Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

1 erthygl ar y dudalen hon

- YMYLON Y FFOEDD.

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

YMYLON Y FFOEDD. Nos Sadwrn Mehefin 6fed. Cc WELE faint o ddefnydd y mae ychydig d&n yn ei enyn." Dyna y geiriau a ddaeth I oi meddwl wedi darllen y cwbl a ym- ^dangosodd yn y TYST yn ngtyn a ehyfar- fod yr achosion Seisonig yn y Rhyl. Diang- odd y sylw yn Nodion" y Gohebydd o'r j*ogledd heb i mi ei weled, ac felly hefyd ythyr Ambrose ond wedi gweled llythyrau Y brodyr o Colwyn Bay a Hull aethum i chwilio am danynt, ac wedi eu darllen y mae yn syn genyf fod y fath helynt wedi ei ^neyd am beth mor fychan ac morddibwys. ^langenrbaid hollol oedd y sylw yn y Nodion," ond pe gadewsid iddo basio ni "Uasai un o bob deg o ddarllenwyr y TYST, ^Wy na minau, yn cofio dim am dano ond, Y mae y llythyrau dilynol wedi ei godi i'r gWynt, ac ni enilla y gymdeithas ddim trwyddynt. Nid oedd un awgrym wedi ei *oddi mai o arian y gymdeithas y dygid r^uj- y luncheon, oblegid gwyddai pawb mai ^yfeillion y Ehyl yn eu caredigrwydd a'u arparodd, ac am sylw chwareus Mr Herber vans, mae yn debyg fod pob un yn ei esbonio yn ol ei deimlad ei hun. Nis gall ^yfeillion y gymdeithas fforddio myned i ^Cladleu a'u gilydd am bethau dibwys. Dylid o'r naill ochr a'r llall fod yn ofalus lawn na wneir dim, ac nad ysgrifenir dim, a baro i'r eglwysi golli eu hyder yn y gym- deithas. Nid yw eglwysi Cymreig y Gogledd hYd yma wedi cymeryd y rhan a ddys- gWylid oddiwrthynt yn nglyn a sefydliad yr achosion Seisonig ond y mae yn rhaid cael yuy os mynir i'r gwaith fod yn llwyddiant Pa.rhaol; a pha fodd i sicrhau hyny yw un cwestiynau pwysicaf i'r gymdeithas yn y yfodol. Da genyf weled y Golygydd yn can y drws ar a gafwyd, a diau fod gan yr oil frodyr waith pwysicach a theilyngach On hamser a'u talent. Cefais i'm Haw heddyw yr ohebiaeth *hwngyr Anrhydeddus G. Douglas Pennant a ehynrychiolwyr ei weithwyr yn ngtyn a drefniadau newyddion sydd yn cael eu awyn i mewn i CHWARELI Y PENRHYN. ^Tae yn eglur fod pethau yn gwisgo gwedd ^difrifol, a bod Mr Douglas Pennant wedi ayfod i wrthdarawiad anhapus iawn a'i ^eithwyr. Nis gallaf yma roddi ond prif eithiau yr amgylchiadau, fel y ceir hwy yn yr ohebiaeth gyboeddedig. Mai 4ydd, 1885, ysgrifenodd Mr Douglas Pennant lythyr yn hysbysu y cyfnewidiadau a fwriedid eu gwneyd yn nygiad yn mlaen drefniadau y ^QWarel. Yr oedd y cyfnewidiadau wedi eu ysbysu trwy y goruchwyliwr, Mr Arthur Wyatt, yn flaenorol, ond drwy y llythyr yma Y cafwyd eu manylion. Mae y trefniad yn gan y gweithwyr, ac yn cymeryd aiarnynt fawer o'r haw^iau oeddynt wedi en mwynhau am flynyddoedd, ac y mae yn g ur eu bod yn teimlo* fod meddwl y oneddwr wedi ei wenwyno o dan ryw ddy- II n+Yadau yn eu herbyn. Maent yn ysgrifenu y 6 "ythyr maith ato, dyddedig Mai lleg, yn awa y gosodant i lawr eu cwynion yn deg, ond yn gryf, ac amlygant eu gwrth- wynebiad i amryw o'r cyfnewidiadau a ddygid i mewn. Mae y llythyr hwn wedi ei arwyddo gan chwech o bersonau a ddewis- asid gan bwyllgor cyffredinol y gweithwyr i wneyd hyny. Mae 1,842 o'r gweithwyr ar ol hyny wedi arwyddo eu bod yn cymerad- wyo y llythyr, ac yn cydnabod fod y pwyll- gor yn eu cynrychioli; ac o'r nifer yma yr oedd 1,159 yn undebwyr, a 683 heb fod yn undebwyr. Gwrthododd 487 ei lawnodi, y mwyafrif dirfawr o'r rhai oedd heb fod yn undebwyr. Yn wir, 46 yn unig o undebwyr a wrthododd arwyddo. Ar yr 20fed o Fai galwyd y chwech a arwyddodd y Ilythyr ger bron Mr Douglas Pennant yn Swyddfa y Porthladd yn Mangor. Yr oedd un o'r tri, fel yr ymddengys, yn absenol, ac y mae dau o'r rhai a'i harwyddasant yn dyweyd Iddar- fod iddynt wneyd hyny mewn brys, heb ddeall ei ystyr, ac na ddarllenwyd ef iddynt, a phob peth cyffelvb a arferir ddyweyd gan ddynion sydd yn arfer troi yn anffyddlon. Ar y mater yma cymerer y difyniad a ganlyn a anfoiiwyd egan y tri wyr a safasant yn ffyddlon, mewn llythyr dyddiedig Mai 28ain Cyn ei lawnodi darllenwyd ef drosodd i ni i gyd gan un ohonom. Darllenwyd ef drosodd yn ofalus, yn glir, ac heb unrhyw brysurdeb. Yr oedd y chwech a'i Uawnododd yn bresenol ar y pryd, yn nghyda thri gweithiwr arall. Eglur- wyd ef, a bu peth ymddyddan arno ar y pryd, a chymeradwywyd ef yn rhydd gan bob un a'i llawnododd, feI ýr addefwyd, gan un nad oedd yn undebwr yn eich presenoldeb. Nid ydym yn petruso dyweyd fod y ddau a'i llawnododd ac a dynasant yn ol wed'yn, wedi cael ymyryd a hwy gan berson yr hwn a gafodd ganddynt ein bradychu a dwyn camdystiolaeth yn erbyn eu cydweithwyr. Yr ydym yn mhellaeh yn dyweyd-Fod William Roberts, Ty'nylon, a Richard Owen Jones, Gefnan, a Thomas Parry, 'Rocar, ar ddydd Mereher, yr 20fed cyfisol, yn Swyddfa y Porthladd, yn ystyriol a maleisus, wedi dyweyd yr hyn oedd anwireddus pan y dywedasant na ddarllenwyd ac na eglurwyd y llythyr i'r ddau gyntaf a enwyd nad oeddynt yn ei ddeall; iddynt gael eu dwyn i'w lawnodi mewn brys; ac fel y dywedid gany tri nad oedd y llythyr yn cynrychioli syniadau yr undebwyr a'r rhai nad ydynt undebwyr yn y Chwarel; ac na ddewiswyd mohonom i gynrychioli y ddau ddosbarth. Nis gallwn ymatal heb ddatgan ein syniadau mewn iaith gref, gan nad yw y brad- ychiad yn un eyffredin, ac nis gall ddwyn un clod i'r partion eu hunain, nac i'r personau ereill hyny sydd wedi bod yn gyfranog yn y cyd- fradwriaeth. Mae y rhai a'i cynlluniodd, yn ein barn ni, ac yn marn corff mawr y gweithwyr a'r boblogaeth, yn waeth na'r bradwyr eu hunain. Bydd i chwi hefyd ganiatau i ni ddwyn eich sylw at y ffaith y byddai i lawnodiad William Roberts a Richard Owen Jones o'r llythyr eu condemnio mewn unrhyw Lys Barn hyd nes y boddlonent y Llys eu bod wedi eu dwyn i'w lawnodi trwy dwyll. Byddai profi hyny yn gorphwys gyda hwy. Mae genym dystiolaeth pedwar o bersonau yn ychwanegol atom ein hunain-yr hyn a wna saith o bersonau yn erbyn dau (ac un o'r saith heb fod yn undebwr ei hunan), y rhai sydd yn barod i gymeryd eu llw fod y llythyr wedi ei ddarllen drosodd yn Saes- oneg, a bod Richard Owen Jones wedi cyd- nabod ei fod yn ei ddeall; ei fod wedi cael ei egluro yn Gymraeg er budd y rhai nad oeddynt yn deall Saesoneg yn mhresenoldeb y naw ac fe'i cymeradwywyd ef yn rhydd gan Richard Owen Jones a William Roberts cyn iddo gael ei lawnodi. Ni ddygwyd unrhyw bwysau o gwbl ar neb i'w lawnodi. Dylai hyn fod yn ddigonol i foddloni unrhyw Lys fod y dclau yma yn ystyriol wedi mynegi yr hyn oedd anwir. eddus. Gallwn ychwanegu fod Richard Owen Jones wedi dyweyd yn Swyddfa'r Porthladd nad oedd yn deall Saesoneg, ond cyn diwedd y cyfarfyddiad yr oedd yn deall yr iaith hono yn ddigon da i'w siarad. Cafodd y tri a safasant yn ffyddlon rybudd eu bod i ymadael a'r chwarel ar v 3ydd o Fehefin, os na allent foddloni Mr 'Douglas Pennant, ddarfod iddynt amlygu yn deg olygiadau y rbai nad ydynt yn aelodau o'r undeb yn gystal a'r rhai ydynt yn aelodau o'r undeb." Gwnaethant hyny ond nid yw Mr Douglas Pennant er hyny yn eu cyfiawnhau, ond y mae yn galw y rhybudd yn ol, ac yn caniatau iddynt ail ddechreu gweithio, gyda rhoi ar ddeall iddynt y bydd llygaid craff yn eu gwylio, ac awdurdodir y goruchwylwyr i wneyd adroddiad o'u hym- ddygiadau; ac os ceir hwy yn euog, ym- ddygir tuag atynt yn y modd llymaf. Dyna y eyflwr y mae gweithwyr gonest Chwarel y Penrbyn ynddo, Mae ofn mawr ar Mr Douglas Pennant y gwneir ymgais gan rai er eu dybenion eu hunain i roddi ton a lliw politicaidd ar yr amgylchiadau. Digon tebyg y gwneir, a dichon y byddai yn anhawdd i'r rhai cyfarwydd a'r gweitbred- iadau mewnol beidio gwneyd, a dichon fod y boneddwr anrhydeddus ei hun wrth wneyd y cyfeiriad yn rhyw ddirgel deimlo v gallai fod rbyw sail i'r fath dybiaeth. Pa fodd bynag, y mae wedi dyfod yn ddydd y prawf ar Ymneillduwyr mewn rhai o siroedd. Cymru. Sicrheir fod rhai o'n tirfeddianwyr wedi penderfynu stampio Ymneillduaeth allan o'r tir, ac mewn rhai o'n llech- chwarelau ofer i Ymneillduwyr ddysgwyl unrhyw ddyrchafiad. Ond y mae Ymneill- duaeth Cymru wedi myned trwy brofedig- aethau mwy na'r rhai hyn. Mae awelon cryfach wedi methu dileu Ymneillduaeth o Gymru. Ni wna y cwbl ond angerddoli ysbryd penderfynol y bobl ac er fy mod yn gobeithio na wnant ddim trwy drais, na dim anghydweddol a'n cymeriad fel gwlad gref- yddol, eto trwy bob moddion teg a chyfreith- lawn i gael yr Eglwys yn Nghymru yn rhydd oddiwrth y Wladwriaeth, yr hon yw yr ateg gryfaf i ormes ein boneddwyr a'n tirfeddianwyr, ac i brysuro yr adeg pan y daw y tir yn feddiant llawer mwy eyffredinol i'r lluaws sydd yn llafurio y ddaear.. Nid oes genyf le i ddyweyd ond ychydig am YR UNDEB CYMREIG, ac nid oes angen, gan y gwneir hyny mewn m colofnau ereill. Cafwyd cyfarfodydd nodedig o lwyddianus. Nid wyf yn cofio am odid un yn fwy felly o'r dechreu i'r diwedd. Trodd cryn nifer o bethau i fyny nad oedd- ynt ar y rhaglen ond pethau oeddynt nas gallesid myned heibio iddynt, a gresyn na chawsid mwy o amser i siarad ar rai ohonynt. Dichon y gallesid myned trwy rai pethau ar lai o siarad; ac yn ddiau, yn y gynadledd boreu Mercher, gallesid arbed haner awr, er nad oes neb i'w feio—yn y drefn y mae y diffyg, ac nid yn y rhai sydd yn gweithio dani, Un penderfyniad a ddylid