Y Tyst a'r Dydd

Colofn y Dadgysylltiad. Yn y Contemporary Review am Mehefin y mae gan Dr Edwin Hatch ysgrif hynod amserol a dyddorol yn ymdrin a pherthynas yr Eglwys a'r Wladwriaeth. Ymddengys fod Dirprwywyr y Llysoadd Eglwysig wedi cyhoeddi yn eu hadroddiad fod yr Eglwys mewn amser a basiodd wedi bod yn gwbl rydd oddiwrth bob ymyriad o eiddo y gyfraith wladol, yn cael ei llyw- odraethu yn bollol gan gyfraith Eglwysig, ac mai yr oil a wnai y gallu gwladol ydoedd cynorthwyo i roddi y gyfraith Eglwysig mewn grym. Nid oes eisieu llygad eryraidd iawn i weled amcan y Dirprwywyr wrth wneyd yr honiad. Yr hyn yr ymdreehant hwy ei ddwyn oddiamgylch ydvw rhyddhau Eglwys Loegr o fod dan reolaeth y Senedd, ac ar yr un pryd sicrhau iddi ei safle a'i gwaddoliadan. Pe gallasent brofi mai dyna y drefn yn yr oesnu boreuaf, buasai ganddynt ddadl gref o'u plaid. Ond y mae Dr Hatch, ac efe yn Eglwyswr ei hunan, wedi dangos geudeb y cyfryw honiad yn y modd eglnraf. Cyn dyddiau Cystenyn, meddai ef, ni wyddai y gyfraith wladol ddim byd am gyfraith Eglwysig o gwbl. Nid oedd y fath beth a chyfraith Eglwysig mewn un ystyr yn bodoli hyd hyny. Gadewid i bob cynulleidfa grefyddol drefnu ei boll achosion yn gwbl annibynol ar bob galln o'r tuallan iddi ei hunan. Yn nyddiau Cystonyn y ffurfiwyd y corff crefyddol cyntaf, ac nid yn mysg yr eglwysi y tarddodd y syniad, ond yn meddwl yr ymherawdwr, ac efe oedd y blaenaf i symud tuag at roddi y syniad mewn gweithrediad. Efe a alwodd y cynghorau boreuol yn Arlis a Nicala, Ar y dechreu, gadewid at ddewisiad yr eglwysi pa un a ymunent a'r corff neu beidio, ond wedi unwaith ymuno, rhwystrid hwy gan y gallu gwladol i ymryddhau. Dyna hanes dechrenad crefydd sefydledig yn ol Dr Hatch, ac ni feddylia neb am ei gyhuddo ef o fod yn gwyrdroi ffeithiau i ffafrio yr eglwysi rhyddion. Yn mhlitb y pethau a ellir gasglu yn naturiol oddiwrth yr ysgrif y mae tair ffaith yn deilwng jawn o gael eu coJi i jfmlygrwydd (l)mai Annibynwyr a Chynulleidfaolwyr oedd y Cristionogion borenaf am ganrifoe d (2) mai mewn ymyriad gallu estronol y ffurfiwyd yr eglwysi yn gyfundeb neu gorff gyntaf; ac (3) nad yw Eglwys Loegr yn ngoleuni cyfraith sylfaenol crefydd sefydledig yn ddim amgen na phlaid o sismaticiaid wedi tori allan o'r Eglwys Lan Gatholig. Ar y pedwerydd dydd ar bymtheg o Mehefin, yr oedd y pregethwr byd-adnabyddus Mr Spurgeon yn cyrhaedd ei haner cant oed. Penderfynodd ei Inaws cyfeillion a'i edmygwyr ddathln ) r amgylcblad fel ei jubili, ac ni allasai dim fod yn fwy o lwyddiant. Cymerodd Golygydd y Pall Mall Gazette fantais ar yr aingylchiadau i ymwele I a Mr Spurgeon, er cael gwybod ei syniadau ar rai o brif bynciau y dydd. Yn mhlith pethau ereill, daeth gwaddoliadan a chrefyddau sefydledig dan sylw, ac ymddengys fod Mr Spurgeon yn elyn anghymodlawn i'r naill a'r Hall. Dyma ei eiriau ar bwnc y gwaddoliadau :—" Yr wyf yn erbyn gwaddoli hyd yn nod fy ngholeg fy hunan. Cynygiodd rhywun arian i mi y dydd o'r blaen tuag sefydlu ysgoloriaeth mewn cysylltiad l1'm coleg-. Fe'i gwrth- odais. Paham y casglwn i arian a fyddai yn aros ar ol fy ymadawiad i gario yn mlaen addysg i ba un y gallwn fod yn gwbl anfoddtawn ? Na. Bydded i bob cenedlaeth ddarparn ar gyfer ei hangen;on. Os bydd i mi olynydd yn y coleg, gwnaed fel yr wyf fi wedi gwneyd, a sicrhaed y sawd y bydd ei heisieu arno. Fy nymuniad i ydyw, na byddai gwaddoliadau crefyddol o un math yn mhlith Ymneillduwyr nag Eglwyswyr, oherwydd nid wyf fi wedi gwybid hyd yma am un capel yn meddu gwaddol na byddai yn ei brofi yn felldith yn lie bod yn fendith." Dyna siarad pur glir, a byddai yn burion i bob dosbarth o grefydd- wyrEIU hystyried. Ychydig o gariad sydd gan Mr Spurgeon at grefydd sefydledig. Yn ol ei syniad ef, dyna sydd ar y ffordd i sicrhau undeb Cristionogol. Dyma fel y dywedai- Mae y syniad nas gall Eglwys y bendefigaeth gynal ei hunan, tra y mae eglwysi y tlodion yn abl i wneyd hyny, i mi yn hollol anghredadwy. Os yw yr enwad sydd yn meddianu y rhan helaethaf o gyfoeth Lloegr yn gofalu mor lleied am ei chymhorth fel ag i beidio ei gyna) yn mlaen.pe cymerid ymaith oddiarni arian y Wladwriaeth, rhaid ei bod pan yn meddu enw o fod yn fyw mewn gwirionedd yn farw.' Ond nid wyf yn ei gredu am foment, ac yr wyf yn llwyr argyhoeddedig y byddai l Daadgysylltiad ^i-yfhau yr Eglwys mewn lla, er eyfeiriad. Nid wyf yn dywfidyd hyn am fy mod yn meddwl y byddai Dadgysylltiad yn enill i Anghydffurfiaeth, ond symudid ymaith y rhwystr anferth sydd yn atal lIifiant cariad a chydymdeimlad Cristionogol." NONCON.

L L AN AEMON-YN-IAL. Y Parch John Lloyd, Caerwys.—Bu ei rieni yn byw mewn fferm fechan yn Nhrefddegwm y Bod- idris, a chyrhaeddodd ef gryn enwogrwydd fel ysgolhaig, ac y mae ei enw yn bysbys fel eydym- aith i Pennant yn ei deithiau yn Ngbymru. Y mae darlun hardd ohono ar gael yn awr yn y Plas Du, at yr hwn y cyfeiriwyd yn y Dysgedydd am Tachwedd, 1878. Yr oedd ei bris cyhoeddedig yn bum' swllt, a synwn mor dda ydyw y gwaith sydd arno, pan gofiwn ei fod mor ben. Dylasid trefnu i'w gael allan gyda'r argrafiiad diweddaf o'r "Tours." A fyddai dim modd ail gyboeddi y darlun o Rector Caerwys? Y mae y darlun ar gael yn awr, ond yn mhen amser eto ni bydd i'w gael yn un man. Beth ddywed Caerwyson am hyn ? A fedrai ef ddim rhoddi y darlun i fewn yn y llyfr a fwriada gyhoeddi yn Saesoneg ar hanes Caerwys? Gwyr rhai o'n darllenwyr mai merch i Lloyd ydoedd yr awdures enwog, Miss Angharad Lloyd. Cynygiad Teilwng. — Tua dwy flynedd yn ol, mewn arwerthiad yn Ninbych, prynodd Rhodwy" The Life of Ulrich Zwingle, the Swiss Reformer, by J. G. Hess," am dair ceiniog, er fod ei bris cyhoeddedig yn haner gini Y mae yn hanes dyddorol iawn. A ellir dim trefnu i'w gael allan yn Gymraeg ? Y mae ei berchenog yn cynyg anrhegu yr hwn wna gyfieithad ystwyth a dar- llenadwy ohono ag ef. Pwy wna sylw o hyn, a phwy wna ei gyhoeddi? A wna un o wyr y B.A." ei droi i'r Gymraeg—Talfardd, DewiMon, J. B. Jones, neu H. Oliver ? Amser a ddengys. Y Bryn'rogo'. — Cawsom ychydig o gwmni Golygydd y Cenad Hedd yma yn ddiweddar, a diau fod y Bryn'rogo' yn awr yn wahanol iawn iddo ef i'r hvn ydoedd gynt, am nad oedd yno yr un "Dafydd Jones" i'w ddyddanu a'i eiriau syn- wyrgall a charedig. Yn yr wythnos y gwelsom "W. N." yno, yr oedd perthynas i'r teulu yn cael ei gladdu-nai y Parch Isaac Pickering—a'r wyth- nos hon yr oedd brawd i'r diweddar Dafydd Jones yn cael ei roddi i orphwys yn y bedd. Bu yn hir yn gystuddiol. Gadawodd briod a phlant ar ei ol-chwaer i'w briod yw Mrs L. Williams, Bontnewydd, Arfon. Da genym ddeall fod plant y Bryn'rogo' yn cadw i fyny yr enw a enillodd y fan gynt drwy letygarwch a charedigrwydd, a chafodd yr Hybarch Isaac Thomas, Towyn, Meir- ionydd, y fath groesaw yn Bryn'rogo', fel yn mhob man arall yma, pan fu am y tro cyntaf iddo yn y gymydogaeth yn ddiweddar, pryd y gwasanaeth- odd yr eglwysi hyn am Sabboth, fel yr addawodd dd'od yma eto cyn hir. Y mae yn rhaid nad ydyw Mr T. yn un o'r ychydig weinidogion hyny sydd yn blino eglwysi o eisieu cyhoeddiadau ganddynt, neu buasai wedi bod yn Ial cyn hyn. Y mae Mr T. yn bregethwr mor dderbyniol, fel yr hoffa pawb ei glywed. GarmonyclLt-Gwelwn nad yw yr alwad sydd arno fel darlithydd ar Williams, Pantycelyn, a'i Amserau," yn rhwystr iddo wneyd englynion gaf- aelgar pan mewn hamdden. Dyma ddau englyn a gyfansoddodd or cof am Mr Thomas Davies, ysgolfeistr, Llanferras, yr hwn a fu farw y dydd arall, ar ol cystudd byr, yn 37 mlwydd oed. Da gweled fod ei galon-heddychol I ddichell yn estron; Hynod bawdd darllenid hon Yn ei wyneb e'n union. Ein Uonaf wr yn Llanferras—gyneu Oedd y gonest Domas; 'Nawr ma," unig ei drigias, Ydyw oer le daear las. Y Parch J. Griffith,—Gwneir crybwylliad am yr hen weinidog yn y Geninen ddiweddaf, gan Dr John Thomas, fel "meddyg anifeiliaid pur nod- edig," ac fel un fedrai fwrw ysbryd" allan. Y mae dynion yn awr yn fyw fedr ddyweyd banes yr "ysbryd" yn INrith Treuddyn, a chlywsoin y Parch R. 0. Evans, Sammah, yn son am un ydoedd gynt yn y gymydogaethf hono, a gwyddis mai yr "hen Griffiths, Llanarmon," fu yn tawelu y ddau. Oni ellid cael hanes "manwl ageglur"am yr ysbryd yn y ddau Ie, a'i gyboeddi fel y byddo ar gof a chadw i'r oesau a ddaw? Y mae gan yr holl ardal yn bresenol barch i enw'r "hen Griffiths," ac nid ydym wedi clywed ddarfod iddo ddyweyd, nac ysgrifenu geiriau diraddiol a dir- mygus am neb yn ei oes, ond gwnai ei oreu i feithrin yr ysbryd addfwyn a llonydd, yr hwn sydd ger bron Duw yn werthfawr." GOHEBYDD.

"GREEN MOUNTAIN ASTHMA. CUBE — A nfonir tiuiau bychain yu rhydd trwy y Ijytliyrdy am Is Sc.- F. NEWBERY, n'i FEIBION, 1, King Edward-street, Llundaiu Setydlwyd yn y flwyddyn 1746.

FFORESTFACH, A'R CYLCHOEDD. Gyda'ch hynawsedd erfyniaf am yehydig o ofod o'r TYST yn awr ac eilwaith pan y cyfyd rhywbeth i sylw o'r lie yma. Saif Fforestfach ryw dair mill- dir o Abertawy. Mae'n lie poblog iawn, a chyn- ydda ei drigolion yn barhaus. O'r braidd y bydd eich gohebydd Dewi o'r Gad yn cyffwrdd a'r He hwn, ond Cadle o hyd ond dyna, yno y mae ei hoff dreflan, chwareu teg. Hyfryd ydyw myned i lawr i'r Gad am dro i fwynhau yr awelon balm- aidd, a chlywed yr adar bach drwy y coedwigoedd yn ymarllwys eu can. Rha.g ofn i mi ymdroi gormod yma, gwell i mi droi yn ol a dechreu gyda'r Gweithfeydd sydd yn y lie hwn. Mae tua dwain o'r cyfryw yma, sef Carngoch, Mynyddbach, Hen Bwll, Pwll Newydd (yn mha un y llosgwyd 18 o ddynion er's blynyddau yn ol), Cwmbach, Myn- ydd Newydd, Charles' Pit, Hopkin's Pit, a Pwll-y- saint. Pyllau ydyw y rhan fwyaf ag ydym wedi eu henwi, ond ceir yma rai levels, ac fe ddywedir mai y pwll dyfnaf o'r rhai hyn ydyw Mynydd Newydd. Mae nifer fawr o lowyr yn gweithio yn y gwahanol lofeydd hyn; glowyr ydyw y rhan fwyaf sydd yma. Awn yn awr at y gwahanol Addoldai sydd yma. Ceir fod yma ddau gapel -un perthynol i'n Henwad ni (Bethlehem), a. adeiladwyd yn y flwyddyn 1848, ac a ail adeilad- wyd yn y flwyddyn 1866; a chredwyf fod eisieu ei ymhelaethu eto, gan fod cyaulleidfa luosog iawn yn perthyn i ni fel eglwys. Yr oedd yn perthyn i'r capel hwn ysgoldy gwych iawn-Ysgoldy Brytauaidd-ond gwerthwyd hwn i Fwrdd Ysgol Abertawy tua chwe' blynedd yn ol, yr hwn oedd yn lie cyfleus iawn i gynal yr Ysgol Sabbothol yn nghyda chyfarfodydd yr wytbnos. Helaethir ef yn awr gan y Bwrdd, er darparu mwy o le i'r plant nag sydd yn bresenol. Perthyna i'r capel hwn ddau ysgoldy, sef y Wig a'r Ystrad. Agor- wyd y diweddaf a enwyd yn mis Medi, 1880. Yr oedd yr Ysgol Sabbotbol sydd wedi d'od yma yn cael ei chynal mewn anedd-dai (yr un fath a'r Geudros yn awr) ar Fynyddbach.y-glo, ond bu raid iddynt gael ysgoldy. Cynelir y fam-ysgol yn nghapel Bethlehem. Mae gan y Bedyddwyr eu Calfaria yma hefyd, yr hwn sydd gapel-- bychan tlws iawn a adeiladwyd tua'r flwyddyn 1861. Cynelir yr Ysgol Sabbothol yn y capel, ac y mae ganddynt ddwy gangen-ysgol—un mewn anedd- dai yn Penllwynmarch, a'r llall mewn ysgoldy yn Nghorslewena. Temlau Bacchus.-Y mae saith obonynt mewn cylch o ddwy filldir. Gwarchod ni! Ac yn wir fe geir y rhai hyn yn llawnion ar nosweithiau. 0 y fath benbwliaid sydd i'w cael, onide! Fe welir nad yw y cylchoedd hyn ond yr un fath a Hawer cylch arall. Dynion wedi bod yn gweithio yn galed yn ystod y dydd er enill eu bywioliaeth yn myn'd adref a thrwsio tipyn arnynt eu hunain, ac ereill yn myned fel y maent, i'r deml ogonedd- us i wario eu harian am yr hyn nid yw fara. Pa bryd y daw ein cyd-ddynion i weled eu ffolinebau ? Llwyddiant Mr John Charles.—Brawd ieuanc ydyw ef ag sydd wedi dechreu pregethu. Bu am ychydig amser yn yr ysgol yn Abertawy, ondcawn ef yn dyfod allan yn ail yn arholiad derbyniad i Goleg Aberhonddu. Brawd ydyw, ddarllenydd, i'r B.A. o Rhymni. Dyn ieuanc tawel ac addfwyn ydyw. Bydded i Dduw fod yn gynorthwy iddo, ac estyned ei ddyddiau ar y ddaear i wneuthur ei oreu drosto. Ysgol y Bwrdd.-Bu un o arholwyr yr ysgolion yma ddydd Iau, yr 20fed cyfisol, yn arholi y plant, pryd y pasiodd 93 y cant. Y mae'r canlyniad yn bynod foddhaol, ac adlewyrcha yr anrbydedd ucbaf ar Mr W. F. Samuel a'i briod hoff ar eu gwaith yn cael y plant i fyny i'r safon yma. Mae y safon yn llawer uwch y tro hwa nag ydyw wedi bod er's llawer blwyddyn. Da iawn. GOHEBYDD. [Gan fod boneddwr arall yn defnyddio er's blyn- yddau y ffugenw sydd wrth eich ysgrif, gwell fydd i chwi ddewis un arall er arbed amryfus- edd.-GoL. ] —

PONTLOTYN.-Cyfarfu Bwrdd Ys?ol GeIlillaer yn y lie uchod dydd Gwener, Mehefin 20fed. Y prif bwnc dan sylw oedd penodi olynydd i'Mr J. Jones, prif- feistr Ysgol Pontlotyn, yr hwn sydd wedi symud i Tredegar. Yr ymge'sydd Jlwyddianus, allan o tua 75, oedd Mr Mathew Owen, Crughywel, yr hyn sydd yn adlewyrchu clod mawr iddo. Da genym fod Mr Owen yn Gymro ac Annibynwr o'r iawn ryw. Dechreua ar ei ddyledswyddau yn Awst nesaf, a dymunwn bob llwyddiant iddo yn ei faes newydd, a chredwn y bydd ei ddyfodiad yn gaffaeliad i eglwys Nazareth a'r ardal. -Annibynwr.