Y Tyst a'r Dydd

YMYLON Y itoedd. Nos Sadwrn Mehefin 13eg. MAE cryn nifer o lythyrau wedi ymddangos yn y Nonconformist yn ddiweddar yn ngbylch YR UNDEB CYNULLEIDFAOL A PHOLITICS. Ysgrifeuodd Mr Reany lythyr yn condemnio dwyn y penderfyniad yn ngtyn a'r Llyw- odraeth ger bron cyfarfod diweddaf yr TJn- deb Cynulleidfaol; a chondemniai hefyd y penderfyniad yn nglyn a Dadgysylltiad yr Eglwys a'r etholiad agosaol. Mae amryw 'Wedi ysgrifenu yr un ochr ag ef, er nad yn lIlyned yn llawn mor bell, ac amryw wedi ysgrifenu yn ei erbyn. Yr unig un y gos- odwn bwys mawr ar ei farn sydd wedi ys- grifenu yn ffafriol i Mr Reaney ydyw Dr fonder o Leeds. Mae ef yn sicr yn un o ^ynion mwyaf pwyllog a chymedrol yr Ondeb ond y mae ef yn teimlo fod y gwestiynau hyn yn cael eu gwthio yn rhy fynych i sylw, a gormod o ryw fath o ar- udangosiad yn cael ei wneyd a hwy. Digon tebyg fod amryw yn teimlo hyny yn ngtyn 11 -19 areithjau Mr Guiness Rogers a Dr Parker yn Mai diweddaf, er fod yr areithiau ar y pryd yn cario y rhan fwyaf. Yr oedd yn amlwg yno nad oedd y cwrs y tybiodd Mr Gladstone y doethaf i'w ddilyn yn gy- naeradwy gan lawer ond yn sicr yr oedd pawb yn llawenhau yn yr argoelion oedd am heddwch. Ond y ddadlydyw yn ngbylch y priodoldeb i enwad crefyddol yn ei brif gyn- nlliad ddatgan ei farn ar gwestiynau politic- aidd. Yr oeddwn yn tybied fod hwn wedi ei hen benderfynu gan yr Annibynwyr. Nid yw yr Enwad trwy holl ystod ei hanes wedi Petruso datgan ei farn ar bob cwestiwn cy- hoeddus, ac arwain y gad yn mhob ymgyrch ° blaid rhyddid gwladol a chrefyddol, ac yn sicr nid yw yn myned i gymeryd cwrs gwahanol yn awr pan y mae pob enwad ^edi dyfod allan o blaid rbyddid. Mae yn ■igon posibl fod rhai personau yn gwneyd Sormod o hyn, a dichon, fod gweled yr un rhai yn cael eu gwtbio i'r ffrynt bob amser ar achlysuron o'r fath yn dramgwyddus i rai; ond y mae dysgwyl i enwad y mae ei boll hanes yn gymhlethedig a rhyddid i ymgadw rhag datgan ei farn yn gryf ar symudiadau cyhoeddus y Llywodraeth yn gartrefol a tbramor yn ynfydrwydd hollol, pa un bynag ai mewn condemniad ai mewn cymeradwy- fce.th y byddo. Mae yn syn hefyd mai Mr ■j^eany, a'r ychydig sydd yn cydymdeimlo ef yn erbyn dwyn cwestiynau politicaidd lr TJndeb, sydd yn barhaus yn gwthio cwestiynau cymdeithasol ger bron ar berth- ynas rhwng cyfalaf a llafur, a hawliau 5^eistriaid a gweithwyr at eu gilydd. Mae Hawer mwy o anbawsderau yn ngtyn a'r lUaterion hyny, ac y maent yn debycach o gynyrcbu mwy o ddrwgdeimladnag unrhyw henderfyniad a basir ar gwestiynau politic- 4idd. Nid wyf heb ofni mai trafferth fwyaf yr "IT ndeb yn y deng mlynedd nesaf a fydd pddiwrth y dynion hyn sydd wedi eu llyncu i fyny gan yr un drychfeddwl mawr o liu- laru tlodion a thrueni cymdeitbas. Amcan canmoladwy iawn yn ddiau, ond y perygl ydyw tybied mai yn yr amgylehiadau allanol y mae yr holl ddrwg, pan mewn gwirionedd y mae y drwg mwyaf yn y dynion eu hunain. Y ffordd i wella cymdeithas ydyw gwella y dyn ac y mae pob socialaeth, er ei alw yn Socialaeth Gristionogol, sydd yn meddwl ei wneyd trwy unrhyw ffordd arall yn sicr o brofi ya fethiant truenus. Mae pwyllgor ac ymddiriedolwyr Coleg Springhill, Birmingham, wedi penderfynu ei symud i Rydy chain, o dan yr enw MANSFIELD COLLEGE. Nid ar unwaith y gallwyd addfedu yr awdardodau i hyny. Mae y peth wedi bod yn hir dan sylw. Er yr agorwyd y Prif- I ysgolion i Ymneillduwyr, y mae y teimlad I wedi dyfod yn gryf dros wneyd y goreu- ohonynt, a thros gael y colegau enwadol i i gysylltiad agosach a hwy. Mae yr argy- hoeddiad bron wedi dyfod yn gyffredinol fod genym ormod o golegau, ac y dylid uno am- ryw ohonynt a'u gilydd nes eu tynu i lawr i haner, os nad i un ran o dair eu nifer pre- senol, a symud y rbai byny drachefn i gy- sylltiad agosach a'r Prifysgolion. Nid oes un ddadl nad i hyny y daw yn mhen amser, ond y mae anhawsderau mawrion ar y ffordd a rhagfarnau cryfion i'w gorchfygu. Budd- ianau personol a buddianau lleol ydynt rwystrau mawrion.- Mae adeiladau costus mewn rhai manau ar y ffordd, a gwaddolion ereill wedi eu cysylltu a lleoedd, fel pan gynygir symud tarewir yn erbyn rhyw graig; ac yr wyf yn meddwl y ceir mai col- egau pob enwad, yn Nghymru a Lloegr, ydyw y sefydliadau anbawddaf i gyffwrdd a hwy heb beri tramgwydd, fel y mae yn ofynol wrth bwyll, ac arafwch, a doethineb mawr i wneyd hyny. Ond y mae Coleg Springhill wedi gwynebu yr anhawsder yn deg, a thrwy arafwch, ac eto trwy bender- fyniad dyfalbarhaol, wedi eu gorchfygu oil. Yr oedd yno golegdy, a gwaddol, ac athraw- on. Yr oedd buddianau lleol yno ar y ffordd, a'r eglwysi cylchynol oedd yn cael gwasanaeth y myfyrwyr yn gyndyn iawn i'w gollwng ond dangosodd y rhan fwyaf o lawer o bobl flaenaf Birmingham fawrfryd- igrwydd teilwng o'u hunain, a dangosasant fod addysg gweinidogion ein Henwad yn y dyfodol yn llawer pwysicach yn eu golwg nag unrhyw fantais leol; ac felly cytunas- ant i symud y Coleg i Rydychain i gael holl 'I fanteision y Brifysgol yno, a sefydlu befyd goleg duwinyddol enwadol, yr hwn a elwir Mansfield College. Nid yw hwn eto wrth fodd pawb, ac y mae y rhai sydd oddiallan wedi dyfod i'r maes i feirniadu y gweithred- iadau. Mae rbai yn gwrthwynebu addysg dduwinyddol o gwbl. Nid oedd hyn ond peth i'w ddysgwyl. Mae yr eiddo sydd gan Goleg Springhill yn cael ei ddal ar delerau neillduol, ac v mae rbyw gredo yn y weithred, ac y mae yr eiddo i gael ei gyf- lwyno yn ddarostyngedig i ddarbodion y L, weithred, ac y mae y rhyddfeddylwyr sydd- Y11 yr Enwad yn gwneyd drychiolaeth o hyny. Ni fynant fod y cwestiwn yn cael ei ofyn i unrhyw fyfyriwr pa beth a greda ond os bydd i fvnv a'r saxon, ac o gymeriad diargvhoedd," derbynier ef i fewn, bydded Undodwr neu Drindodwr. Nid yw nifer y bobl yma ond ychydig, oud y maent yn gwneyd tipyn o dwrw, a gwelir eu henwau bob amser y try i fyny y cwestiwn o gredo mewn gweithred. Mae y doethineb y mae pwyllgor ac ymddiriedolwyr Coleg Springhill wedi ei ddangos hyd yma wedi bod yn gyfryw, fel y mae yn sicr genyf y gwnant bobpeth yn gyson a'r rhyddid helaethaf a ellir ganiatau mewn coleg ac mewn enwad lie y dysgwylir i ddynion gydfyw a chyd- weifchio, ac yr wyf yn hyderu cyn pen pum' mlynedd y profa llwyddiant y symudiad y fath fel y bydd ereill yn penderfynu dilyn eu hesiampl. Goreu pa gyntaf i bwyllgorau colegau Cymru wynebu y mater yma yn deg a- diofn. Mynegwyd i mi yn ddiweddar cbweûl n,'m difyrodd yn fawr, ac y mae y cyfeiriad yma at y Prifysgolion wedi ei dwyn i'm meddwl, am ryw M.A. A'R BLAENOR." Yr oedd gwr ieuanc o un o ardaloedd mwyaf poblog Gogledd Cymru, a'r hwn a raddiwyd yn M.A. yn un o'r prifysgolion, yn pregethu yn ddiweddar un Sabboth mewn capel bychan yn ngolwg y mor, ar ymyl ynys y mae ei chapeli yn ami iawn. Eisteddai dau neu dri o flaenoriaid oedranus yn y set fawr, a golwg urddasol arnynt, fel rhai wedi dyfod yno i roddi eu barn ar y pregethwr ond o dan y pwlpud yr oedd y prif flaenor, yr archflaenor, blaenor o waed—nid blaenor eglwys, ac nid blaenor seiat fisol, ond blaenor Sasiwn, un o'r rhai a roddir i eistecld yn y prif gadeiriau a roddir i flaenoriaid. Gwr corffol, gwynebgocb, golygus-wel, blaenor yn ystyr uchaf, ddyfnaf, a helaethaf y gair yn yr enwad y mae y gair yn eiddo iddynt, canys "blaenor Methodus," ond "cliacon" Annibynol. Yr oedd y pregethwr wedi cael y syniad a ddysgid gan rai o'r hen athronwyr, mai mewn syniad, mewn dychymyg, yr oedd pobpeth yn bodoli, ac nid mewn gwirionedd; ac fel dynion ieuaine yn gyffredin, yr oedd am awyru ei ddamcaniaethau, a dyweyd pethau bynod er profi ei hawl i'r M.A. oedd ar ol ei enw. Wedi traethu y golygiad, aeth i fanylu arno. "Dydi y capel yma ddim mewn bod ond mewn dycbymyg. Nid oes yma ddim muriau na tho mewn gwirionedd, ond yn y Z, meddwl y mae y cwbl." Edrychai y prif flaenor oedd o dan y pwlpud yn fanwl o'i gwmpas i weled a oedd y capel yno, a chodai ei lygaid i fyny i weled a oedd y to uwch ben ac wedi boddloni ei hun, llonyddodd. "Dydi y mor yma ddim yil bod mewn reality-syniad ydyw y cwbl." Cododd v blaenor ar ei draed, ac edrychodd allan trwy y ffenestr i weled a oedd y mor yno, ac wedi deall ei fod yn ei wely, eisteddodd i lawr. Yr oedd amryw yn y gynulleidfa yn dechreu mwynbau yr olygfa, a rhai yn gwenu, ac yr oedd yr hyn a welent o dan y pwlpud yn peri mwy o ddifyrwch iddynt na'r hyn a glywent yn y pwlpud. Aeth y pregethwr rhagddo. "Dydw i ddim yn bod mewn gwirionedd yn y pwlpud yma." Trodd y blaenor ei ben yn sydyn tua'r pwlpud i edrych a oedd yno rywvm, ai vnte drychiol- aeth oedd. Dydi y blaenoriaid. yma yn y set fawr ddim yn bod yn wirioneddol. Pw3 pw," meddai y blaenoJS" urddasol mewn