Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

5 erthygl ar y dudalen hon

---.--.'-----._----.. I YN…

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

I YN YR EISTEDDFOD I I P,r,o Argraffiadau Ymwelydd NODIADAU 0 DDYDD I DDYDD Yr Hyn a Welais ac a Glywaisl DYVl) LLUN Dealled y darllenydd ar y cychwyn fod y nodkwiau a gtuilyn yn caei elil. hys,r' eniiu, aid yn nhaweiwch astudgell ond gas mwyai ym ALhabeil yr Eisteddiod, tra'r cystadleu- aethau a'r cyngherddau yn myned ymlaen, neu ya yr awyr agored yn yr Orsedd, ymgwyneib haul liygad goleuni"—tic ychydig ohonynt. yuiy liety ar ol i lafur, a. lludded, a pihleser, a mwyniuid yr wyl am y dydd fyned beibio, l Yr amcan oedd rhoi argroiiiaaau'r iomenfc, megys ag y'm tarewid ganddynt ar y pryd, 1'eiiy ai da ai drwig hwynt, ai cywir ai ara.ll ydynt, maent yn ddarlun o'r argraff- iadau a wnaed ar y meddwl with weied ofalywad yr hyn a wnaed ac a ddywedwyd. Antruriaeth go iawr ydoedd i le bychan fel Clmwea gynnai 1r. Eisteddfod Genedlaethol, gwyl eytid wedi tyfu inor fawr nes dod yn aungheniil mewn maintioli, nad oes banner dwsin o drefi yug Nghymru oil yn meddu adeilod digon o faint i gynnwys y dorf a ddaw iddi, na llawer a iedr Ilorddio rhoi liety fforddolion i'r ymwelwyr. Llwyddodd Oapwen i wneud y biaenajf; methodd wneud yr ail. Ilae ganddi babeil ibarhaol, lie y cyrahelir ei gwyl flynyddol bdb Llun cynlai yn Awst; eitihr nid digon honno i gynnwys y dorf & ddaw iddi, a rhaid oedd helaetlhu lie y baibell ac estyn cortynnau'r preswylfeydd. Felly hafyd am y liety. i fedrai Corwen ei hun roi gwelyau i hanner y dyeithriaid a ddeuent i'r wyl. Rhaid oedd au gyrru i'r pentrefi o gwmipas. Pan oeddwn yn y tren 0 Ddiribych i Gor wen deuai minteioedd i miews. Yn un orsai daeth cor cyiant o blant i mown, plant o ddeng mlwydd oed i fyny hyd bymtiheg, wedi dod o eithtufoedd y De, o Mountain Ash, i gystadlu yng Nghorwen am woibr fochan. o bum' punt, ao wedi gorfod teitihio ddydd Sadwrn i fod yn barod erbya bora IAlun,ao YliB. letya o'r 1m allan i dre'r Basted dlfod. Mae corau mwy yn gorfod llety a can belled a Rhos a Bala, a tlaeithio ol a blaen bcib dydd i'r Eisteddfod. Un peth sydd yn cyfrif am hyn, wrtih gwrs, ydyw bydhaadra'r lle a maintioli yr Wyl. Ond md hynny sydd yn cyfrif yn gyfangwibi am ftnghytteueterau ymwelwyr. Mae bad ar dri- joiion Oorwen eu hunain. Gweled cyfle i wneud tipyn o bres go lew o'r Eisteddiod, a mynnai rhai ohonynt godi crogtbris am lety a bwyd. iDychrynodd y prisiau uchel hyn lu o ymwelwyr rhag dod i Gorwen i oros, a llawer ofoonynt rhag dod i'r Eisteddfod o gwbl. Treth rhy drom ar eisteddfodwyr cyffredin yw talu o dair i bum' punt am wely a boreu- #wyd yn unig, a thalu drachein am brydiau bwyd ar hyd y dydd. Ond yr oedd cwmni'r rlieilffordd wedi pluo'r ymwelwyr cyn cyr- raedd ohonynt y lie i gychwyn, fel nad oedd llawer o arian yngweddill gan lu i'w roi am eeddau da yn y Paiiliwin; boddlonept-os bodlon hefyd—ar'seddau rhad yn y cefn. Ooified trefi eraifl fo'n gwahodd yv Eisteddfod fod y pres a werrir ar unrhyw beth y tuallan I i'r baibell, yn golygu liai o arian i OWfS yr Eisteddfod ei hun. Ac wedi'r cwbl llwydd a Ilea yr Eisteddfod, yn hytrach naig elw edtliriadol i letydai a ddylai fod yr amcan penna-f a blaenaf mewn golwg gan yr ardal irrth wahodd yr Eisteddfod. Xid yw hyn yn golygu mewn modd yn y byd fod gwneud etw o ymwelwyr yn angfayifreithlon. Ond rfiaid oadw'T AWYD<L am elw o dan reolaeth afwwyr a rheswm. Ar wa-han i'r sawl sy'n ceisio elw, nid oes ddi,wedd ar letygarwch y tri'golion. Syrthiodd fy ngjhoeilbren i gydletya Igyde. Pedrog, EUed, .Y &0 Ap Gwyddon—cwmni diddan a difyr. Totrrodd Pedrog allan, ar gvinol piyd bwyd i ganmol y letywraig garedrg mewn englyn a ddi weddai 0 Q A thra helaeth vrbuhwyd Bord i fardd am bryd o fwyd." i Ao yn ol a glvv,-af a^'bob 11aw cyffelvb ydyw prafkid pawb o'r frawdoliaeth. Erys yr atigof atn letygarwoh oare-digion Barddas ynar ° J I TX Y BABELL. Pbibell hordd, e-ang, gyfleus, wedi cael ei ttirefnu yn hwylus at waith yr Eisteddfod Yr oedd gan 'Gorwen fantais yn y ffaith fod 7DO baibell eanig eisoes yn barod, a'r oil oedd yn ougenrheidiol oedd ei lleds er cynnwys y dart a ddis7<wylid. Costiodd hynny yn unig dros dair mil o bunnau i'r pwyllgor—ac ni chant ddim i'-w ddangos amdano ar ol yr Eis- teddlrod oddigeTth yn unig y deifnydd a wnaed o'r helaethiad wythnos yr Eisteddfod. Aeth- ant i dair mil arall o dreuliau, yn gwneud cyfa.nswm c dros chwe' mil o bunnau. TAUR PUNT Y PEN. iDeallaf fod pdblogaeth Corwen tua 2,000. Oan fod y treuliau yn 6,OOCip. golyga dair (bunt y pen ar yr holl boblogaeth. yn wyr, igwragedd, a phlant. o gyfrifoldelb anannol am yr Eisteddfod. Pe gwnoi Caernarfon yn gyffelyb buasai yn golygu fod aYiFlKLFOLDEH CABRNAiRFON YN 30,cocp- E'yma wers bwysig i.bubl Caernarfon. Bu- acai son am fynd yn gyiriiol am 30,COCp. yn creu dychryn mor UIWT ynghalonnau po-bl Oaernaifon fel na freuddwydient am gael lEiateddfod Genedlaethol yno byth Pe y sonid wrthynt y costdai cyi'adda.su'r Pafiliwn at amoanion yr Eisteddfod 3,000p. condemnid PwylLgor Ariannol Eisteddfod Caernarion yn ddiarbed a didrugaredd am eu hafradlonedd. Pa fodd, ynte, y mentrodd Oorwen ar draul mor ftbw-r? Yr oedd ganddynt yn 1r. Huw Morris yegri'iennydd profiadol sydd wedi gwasanaethu'r swydd i'r Eisteddfod flynydd- ot er8 dros 25 anlynedd. Llwyddodd ef ei hun i gusglu mewn ttlny-sgrifudau dros ddwy- fil o bunnau fel mai tua 4,OCOp. oedd raid l o'r Eisteddfod ei hun i'w chael yn glir a ddiddyled. OL -NODL-tD.tNos Fercher. Rwy'n credu fod 3,OOOp. o'r 4,000p. angenrheidiol eÍåoes wedi eu diogelu. (Debryniwyd tua 800p. o'r iEdsteddl/od a'r cyngerdd ddydd Llun; dros 1,000p. ddydd Mawrth • a bemir fod y der- Ibyniadau heddyw tua 1,200p. Yn y cysylltiad hwn da fyddai cofio nad yw Pavilion Corwen fymryn helaethach na tPhavilion Caernarron. I>ywedir y ceir ym MfoaTilion Caernarfon le i eistedd deng mil o bdbl-dichon fod hyn ormodiaeth-ond nid yw P%vylligor Oorwen yn hawlio f^d ganddynt le i i!wy nag 8,600. Swllt yw'r pris isa,f am docyn, a c-ioron yw'r tocyn drutaf. Cymerir gySartaledd o ddeunaw'r pen am docyn,-a dylai derbyniadau Corwen fod yn 600p. am un cyfarfod pe y lIen wid y lie,) YN Y BABELL. Yma yn y ibul.ell mae'r teimlad Eistedkl- fodol yn codi. Mae rhywbeth i'w ddysgu yin mhob Eisteddfod, a dygodd Pwyllgor Corwen rai nodweddion newydd i me'.Mi i'r eystadleu- aethaa. CANIADAETH Y CYSEGR. Er enghraifft y gwaith a rodklvyd i Goran Cynulleidf-aol. Arferid cyfyngu y g^'stadieu- aeth ben i gar o'r un gynulleidfa, a nodid y don oeia i'w chami. Eleni trwv ddoethineb Cymdeithiifi yr Eisteddfod ue'.vidwyd y ^refn. Rrnaid oedd i'r cor fod o'r un gymydogaeth, ond nid o toigemtheidrwydd o r un gynu'ileidfa, cauid alLui inefyd rvn ben da'it "ddatgeiniaid proffdig" rriag bod yin aeicdau o'r cor. Gyda llarw megya rhwng cronfachau vmddengys oh- ydgi a.mv.-yst<k{ yn y frawdde^ "datgt iniad proSesedig." G-allaf fi, er enjgkrrriifft '"bro- fiesu" fy mod yn dda.t.ge:iniad,- a.c cr nad wyi am awgry^nu yr emiillai cor rhyw lawer lawn drivy fy ii, k-I i yn un o'i "dd<itgeiniaid," nid yw y ihol, mi dybiaf. yn fy nghau allain. j Tf^bycr yw mai y ayniad yw cau allan ddat- geflniaid cvf?og«d: neu ddat-gfinwid A-rth eu gaiwedisra/th). Dnr; yn lIe l-.rdi y don i'w dia.nu, nneiN,i yn Ng'h&rwen fod yn rhuid i feob oor ddatgnnu (a) Antihe^i Gymreij. (11) PsItti-g/?'" eto. •(c) E:11 ar hn ala'-v Caniateid i bob cor ddewis pa anthem, pa salm-don, a pha emyn a ganent. Felly, y;n lie gwranklo ar un don yn cael ei chanu wyth o weitihiau gan wyth o gorau gwa- hanol, cafodd y gynulleidfa. dros ddwsin o Ily ddarnau gwahanol; cuweetit ddau ddwsin oni baa i ambell gor ddewis darn a ganesid gan gor arall. Rhoddai y gystadleuaeth yn y wewij I hon •amrywlaeth ddymunol iawn yn y oyrar- fod fel na flina neb wrth wrando. Gan fy mod! yn ymdrin a dhaniadaeth y cysegr pricdol yw cyfeirio at y ganmoliaetl1 ucliel a roddwyd gan Mr. Haydn Jones, y beirniad, i'r ddwy don newydd a'r ddau emyn adnabvddus yr ennillodd Mr. Afan Thomas, Cwmafon, Port Talbort, cMeg punt aim eu cy- fanaoddi. Dywedai'r beirniad' am un o'r ddwy don yn urberni.lg ei bod yn gampwaith. Cynihygiwyd hefyd wobr am yr emyn goreu ar Ddathliad Heàdwch (neu "Ddetholiad Heddwch" fel y'i ceir yn y Rhaglen!)" Wele'r emyn buddugol :— I Arglwydd Dduw y Iluoedd, A Brenin y bremhinoedd, Cyflwynwm heddyw foliant pur, Am atal cur rhyfeloedd I'w enw r'hown hosana Dinistriodd Duw y bwa; O'r nef cyfododd ef i farn, Ein cadarn amddiffynfa. 0 dan ei aden dyner, I Fe'n cadwai mewn gorthrymder Prc4asoni wenau'r addfwyn Oen Hyd Iwybrau poon a phryder, Am nawdd ei nerth dialtthwn, I Am rym ei ras gofynnwn; I dreulio'n hoea mewn heddwch llawa. Rhitiweddau'r lawn a geisiwn. j Ede yw tad yr unig A Brawd y weddw ysig, Llifeiried iddytnt ddoniau rhad Ei gariad gostyngedig, Rhoed iddo'i Hun ogoniant, I I ddynion rhoed fad>deuant, A aha,ned hyd o dan y palm Ei fythol salm o foliant. ¡ ADRODD A CHANU. I Da yw gweled fod mwy o eylw y-n cael ei dalu i gystadleuaethau gan 'blant. Caifwyd yng Ngihorwen heddyw "xfitum Ganu" (Ac- tirm Songs) i blant a chaJiu perahiliion gyda'r I taonau i blant. Profodid pob un o'r ddwy gy^- ta<lleuaelh yn ddyddorol a llwyddiannus iawn. I f DdjTrwyd iv gynulleidfa gan yr ystum ganu yn dangos tfrwyth dysgyblaeth ofalus a llesoi, a swynvvyd hwynt gan y ca>nu pcnhillion. Yr oedd hwn heddyw YI1 gyfyngedig i rai o dan 18 oed, end hogyn bach dengmlwydd oed o'r South, "Da.i If an," o Glanammaai, sir Gaer- fyrddin, ennillodd y dorch yn rhwydd. AdrrxJdiad i rai mewri oed oedd Iheddyw. Y darn oedd Myfyrdaith Dyddiau Olaf Glyndwr, I o waith Tecwyn. Cafwyd yma wers bwysig i adroddwyr i astudio natur y darn cyn eO. ad- rodd. Anghofiai rhai yn y gystadleuaeth hon mai "Myfyrdaith" neu "Ymson" o eiddo I y Glyndwr oedd y darn, ac adroddent ef yn i'r hyn :yr adroddent fv eidklo innau "Anerohiad Glyndwr i'w Fyddin." Yn awr nid tvr un dull a gymer dvn pan yn siarad ag ef ei iiun ag a ddeinyddir ganddo pan yn an- nerch eraill yn gylhoeddus. Tarawodd y fudd- ugol-merch ydoedd—y cvweirnod iawn, a chafwyd adrod5Jiad a g^y^ddai a phob ca-loit YN Y CYNGERPD NOS LUX. Dyma. olygfa hardd. Y babell eang o dan | ei sang. Ceid yr esponiad yn y lhaglon. Cyn- gercld Cymreig o alawon gwerin ydoedd- y geiriau, a r alawon, a'r datganiad un ac oil yn gynnyrch Cymry glan gloew. N id oedd raid cael mac Eidalwr i ganu nac Almaeaiwr i gyiiansoddi—megys ag a welwyd lawer tro yn yr ranser s-y.:)t. Mae Pwyllgorau Cymru yn dechreu dysgu nad oes debyg i'r Gymrae", na hafal i aiawoiii Cy'nru am g,lffroiCalon y Cymro. ai y E.h(''adodd Cor rv Eisteddfod y cyweirnod i'z 1 h-oll gyngerdd yn ei ddatganiad rihagarweiniol rhagoroi o "Hariech" a "Syr HarTi Ddu." Gall Cvmdeithas Alawon Gwerin CyTnru ym- faichio, os na iynn ymffoatio yn ei llwyddiiant yn adgyfudi hen alawon aelwydydd gwledig Cymru. a'u dwy.n yn fyw ac In iitch i aelwyd y ¡renel(Jr] ar lwvfan Yr Eisteddfod. Dyma'r pethau sydd yn mynd heno gan y dorf aniferth, ac yn cyffvvrdd a'i dhalon, a'i gwrong a bon- edd fo'n s-wrando, ac ai Dilye Jones ai Laura Evans Williams, ai David1 Ellis, ai Powell Edwards ai R. PurceH Jones, ai Cor yr Eis- tedWfod fo'n eu datgainu. Xid oedd digon i'w gael i'r dorf. Rhaid oedd cael encor bol) tro gyda'r canlyniad rheidiol fod y cvmgerdd, fel cybriod yr Eisteddfod ei (hun. yn gorlifo J dros geulaivaau yr amser penodedig" ididi. 11 z! YR EISTEDDFOD A'R YSGOL. Tci-tyn cyfariodydd y Cyinmrodorion eiem oedd •'i'erthyitas yr Eisteddfod a'r Yegolion." Agorwyd yr ymdrafoaaeth gan y Proffeswr J. Gruftydd, yn eac-I ei ddilyn gan Llew Tegid. S Dywedai Mr. W. J. Gruffydd fod ansawdd addysgcil eynnyroh y Brif Ysgoi yng Nghymru o bosibl yn ami yn rhagoroi. Ond y drwg oedd fod y becligyji hyn yn ami yai cadw eu llygaid arfeuS'ydd brasadh Lloegr, ac yn ehwiliobeuJlyodd am fodd i wella. eu byd. Ond tai gal i Gymru 'oedd fod y bechgy.n a godwyd yn ei phrifysgol hi yn biirod felly1 i werthu eu gwasanaeth i'r uchaf ei gynnyg boed ihwnnvv pwy y bo. Gwerin Cymru ddygcldd y Brif Y"sol i fodolaeth, a gwerin Cymru fedda felly yr hawl tiaenaf ar wasanaeth y aawl a fanteisiodd ar yr addysg (horlio. O'i ran ei hun ni throai efe byth mo'i gefn ar ei wlad tra moorai eruriiil crwstyn rhwng bryniau GwaJia. Yr Eisteddfod, ebe fe, yw gwir Brif YsgoI gwerin Cymru. Apeliai yntau at y werin hono am eu cymorth i'r sawl o'ii pihlant hi; ag oeddent gysylltiedi^ a'r Colegau ac a oedd- j ynt beuiiiydd yn yrnladd yn er.byn Philistiaeth j y Brif Y.sgoi. "Os," eibe i'e, "os mai Prif Ys- gol gwerin Cymru yw'r Eisteddfod, Prif fsgol pwy yw y sefydliad a elwir yn Brif YsgoJ Cymru?" Rheolid y Brif Ysgol gan PhiiLs- tiaid giun kU y Sa-eson yn y mwyafrif ao- y LJywodraethwvr. Amcan y Philifitiaid hyn oedd gwneuthur colegau Oymru yn rhyw fath o efelychiad gluetwraidd o golegau Lloegr. Yr hyn sydd eisieu arnoni ni yn Nghymru yw I cael datblygu ar edn llinellau cenedllaethol ein hunaki, ac nid bod yn d dy n wared wyr gwael i'r SaLs yrohob dim. Awgrymai ef felly ffurfio "Academy Cym- reig," ')"1' hon. ebe fe, y gellsd ei sylfaenu trwy ddylanwad y Prif Weinidog Cymreig sydd mewai cydymdeimlad mor Uwyr a dy- head.au ei gydgenedl. Penoded Cymd'eithas yr Eisteddfod a GorSeJdd y Beirdd nifer o gynrychiolwyr i gyifarfod a chynrychiolwyr o'r Brif Ysgol mewn cyd-bwylLgor i gymexyd y mesurau arKgenrheidiol yn ddioed. Dylai'r I "Acitdemy" fod yri boo ar IV Brif Ysgol ac ar yr Eisteddfod. Wedi rhyddhau yr Eisteddfod fellr o afael Haw gorthrwm y Brif Yagol, byddai gOibaith gweled diwylliaint genedl- aethol Cymru yn cael ei chydnabod, ac yn dyfod i'w hetifoddiaeth. Dilynwvd ef gan Herw Tegid yr hwn yntau a dybiai fed Uawv Sais yn llawer rh-y amlwg yn ein c tillun addyag, yn ei reolaeth gan j j pwyllgorau, ac yn ei weinyddiad yn ami gan yr afehrawon. Mynnai ef ddwvn vr Eistedd- j fod a dwvn yr Yagol i'r Eisteddfod. Galleeid j gwneud hvn. ebe fe, drwy ddysgu'r plant yn J yr ys^o'i'va i ganu peflihillion gyda'r delyn, ac j 1 oystidh' 'n vr Eisteddfcdau Ueol ac arai!. J M vref.:d ->Ut ge.nhecP.aeth o blant wedi cael J eu tr'.wf1' a svniadau gwlndgarol. Gohir- J iwyd %-r v^dj-odnetih ar y pwnc hyd cyfarfod j bore Mfr'-he". | fOl Xn1!d.—N">vS Fercher. Heno aralb'- j or-;r fi i y }i^rp-r-^ni nt*vr uchrrl. CyrehaJiwvd ] ▼ cvfarl'^d srohi-iedi? frr-e heddyw. a cb 'f- | Vv-yd ymdrafoda-eth iap'i nr y cwesti^n. Yn | v JiwetTd cytamryd i ffurfio pwyHgor i. ystyi 1 ied yr holl fater ac i ddwyn adroddtad y flwydklyn nesaf). Y G.^KEIRWYtR Llywyddai Syr D. S. Davies, A.S., yng nghyfarfod y bore. Bu ef yn ddiigon doeth. i •wneud ei araeth yn fyrr. ANIXEPXIHIAI> SYR. D. S- .DANES', A.S., DDYDID ULUN. [Dywedodd nad yw'r Eisteddfod herb ei critics. ICroesaw iddynt oe eu hamcan ydyw dyrdhaifu ac nid tynnu i lawr. Mae yn llaw- enydd o'r mwyaf gweled ein mebion a'n merched a gawsant fantei&ion addysg uch- widdol yn ein colegau yn barod i gymeryd I eu rhan yn y gwaith cenedlaethol. Ni fu erioed fwy o angen eu oymorth. I Iwyddo yn ei ham can rhaid i'r Eisteddfod wrth was- anaeth y galluocaf o fewn y tir. Croesaw i'r dosipariJh hwn igvmeryd eu rhan i wneud yr hen Sefydliad Cenedlaethol yn fendith ;'n •gwlad a'n cened!. Mae ar y byd heddyw angen dynion cryi o gorff a meddwl wedi eu diwyllio, ac yn bennaf dynion o gymer- iadau gonest, yn caru dyn ac yn ofm Duw. Ond cael hyn bydd bywyd yn fwy ei werth I yn y byd hwn, ac wedi ei gymhwyso yn well i'r etifeddiaeth yn y byd a ddaw. Mr. Haydn Jones oedd l fod yn llywydd y prydnawn, ond methodd ddod gan ei fod yn I Llundain yn un o'r ddirprwyaetih yn ymweled a'r Prif Weinidag ar gwestiwn Mesur Dat- gysiylltiad. Cymerwyd ei Ie gan Syr Vincent Evans, yr hwn ni wnaeth annerehiad. Llywydd cyngerdd yr hwyr oedd Mr. K T. John, rhoddwr ygwolbrnu am y cystad- leuaethau mewn canu alawon gwerin Cymru. ANNlElROHIAiD MR. E. T. JOHN. Wrtih lywyddu yn y oyngerdd nos Lun, dywedodd Mr. E. T. John :— Dymunaf yn gyntaf pet'h ddiolch yn wresog i gyffeillion Corwen am roddi lie mor amlwg ac mor ilaenllaw yn eu trefiuadau i hen alaw_ on a chaneuon gwerin Cymru, a'ch llongyf- arck chwithau ar rhaglen s%wynol cyiigerdd cyntaf yr Eisteddifod. Wrtih eicrhau fel hyn dedhreuad mor drwyadl Gymreig, yr ydych yn sicr yn gall yn eich cenedlaeth-yn amlwg ¡ ddeall gwir athroniaeth y mater. Tystia. gwyr profedig mai mewn cyifathrach ago« a didor a cherddi gwerin y genedl y ceir unig a sicr sail pdb gdbaitii am gread ysgol gerdd- orol Gymreig teilwilg o'n lianes a'n hanian- I awd, canys ynddynt ceir iaith calon cenedl— I ei goibaith a'i galar, ei hafiaith a'i hing— hyawdl grynhoad o brofiad canriifoedd tym- ¡ bestlag—hindda a dryohin Cymru. Tra yr r ydym ba-wb ohonom yn ymliyirydu ac yn ym. falchio ym medr cerddorol meibion a 'merch- ed Cymru, yn llaweahau fod y cyfryw rhodd daionus, fod dawn cyn hyfryted wedi ei hes- tyn i'n pobl gian Ragluniaeth a Haw mor hynod hael—nid ydym heb ddyheu am ffrwvth mWy addfed, profion mwy tarawiadol o athrylith cyfansoddwyr Cymru rhyw gerdd anfeidrol feiddgar yn cyfleu dyhead dyfnaf cenedl a ffeunyddiol dramwya anweledig ffyrdd. Ac nid ydyw y cyifryw ddelfryd heb sail sylweddol a digonol. Barn doethorion Dirprwyaetili y Brifyegol ydoedd ei fod YIlJg ngallu Oymru i rodli i'r byd cerddorol gyn- ysigaeth lawn mor gyfoethog a chyfraniad di- ail Rweia, canys betiti bynnag ein barn am natur a gwerth gwleidyddiaeth diweddara'f IRwsia, nid oes ymhlith cerddorion un icd o amheuaeth yngihylch anrhaethol werth a di. hafal swyn gwaith ei chyfansoddwyr cerdd- orol hyfedr. Sicrheir y galivvn wneud o leiaf lawn gystal ond gwneyd yr ymdrech—y mae y gallu yn amlwg a'r wobr yn sicr. Y mae y Dr. Walford Davies wedi bod yn pre-gethn vn ddiweddar yr unrhyw atihrawiaeth iachus, gan addef fod traddodiad cerddorol cenedl y Gymry yn beth ar ei ben ei hun ymhlith y cenhedloedd. Cred y gellir yn hapus briodi symledd yr hen a'r cymihlith a'r cywrain vn y gerddoriaeth newydd. Yr unig gais'v dymunwn ei wneud heno ydyw ar i chwi ofalu fod athrawon ac athrawesau ein hys-'gol- ion ddyddiol tref a phentref a chwm- w-d yn rhoddi yn feunyddiol gryri Ie i gerddi Cymru yngwaith yr ysgol ion? Nid «oes dim, yn fwy teibyig o eicrhau y bydd v to net;.af yn Gymrv gwladgar yn wresog goieddu hiaith deuryd a thraddodiad mad wlad eu tadau. MAWRTH YR ORSEDD.—EI GELYSION a 1 CHAREDIGIOX. D ddiwniod llawnucii itu id doe. A'r cyanylau yn wylo dagnau tyner ymgynhuil- oud y beirdd mewn riivv.ysg olld niú mewn g:>gowaiit i'r Orsedd. edi cyrraedd (1.1011- } nt y bubell ymwisga-sant oli itl Soloinon yn ei aoll ogoniant. O-nd wele Dr. Rees, Caev- sws (Ap Gwyddon) arw-yddfardd yr Orsedd yn gyrru oiian orckymyn caeth nad oedd neb i tyned a gvvxsgoedd yr OrseJd drwy'r gwlaw oedd erbysi hyn yn hidlo yn drsvm urwy'r gogr fry. Felly, ynuidihatriAud y sawl a wis- gwyd;—oddigert^h y oeddent ber dienog-I ion eu gwisgoedd,- <1,C Jiad noetiiion y ceid y Gorscddogion yn yj- oryindaith coilodd lawer o brydierl'nweh arferol yr addaughosuxi, Cynhelid yr Orsedd ar Ben y Pigyn, brvu- cyn uchel wyia'r dref, ac i gyiraedd ya' hwn yr oedd' yn rhaid dring'o, a dringo nes y J tybdai rhai fod Goreedd Corwen yn y nef- oedd. LIwybr garw serth odrwý"r coed a ar- wainiai i'r llecyn santaidd, ond er garwed y ffordd, er gwlybed yr bin, er beirddi o wisgoedd eu igogoniant, yr oedd swvn yr Orsedid i r werin y.n ,;u'os. Yn eu haros" o gwmpas y cylch yr oedd cannoedd yn dis- | gwyl yn amyneddpar, caamoedd eraill" yn os- i gorddlu anrhydedd iddynt ar y d.iitn, a'efhan- noedd mwy yn eu canlyn o hlrbell. Yr oedd un o bapurau dyddiol y Sait- y diwrnod cynt wedi cyhoeddi ymor-odiad llym ar yr Orsedd, gan gymeryd ysgrif un o "geil- iogod y colegau" a ymddanghoscidd y* "Y Beirniad" fel sail i'w ymostjdiad. Hanfod yr erthygl honno oedd mai twyllwr oedd lolo: Morganw.g, ac mai ffugio yr hen ysgrifau yn desgrino defodau'r Orsedd a wtiaeth, ac felly mai tw,1 a rhagrith i gyd Orsedd fel y mae heddyw. Gwaedu^Ti- Philistiad yn groch yn y papur newydd ar y be.irdd gonest, i, "Deuwch allan o'u canol hwynt," ac ar y werin i beidio mynychu mwyach ei defodau hi. Ond yr oedd presennoldeib llu o feiidd a beiddesau, a tiiyrfa fawr o'r werin yn yr Or- sedd ar waetha-f yr hin a'r amgylohiadau anffafriol, yn atabiad diamwys i'r ymosod- wyr. O'u ifhan hwy gallasai Iolo Morgannwg fod yn dwyllwr, a'r hyn a ddydwedai efe am yr OTsedid yn rhywbeth mwy Ineu lai na'r gwir. Ond hyd yn oed a chaniatau popeth a ddy- ? wedasid gan yr ymosodwyr hyn, dilys yw fod Gorsedd Beirdd mewn rhyw ffurf yn bodoli o leiaf bum' can mlynedd yn ol. a'i bod yai bodoli yn ei ffurf ibresennol ers dros chweoh ugain mlynedd. Rhaid felly gael rttiywbeth gwell na morthwyla phig colegwyr i dorri o d'ain eu seiliau heddyw. Geill Eifionydd gysgu yn dawel, .gan deimlo yn berffaith hydems fod i sail cadarn yr Orsedd vn safyll, ac i sefyll- I o leiaf 'hyd nes y dyfeisia'r colegwyr ymosodol rywbeth gwell i gymeryd ei lie. Tarawodd Gwili ergvd smart ar ihyn yn ei anerchiad o'r Maen Llog. Ebe efe — Rhvs-edd. Os CIa. Iolo loes calon,—a'r (hen Buw q Ei droi'ii bel yr awron; I Gwelaf y dydd "sydd i son Am Rys-edd y Morusion. englyn at ymosodiadau Syr John ¡ I Moras Jones ar y Doctor William Owen Pmrh, I ar ynlooodiadauyn y papurau dyddiol ar Iolo Morganwg a'i Orsedd. Creda'r beirdd fod Syr John Rhys law yn llaw a Syr John Mor- t; ris-Tones,—yT hyn dr-vihefn aesponia'r "Rhye- edd" a'r ■ c Disgjmai'r gwLaw yn gnwodydd, ac ebe Gwili:—• Mae'r awe-II glos y glaw I dy odl sy'n dihidlaw. A gwirion cvnnig ar;iith I ae-r lu ar ddaear la.ith. Gwili, Y Marw Goffa. t Coilodd yr Orsedd nifer o'i haelod-m i y flwvddyn ddiweddai, ac yn 01 en harfer rhoddocM y beirdd flodpudjTch yr fjoffndwr- ¡ iaeth am a.m danynt yai yr Orsedd. Wele ra.i ohonynt:— Dr. Hugh Jones (Harddn-v-n). Ef y rihawq: ?ai fiaw-rvgu—drwy Walla A m ei drv!e^v nllu v fwyn Frencryl fu Yn hoffi'r gwaith o'i phregethv Tryfan. Meilir Mon. Ei <r°*!cdl fa^Th.a. sreinion,—arabawl Yr fardd tir ion Tra. Gwalia a'i {"ri^'iTioa E fotir mwy Fcilir "vioa. Y Parohedij Evan Davies (Ifan Dafydd), Trefriw. (Ganwyd yn Aberangell, Meirioruydd). Baudd glan oedd Ifan Dafydd,-a lienor Lla-vn o bethau celfydd A'i fawr waith efo a rydd Fawr enw i Feirionydd. Canwy. Gutyn Arfon. Eto ni welwn Guty.n,—angel cu Y Ilg ngwyl eanac emyn; A tlhon hedd <Leth yn ei wyn,—yn hapus, I'r half hudolus, cartref ei delyn. Canwy. Elfyn. Canodd i Olud yn estron i ffawd, Canodd i D'lodi a'i ddraen 5-,n ei gnawd; Canodd i'r A won addfwynodd ei oes; A chanodd Fotudlonrwydd dan bwysau y groes; Canodd i Noddfta, sy'n llathru pob Hi', A clianodd ei ihunan i mewn iddi hi; Caiff Elfyn deyrnasu o'r erw oer, fud, Ei orsedd yw oalon pob Cymro drwy'r Ibyd. Bryfdir. Yllia cafwyd ca-riu peniiillioii gan Alaw Mae- lor. Amcanotdd at eu gwneud yn "topioal" ys diywed y Sais. Wele rai ohonynt;- MOLAWD HEDDWCH. (Y geiriau gan Penllyn). -NLa. gwaed yn sychu ar y cledd Trugaredd ydyw hyny, Mae rhyfel ola'r byd ar bela, A'r faner wen i fyny Mae duwiiau rfiyfel yn y Ilwch A heddwoh yn teyrnasu. Mae yspryd (^nnen fach a mawr Yn awr yn ymlonyddu, A oherbyd rhyfel yn ddibarch A'i farch yn mynd i gysgu, A'r cletdd yn troi yn loew swch A heddwch yn tayrniasu. Ar ol y brwydro eltled fu A'r gwaedu dan ergydion •Mae buddugoiliaeth wedi ei clhacl Ar bob ymrafael creulon Ac am .gael gvvarod o'r fath !bwn Offryimwn ddiolch calon. AetJh holl dafodau clyohau gwlad I siarad am gysuron ] A'r atsain aeth o fro i fryn Ar edyn yr awelon A daeth llawenjtdd fel y 131 I dorri ein pryderon. A daeth llawenjtdd fel y illi I dorri ein pryderon. i ehy fLYd cenedl eto gledd I drai anrhydedd heibio, Xi elwir mwy ein meibion mad I >fyind' i'r gad i frwydro; Ni weJir aeb yn rI-jod 'o'r,byd Dan glefyd wedi ei glwyfo. Pwyall anighofio'r aneibion glan Fu yn y tan yn foddlon I f'yw neu farw er ein mwyn Ej* dwym i ni fendithion; Bu raid i ryw rai gol 11 gwaed I gadw'n traed yn rhyddiom.

Y FANER GOFFA.

DYDD MERCHER

DYUDIAU

---.--.'-----._----.. I YN…