Y Tyst a'r Dydd

gYBUroo tymhorol, ac yn gfwella amgylchiadan dynion fh yd' ond achnb eneidisn rhag trneni, a'u cadw y fflamaa na ddiffoddant byth ydyw ei hamcan wr* Cadw ydyw ei harwyddair hi. Cadw sydd ewn llythyrenau breision ar ei baner hi yn mhob tnan lie yr elo hi. AI>DASEWTDD CRISTIONOGAETH A', GYFKR ANGEN Y BYD. Angen mawr y byd ydyw cael ei ddwyn i adnabod g garn, ac ufuidhau iddo. T mae pob math o grefydd a gynygiwyd i'r byd yn ei adael yn ei dywyll- Hah'j1 anwyboda^h.. a'' arferion llygredig, ac heb ad- Svrli? Cristionogaeth ydyw yr nisi? grefydd arm yjD °ynwya yr e'^en ^ono sydd yn hanf'odol i newid od ?W u ^oeso1 y a'i ddwyn i ateb ei ddyben pri- a • Cyffelybyw teyrnas nefoedd i surdoes, yr hwn o^odd gwraig, ac a'i caddiodd mewn tri phecaid o Cv ^yd on' sur°dd 7 cwbl." Mae y surdoes vn ynwyg yr dfen ynaweithiol hono ag sydd yn newid h Saw £ d y defnydd a pha un y cymysgir ef i'w natar ei rn n' a i ddwyn i ateb dvbeii fel defnydd yraborth. Y gwneyd ei waith yn ddystaw, ac oto ynhollol ctoKi >>101 gyrhaedd yr amcau. Hyd oni surodd y wbl.' Felly nid oes dim ond Cristionogaeth bur, yn drl i°? °ewid ansawdd foesol y byd, a'i ddwyn ar v ,Dnw, ei garn, ac afaddhau iddo. Ni ddaw y byd Ytna bytb i'w Ie, ac i ateb ei ddyben, hyd nes y daw i adn!tbod Dnw." Y Tad cyfiawn, nid adnaba y byd Cariad Duw wedi ei dywallt yn y galon trw'y yr sernK^j ^an ydy w y Ballu cryfaf i dyneru a newid y rcniadau, ac i ad-dyna yr enaid i garu Daw,fely sail r1ai sydd wedi teimlo ei ddylanwad, ddywedyd, Yr jm ni yn ei garn Ef, am iddo Ef yn gyntaf ein caru haelfbydedd CRISTIONOGAKTH. ae«"mae baelioni yn elfen neilId lIol mewn Ciistionog- cvm m^e yu cy.nyrchu baelioni yn mhob calon y Juier feddiant ohoni. Ar haelioni y mae y grelydd istionogol yn dibynn am ei chynaliaeth yn y byd. taf 3 ?^wyddor ar ba un y sylfaenwyd hi ar y cyn- jjapi,?an ,ei Hawdwr bendigedic, ac ar yr nn egwyddor y mae .yn aros byd h^dyw, ac i aros hyd wedd amser. Nid ar ddeddfan gwlad y mae hi .wedi dee-86 ^u' ac n'd ydyw yn gofyn am na threth, na gwm, na gwaddol, at ei chynaliaeth. Ac nid ydyw na cbyfraith, na chleddyf, na charchar, i'w ysK^ j yn' ^nd y u,ae deIw Hawdwr arni, ac fawv tM Hawdwr ynddi. Haelfrydedd ydyw egwyddor cei/ y nefoe^d ei bun an, ac mewn Cristionogaeth y ar v £ amly*ia<J be'aetbaf o egwyddor calon fawr Dnw lvf>;„ ) r". Y roaeyii wir fod yn y greadigaeth am- C j telae,h 0 baelioni y Creawdwr. Y mae rhyw t aelfrydedd diderfyn yn rhedeg feI gwythien earaidd t rWYholl weithredoedd Daw, ac yn ei holl yrnddygiadau tuag at ddynolryw, Yr hwn sydd yn ein llwytbo ni "ennydd a daiorn, a'i "Iwybrau a ddiferant frasder." thwysuran sydd wedi bod ac yn bod ar ffordd Crist- *°nogaeth i gyrhaedd ei hamcan yn y byd. Os hi ydyw C^wgrofydd, a'i bod mor gymhwys at angen y fort hPa •, "a.bnas.a? y byd wedi gwella mwy ? Dichon yn v T' raddaa i ddiffyg sel ac ymdrech ddfcr/>v. 1 a 1 Gweithiodd yr eglwys yn ar- oboI K.am!y ddau canrif cyntaf o'r cytnod Cristion- dreoVi8, p bnasai wedi parhao yn yr un llafar ac ym- v u,, a? a feddianodd y Cristionogion cyntaf, diamhea erbv cre'ydd bur wedi meddianu y byd o'r bron Ran uD' (^Dd rhywfodd collwyd ei hysbrydolrwydd JJ1 Phroffeswyr, a ba y dadleuon a'r ymrysonau a Hwvrlrr yn eu yn ,rbwystr mawr ar ffordd ei wlad i an^* Cylymwyd Cristionogaeth wrth yr orsedd tadrl l if chyfododd y dyn pechod mewn rbwys?, ac yn §tef °ii yd y a cbyfeiliornadaa a choel- dai a tbywy'J°dd yr anr, a newidiodd yr aur coeth Wrji mae caethferch Seion heb Iwyr ymddatod oddi- dep? rwymai ei gwddf hyd heddyw. Ond y mae hi yn dvd(V6a ,ymys"wyd °'r llwch a chyfodi ar ei thraed y dvdrf yn' a? y mae lied amiwg nad ydyw y ei gwaredigaeth hi ddim yn mhell. Heblaw hyny y bwf ,1e^wyddorion hi mor groes.i arf'erior> llygredig fyfpl mae y ^^d m0! dywyH. mor anwaraidd, mor ion r' ac mor greulon, fel mai gwaith mawr Crist- 0ej^aeth ydyw symnd y tywyllwch a orchuddia y bobl- chv a dwyn oleuni y fbai sydd yn eistedd yn mro a jjej?^°d anae>j. Gwaith mawr ydyw gwareiddio cen- ^aioedd paganaidd y byd, pa rai sydd wedi eu dwyn i iyn lnewi1 arferion llygredig o oes i oes. a chael y mil- j.au a feddianwyd gan yr arferion cythreulig byny died i a b'awn bwyll. Nid gwaith nn dydd ydyw flcdyfnu yr ysbryd rhyfeJgar sydd yn y byd, it tbyneru bwv!«? .ddynol sydd wedi caledu mewn ceulondeb i'^ „ l »d* ,mae gan Giistionogaeth fynyddoedd tyll U °'r "wra^dd, creigiau celyd i'w dryllio, a ches- ar ~.cedyrn i'w bwrw i'r llawr. Rh vystr mawr arall sydd l'wyddiant ydyw yr holl grefyddan gan h hQ y ^yd' mae Cristionogaeth yn milwrio yn ya uer ,yn bwy Ei maes hi yw y byd, ac j mae hi cjj oael^y maes iddi ei hun. Anwyl gyfeillion a aiifili .e'n Harglwydd, a oddefweh i mi wneyd grefv^M atoclt, er eich cymhell i lynu wrth y Wnew v, yn ei phardeb a'i symledd. A hi j j- cbw^ amod a Da^ yn y cyfarfod hwn na chaiff S cam ar e'°k dwylaw. A raid iddi adael Gwlad i ad«>n^laa(>dan wyIo.° ddiffysr ymge!edd ? A foddlonwch gaj(j caQ pryaedigaeth ddystewi yn ein gwlad ? A A Ka:^ ei gadael, a'r allor ei dymchwelyd P iaetj,a Castionogaeth ei hatal yn nghanol ei liantur- ei han™' a 1 "ynlid o'n gwlad cyn i'w neges dirion gael aeth vnr gh j ni garech chwi adael eich hiliog- aath v« y fod yn cofio am farwolaeth yr Hwn aogeu i aageu ? A raid i grefydd bur gael et diwreiddio gan ffurfiau oeraidd a defodau gwag ? A fydd i euogrwydd gael ei adael i ddis?yn yn alarus i'r bedd heb neb i ddadgaddio yr aberth iawnol ? Na wawried y dydd byth ar ein gwlad hoff, pan y bydd i'r Athraw mawr, a'r Gwaredwr anwyl, gael ei adael, ac i beidio tramwy mwy yn mysg ei bob!. Deffro, deffro gwisg dy nerth Seion, ymysgwyd o'r llwch, he'aetha 1 >. dy babell, estyr? dy raffan, a sicrha dy hoelion." Cadw feddiant o'r tir a enillaist, pa helaethaf y ba,ball, crvfaf oil raid fod yr hoelion. Pa hwyaf yr estynir eortynau Seion, mwyaf oil fydd ei pherygl oddiwrth gyfeiliorn- adan a Ilygredigietha,). Collodd yr Eglwys Gristion- ogol lawer o dir a feddianwyd ganddi nnwaitb, trwy esgeuluso sicrbau ei hoelion. Mae yr awydd sydd mewn rha.i gwyr dysgadig yn yr oes bon i symud yr heu dsrfynan, gogwydd ereill at anffyddiactb, a'r aflon- yddweh sydd mewn cymdRith 's, yrj, galw yn ucbel ar Seion i sicrhau ei hoelion, a gsveddio yn daerach am dywalltiad nerthol o'r Ysbryd Glan. Bei'acb, frodyr, byddweh wych, tbyddweh berfifaith, dyd,Janor chwi, syniweh yr un peth, byddweh heddychol, a Daw y car- iad a'r heddweh a fyddo g-yda chwi." Gras ein Har- glwydd lesu Grist, a chariad Dnw, a chymdeithas yr Ysbryd Glan a fyddo gyda chwi oil. Amon." PERTHYNAS ATHBAWIAETH YR EFJENGYL A MOESOLDEB. Darllenodd y Parch Lewis Probert, Porth- madog, bapyr galluog ar y testyn uchod. Buasai yn anhawdd iawn i'r mater gael ei roddi i well dwylaw, a chafwyd papyr rhagorol. Cynygiwyd y penderfyniad canlynol ar y papyr gan y Parch Rees Rees, Alltwen. Ein bod yn mawr werfchfawrogi Papyr galluog y Parch L. Probert ar "Berthynas Athrawiaeth yr Efengyl a Moesoldeb," ac yn dymuno ei gyflwyno i ystyriaeth ddifrifolaf yr eglwysi, yn gymaint a'n bodyn gwbl argyhoeddedig, nad oes a ddyogela yn barhaus i'n gwlad y moesoldeb nchel a argymhelia yr Efengyl ond crediniaeth drwyadl yn yr athrawiaethan a ddysgir ganddi, ac nad oes gwir werth mewn unrhyw gredin- iaeth o'r athrawiaethau hyny ar ni chynyrcha foesoldeb cyfatebol. Wrth wneyd hyn, dywedodd Mr Eees | MR Cadeikydd,—Ar gais Pwyllgor yr Undeb, dymunaf gyflwyno i sylw y cyfarfod y penderfyn- iad uchod. Gyda eich caniatad chwi, syr, a hyn- awsedd y gynulleidfa, carwn ddyweyd gair ar destyn y papyr, ac ar rai pwyntiau sydd yn y papyr ar y testyn. Nid oes dim ag ydym yn ei glywed yn amlach, yn ei gyfarfod I fynychach, ac yn ei ddefnyddio yn fwy cyson na'r geiriau hyn, "Atbrawiaeth yr Efengyl a Moesoldeb." Maent yn ein clustiau, o flaen ein llygaid, neu ar ein tafod beunydd. Pan yn clywed, yn gweled, neu yn enwi ein hunain bethau megis mynydd- oedd, bryniau, creigiau, dyffrynoedd, neu afonydd, dwg yr enwau y gwrthddrychau hyny i haiafodi ger bron llygaid ein meddwl. A ydyw y geiriau hyn yn gwneuthur yr un peth ? Yn sier fe ddyl- ent, canys nid geiriau gwag a diystyr ydynt. Y mae rhyw bethau yn bod sydd yn cyfateb iddynt, onide ni buasai y geiriau eu hunain mewn bod. Mae pethau o flaen geiriau fel y mae y goleuni o flaen ydaran; y blaenaf sydd yn rhoddi bod i'r olaf. Gan hyny, beth yw y pethau a ieithir gen- ym yn Athrawiaeth yr Efengyl a Moesoldeb P Ai athrawiaeth yr Efengyl yw pob credo dduwin- yddol? Ac ai moesoldeb pur yw ymddygiad sobr, diwair, a gonest—ymddygiad allanol teg a chan- moladwy? Na, y mae llawer credo dduwinyddol fel delw Nebuchodonosor, yn cynwys pridd gydag aur, neu fel y llawr-dyrnu, yn cynwys us gyda'r gwenith ac y mae yn hawdd cyfrif am hyny— dynion sydd yn gwneyd credoau, nid Duw, ac y maent yn eu ffurfio yn ol eu syniadau cyfyng, ac i gyfateb i'w chwaeth lygredig eu hunain, tra, y mae athrawiaeth yr Efengyl yn Ddwyfol yn ei Hawd- wr, yn anghyfnewidiol yn ei natur, yn bur yn ei chynwysiad, yn gyffredinol yn ei chyfadlasder, ac yn ogoneddus yn ei hamcan. Hefyd nid moesol- deb pur, y fath a argymhelia yr Efengyl, yw ym- ddygiad sobr, diwair, a gonest. Mae hyn ynddo yr ydym yn addef, ac ynddo fel y goleuni yn yr haul—gartref. Ond cynwysa fwy na hyn. Am hyny gofynwn eto, Beth yw y pethau a en wir gen- ym yn athrawiaeth yr Efengyl a moesoldeb? Ai yr hyn bethau ydym eisoes wedi glywed yn cael eu darnodi yn y papyr a ddarllenwyd? Atebwn yn ddibetrus, Îe-y gwirionedd fel y mae yn yr Iesu, yn ei ffurf uchaf, symlaf, buraf—" y ffydd yr hon a rodded un waith i'r saint"—"iachus eiriau ein Harglwydd Iesu Gx'ist"—"yr athraw- iaeth sydd yn ol duwioldeb y pethau a gredir yn ddiamheu yn ein plith" am Dduw, am ddyo, am Grist-ei enedigaeth, ei farwolaeth, ei adgyf- odiad a'i esgyniad, am yr Ysbryd Glan a'i waith- cyfiawnhad trwy ffydd, sancteiddhad, mabwysiad, a sefyllfa ddyfudol o wobr a ebosb-v gwirionedd- au datguddiedig yn nsdyn a'r psthau hyn—dyna yw athrawiaeth yr Efengyl; a chynwysa gwir foesoldeb nid yr ymddygiad allanol yn unig, ond agwedd-y meddwl hefyd, a'r ddau, y meddvvl a'r ,7, ymddygiad, nid yn unig yn eu perthynas a dyn ei hun ao a'i gyd-ddynion, ond yn eu perthynas a Duw yn ogystal. Cymer i fewn y gwreiddyn a'r cangenau—yr egwyddor a'r weithred at y Dwyfol a'r dycol, y byd a ddaw a'r byd presenol. Cadw ei orchymynion Ef" yw darnodiad un awdwr o foesoldeb. Darnodiad pur dda. Nis gellir byw yn wir foesol heb gadw ei orchyinynion, ac riis gellir cidw ei orchymynion heb gariad ato. Rbaid eu cadw yn yr ysbryd.yn ogystal ag yn y llythyren. Ehwng athrawiaeth yr Efengyl a moesoldeb bod- ola .perthynas dy wed yr olaf wrth y blaenaf, fel y dywedai Ruth. wrth Naomi, eef, "Nac erfyn arnaf fi i ymado a thi," &c. Gallodd Paul a Bar- nabas ymado a'u gilydd, a chymeryd cydyinaith atynt ill dau, ond ni all atbrawiaeih yr Efengyl a moesoldeb fyth ymwahanu; mae'r fath berthynas gref yn bodoli rhyngddynt. Datguddir y berth- ynas yn y Gair—"Os arosweh yn fy ngair i, dysg- yblion j mi ydych yn wir, a chwi a gewch wybod y gwirionedd, a'r gwirionedd a'ch rhyddha chwi. Canys ymddangosodd gras Duw, yr hwn sydd yn dwyn iachawdwriaeth i bob dyn; gan ein dysgu i wadu annuwioldeb a chwantau bydol, a byw yn sobr, ac yn gyfiawn, ac yn dduwiol yn y byd sydd yr awrhon." "Yr hwn yr ydym yn ei bregethu gan rybuddio pob dyn, a dysgu pob dyn yn mhob man yn mhob doethineb, fel y cyflwynom bob dyn yn berffaith yn Nghrist Iesu." 'Nid trefn i gyf. iawnhau ein personau, ac i'n gwaredu oddiwrth felldith y ddeddf a'r digofaint sydd ar ddyfod yn unig yw yr Efengyl; mae hefyd yn foddion i'n sancteiddio, i'n puro oddiwrth weithredoedd meirwon, ac i'n perffeithio yn mhob gweithred dda. A gwir Dduw y tangnefedd a'ch sanct- eiddio yn gwbl oil; a chadwereich ysbryd oil, a'ch enaid, a'cb corff yn ddiargyhoedd yn nyfodiad ein Harglwydd lesu Gr'st." Amcana yr Efengyl yn uniongyrchol i'n cael ni i ymddiosg yr hen ddyn yn nghyda'i weithredoedd, ac i wisgo am danom y dyn newydd, yr hwn a a.dnewyddir mewn gwybod- aeth yn ol delw yr Hwn ai creodd ef. "Byddweh chwi gan hyny yn berfifaith, fel y mae eich Tad yr hwn sydd yn y nefoedd yn berffaith "-dyna ei gorchymyn. Gall rheswm, cydwybod, deddfau eu natur, cyfraith y wlad, barn y cyhoedd, hunan-les, addysg, ac esiampl ddylanwadu ar ddyuion i ddadblygu rhyw fath o rinweddau, ac i ffurfio ym- arferiadau na ellir beio arnynt mewn un mesur. Mae llawer wedi dadblygu rhinweddau a ffurfio ymarferiadau felly oddiar y cymhellion hyn cyn i'r Efengyl erioed gael ei chyhoeddi i'r byd. Beth wyddai yr hen athronwyr paganaidd am Efengyl ogoneddus y bendigedig Dduw ? Dim. Er hyny fe ddarfu iddynt hwy ddadblygu llawer o rinwedd- au naturiol, a ffurfio ymarferiadau digon cantnol- adwy; do, fe ddarfu iddynt nidyn unig wneuthur hyny eu hunain, ond addysgu llawer i wneuthur yr un peth. Ac i ba beth yr aroswn gyda hv/yntp y mae gyda ni heddyw yn ein gwlad ein hunain amryw yn anghredu athrawiaeth yr Efengyl ar bob cwestiwn bron, er hyny yn byw yn ddigon di- argyhoedd. Nis gall neb eu cybuddo o fod yn euog erioed o gyflawni unrhyw bechod gwarad- wyddus nid ydynt yn dyweyd celwydd, nac yn meddwi, nac yn godinebu, nac yn gwneyd aughyf- iawnder, nac yn ymryson, nac yn enllibio; maent mor eirwir, mor sobr, mor ddiwau*, mor gyfiawn mor heddychol, ac mor ddienllib fel y byddai yn werth hyd yn nod i ambell broffeswr i eistedd wrth eu traed i gymeryd gwers gandaynt. Gallai yn hawdd ei chael, a byddai yn sicr o wneyd lies iddo. Ond ni fyddai yn feddianol ar y rhinwedd- au uchaf nac ar y moesoldeb puraf wed'yn. Rbaid wrth grediniaeth drwyadl yn athrawiaeth yr Efengyl mewn trefn i gael hwnw. Crediniaeth felly yw yr unig beth a fedr ei gynyrchu. Mae y gwahanol agweddau a wisga anghredmiabth yn amddifad o'r elfenau gofynol i'w sicrhau. Dys- gwyl grawnwin oddiar ddrain, a ffigys oddiar ys- gall—dysgwyl am yr anmhoslbl-yw dysgwyl am fywyd rbinweddol oddiar bob peth ond credin- iaeth ddiysgog yn athrawiaeth yr Efengyl. Hhaid i'r pren fod yn dda cya y bydd y ffrwyth ya dda caeiyffrwyth yn bur cyn y bydd y frrydiau yn bur. Nid yw yn bosibl i'r tuchedd i ras/ori ar v gredo. Os gall hi ymddangos felly am ychydj, ymddangos y mae, ac nxd bod ao yn fuan, fel pob peth ffugiol, cyll ei £ holl brydferthweh. Ehaid i flodau rhinwedd, fel y blodau naturiol, sjaol gwraidd a soil dda cyn y gallant dyfu, ac ymagor, a gwasgar eu perarogl hyfryd yn agos ac yn mhell; a v unig soil sydd ya rhoddi maeth iddyat hwy yw