llywyddai Syr D. S. Davies, A.S., yng nghyfarfod y bore. Bu ef yn ddiigon doeth. i •wneud ei araeth yn fyrr. ANIXEPXIHIAI> SYR. D. S- .DANES', A.S., DDYDID ULUN. [Dywedodd nad yw'r Eisteddfod herb ei critics. ICroesaw iddynt oe eu hamcan ydyw dyrdhaifu ac nid tynnu i lawr. Mae yn llaw- enydd o'r mwyaf gweled ein mebion a'n merched a gawsant fantei&ion addysg uch- widdol yn ein colegau yn barod i gymeryd I eu rhan yn y gwaith cenedlaethol. Ni fu erioed fwy o angen eu oymorth. I Iwyddo yn ei ham can rhaid i'r Eisteddfod wrth was- anaeth y galluocaf o fewn y tir. Croesaw i'r dosipariJh hwn igvmeryd eu rhan i wneud yr hen Sefydliad Cenedlaethol yn fendith ;'n •gwlad a'n cened!. Mae ar y byd heddyw angen dynion cryi o gorff a meddwl wedi eu diwyllio, ac yn bennaf dynion o gymer- iadau gonest, yn caru dyn ac yn ofm Duw. Ond cael hyn bydd bywyd yn fwy ei werth I yn y byd hwn, ac wedi ei gymhwyso yn well i'r etifeddiaeth yn y byd a ddaw. Mr. Haydn Jones oedd l fod yn llywydd y prydnawn, ond methodd ddod gan ei fod yn I Llundain yn un o'r ddirprwyaetih yn ymweled a'r Prif Weinidag ar gwestiwn Mesur Dat- gysiylltiad. Cymerwyd ei Ie gan Syr Vincent Evans, yr hwn ni wnaeth annerehiad. Llywydd cyngerdd yr hwyr oedd Mr. K T. John, rhoddwr ygwolbrnu am y cystad- leuaethau mewn canu alawon gwerin Cymru. ANNlElROHIAiD MR. E. T. JOHN. Wrtih lywyddu yn y oyngerdd nos Lun, dywedodd Mr. E. T. John :— Dymunaf yn gyntaf pet'h ddiolch yn wresog i gyffeillion Corwen am roddi lie mor amlwg ac mor ilaenllaw yn eu trefiuadau i hen alaw_ on a chaneuon gwerin Cymru, a'ch llongyf- arck chwithau ar rhaglen s%wynol cyiigerdd cyntaf yr Eisteddifod. Wrtih eicrhau fel hyn dedhreuad mor drwyadl Gymreig, yr ydych yn sicr yn gall yn eich cenedlaeth-yn amlwg ¡ ddeall gwir athroniaeth y mater. Tystia. gwyr profedig mai mewn cyifathrach ago« a didor a cherddi gwerin y genedl y ceir unig a sicr sail pdb gdbaitii am gread ysgol gerdd- orol Gymreig teilwilg o'n lianes a'n hanian- I awd, canys ynddynt ceir iaith calon cenedl— I ei goibaith a'i galar, ei hafiaith a'i hing— hyawdl grynhoad o brofiad canriifoedd tym- ¡ bestlag—hindda a dryohin Cymru. Tra yr r ydym ba-wb ohonom yn ymliyirydu ac yn ym. falchio ym medr cerddorol meibion a 'merch- ed Cymru, yn llaweahau fod y cyfryw rhodd daionus, fod dawn cyn hyfryted wedi ei hes- tyn i'n pobl gian Ragluniaeth a Haw mor hynod hael—nid ydym heb ddyheu am ffrwvth mWy addfed, profion mwy tarawiadol o athrylith cyfansoddwyr Cymru rhyw gerdd anfeidrol feiddgar yn cyfleu dyhead dyfnaf cenedl a ffeunyddiol dramwya anweledig ffyrdd. Ac nid ydyw y cyifryw ddelfryd heb sail sylweddol a digonol. Barn doethorion Dirprwyaetili y Brifyegol ydoedd ei fod YIlJg ngallu Oymru i rodli i'r byd cerddorol gyn- ysigaeth lawn mor gyfoethog a chyfraniad di- ail Rweia, canys betiti bynnag ein barn am natur a gwerth gwleidyddiaeth diweddara'f IRwsia, nid oes ymhlith cerddorion un icd o amheuaeth yngihylch anrhaethol werth a di. hafal swyn gwaith ei chyfansoddwyr cerdd- orol hyfedr. Sicrheir y galivvn wneud o leiaf lawn gystal ond gwneyd yr ymdrech—y mae y gallu yn amlwg a'r wobr yn sicr. Y mae y Dr. Walford Davies wedi bod yn pre-gethn vn ddiweddar yr unrhyw atihrawiaeth iachus, gan addef fod traddodiad cerddorol cenedl y Gymry yn beth ar ei ben ei hun ymhlith y cenhedloedd. Cred y gellir yn hapus briodi symledd yr hen a'r cymihlith a'r cywrain vn y gerddoriaeth newydd. Yr unig gais'v dymunwn ei wneud heno ydyw ar i chwi ofalu fod athrawon ac athrawesau ein hys-'gol- ion ddyddiol tref a phentref a chwm- w-d yn rhoddi yn feunyddiol gryri Ie i gerddi Cymru yngwaith yr ysgol ion? Nid «oes dim, yn fwy teibyig o eicrhau y bydd v to net;.af yn Gymrv gwladgar yn wresog goieddu hiaith deuryd a thraddodiad mad wlad eu tadau. MAWRTH YR ORSEDD.—EI GELYSION a 1 CHAREDIGIOX. D ddiwniod llawnucii itu id doe. A'r cyanylau yn wylo dagnau tyner ymgynhuil- oud y beirdd mewn riivv.ysg olld niú mewn g:>gowaiit i'r Orsedd. edi cyrraedd (1.1011- } nt y bubell ymwisga-sant oli itl Soloinon yn ei aoll ogoniant. O-nd wele Dr. Rees, Caev- sws (Ap Gwyddon) arw-yddfardd yr Orsedd yn gyrru oiian orckymyn caeth nad oedd neb i tyned a gvvxsgoedd yr OrseJd drwy'r gwlaw oedd erbysi hyn yn hidlo yn drsvm urwy'r gogr fry. Felly, ynuidihatriAud y sawl a wis- gwyd;—oddigert^h y oeddent ber dienog-I ion eu gwisgoedd,- <1,C Jiad noetiiion y ceid y Gorscddogion yn yj- oryindaith coilodd lawer o brydierl'nweh arferol yr addaughosuxi, Cynhelid yr Orsedd ar Ben y Pigyn, brvu- cyn uchel wyia'r dref, ac i gyiraedd ya' hwn yr oedd' yn rhaid dring'o, a dringo nes y J tybdai rhai fod Goreedd Corwen yn y nef- oedd. LIwybr garw serth odrwý"r coed a ar- wainiai i'r llecyn santaidd, ond er garwed y ffordd, er gwlybed yr bin, er beirddi o wisgoedd eu igogoniant, yr oedd swvn yr Orsedid i r werin y.n ,;u'os. Yn eu haros" o gwmpas y cylch yr oedd cannoedd yn dis- | gwyl yn amyneddpar, caamoedd eraill" yn os- i gorddlu anrhydedd iddynt ar y d.iitn, a'efhan- noedd mwy yn eu canlyn o hlrbell. Yr oedd un o bapurau dyddiol y Sait- y diwrnod cynt wedi cyhoeddi ymor-odiad llym ar yr Orsedd, gan gymeryd ysgrif un o "geil- iogod y colegau" a ymddanghoscidd y* "Y Beirniad" fel sail i'w ymostjdiad. Hanfod yr erthygl honno oedd mai twyllwr oedd lolo: Morganw.g, ac mai ffugio yr hen ysgrifau yn desgrino defodau'r Orsedd a wtiaeth, ac felly mai tw,1 a rhagrith i gyd Orsedd fel y mae heddyw. Gwaedu^Ti- Philistiad yn groch yn y papur newydd ar y be.irdd gonest, i, "Deuwch allan o'u canol hwynt," ac ar y werin i beidio mynychu mwyach ei defodau hi. Ond yr oedd presennoldeib llu o feiidd a beiddesau, a tiiyrfa fawr o'r werin yn yr Or- sedd ar waetha-f yr hin a'r amgylohiadau anffafriol, yn atabiad diamwys i'r ymosod- wyr. O'u ifhan hwy gallasai Iolo Morgannwg fod yn dwyllwr, a'r hyn a ddydwedai efe am yr OTsedid yn rhywbeth mwy Ineu lai na'r gwir. Ond hyd yn oed a chaniatau popeth a ddy- ? wedasid gan yr ymosodwyr hyn, dilys yw fod Gorsedd Beirdd mewn rhyw ffurf yn bodoli o leiaf bum' can mlynedd yn ol. a'i bod yai bodoli yn ei ffurf ibresennol ers dros chweoh ugain mlynedd. Rhaid felly gael rttiywbeth gwell na morthwyla phig colegwyr i dorri o d'ain eu seiliau heddyw. Geill Eifionydd gysgu yn dawel, .gan deimlo yn berffaith hydems fod i sail cadarn yr Orsedd vn safyll, ac i sefyll- I o leiaf 'hyd nes y dyfeisia'r colegwyr ymosodol rywbeth gwell i gymeryd ei lie. Tarawodd Gwili ergvd smart ar ihyn yn ei anerchiad o'r Maen Llog. Ebe efe — Rhvs-edd. Os CIa. Iolo loes calon,—a'r (hen Buw q Ei droi'ii bel yr awron; I Gwelaf y dydd "sydd i son Am Rys-edd y Morusion. englyn at ymosodiadau Syr John ¡ I Moras Jones ar y Doctor William Owen Pmrh, I ar ynlooodiadauyn y papurau dyddiol ar Iolo Morganwg a'i Orsedd. Creda'r beirdd fod Syr John Rhys law yn llaw a Syr John Mor- t; ris-Tones,—yT hyn dr-vihefn aesponia'r "Rhye- edd" a'r ■ c Disgjmai'r gwLaw yn gnwodydd, ac ebe Gwili:—• Mae'r awe-II glos y glaw I dy odl sy'n dihidlaw. A gwirion cvnnig ar;iith I ae-r lu ar ddaear la.ith. Gwili, Y Marw Goffa. t Coilodd yr Orsedd nifer o'i haelod-m i y flwvddyn ddiweddai, ac yn 01 en harfer rhoddocM y beirdd flodpudjTch yr fjoffndwr- ¡ iaeth am a.m danynt yai yr Orsedd. Wele ra.i ohonynt:— Dr. Hugh Jones (Harddn-v-n). Ef y rihawq: ?ai fiaw-rvgu—drwy Walla A m ei drv!e^v nllu v fwyn Frencryl fu Yn hoffi'r gwaith o'i phregethv Tryfan. Meilir Mon. Ei <r°*!cdl fa^Th.a. sreinion,—arabawl Yr fardd tir ion Tra. Gwalia a'i {"ri^'iTioa E fotir mwy Fcilir "vioa. Y Parohedij Evan Davies (Ifan Dafydd), Trefriw. (Ganwyd yn Aberangell, Meirioruydd). Baudd glan oedd Ifan Dafydd,-a lienor Lla-vn o bethau celfydd A'i fawr waith efo a rydd Fawr enw i Feirionydd. Canwy. Gutyn Arfon. Eto ni welwn Guty.n,—angel cu Y Ilg ngwyl eanac emyn; A tlhon hedd <Leth yn ei wyn,—yn hapus, I'r half hudolus, cartref ei delyn. Canwy. Elfyn. Canodd i Olud yn estron i ffawd, Canodd i D'lodi a'i ddraen 5-,n ei gnawd; Canodd i'r A won addfwynodd ei oes; A chanodd Fotudlonrwydd dan bwysau y groes; Canodd i Noddfta, sy'n llathru pob Hi', A clianodd ei ihunan i mewn iddi hi; Caiff Elfyn deyrnasu o'r erw oer, fud, Ei orsedd yw oalon pob Cymro drwy'r Ibyd. Bryfdir. Yllia cafwyd ca-riu peniiillioii gan Alaw Mae- lor. Amcanotdd at eu gwneud yn "topioal" ys diywed y Sais. Wele rai ohonynt;- MOLAWD HEDDWCH. (Y geiriau gan Penllyn). -NLa. gwaed yn sychu ar y cledd Trugaredd ydyw hyny, Mae rhyfel ola'r byd ar bela, A'r faner wen i fyny Mae duwiiau rfiyfel yn y Ilwch A heddwoh yn teyrnasu. Mae yspryd (^nnen fach a mawr Yn awr yn ymlonyddu, A oherbyd rhyfel yn ddibarch A'i farch yn mynd i gysgu, A'r cletdd yn troi yn loew swch A heddwch yn tayrniasu. Ar ol y brwydro eltled fu A'r gwaedu dan ergydion •Mae buddugoiliaeth wedi ei clhacl Ar bob ymrafael creulon Ac am .gael gvvarod o'r fath !bwn Offryimwn ddiolch calon. AetJh holl dafodau clyohau gwlad I siarad am gysuron ] A'r atsain aeth o fro i fryn Ar edyn yr awelon A daeth llawenjtdd fel y 131 I dorri ein pryderon. A daeth llawenjtdd fel y illi I dorri ein pryderon. i ehy fLYd cenedl eto gledd I drai anrhydedd heibio, Xi elwir mwy ein meibion mad I >fyind' i'r gad i frwydro; Ni weJir aeb yn rI-jod 'o'r,byd Dan glefyd wedi ei glwyfo. Pwyall anighofio'r aneibion glan Fu yn y tan yn foddlon I f'yw neu farw er ein mwyn Ej* dwym i ni fendithion; Bu raid i ryw rai gol 11 gwaed I gadw'n traed yn rhyddiom.
Y FANER GOFFA.
Y FANER GOFFA. Un o addurniadau tlysaf a mwyaf arwydd- ocaol yr Eisteddfod oedd y Faner Goffa, a grogai uwch y llwyfan yn y babell. Creadig- aeth -Air. Kelt Edwards yw hon drachefn. Wele ddarlun o iioni:—
DYDD MERCHER
DYDD MERCHER EISTEDDFOD Y PLLT. Priodol ddigon a fyddai galw gwaith y dydd heddyw yn Eisteddfod yPlant." Y plant oedd ar y blaenv ar hyd y dydd. Rwy II meddwl mai y diweddar anwyl Rnys J. Haws pan yn weinidog Bethel, a roddodd mewn gweithrediad gyntaf y syniad o gael Eistedd- fod arbennig i'r plant. Un felly oedd yr Eisteddfod Genedlaethol yng iNghorwen hedd- yw. Gwelais yr arwydd cyntaf o hynny ar fy ffordd tua'r babell. ATHRAW DOETH A GWLADGAR. Ychydig o'r tu allan i'r dref cefais brofiad newydd—athraw Ysgol ddyddiol yn rhoi gwers yn yr awyr agored i blant ei ysgol. Safai'r plant yn uanner cylch yn. ei wynebu, ac yntau yn eu hannerch. Danghosai iddynt yr afon ddolennog o fewn ergyd carreg iddynt. "Hon," ebe fe, "yw'r Ddyfrdwy. Afon enwog ydyw. Ar y map, geiwir hi River Dee. Galwai'r Rhufeiniaid fuont yma ddeu- naw can mlynedd yn 01 hi yn Deva. Gwelwch fel y mae yn doiennu ar ei ffordd i'r mor." ■gan gyfeirio a'i fyis. Rhed alian o Lyn Tegid yn ymyl y Bala. Teithia tua'r mor, ac ymarllwysa iddo yn ymyl dinas Caer." Aeth ymlaen i ddweyd am y gwasanaeth a wnai yr afon ar ei thai til. Cyfeiriai at fannau amlwg eraill cyfagos gan ddweyd ychydig frawddegau byw am danynt i'w hargraffu ar feddyliau a chof y plant. Yna dywedodd am gvsylltiad Glyndwr, ac enwogion eraill, a'r ardal a'i hamgylchoedd. Yna ebe i'e :— Chwi welsoch yn yr ysgol enwau y lleoedd hyn ar y map. Heddyw dyma chwi yn gweled y pethau eu hun. Pan evvch yn ol i'r ysgol edrydhwchar y map eto i ühw gael cysylltu yr hyn mae'r man yn ei ddweyd a'r hyn a wel- heddyw yma. Darllenasoch yn y llyfr yn yr ysgol am Owen Glyndwr. l'r ydych yn awr yn sefyll ar y man lie bu ef a dewrion eraill yn yr hew am^er yn ymlidd yn erbyn y gelyn fel ag y bu eioh brodyr chwi yn ymladd yn erbyn y Germaniaid yn Ffrainc; ac yffi- ladd yr oedd y ddau i amddiii'yn cartrefi Cym- ru rhag y gelyn." Byr ddyfyniad yn unig o'r wers ydyw yr uchod. Aeth i'm calon. Dyma, ebe Ii, athraw a. wyr pa fodd i roi gwers 11 blant mewn cenedlaetholdeb wrth roi gwers mown hanes a daearyddiaeth. Gwnaethum yn hyf i fyned ato i'w longyfarch ar yr hyn a wnaeth- ai. mai athraw yr ysgol ddyddiol ym Mhentrevoelas ydoedd, ac mai cor o blant o'i ysgol oedd i gystadlu yn yr Eisteddfod oedd y plant. < Yno y'u gadewais, ac ar fy nhaith tua'r Babell ymsoniais :— Dyma syniad newydd. Un o wersi Ftedd- fod Corwen yw y rhaid i ni fel Cymry roi arwedd fwy Gymreig ar e:n haddysg. Rhaid i ni drwytho ein plant mewn diwviliant Cym- reig, cvffroi ynddynt edmygedd at bopeth da aChymru, ei lIen, ei hanes, ei chan, ei phobeth. A dyma'r gwr da hwn o Bentre Voelas yn dangos un ffordd dda i wneuthur hynny. Nid oes ardal yug Nghymru lle ni ellir d\sgu gwersi cyffelyb i'r plant. Ond mor ychydig o'r trigolion, a llai fytih o'r ath- rawon, sy'n cymeryd v drafferth i agor llygaid Jplant i wensi mawr ardal eu cartref. Y PLANT YN Y BABELL. edi cyrraedd y babell gweiais mai'r plant oedd lJia honno hefyd. Cafwyd cystadleu- ■aeth ynghyntaf oil ar ganu pe:1Ilion gyda'r delyn ibarti o blant ysgol o 12 i 15 mewn rhif. Doniol oedd eu canu a difyr eu c\ywed. Dau barti ddaeth i'r llwyfan, y naill o Bagillt a'r llall o Ffestiniog. Saeson rhonc oedd y cyn- taf, plant i rieni Seisn -g, o gartrefi Seisnig, yn byw, a bod, yn c'hwarae, ac ynbopeth yn Saesneg. Ond vvele hwynt yn canu Alawon Cymru yn y Gymraeg seinber gydai; acen mor giir ag eiddo plant llethrau'r Eryri. Dvma un o'r profion goreu mai da a doeth a wnaeth Svr Owen M. Edwards i gymeli, ie gorfodi. awdurdodau addysg yng Nghymru i ddefn- yddio, ac i ddysgu 'r Gymraeg yn yr ysgolion dydd.ol. Felly y gweddnewidir plant Seisnig Cymru i fod yn rhan hanfodol o Genedl y Cymry, ac y trwythir hwy a syniadau gwlad- garol a chenedlgarol. Swynwyd fi gan un Saesnes fechan anwyl rhwng chwech a saith I oed a ganai yn rheng flaenaf y cor bach fel pe bae ei holl enaid yn y geiriau ac yn y gan. Daeth y dagrau llawen i'm llygaid. Cystadleuaetih ddifyrrach fvth oedd Canu Caneuon Gwerin Cymru i Gorau o Blalit Ysgol o dan 30 mewn rhif. Mr. E. T. John oedd fel arfer, yn rhoi y gwobrau—tair o honynt—• yn y gystadleuaeth hon. Yr oeddenti ganu ip o'r hen ganeuQjij W (a) Pry bach yn mynd i'r coed. (Ib) Y Ceffyl Bach. (c) Ram. (d) Y Ddau Farch. (e) Y Gog Lwydlas. Yr oedd y geiriau a'r tonau yn gweddu i'r dim i blant, a mawr yr liwyl a gafwyd. Yr oedd deaddeg o gorau bach wedi rhoi eu hen- wau i mewn, a chanodd wyth o honynt, a rhyfedd, y gwahaniaeth mewn dehongliad o'r geiriau a'r gerddoriaeth a roddwyd gan y plant wrth ganu. Swynwyd v dorf gan ymddanghosiad Cor Plant Caergybi. Merched baoh oeddynt oil I o'r dh i'r deuddeg oed, ac oil wedi gwisgo yn yr hen arddull Gymreig, yr hen het fawr abell y capan gwyn ar eu pennau a'r gwedd- ili o r wisg—-vn arffedog a shawl a phopeth— vn hen ffasiwn Cymru'r oes o r blaen. A Chymraes fechan mlwydd oed oedd yn arwain Ac arweinyddes fwy medrus ni i welwyd ar lwyfan erioed. Dotiodd y dyrfa ar t yr olygfa, a. phrin y medrai'r cor bach gael distarwydd i ganu gan y gymeradwyaeth a. dorrai allan dro ar oj tro. Ac os swynol yr olwg arnyni mwy swynol fyth v canu. Rhoddasant fynegianthollo1 new- ydd i'r dar?iau. Ac vn wir. mor effeithiol oedd v canu fel y mynnai'r dorf droion dorri allan gvmeradwyo ar ganol y don ( beirniaid a beirniadaeth y dorf. a I Dil vs Jones fach o Gaergybi a'i cnor .a gadd y I wo-br. Cafvryd dau adrodd:ad i Want, y naill i fechgyn a'r llall i fei'ched. Yn cyntaf un o fechgyn a'r llall i torched. Yn" cyntaf un o ddwsgyblion Gvyernvdd Morgan gafodd y •wobr. ;i,c enuidodd arall o'i ddyssrvblion—■ merch y tro yma—wobr mewn adroddiad arall. Mae Gwernrdd ei run yn feistr ar y grefft, wedi enniil fel adreddwr, ac fel chwa-reuwr dramod:m "m e steddfod y bu vn cvs- J t,1111 yndni Frbyn hvn v mae wedi ym- reilltuo o'r maes c\-stadlu ei Ihlil1. ond yn ?rn:,i i yno. ac enni'l y maent. Cafwvd rfiiwdmi n wahanol fathan. cvfyn«- edig blant, a therfvnwyd y cyfarfod gan gy-tad euapth r-veorol i gorau Llwyddiant din-rnvs-r a fn F^teddfod v Phnt yv vr EVerHfM Genedl^t.o!. Cvmer- i od pvrv 'nfirm dyfodn] v at en calon. I EISTEDDFOD Y DIWYGTAD 117. I Tebyg vw yr ndweinir EW«ddf.\d CArwen ftiewn amser a <1daw fe! Ei?ted<I"od v Di"-vg- i-)d^vi. A.ptnri-i* ddweyd mewn erthvgl vn I y Out loo' am v h" fod swn I cyfnewi-Jiadau a divy.giadau mawrion yng t Nghymru ym mrig y morwydd. Cyffelybais 1 bethau iel y maent heddyw i'r liyli oeddent yn y dyddiau y daeth Tom Ellis a Lloyd Geoige allan i ddeffro gwerin Cymru o'i obysgadrwydd. Anturiais broffwydo fod yr hyn a wnaedy pryd hwnnw, genhedlaet-h gy- fiui yn ol, ar fin cael ei ail-adrodd yai awr mewn gwieisdyddiaeth ac Eisteddfodaet-h. Mae Jirwyddion amlwg yng Nghorwen fod y bio- ffwydoliaetSi ar fedr gael ei cirvMawni anor bell ag y mae a fynno a'r Eisteddfod. Mae Cy nideithas y Cymmrodorion wedi ptn- odi pwyllgor (gwel uchod) i ystyried. pa fodd i ddwvn gwelliant i mewn i gysylltiadau'r Ei.dlod a'r Ysgoiion. Yng Nghvmdeitlias Alawon Gwerin Cyni- ri ddydd Mawrth penderfyn-wvd gwneud cais arbennig at holl Bwyllgorau Addysg Cvmru ar iddynt roi addysg gerddorol yn yr ysgol- b J ""è' J. ion o bob gradd drwy gyfrwng y del^n^a'r canu penmllion. i'n y cyfarfod hwin dang- hosodd Dr. Rees (Ap Gwyddon) yn ei dduil meitrolgar, y costra telyn lai na.g a givst pef- doneg iteu harmonium,,fod y delyn yn'gyfryw y gellir yn rhwydd ei jgymiad o'r naill ystafeil i r llall, ac felly pa un by.nnag ai yn v gegin ai yn y parlwr y bo'r teulu yn bywmai rhwydd fyddai -ca.e1 yr offeryn cerdd vno at vat, a chirda hwynt. Gallesid felly adfer hen *ar- fer Cymru Fu o ganu ar yr aelwyd, a chanu gyda'r tainnau. Pe v dysgid hyn yn yr ysgol- ion yn gyffredinol adgyfodai o'i bedd chwaeth gerddorol gwerin gwlad Yng Nghyfarfod y Beirdd pender.fynwyd cyehwyn at gael diwygiad chwyldroadol iawn. Llew Tegid oedd awdwr y syniad. Fel mae petihau ar :h. vil o bryd nid yw'r ffaitih fod bardd yn eninill ar awdl y gadair yn brawf yn y byd ei fod yn gwy'bod hyt(I yn oed en- wau j gwahanol fesurau cynghaneddol. Myn- nai ef ddifodi rhai o'r mesurau oaethion pre- sennol, a nodi rhai o hen fesurau Morganwg yn eu lle. Myanai -wneud y prif Igytadleu- aeth farddonol yn agored ymhob ystyr. Ca'r bardd ddewis ei deka-n, ei fesur, a Ihvd ei gyiansoddiad. Mynnai i'r wobr fod yn syl- weddol, a'r anrhydedd cysylltiedig a'r wobr y oyfryw if el na fedrai y neb ai caffaa un- waith ymgeifiio am dani ellwaith fwv nag a wna gwr fo wedi ennill gradd Prif Ysgol un- waith geisio am yr un radd drwy arholiad arall. Ar ol tipyn o eiarad cytunwyd yn unfrydoi benodi pwyllgor o wyr hyddysg yn y cyng- hanedd,ioll i fyned i mewn i'r Iholl gwestiwin, a dJwyn adroddiad ar ycwestiwn i (gyifarfod! blynydd01 yr Orsedd yn Barri y flwyddyn nesaf. Drachefn yng nghyfarfod blynyddol y ddwy Gymdeithas, sef eiddo'r Eisteddfod a"r Or- sedd, dfygwyd aniryw gwynion ymlaen. Caf- wyd cryn lawer o siarad. a,a yn y diwedd cytunwyd yn unfrydoi ar y pethau canlynoi: (a) Geill unrhyw aelod o'r Orsedd neu o Gymdeithas yr Eisteddfod, ddasnfon i Syr Vin- cent Evans o hyn hyd ddiwedd y flwyddyn hresennol, rybudd o welliant yinglyn a Chym- deithas yr Eisteddfod. t (b) Bydkl i Syr Vincent a swyddogion y Gymdeitihas ystyried a threfnu y gwelliamtau hyn, eu hargraffu, a'u cylchdaenu i bob aelod o'r ddwy Gymdeithas. (c) Bydd cyfarfod arbennig o'r ddwy Gym- deitlaas j"na y Barri y flwyddyn nesaf i ystyr- ied y gwelliantau hyn. PWYSIGRWYDD FISTEDDFOD CAER- NARFON. Wrth ystyried y igweHiantau uollmd oil, a'r ffaith mai yn v Barri v flwytddyn nesaf y daw'r gwahanol aidroddiadau hyn genbron, daw pwysigrwydd Eisteddfod Caernarfon yn amlwg. Fe ;fabwysiedir yn y Barri ra,i o'r di- wvgiadau udhod—a dont i weithrediad yn Eisteddfod Caernarfon 1921. Mae rhai o'r lleiU yn gyfryw Ina ellir eu penderfynu yn y Barri," ond" rhaid' eu cvflwyno i'w penderfynu vn derfynol yng Nghaernarfon. Bydd y cyf- arfodvdd yng Nghaernarfon felly yn rhai o'r pwysicaf yn holl hanee yr Eisteddfod.
DYUDIAU
DYUDIAU GORSEDD OLA'R EISTEDDFOD. BRWL«i! RY DEDD DIG YFFELY B. Gwnaeth yr OTsecld heCiuvv,r bole 1 fyny yn Lawn am siom y cyhoedd fore Mawrth pan rwvstrodd y I y beirdd l ymddangos yn feu" gogoniant. Tywynnai yr naul. J^nuu r ymwelwyr yn finieioedd i'r dref yn gynnar yn v bore. "Ffurfiwyd gorymdaith lawreddog or babell hyd oxsaf y riiei.liordd, ac yna ymaen i Jben y iiigyn. Li.neliwyd y liwybr ar bob tu gan dorfeydd* brvvdfryaig. o'r tu allan i r Cylch Cyfiin, ac yn wynebu r Maen Llog saif craig y&gj titrog ucr.el. Cyn cyrrawdd o'r orymaaith i'r cy.ch yr oedd wyneo y igr.a.g wedi ei l.enwi a phobl, rnercaed gan mwyai, yn eu gwisgoedd prydierth, aniryliw, yn harddu'r lie. Gallai dyn daychmygu ei iod yn edrych ar graiig anferth ar Jail y mor, megys r Suuth Stack, ger Caergybi, ac adar y mor mor lluosog nes cuddio wyneb I y graig o oiwg yr edrychydd. Y gwahaniaeth oedd iod pres wyl wyr y graig yn Nghor.ven, yn eu wisgoedd arnryaw yn gwneyd goiy.^fa I brydfei'thach fy-lh. i, eilv am y coed o gwni- pas. Gweiais lu o hogiau nr ganghenuu y coed hyn. Yr oedd tyri'a fawr dracfiefn ar y gwastad yn amgylihu i-e Or.-edd. Profai hyn bo-b.ogrwydd p&iihstol yr Orsedd yn hy- gaid y Werin, eu iiyinlyniad hwythau wrthi, t u u parch iddi. Cafwyd profion pellach fel yr e'.ai'r gweith- rediadau ymlaen fod vr Oisedd yn dod i fwy o i'ri nag erioed. Yn hyn y ee.r yr atebiad goreu i ymosodiadau aiiwybodusion y Wasg I Seisnig ar vr hen sefydliad. Rhai a gen ir ymaith gan bob awel dysge diaeth yw'r Phil- istiaid *hyn. Gweiant er.hygl mewn cylcii- gronau Cymreig gan un o Gciliogod y Coleg- au yn siarad yn ddwfnddysg am waith Iolo Morgannwg yn dyfeuio Gorsedd, ac yn ffurgio iddi henafi-eth canrifoedd drwy fforjio lieii lawyllgrif.LLi. Can na wyr y Philistiaid I Seisnig hyn rhagor rhwng eu Haw dde a'u h as wy am hynafiaethau Cymru, derbyniant fel efengyl yr hyn a draethir igan y sa.wi a hou- rant ddysgeidiaeth. Cafwyd atebiad effeithiol i'r cyhuddiadau hyn yn erbyn yr Orsedd gan Air. Llewelyn Williams, K.C.,—yntau yn un o raddedigion Prif Ysigolion Lloegr, yn hanesydd o awdur- dod, ac yn. wr sydd wedi alstudio v gyfraith, yn farnwr ein llysoedd, ac yn cael ei gydnabod yn un o awdurdodau uchaf ein gwiad ar gwestiynau cyfreithiol. Gan siarad fel cyf- reit'hiwr a barnwr oddiar y maen llog heddyw dywedodd na safai ",profion" honedig v gradd- edigion sy'n ymosod ar yr Orsedd am foment mewn llys barn lie y pwysir ac yr gwyntyllir tystiolaeth. A siara.d yn iaitli llys, dywed- odd, "the defendants ha"e no case to an- swer," yr hyn o'i ddehongli yw nad oes angen .galw ar yr Orsedd i amddiffyn e; hun yn gym- .inti ag na ddygasid hyd yma unrhyw dystiol- aeth safadwy i'w herbvn, a chyfarwyddai y rheithwyr felly i droi rheithfarn o ddieuog," a bod Gorsedd Beirdd Ynys Prydain feilv heb un brycheuyn ar ei chvmeriad. Aeth ymhellach na hyn, heriai cyhuddwjT j yr Orsedd i ddwyn ymlaen unrhyw dystiol- aeth a dderbyniasid mewn llys barn er cadarn- I hau y cyhuddiad fod Iolo Morganw.g erioed I wedi ffugio hen lawysgvifau yngiyn a'r Or- sedd. Dichon ei fod wedi cyfnewid am be1.' i i'air hwnt ac .yma—fel a,g v newidir ambell i air neu linell yn yr hen Emynau Cymreig o air neu linen yn yr hen Emyn.au Cymreig o eiddo Pantycelyn neu Ann Grimth. Eathr nid yw yr emynau hynny felly yn peidio a bod yn | emynau yr awdwyr sydd a'u henwau wrth- ynt. Saif yr emynau yn eu hanfod via waith yr hen emynwyr. Rywbeth felly y cyfxifai efe vr 'hyn a wnaed gan 1010 a'r hen lawysgrifau yn-ghvlch yr Onsedd. Yn eu hanfod nid ffug yw yr hen lawysgrifau hvnny, er y gallai Iolo fod wedi gwneud ychydig gyfnewidiadau vn- ddynt. Cafwyd, gyda hynny, yn yr Orsedd bronon pellach na ddvlanwadwyd dim ar unrhyw ddos- part'h yng Nghymru .e-an yr ymosodiadau ar yr j OrSedd. Cyflwynwvd -vr aberthged gan Mrs. | Herbert Lewis, a Mrs. Peter Hughes Griffith- dwy foneddiges o jzyfi-ifir ymhiith arweinwyr t u?helwyr ein gwlad: gan "Ge'rnosa," birdd- es o athrawes ddiwyiliedig; a chan Mrs. Roberts, Llangollen, un o werin gweithiol Cymru. Ceisiwyd urddau anrhydeddas yn yr Orsedd gan rai o raddedigion Prif Ysgol Cym- r/u. Ceisiwyd urddau anrhydeddas heddyw gan uchelwvr oendefigol fel Arglwydd de Walden (Elis o'r Waen). gan athrylith wr- teithiedig fel v Proffeswr D. Miall Edwards (Dewi Derfel), gan newvddiadurwyr fei Mr. E. W. Evans, DolgelVv (Ifan GymroK gan rvchiolwyr Eisiteddfodau Sirol megis Llew Me:rion o Feirion. ac R. Mon Williams o Fon gan feddygon fel Dr. I/lovrl Ov«'<»n. t (Ap Llagwy), a c'hnn ddewrion fu'n nervglu eu bywyd yn y rhvfel er -,T-,Icliffv-n «artrp^ vm- j oso-dwvr nr yr Orgpdd tva'r vmosodwyr livnnv yn llechu gaitref yn eu plith ceid Dr. Morris I Jones, Colwyn Bay (Rhoslannydd) yr hwa & wisigai'r Military Cross. 0 ddifri, a fuasai pobl fel y rhai hvn y* ceisio am urddau yr Orsedd pe ffug hi"? "A ri'thrant i adeilad y igwyddent a ridyllid yn y man gan shels doethorion ein colegau? Dyna ateb pendefigaeth, a dysg, a gwerin Cymru i'r ymosodiadau diweddar. RHAI O'R ANNERCHIADAU BARDDOL. Wele ychydig o'r S'nnerchiadau a urafwyd. laiddy-,Y:- Er crwydro'n mhe'l o dir y De, Mae igla-s y Xe mor dirion Uwchben y Berwyn yn parhall A godreu Ceredigion A'r un vw Gorsedd Beirdd fv ngwlad Ar waethaf brad pob estroii. Emynau hedd y meini hyn A chainc y delyn eurdant A swyna'r llu o fryn a dol I ganol gwir ogoniant, A doniau'r Cymro per ei sain Yn firain a glodforant. Yr un yw'r Ddyfrdwy ar ei hynt, A'r un yw gwynt y mynydd. Yr un yw'r haf mewn mantell aur Amuriau'r gaer ddibenydd, A'r un yw Gorsedd Beirdd fy ngwlad Paradwyr fad v prydydd. Nantypobt-u. Cards. Gumosa. Yn yr Orsedd. Pwy wgai droi Pen-Pigiii.-o fewn coed, Yn fan cwsg diddychryn; Ac aros ar ei goryn, A byw o'r stwr—heb bres dyn? Llifon. CANU PENNILLION. Dyma engraifft o'r pennillion a gan v. yd oddiar y Maen Llog, o waith y Bardd Coros- Oig, Crwys:— Do bu'r byd yn dipiau man, Ac ar wahan bu'r bobioedd, Ond yn Eisteddfod GwaJia IVeii Daw pen ar bob rhyfeloedd. Hi sy'n nyddu'r Thaffau a- I Gynghrair y Cenhedloedd. Cyn ho hir o bob rnyw fan Bydd hedfan i'r Eisteddfod. Ni bydd cyrrau'r ddaear faith Ond megis taith diwrnod, Pawb a i Zep a'i Aeroplen A'r tren ymysg y malwod. Crwys. Cafwyd annerehiad gan Llew Tegid. Ceir hon mewn colofn arall. wyd Beriah Gwynfe Evans i'r Maen Llog i hysbysu Eisteddfod Caernarfon am 1921" a'i phxif destynau, a galwyd ar I)yi'na;it i gyhoeddi y Gyngres Ce.taiacl yn Edinburgh i ddechreu Hydref. Anogwyd ffurfo Cymdeith- I aeau Cymraeg drwy Ogledd lymru, a'r cvm- deitha^au hynny i yrru cynrvchiolwyr i Edin- I burgh. Mae Mr. E. T. John wedi sicrha* rhai o ddvsgedigion blaenaf y Byd CeHaidd bob gwlad i draddodi aarlithiau yn y Gyngres*. YR EISTEDDFOD. Dyma yn sicr ddydd mawr yr wyl. Daeth hynny yn amlwg ar y ffordd i'r Orsedd y bore daeth flil amlycach ar ein ffordd oddiyn» tua'r babell. Yr cedd pob mynedfa tua'r habell yn oriawn. Darparasid da a -ae mawr, un o bob tu i'r ffordd fawr, i roi y ceir modur a'r char-a-bancs mawr. Cyfrifiis yn un o'r ddau gae yn unig ddau ca nt o geir modur mawrion a lefiathanod -a ciharabancs a garient o 30 i 50 o deithwyr yr un. Ar hyd ymyl y ffordd fawr am yn ago, i banner miiltir o'r I tu allan. i'r dref ar y ffordd sy'n arwain t Loegr yr oedd y cerbydau hyn yn rbes hir ym gorffwys-ar ol dwyn y teithwyr tua'r Eistedd- fod. O chwilfrydedd aei'hum i edrych o ha if daethant., Cefas eu bod yn dod o Gaer, » St. HelehS:, o Todmorden, o Oldbury. o Wigan. o Keighley, ac o drefi eraill yn SwnJd Lan- caster a ohraioibarth Lloegr. Rhaid ddarfod i rai o honynt gychwyn yn blygeiniol iawn. yn y cyfddydd, er cyn-aedd ohonynt yr EiA- teddfod mewn pryd. Rhaid y buasai yn oriais man y bore arnyn.t yn cyrraedd yn of a dref. Tua chanol dydd, cyfarfyddais a chwmni < I gyfeilbon o Gaernarion oeddent wedi teithio'r bore hwnnw mewn charabanc tua'r 'Steddfod.. Er cyrraedd o honynt yn bryd <) methasan-t I fyned i'r babell! Yr oedd tocvii a n y sedd-Lu goreu oil wedL eu gwerthu cyn iddynt hwy gyrraedd y lle! Ceisiasant sicrhau tocynaw, i'r cyngerdd yn yr hwvr. Yr un oedd yr ys- tori a gawsant: "Sold out!" Y DORF. Ma-e gentivi brofiad bedach o ryw 35 o Eis- teddfodau Lenecllaethol yng Ngjgiedd a Le Cymru, yn Lerpwl, Birl-, Llli:eaù, a Liundain, ond nid wyf yn corio i mi we ied yn yr un honynt olygfa 'gyffelj b i hon. i'r oedd y Pahlwn o dan ed s;ng ymhob ci-ngl. Lie i ychydig droa 8.003 sydd yn v Babell? Dywedir fod o le:nJ ddwyfil vvt-di cae; eu wthi- i mewn rywsut. Yr oedd y cae o'r tu tiila* i'r babell mor liawn bo an ydoedd y babell ei .iuii. fel mai anliawdd lJeüd'i 11 .igoshau at y drysau gan wa-sgiad y dorf. Yn y babell I' ei hun, gycLjig anhauster v meurai hyd yn oed y swyddogion symud o LlI. i fan at eu dyled- swyddau. Yn ystod yr wythnos yr oedd y PwyJor wedi peri symud, yn oriairr lwrs. v ffiniau rhwng y gwahanol ddosparthiadau o seddaa yn nes yn ol fel a i wneud mwy u .e i'r elÍd- an drutaf, a llai i'r se-jdau rhataf. Heddyw. dydd lu, gwerthwyd t la o docynnau bla!I- seddau, coron yr un, fwy rag \r uedd darpar- iaeth ar eu cyfer new;; cistedd^euoedd vn y dosparth hwnnw. Yr oedd y derbvniad-iu Am ',iedd N-w yn unig; oros 2,0j0p. Cyfrir.r y bydd yr elw iywle lhwng 1500p. a r;,lC"^p Y syndod yw ucbaiod i'r pwyllgor fe(b-u,-t), dan yr amgyichiadn. "i¡¡'l' gwaith ymlaen v. 1. Ond yr oedd ganddynt dri anveiny dd niedrua yn jllew Teg tl, i^iifon, a Cliaerwyii. gyda staff o snwaraiaid na welais u rhagor- ..ca erioed. Dan ddigwyddind ;¡¡awr y dydd oedd y Prif Draethawd a'r Corau Meibion. Dyfarnwyd y wobr o lOOp. <.in draetaawd Cyiraniad Cyni- xj i'r Ymerodraeth Brydeinig," i'r Parch D. Davies, gwe:n:dog Bedyddwyr. Penarth. Neithiwr yr oedd j.Ir. Davies wedi bod vh ymosod yn arv/ ar Gymdeithas yr Eisteddfod am abal gwobrau, ac oedi cyhoeddi cyfan- soddiadau. Heddyw, o dan ddylanwad iach- usol y cregin heddwch yr oedd Mr. Davies a Syr V"incent Evans yn ysgwyd Haw fel dau frawd. Hysbysodd Syr Vincent fi fod Cwm- ni'r "Western Mail," rhoddwyr y wobr. wedi cyfrannu 50p. tuag at y draul o gyhoeddi'r traethawd arobryn hwn er mwyn ei gael allan yn fuan. Dywedir mai Prif Gystadleuaeth Corau Meibion yng Nghorwen heddyw oedd y rhy- feddaf a welwyd erioed. Yn y De mae'r gystadleuaeth hon bob amser yn bobiogaidd, a daeth saith o gorau. o'r Deheudir i'r trvs- tadleuaeth eleni, i gyfarfod a naw cor o. x Loegr a phum cor o Ogledd Oymi-u. O'r 31 cor hyn, daeth 19 i'r llwyfan i gystadln. nc ni chafwyd, medd y cyfarwvdd, ganu cyffelyb., erioed. Aet'h y wobr flaenaf i Loegr a'r ail i'r Deheudir. EISTEDDFOD GADEIRIOE SIR DDINBYCH Brydnawn dydd Iau, cynhaliwyd trwy wyg a yrrwyd- allan wythnos cynt, gynhadledd o wyr Sir Ddinbych ,i ystyried y cwestiwn o sefydlu "Oymdeithas Eisteddfod Gadeirio ill. i\- sir, a chynnal o dan ei nawdd Eisteddfod. Fawr Gadeiriol, fel eiddo Mon, bob biwvdd- yn. Cymdeithas Cymmrodorion Abergele, o dan symbyliad ei hysgrifenydd, Mr. -W. J. Evans, o'r Yagol Sir, a gychwynodd v mud- iad, ac amlwg yw eu bod wedi cyffwrdd ai ithant calon y sir, canys daet.h cyiihulliad mawr ynghyd. Cymerwyd v gadair gan Syr R. J. Thomas, a ,g wasanaeth a i v- cynhollvdd, Mr. W J. Evam. fel yegrifennvdd i'r cyfarfod. Penderfynwyd vn unfrydoi sefyd'iJi v Gvm- deithas. Et'holwy^ Syr R. J. Ti ioiiKis NIO llywydd am flwyddyn, gyda phedwar ar ddeg o is-Iywyddion. yn cynnwys ArvlwvdVL Howard de Walden, Arglwydd C'wvd. Syr Wa-tkin Williams Wvnn, Svr D. 8. Davids. A.S., Mr. E. T. John, Mr. J. E. Powell, a Mr. Thomas Jones, Brynmelyn, Wrecsam. ;u eraill. Gwrthwynebwyd rhai o'r enwau uchod ar v tir nad oedd v boneddigion hynnv vn m»»d7"ti Cvmraeg, tra yr oedd i- cyfawoddiad a*faJ>- w.siadwyd vn deddfu frod yr oil o'r v-,veitTI- rediadau i fod yn Cvmraeg. Ond or diwedd boddlonwyd derbvn "T oil o'r enwau. Ceisiwvd gan Mr. W. J. Evans i avmervd yr ysgrifenvddiaet'h. Bodd'onodd weithredu am flwyddyn. fParhad" ar tudnlpn t; Argraphwyd a Ohvhoeddwvd dros v Perch- enog gan Evan Abbott, Y Maes, Caernarfon
---.--.'-----._----.. I YN…
Daw rhai fu'n ymladd yn y gad Yli "I i'Ny glyla-d i ganu Am fuddugoliaeth rhydd i ddyn Yn swn hoff delyn Cymru; Er rhyfvg dvn, mor sicr a'r ser, Cyftawnder raid orchifygu. Daw dty-n i barchu dyn yn well Heb gymell neb i gamwedd, Daw'r cryf i'r gwan yn frawd di frad A cariad yn lie chwerwedd, A gwerin gwlad fydd idd'n fur Yn nifyr awr tangnefedd. YN Y BABELL FORE MAWRTH. Cafwyd nifer o bethau hynod ddyddorol yn yr Eisteddfod heddyw. Cariodd yr hen g^.<- "tadleuwr medrus yn Adran Celf, Mr. T. L. Williams, Tretriw, ymaith yuiron yr oil o'r gwobrau am w.aneni a gwau. o Difyr oedd ga-e-ed mercli o Canada ymhiith y cystadleuwyr buddugol ar y mezzo-soprano. Yn yr ail gystadleuaeth gorawl cafwyd cyflely b diefniant ymron i r un a gaed yngiyn a'r canu cynuileidfaol. Caniateid i bob cor ddewis tri o Alawon Cymreig o drefniant y diweddar Mr. Harry Evans, a chafwyd felly amrywiaeth yn lie unffurfiaeth. Cafwyd ad- roddiad penigamp o ddarn Saesneg, The Slave's Dream," gan foneddiges ydoedd, fel v dywedodd y beirniad, yn amlwg wedi taflu ei holl enaid i'r adroddiad. Y GORON. Cafwyd deunaw i gystadlu am y Goron. Llawen oedd gennym giywed y beirniad, Mr. •Gwynn Jones, yn dweyd fod safon y cyfan- soddiadau yn uwch nag arfer; a difyr oedd ei glywed yn gwneud cyffes gjboeddus o'l bech- odau ddol. Coiidemnlal rai pethau yn y cyfansoddiadau eleni, ac yna dywedodd :— Rhaid i mi gydnabod fy mod wedi bod yn euog o'r un pechod fy hun. ,-yat." Ami wg felly fod Mr. Gwynn Jones naill ai wedi cael diwygiad mawr, neu os n", iad yw, yna rhaid ei fod wedi syrthio oddi- wrth ras. Melus i Gymro fo'n canu llenyddiaeth ei wiad oedd clywed Gwynn Jones yn teyrnged mor ucliel i aim a thaient Morgan Llwyd o Wynedd—testyn y Goron. "Medrai Morgan Llwyd," ebe Gwynn Jones., ddweyd n.wy mewn dau air nag a geir yn ami mewn llyfr hanner gini o waith rhyw Sais neu Ellmyniad." Cofied Cymry felly fod ei Ilen- ty-didiaebh gartrefol hi yn llawer mwy i'w chwenych na chynnyrch yr estroniaid a folir mor uchel yn ami. Y buddugwr eleni oedd y Parch. Crwys Williams, Abertawe—a 8hon yw y drydedd goron iddo ei hennill. Eifehr nid oedd efe yn brespnnol ei bun—gan na chafodd wybod mewn pryd ei iod yn fuddugwr. Coronwyd Ysgrifennydd yr Eisteddfod fel dirprwy iddo, ac wedi gwneuthur hynny cyrhaeddodd Crwys ei hnn y lie, yn rhy hwyr i gael gosod y goron ar ei ben, ond yn ddigon buan i gael y pres i'w boced. Y PRIF GYSTADLEUAETR GORAWL. Yn»lyn a'r brif gystadleuaeth gorawl di- gwyddodd tro anffodus. Yr oedd cor o'r De- heud: Cor Ammanford, ymhlith v cystad- leuwvr. Yr oeddynt wedi trefnu i gael tren c.rbermig a'i dygai i Corwen yn brydlon. Ond ar y -unud olaf tynnodd Cwmni'r Rheilffordd v treiniant yn ol a gorfu iddyiit deithio gyda thren arafach. Er cyohwyn ohonynt ar eu faith ohwech o'r gloch y bore, a theithio drwy'r dydd, ni -,kyrliieddae,-int tan yn hwyr v prvdixawn. Yn ol, y trefniant li wynthwy oedd i ganu ymlaenaf. Yn lluddedi.g gan y daith, ac a chwant--ac angen—ibwvd a.rnynt. ceisiasant gael newid eu lie o ganu vnghyntaf i gam yn drvdydd neu yn bedwerydd. Gwrtiwynebai rai o'r corau -tedd i ganu yn ail, smiiatau hvn, ac heb y coran ni fedrai awdurdodau'r Eisteddfod wncuthur dim. I Dechreuodd y dorf anesmwytho. Cp:=oV' d llanwr gwagle drwy gael gan y dorf i gyd- I ganu emyn. Ond nid oedd nemavvr hwyl, na dim yn.tycio. O'r diwedd ildiodd y gwrthwyn- ebwyr. Caniatawyd i Ammanford beidio canu hyd yn bedwerydd. Yna daeth barnedigaeth yr anghyfiawn. Ennillodd-Ammanford y gamp— a Shotton oedd yr isaf o'r holl gystadleuwyr. Danghosodd Ammanford sel canmoladwy dros yr Eisteddfod a cherddoriaeth. 75p. oedd y wobr. Costiodd- y tren i'r cor dros 200p. Felly er ennill y w'&br yr oeddynt 130p. ar eu colled! Pa genedl ond y Cvmry a wnai y fath aberth? Cafwyd cyngerdd amrywiaethol godidog yn yr hwyr a'r babell eto yn orlawn. Yr oedd y foneddiges Rw.-iuidd, Miss Lena Kontor- ovitch yn odidog ar y violin. Y CADEIRWYR: I'R STEDDFOD MEWN AEROPLEN. Dyma'r* Eisteddfod gyntaf mewn hanes i neb fynd iddi mewn aeroplen! Yr oedd Llywydd cwrdd y bore, Mr. David Davies, A.S., Llandinam. yn Paris ddydd Llun, ac i lywyddu yng Nghorwen ddydd Mawrth. Yr Hnig ffordd i gyrraedd oedd ehedeg Mynnodd aeroplen, a chyrhaeddodd yn brydlon. Wrth adrodd eibrofiad dywedodd mai y deng munud cyntaf yn yr aeroplen oedd y gwaethaf, ond wedi hynny fod y daith yn un i'w mwyn- hau. ei annerehiad o'r gadair oedd budd- ugoliaeth Rhyddid ar Ormes, fel y'i gwelir vng nghanlyniadau y Rhyfel. a sefydlu Cyngluair y Cenhedloedd. Arglwydd CJwyd oedd Llywydd y pryd- nawn. Cafwyd ganddo araeth ymfflamychol ar ddyledswydd yr Eisteddfod i arwain yn y gwaith o godi Cymru yn ol i'w lie ymhlith y Cenhedloedd.